BUNGA RAMPAI SASTRA BUGIS Bacaan Sejarah Sulawesi Selatan

M. ARIEF MATTALITTI ADNAN USMAR

Perpustakaan Nasional Republik Indonesia

Balai Pustaka

Proyek Penerbitan Buku Sastra Indonesia dan Daerah

Hak pengarang dilindungi undang-undang

KATA PENGANTAR

Bahagialah kita, bangsa Indonesia, bahwa hampir di setiap daerah di seluruh tanah air hingga kini masih tersimpan karya-karya sastra lama, yang pada hakikatnya adalah cagar budaya nasional kita. Kesemuanya itir merupakan tuangan pengalaman jiwa bangsa yang dapat dijadikan sumber penelitian bagi pembinaan dan pengembangan kebudayaan dan ilmu di segala bidang.

Karya sastra lama akan dapat memberikan khazanah ilmu penge- tahuan yang beraneka macam ragamnya. Penggalian karya sastra lama yang tersebar di daerah-daerah ini, akan menghasilkan ciri-ciri khas kebudayaan daerah, yang meliputi pula pandangan hidup serta landasan falsafah yang mulia dan tinggi nilainya. Modal semacam itu, yang ter- simpan dalam karya-karya sastra daerah, akhirnya akan dapat juga menunjang kekayaan sastra Indonesia pada umumnya.

Pemeliharaan, pembinaan, dan penggalian sastra daerah jelas akan besar sekali bantuannya dalam usaha kita untuk membina kebudayaan nasional pada umumnya, dan pengarahan pendidikan pada khususnya.

Saling pengertian antardaerah, yang sangat besar artinya bagi pemeliharaan kerukunan hidup antarsuku dan agama, akan dapat ter- cipta pula, bila sastra-sastra daerah yang termuat dalam karya-karya sastra lama itu, diterjemahkan atau diungkapkan dalam bahasa In- donesia. Dalam taraf pembangunan bangsa dewasa ini manusia-manusia Indonesia sungguh memerlukan sekali warisan rohaniah yang terkan- dung dalam sastra-sastra daerah itu. Kita yakin bahwa segala sesuatunya yang dapat tergali dari dalamnya tidak hanya akan berguna bagi daerah yang bersangkutan saja, melainkan juga akan dapat bermanfaat bagi seluruh bangsa Indonesia, bahkan lebih dari itu, ia akan dapat menjelma menjadi sumbangan yang khas sifatnya bagi pengembangan sastra dunia.

Sejalan dan seirama dengan pertimbangan tersebut di atas, kami sa- jikan pada kesempatan ini suatu karya sastra daerah Sulawesi Selatan, dengan harapan semoga dapat menjadi pengisi dan pelengkap dalam usaha menciptakan minat baca dan apresiasi masyarakat kita terhadap karya sastra, yang masih dirasa sangat terbatas.

Jakarta 1981

DAFTAR ISI

1. IANA E POADA-ADA_ENGI TANA E RI BONE ENRENGE MANGKAUE RI BONE, ANGKANNA NADAPI E MENGKALINGA NAPAU TOMATOA E 9 (Tamin Chairan)

2. IANA E POADA-ADA ENGI ATTORIOLONG E RIWAJO 33 (Tamin Chairan)

3. IANA E SUREK PANNESSA ENGI PAMMULANNA PAMMANA, KUAETOPA ASSIJANCINGENNA DA- TUE RI PAMMANA SIBAWA TOPAMMANAE 45 (Tamin Chairan)

4. WETTUNNA RIPEPPENG ARUNG PALAKKA RI KARAENGE RI GOWA 56 (Tamin Chairan)

5. PAPPASENNA ARUNG BILA 57 (M. Arief Mattalitti)

6. MAKKEDA I PUANG LIPU É RI ARUNG BILA SI BAWA PAPPABALLINNA NAPPA MAPPASENG TOIPARIMENG 67 (M. Arief Mattalitti)

7. IANA E POADA-ADAENGI ATTORIOLONG E RI

SOPPENG 76 (Adnan Usmar)

8. IANA E SUREK POADA-ADAENG I MUSUNA GOWA WETJU RILAOINNA GOWA_RI BONE, SOP- PENG KUAETOPA KOMPANIA BADANDAE 83 (Adnan Usmar)

IANA E PO ADA-ADA ENGI TANA E RI BONE, ENRENGE MANGKAUE RI BONE, ANGKANNA N AD API E MENGKALINGA NAPAU TOMATOA E PASSALENG MAMMULANG E

Tania upomabusung, ajak kumawedda-wedda, tekkumatula poada aseng tolèbbak nasekko rumasa. Selo-seloi anak tomai ebbi ampalang. Aga kuassimang memeng, kuinappa lakkek-lakkek-i wija senrima mangkau e.

la garek puatta arung menrek e ri galigo cappuni. Dekna riaseng arung. Aga tennasissenna siewa ada tau e. Sianre baléni tau é. Siabbelli-belliang. Dèkna adek, apagisia riaseng é bicara. Riasenngi pitu tutturenna ittana dek arung. Sikua toni ittana te- sissenna tau e siewa ada. Tekkèadek tekkébicara.

Naia mana naungek engka arung, engka sèua esso nasianrè billak e lette wero é. Mpéwang toi tana è. Riasenngi sipasa mak- kua. Naia pajana billak è lette, wewang tana é, takko engkamuna tau rita tettong ri tenngana padang e massanging putè. Riasenni Tomanurung. Jajini sipulungtau e tasseanak tassèanak. Naiana riassiturusi ri tomaèga e maseng engi Tomanurung.

Nappasseuwa tannga tomaèga e. Naia nassiturusi pokeng èngi alena lao ri tau ero riaseng e Tomanurung. Lettuk-i kuria makkedani tau tebbek e, 'Tana kilaoang mai riko La Marupek, amasiiannakeng. Ajakna muallajang. Mutudanna ri tanamu, naiko- na poatakeng. Elomu èlo rikkeng. Napassurommuna kiolai, kipo- gauk. Namauna anakmeng napattarommeng muteaiwi, kitéai tosi, narekko monromuno mai rini. Naiko kipopuang."

Purai kua, makkedani riaseng è Tomanurung, "Madeceng ritu mi adammu. Naiami sia upoadakko, temmakkulleaksa muala arung, apak atamuak sia. Narékko maéloko makkèpuang, engkaro puakku mupopuang!"

Makkedani tomaèga é, "Pékkuni kisseng kipopuang tek- kita e?"

Makkedani riaseng e Tomanurung, "Nakko maèlo tongekko kupaitaio." Makkedani tomaéga e, "Maélo wègannakeng sia. Tabbuluko mamasé, lalenngennakeng!" Purai kua, rilalenngenni tomaéga e lao riaseng è ri Mata- jang. Sianréi paimeng lette wèro é. Apa napoléini Tomanurung e tudang ri batu lappa é, sanging ridi. Eppai situdangeng atan- na arung e. Seua pajungiwi pajung ridi, seua papiriwi, seua ti- wireng i salenrana.

Apa laoni sia ri Tomanurungé. Makkedani Tomanurung e, "Engkao Matowa?" Makkedani Matowae, "Io Puang." Inappani naisseng tomaé-

ga è makkeda e Matowa mua pale naseng é arung. Makkedani riaseng é Tomanurung, 'Taro sia puakku." Purai kua, laoni tomaega e ri Tomanurung sanging ridi è.

Makkedani tomaéga é, "lana mai kilaong ikkeng silisek Puang, maclokkeng kiamaséiang. Tamaraddek mai_ri tanata. Ajakna talla- jang. Tudannik mai, naidikna ripopuang. Elomu élo ridik. Passu- rommu kua. Namauna anakmeng napattarommeng mutéàiwi, kiteai toi rekkua tudammunik mai. Naikona poatakeng."

Makkedani Tomanurunge, "Teddua nawa-nawao temmabba- léccokko?" Purai kua, sikadonni adanna Tomanurung tomaéga é. Rilék- kekni Tomanungé lao polé ri Bone. lana e Manurungé mangkau ri Bone. Naripatettongeng langkana. Tépui langkana é, ripatékni

Manurung é' tudang ri langkana e. lana e Manurungé tettadapi méngkalinga aseng ri alena. Gauknamani ritellareng i. Narékko naitai lompok é penno tau, naissengmuani ballalo makkeda e sikuaniro tau. Agana ia tomma- nisa ritellareng i, tania upomabusung "Mata Silompok é."

Na mabbawine ri Torok, siala Manurung e ri Torok. Anakni, tania upamabusung, ritella é La Ummasek. Enrenge, tania upoma- tula, I Pattanra Wanuwa, lima i sijajing.

Naia saisak e koi monro ri attorioiong rilulung e. Iamuasa naripau ri surek éwé allapisenna gaukeng è ri Bone tassélapi tassélapi.

Naia gaukna Manurung éwè Mangkaue ri Bone, iana pate- ttongi riaseng è mappolo lètèng. Iana ritu pannessa éngi assisuli- sulurenna akkeanung e wali-wali tomakkeanu è. Pada maraddek manenni ri tau è takkala e mattiwi. Tenriolana ribicara. la tona patettong rapang bicara enrenge adek. Naiana riolai. la tona Manurungè'punna bate Woromporongé.

Naia genneknana pata pariama, napasipulunni to Bone napa- rénaiwi nakkeda, "Tudanno mi, ajak mumarèulleng. Iana ritu anakku riaseng è La Ummasek tolawak. la tona kupattenniang akkulu adangetta."

Purai kua, billakni. Letteni siola-ola. Takko dekni rita ri tudangenna Manurungè" mallaibini. Laoni rita pajung ridi è dèk toni. Salènrang è dek toni. Ripatettong mutoni ballalo Mangkau. Tania upomabusung riasenna puakku La Ummasek. Na dèk na pajung ri Bone.

PASSALENG MADUA E

Manurungè ri Matajang poanak-i La Ummasek. Riaseng mutoi tomulai e panreng. I mallajannana puatta mallaibini, tania upomabusung, .La Ummasek mangkau ri Bone. Pawèlaimani nariaseng tomulai e" panreng. Iana mangkau. Kaliawonamani rici- naongiangi. Nakko engka nalao-laoi mappeddikessomani. Dèkna pajung ri Bone. la tona riaseng panre bessing. Ripuji toi maingek.

Riaseng toi malèleng. Riaseng toi mattana. Nallakkaina anak daranna Arumpone riaseng è Pattanra Wanuwa siala arung è ri Palakka riaseng è La Pattikeng. la tona e mangkau ri Bone nabétai Biru, Maloi. Nabetai Arobiring. Nabetai Majang. la tona sisala ipana makkarung e ri Palakka riaseng e La Pattikkeng. Nasiwangungeng musu maripa. Na tellumpuleng mammusu tennasicauk, nasiajemmuana. la tona dékpa kua riaseng ri Bone rajanna, tanrena, uatanna. Naé dèk anakna patola. Tosuallèmua napoanak enrengè Tosalawakeng. Naè pabbanuamua inanna.

Apa naissengi mattampuk anak daranna mallakkai è ri Palak- ka, nalao tinroini. Riaseng ripaitaianni. Inappani massau inin-

Maddakka-rakka toni sia Tosuallë', Tosalawakeng lao masigak. Lettukni ri Palakka, mattou-touni masigak tèk ri salassa ë. Tettudang topa Tosuallë, Tosalawakeng, nalepperenna mak- kunrainna arung ë ri Palakka. Woroanë anakna. Mangaro manaik

maneng gemmekna. Mattou-touni Tosuallë napariapopangi rara ë natampuk i ri sampu jeppu, nalaoangi alau ri Bone. Naë" dëk i arung ë ri Palakka nariala anakna.

Apa lettuk i ri Bonë, ripattou-touni tek ri langkana "ë. Inappani risappek lolona. Inappa toni ribissai. Anak darannana Arumpone riaseng ë I Samateppa risuro matuoi. la Samateppana murupengi anaurëna. Riobbireng mëmenni to Bone wenni siwenni, makkeda ê, "Sipulukko baju tiwi parêwa musu!"

Mapapai baja ë, engka manenni to Bone sakkek parewa mu- su. Ripaddaunni Woromporongë. Nokni Arumpone ri baruga ë. Makkedai Arumpone, "la mennang upasipulungekko to Bone

La Saliuang ro asenna anakku, Kerampeluak pattellarenna. Upalës- soriwiro akkarungeng ë ri Bone. la tonaro anakku kupattenniang ulu ade e napawarekkengiang ëngak puatta, nainappa malla-

jang." Samakadoni to Bone ia maneng, nainappa mangaruk. Nassuro mutona tënai bissu ë. Naripatettong pabbinru ë esso sesso. Narilantikna puatta Kerampeluak ri amaurëna pitungesso pitumpenni. Naia manisa garëk tonriwa ëngi rara ë ripaddoja

pitung esso pitumpenni. Apa gennekni pakkawaru ë, inappani riwëlësu lolona ërunna. Nokni ri salassa ë puatta matoa ë".

Puattana Kerampëluak riaseng Arumpone. lana monro ri langkana ë. Inaurenana riaseng ë I Samateppa tomatoaiwi. Naia puatta matoa "ë, akko engka melo nalaoi massuroni manaik ri anakna, makkeda, "Teksao manaik ri puammu, muakkeda engka garëk melo nalaoi puatta. Assurosao mpawai!" la tonasa tonriwa ëngi rara ë makkeda, "Laosao mutampai tau, nalaosa nawawai puatta!"

Makkuniro garek gaukna puatta rekkua engka nalaoi, namunagi namunagi gaukna puatta matoa e. Naseppulo pitu taun- na napalessori akkarungeng anaurena, nateppai lasa masero puatta matoa é. Naia mutona mpawai. Nariasessi puatta Mualaie Pan- reng.

PASSALENG MATELLU E

Puattana Mulaie Panreng poanaurei puatta Kerampéluak. Puattana Kerampeluak makkarung ri Bone. Makkarung memenni ri tuona amaurena. Apak siwenniwi jajinna naripalessori akkaru- ngeng. Narilantik memeng tona. Na Tosualle mawingi, na Tosala- wakeng makkedang tana. Narekko engka bicara namaterek nape- ttui tomabbicara e, ripatek-i manaik ri langkana e. Nakkuna sipakkeda. Na Tosuallena nriwai rara e. Nasipakkedana tau "e wa- li-wali. Na Tosalawakenna sauri ada e wali-wali. Na iana tonriwa engi rara e pannessai asalanna tau sala é. Riaseng tonisa pettu bicaranna rara e.

Apa marajani Kerampeluak. Tappini ri makkunrai. Inappani lao ri Palakka sita ncajiang engi. Inappaniro sita ncajiang èngi. Apa lettuk-i urai, ritoanani ri ncajiang engi. Narimanarina. la to- naro narimanariang pasa e ri Palakka. Nariwawana pase e lao ri

Bone. Nakkuna tau e ri Bone mappasa. la tonaro laona ri Palakka ri ncajiang engi naripabbawinena, siala sappo sisenna ri aseng e We Tenriropok, anak pattolana arung

e ri Paccing. Ianaro poanak i, tania upamabusung, riaseng e We Berrigauk Daeng Marowa. la muto riaseng Makkal empie. Ri- aseng toi bissu ri lalempilik. Iana ripakkarung ri Majang. Na ri sesena to Bukakae saisak nariwawana ri Majang. la tona sia na- potau pong Makkalempie. Naripatettongeng sao lamperi Bone, riaseng Lawelareng. Napoasenni puatta Makkalempie puatta ri Lawelareng.

la puatta Kerampeluak ripuji maleleng, ripuji toi malessi. Ripuji toi mapato laonruma, ripuji toi malabo. Tenriasempegang- sa tomacca. la kawiritta awaraningenna. Mausa garek inappa

jajinna dek memengsa riaseng napoleiwi takkini, Lettuk ri matoana

e riolo e, mènreng e ri Galigo. Enrengé massuro e napogauk me- mengsa toriolo "é. lana e Kerampeluak makkabbu bate cellak dua. lana Cel- lak e dua e mpali-waliwi Woromporonge. Seua ri ataunna, seua ri abeona. Natawa telluni to Bone Sitawang maccinaungiwi Worom- poronge, sitawang maccinaungiwi Cellak é ri ataunna Woromporo nge. Sitawang maccinaungiwi Cellak e ri abeo. Na matoa éna Woromporonge.

Naia maccinaungi engi Woromporonge to Matajang e, to Mata Anginge, to Bukaka tennga e, to Kawerange. To Mallarik i n a ri Matajang mnawai. Naia maccinaungi éngi Cellak-é ri ataunna Woromporonge to Paccingé, to Taneté, to Lemo-Lemoé, to Ma- salle, to Macegéé, to Belawae. Kajao Ciung mpawai. Naia macci- naungi engi Cellak-e ri abeona Woromporonge to Arasenge, to Ujunge, to Poncenge, to Tae, to Katumpié, to Padang Cenngae,

to Madelloe. Na Kajao Arasenna mpawai. Naia watanna Arumpone lele ullenni sia mappattujung.

Puattana Kerampeluak betai Pallèngoreng, Sinring, Arobiring. la tona betai lemba e ri Melle. la tona betai Sancèreng, Cirowali, Apala, Bakkek, Tanete, Attang Salo, Lampoko, Lémo Apek, Bulu Riattang Salo, Parippung, Lompu. la tona Mangkau napattau séuai to Bone to Palakka e. Anakni tana e ri Palakka ri Bone.

Nengka tona Limampanuae ri Lau Alek maddaoangi tanana ri Bone. Nengka tona arung e ri Baba Uwaé riaseng e La Tenri- wasung sita mènettu eppona, napaddaoi tanana. Napattau seuani to Baba Uwaé to Bone. Anakni tana e ri Baba Uwaé ri Bone. Nengkasi muttama arung e ri Barebbok paddaoi tanana ri Bone. Anakni tana è ri Barebbok ri Bone. Nengka tona muttama arung é ri Pattiro riaseng e La Paorok sita Arumpone, apak sipoipai, paddaoi tanana. Naripatudang palilina tana e ri Pattiro ri Bone. Naengka tona muttama Cinennung, Ureng, Pasempek, maddaoangi

tanana Naripatudang anakna Tellumpanuaé. Naengka tona arung e

Nawatak mutona duta arung e ri Kaju ri anakna Arumpone ritella e Makkalempie, tania upomabusung, I Berrigauk. Nainappa- na penning ri wanuanna. Nainappana lao botting ri Bone. Nallai- biningenna Arung Kaju riaseng e La Tenribali anakna Arumpone ritella e Makkalempie.

Naengka tona Arung Ponre maddaoangi tanana ri Bone. Naengka maneng tona asera e bate ri Attang Alek enrenge asera

e bate ri Awang Alek maddaoangi tanana ri Bone. Anakni ri Bone. Kerampeluakna mangkauk ri Bone nabeta gulilingi wanua e ri Bone. Ia tona e arung maserro pakalebbii tomatoanna. Ia tona

e passui ata rialena nataroi ri Panyulak. Nariasenna to Panyulae. Naia ata nalolongeng e angka makkarunna kui nataro ri Limpenno. To Panyulak ena silao to Limpennoe makkasuwiangeng bale. Ia tona pabise rekkua lao mallopiwi Arumpone. Ia tona pampule nakko lao mabelai.

Naia genneknana pituppulo dua taunna mangkau, napasi- pulunni to Bone silili. Nakkeda Arumpone, "Ia mennang upasipu- lungekko, matoanak usedding, madodonnak. Nae maelokak mitoa marewangeng."

Purai kua, samakadoni to Bone. Tanra mutoni tau e esso. Nadapini esso ritanra e, marewangenni tau e. Ripaddaunni Wo- rompquronge. Purai marewangeng , natoanani to Bone silili.

Purai manre, makkedani Arumpone, "Ia topa mennang uak- katta poadakko to Bone, iana ritu anakku riaseng e I Berrigauk ueloreng makkarung ri Bone nakko mateak. Ia tona upawarekke- ngiang ulu ada e napawarekkengiang engak puatta Mulaie Pan- reng.

Purai kua, soroni tau e. Nasiwenni mua purana mappaseng nateppai lasa, nasialak mutona.

PASSALENG MAEPPA E

Kerampeluakna poanak-i Mallajange ri Cina. Ia pawelain- na puatta Kerampeluak, Makkalempiena mangkau ri Bone. Apak

Makkalempie. Riaseng toi Arunge ri Majang. Mangkau mani naria- seng Arumpone. Ripuji kènawa-nawa. Inappai dua taung na- wettek dara, naripatanngarina ri ncajiang engi. lana siala Arung Kaju riaseng e La Tenribali. Asera anakna, nae dua mui riputta- ma risurek e. Naia anakna pitu è t kui ri attoriolong rijori e. Naia engke e ri surek ewe, tania upamabusung, riasenna puakku La Tenrisukki enrenge La Tenrigora.

lana e Makkalempie mangkau nassuroiwi arung è ri Katumpi riaseng e Ladati. Mellau melliwi bulu e ri Cina asera pulona tedong tenrilasek. Naripabbellinna puatta. Naelli toni puatta Makkalempie bulu e ri ajanna Laliddo. Tellu pulo tedong nael- liangi.

Purai kua, nassurona monroiwi bulu e ri Cina. Nassuro tona pallak-i. Nassuro tona laoiwi galung e ri ajanna Laliddo. Nariakkacang pallaonrumawa enrenge pallakna monro e ri Cina

ri to Katumpi "è. Massuroni Arumpone pakaingek i arung e ri Katumpi. Natellumpuleng mua polena surona Arumpone pakaingek i arung

e ri Katumpi, nariuno jennanna Arumpone. Nariterina Katumpi ri to Bone. Narirumpak esso sesso ri to Bone. Narirappa esso ses- so. Rialani galung e ri launa Laliddo enrenge galung e ri ajanna Laliddo. Naia panyumparekna Arumpone riaseng e La Tenrigora iana ripammanariang ri Majang enrenge ri Cina. La Tenrigorana riaseng Arung Majang. Riaseng toi Arung Cina. Naia anakna Arum- pone, tania upomabusung enrenge upomatula, riaseng e La Tenri- sukki, iana ripalessoki akkarungeng e ri Bone. Narilantikna ri ncajiang engi. Nariasenna Arumpone, tania upomabusung, La

Tenrisukki. Seppuloi asera taunna naripalèssori akkarungeng ri ncajiang engi.

Naia puatta Makkalempie nalantikni anakna. Napatudanni ri langkana e. Nalaona ri Cina monro silaong anak panyumparekna riaseng e La Tenrigora. Na pata taung monro ri Cina Makkalem- pie naengkana seua esso natakkok menrek mua Makkalempie ri rakkeang e tudangi jarasana. Nae engka naseng toriolo e ria-

PASSALENG MALIMA E

Mallajange ri Cina poanak-i Mappajunge", tania upomabusung, La Tenrisukkina mangkau. Pata taung mémenni purana ripales- sori angkaukeng ri ncajiang ehgi, napawèlaina Mallajenge ri Cina. Nasialana sappo sisenna riaseng é We Tenrisongkek. Iasi ncajiangi

riaseng è La Ulio ritella e Botek-~e. lana e" mangkauk ri Bone nengka Datue ri Luwu ritella e Dewaraja teriwi Bone. Nakkuna

ri attanna cellu sore Luwu e. Nakkua taro tudang. Naia puranana sisokkang, ripallenngeanni makkunrai saisa. Na toriattang salo ena risuro tinrosiwi massu lao maniang ri attang salo ri den- niari e. Moseng toniro mai Luwu e. Maelo i\napaoloi osenna. Nakkua tonasa to Bone ri Biru paranruk tudang.

Aga pappai baja e makkaring matani Luwu. Naitani makkun- rai e ripallénnge ri launa Arobiring. lana natajuruk-juruki. Matteb- bakni toriattang salo e Luwu. Riaruppaini Luwu e ri to Bone. Ripalari salani Luwu e. Rialarìi pajunna Datue ri Luwu. la mua tennariwetta Datue ri Luwu engkanna mua Arumpone paleppa-

ngiwi tau e, nakkeda, "Ajak muwettai watanna Datue ri Luwu!" Naritinrona lao alau lettuk ri lopinna. Engka mani madduap- pulo lettuk ri lopinna Datue ri Luwu. Na lopi baiccuk mana natuju naola, ia natonangi lao ri wanuanna. Ianora naungek engka

paimeng pajung ri Bone. Na pajung cellak sia pajunna Datue ri Luwu riala 'é. Aga naritellana, tania upomabusung, La Tenrisukki

Mappajunge. la tona e Mangkau ri Bone nasisala to Bone to Mampue. Nasiwawungeng musu, nasiosongina. Nakkuna siduppa ri attanna Itterung. Na ribuanna to Mampue, ripalettuk ri wanuanna. Nas- suna Arung Mampu manyompa sorong sebbu kati, "Elomu elo

Arumpone, rekko temmupassarang muna anakku pattaroku!"

Makkedai Arumpone, "Upalisuang muko suromu, Arung Mampu. Mutudang palili ri Bone. Temmuacinnaiak ulaweng mata- sak, pattola malampé, wacamparang maéga, mupasengi torimun- rimmu!"

Nainappana ritellik Arung Mampu. Purai ritellik Arung Mampu enrenge lolena, lisuni Arumpone ri wanuanna. Na duap- pulo pitu taunna makkarung nateppai lasa. Napaddeppungengi

to Bone nakkeda, "Maserro mena lasau. Narékko matéak, ianatu anakku riasen e La Ulio tolawak." Purai mappaseng, masialak mutoni.

PASSALENG MAENNENG E

Mappajung ena poanak-i Matinroe ri Itterung. Naia pawéla- inana Mappajungé, Boték esi mangkau ri Bone. Apak ia riappa- sengeng ri ncajiang éngi, tania upomabusung, La Ulio aseng ri alena. Riasengi malolo mupa na maloppo. Tallebbi pitu sia pampuléna nassipulungi. Aga naritella Botek e. lana è arung maparessa mappattujung. la tona e arung riaseng mélori sawang.

Riaseng toi mattana. lana é Botek-e siala anakna arung e ri Pattiro, Manggadi- nge, riaseng e We Tenriwewang, Darae pattellarenna. Anakna

Maggadinge napowawine Arumpone. Najajianni, tania upoma- busung, ritella é La Tenrirawé, ritella e Bongkangé. Najajiang toni, tania upomabusung, riaseng e Laica. Najajiang toni, tania upoma- busung, riaseng é Tenripakkua. Najajiang toni, tania upoma- busung, riaseng e I Lémpek.

lana é Boték e arung bungek riranreng ri Kajao Laliddo. la tona é arung makkulu ada Karaéngé ri Gowa riaseng é Da- eng Matanre. lana poaseng ada e sitettongenna Sudangé Latéa Riduni. la tona bétai Datue ri Luwu monrona ri Cenrana. Na- silaong Karaéngé riaseng é Daeng Bote, anakna Daeng Matan- re.

Mabbawine toni ri Mampu Botek e siala We Tenrigauk. Anakni srung e ri Mampu riaseng é Daeng Palippung. la tone e Botek-e nalao mai Karaenge ri Gowa. Na mula nalla e Bone. lana

wetta, Karaènge ri Gowa passampuriwi. Narékko to Gowa pawetta Arumpone passampuriwi. la tona e mangkau na risilaongeng ri Karaènge ri Gowa malai sebbu katina to Wajoè kua riaseng

e ri Topaceddo. Naia genneknana dua pulo lima taung mangkau ri Bone, napasipulunni to Bone, makkeda è, "Maélokak mennang palèsso- riwi akkarungeng è anakku riaseng è La Tenrirawe." Samaka-

doni to Bone. Nalantikni anakna pitungesso pitumpenni Purai nalantik, nokni ri salassa è puatta Botèk-è. Maddua wanuani. Engka nalao ri Mampu ri makkunrainna, engka nalao ri Bone.

lana Botek è magelliwi anaurèna riaseng e La Paunru. Na nagelli toi sappo sisenna makkarung e ri Paccing riaseng e La Muliang. Na maélona mappawakkangengi aléna ri to Mampuè, maèlo rièllau addampengeng. Apak nasitujuangi palelénna wenni Boték-é ri Mampu. Nae teppasidapipi ada to Mampuè, nokni Batek

e sawung. Naitani sappo sisenna enrengi anauréna. Nawaruianni parimeng gelli. Apa lisuni paimeng Boték-é ri Bone. Sipakkedani La Paunru silaong La Muliang, makkeda é, "Madécengik marola, takkua ri Kajaoe mappawakkangenge alèta. Iapasa méllau addampenge-

ngik." Apa nadapini Itterung, takkok gilinni massailé Botèk-è. Naitani anaurena enrengi sappo sisenna. Nakapanni alena riola maelo rijallok. Nassurona palèssoi ulérenna. Aga naseddinni aléna La Paunru dèk alepperenna, majjallokni. Sipulirenni Botek-e Naia La Muliang tau laing manisa pappulii. Riasenni Botek-e Matinroé ri Itterung.

PASSALENG MAPITU E

Matinroé ri Itterung poanak i Matinroe ri Gucinna, Bong kangena mangkauk. Apak ripakkarung meméngi ri tuona nca- jiang éngi, tania upomabusung, La Tenrirawe aseng rialéna,

Bongkangé pattellarenna. lana mabbawiné ri Timurung, siala arung

lana e Bongkange tenriaseng macca. Ripuji kia manyameng kininnawa. Ripuji toi pabbaruga. Ripuji toi malempu, ripuji toi malabo. Ripuji toi passawung. Riaseng toi ma"élo mappasiuno.

Riaseng toi naelori seajing mariawana. Riaseng toi mala ada ri tomatoanna. Riasengi kia maserro gelli nakko macaik-i. la kia

cinampek mua. . la tona e arung taro Tomakkajennangeng. Makkajennangen- ni jowa anakarunna, jowa wanua é, anak kelai e, enrenge riaseng

e panre. Sininna topa pakkamo 'e, makkunrai e, parala aju e, pakkeddek e, pangolo inanre, palloge e. la tona naungek engka ballitik.

la tona Bongkange mangkau nengka Karaénge ri Gowa mutta- ma sawung ri Bone. Na rièwa mattaro ri Karaenge seratu katinna ulaweng. Na to Panyulak e siwanua ritangkekengi. Cellak manuk- na Karaénge, bakka mattemmu manukma Arumpone. Na riuno manukna Kakaenge. Seratu katinna ri laleng torok.

la tona mangkau na malebuna to ri Ajang Alek-e makkaten- ni ri Bone. Nabetai Awo, Téko.Nabeta maneng toni ri Attang Salo bali e paimeng.

la tona e naengka tellu Limpoe lariangì babbana Gowa, nalao makkatenni ri Bone, na riakkatennina. Na ripatudang palilina ri Bone. Naengka Karaenge muttama mai. Nakkuna ri attanna Méru siduppa Mangkasaé to Bone, nattebbakna. Na pitung esso nainappa makkeda-ada. Na siajenna to Bone to Gowa é. Nannessana lao to Bone. Wiring ri attanna minanga é ri Tangka lao manaik.

la tona e Bongkange mangkau naengka Datue ri Soppeng. Ripalessoi nalao mai ri Bone, apak makkapuengi to Soppenge ri lalempanua. Na saurenna Datue ri Soppeng Rilau riaseng é La Makkarodda To Tenribali, ritella e Mabbeluak-e. Nalaona mai ri Bone. Na iana Mabbèluak-e kunisa ri Bone mabbawine, siala anak daranna Arumpone riaseng e Tenripauang. Najajianni riaseng è Dangke, ritella e Lembae. la tona riaseng Datue ri Mario.-

Nallakkaina anak daranna Arumpone riaseng e I Lempek siala Maddanrengé riaseng e La Saliu. Sappo wekkadua mui nasiala. lana ncajiangi, tania upomabusung, riaseng e La Tenrirua, Ma- tinroe ri Bantaeng aseng matena.

la tona e Matinroe ri Gucinna naengka mai muttama ri Bone anauréna Karaenge ri Gowa. Daeng Pabeta aserrna engka e mai ri Bone. Pura mani duppai tomajjallok naritellana ri to Bone Daeng

Patobo. Na engkana Karaenge riaseng e Daeng Bonto teriwi Bone. Nakkuana ri Cellu sore. Nammusuna to Bone Mangkasae".

Na malo ipno Daeng Bonto. Na limang esso tau e mammusu, nalisuna Karaenge ri wanuanna.

Na dua taung purana musu e ri Cellu, naengkasiro mai Ka- raenge teriwi Bone. Nakku ri Wallenna taro benteng. Nattebbakna to Bone to Gowa e. Malo bessiwi Daeng Patobo. Na lebbi pitung essona mattebbak, nateppani lasa Karaenge. Na riparewekna ri wanuanna namate.

Tengkennek duampuleng nengkasiro mai Karaenge Daeng Parukka teriwi Bone. Na baline to ri Ajang Alek e ia maneng. Na ia to Timurunge napobetai anakna pattarona nalao mai alau maddeddesengi alena. Makkunrai mani garek monro ri Timurung silaong anakna. Naia Limampanuai ri lau e kui ri Cinennung na- wawa pattarona. Nauttama maddeddesengi alena woroané ri Bone. Apa bali toni to ri Awampone. Nakkuna ri Pappolo Karaenge taro benteng. Tépui bentenna nasossongini Bone. Natel- loni Bukaka sipue, enrenge riaseng e ri Takke Ujung.

Apa lesanni esso e, maeloni maddimpa Mangkasae. Riarup- pani ri to Bone. Ribuanni Mangkasae. Nadapini lari Karaenge kui ri Cempae Na ripeppena Mangkasa e. Na riwettana Karaenge. La Tunruk asenna mpetta engi.

Karaenge mani riaseng é Daeng Padulung natingara to Gowa

e. Massuroni Karaenge ri Tallo lao ri Bone. Naia napoada surona Karaenge ri Tallo, "Dua puammeng . Seua muwetta ri tapperà, sèua muwetta ri tennga padang. Na elonakeng ri decéng è, tèa- nakeng ri jak e."

Makkedai Kajao Laliddo, "Lana makkuitu adammu, bajapa matu uassu ri Karaenge."

Pappai baja é, massuni Kajao Laliddo. Kuni macceppa Ka- raengé, na sikadong adana .Purai macceppa Karaéngé ri Tallo ri aseng e Daeng Padulung silaong to Bone, Daéng Patobona ripak- karaéng ri Gowa.

lana é Bongkangé mangkau ri Bone na sisala Datué ri Luwu riaseng e Sangkaria. Apak tek-i mai paimeng Luwué ri wanua é ri Cenrana. Riterisi Cenrana ri Luwuè. Aga na wèkka duana ta na é ri Cenrana riala bessi ri to Bone.

la tona é Bongkangé mangkau ri Bone nassellao Arung Matowaé ri Wajo ritella é To Udama. Massellao toi Datue ri Soppeng ritella é Puang Lipué. Apa sibuni ri Cenrana, kuni sita masseajing. Naia nassiturusi passiajing éngi tanana makkeda, "Madecengik sita ri Timurung. Nokkupa tépu gaukta é ri tepunna uleng é."

Apan nadapini esso natanra é, madduppanni ri Timurung. Engka manenni to Bone silili. Engka maneng toni to Wajoé sili- li. Engka maneng toni to Soppengé silili. Kuni ri Bunné taro baruga. Nakkuma tau e taro sawung.

Apa ompo loloi kéteng é, sipulunni to Bone, to Wajoe, to Soppenge. Situdangenni arumpone Arung Matowae ri Wajo Datue ri Soppeng. Napasseajinni tanana ia tellu kutosa tomappada wa-

roane siina siama é. Na Bonéna macoa, anak tenngani Wajo, paccucunni Soppeng. Na inappani sitellik. Naia nassitelliri: tessi- baiccukeng è, tessiacinnai e ulaweng matasak, pattola malampé, waramparang maega. Na inappana mallamumpatu, nasenni tanana Tellumpoccoé.

lana é arung maserro riélori ri to Bone. Maserro toi riud- dani. Na dua taung purana mallamumpatu, nateppani lasa Bongka- ngé. Napasipulunni to Bone, na makkeda, "la mennang upoada-

adakko, anrikkuna ritu tolawak." Natampaini anrinna, tania upomabusung, riaseng e Laica. Nakkedana, "la upoadakko nri, atutuiwi gauknu. Apak iko ritu uéloreng Mangkau nakko matéak. la topa upoadakko, nakko ma- téak naleppekna winru tomatéku, kuélorengi mupowawine ipamu. Iko ammo sia maupek nengka anakmu ri Arung Timurung. Uélo- rengitu mupoawiseng. Masulìtu rrìakkunrai makkua tujunna enre-

Gucinna.

PASSALENG MARUA E

Matinroe ri Gucie popadaworoanei Matinroé ri Addenenna. la pawelainnana Matinro"e ti Gucinna — tania upomabusung- Laicana makkarung ri Bone, apak ia riappasengeng ri kakana.

Naia puranana winru tomatena Matinroe ri Gucinna, rilantik- ni. Purai rilantik napowawineni arung e ri Timurung, Tenri- pakiu. Na jajina — tania upomabusung — riaseng e LaTenripa- lek, Toakkeppeang pattellrenna. Najajiattoi We Tenrijellok. lana vitella Makkalarue. Engkatopa seua, nae malolo mupa na mate.

lana e mangkau — tania upomabusung — riaseng e Laica na engkaro mai Karaenge ri Gowa teriwi Bone. Nae tellettutoi na lisu Karaenge.

lana e arung — tania upomabusung — tenrisseng rinawa-nawa. la mua na oje riputtama ri surek ewe, asenna mua gauk e. lana e mangkau na mulana tessisseng to Bone siewa ada. Nagellini arung palina riaseng e La Patiwongi, Topawawoi patte- llarennna. Na ripalina kua ri Sidenreng. Apa manginngii monro ri Sidenreng, maelo muani nréwek ri Bone mellau addampeng.

Risurosi meddek lao manaik ri Bukié. Riolaini riuno. Riunotoi arung e ri Paccing. Riunotoi arungè ri Awangpone. Riunotoi riaseng e Tosaliwu Riawa. Riunotoi Maddanrenge ri Palakka riaseng é Tosaliwu Riwawo. Maegatona arung to Bone riuno. Na- salossonni tau tessalossorenna e. Onconni tessissenni siewa ada to Bone. Nae dekpa gauk.

la muna garek nawinru wettereng, engka seua esso neng- kato Bone na lao nare-nare tau e" awisenna na ridapina. Na maèlona tau e inpunoi. Na larina tau è. la mani wawinèna tau

e nauno, na inappana massellang. Napanreini api Bone sipue angkanna Matajang, na lettuk orài ri Macègé. Natassia-siana to Bone. la mani urung engke eppa pokengi alena, na lao ri Majang.

Makkedai puatta ri Majang, "Maraotu mai?" Makkedani to Bone, "Tekkisseng pallappa-lappai, Puang.

TellOmmunosa, Puang. Taitai manorang wanua e ri Bone!" Apa tellonni puatta ri Majang. Natampuini arona, nak- keda, "Malebbona. Ennajai lumu-lumuna puakku. Nae dekpa ada upoadakko mennang, to Bone. Assurosao ri Mampu malan- ngak anaureu riaseng é Damalaka. Apak ia manitu arung matoa.

Makkedai tau e, "Engkamui manorang ri Palakka." Na laona rialai. Temmaittato na engkanaro mai. Makkedai Damalaka, "Aga Puang tassuro malangak?" Makkedai puatta ri Majang, "Iatu laomuro mai temmu-

itaga rumpak wanua é ri Bone?" Makkedani Damalaka, "Uita mua, Puang." Makkedani puatta ri Majang, "Ianatu Anak uassuro ma-

lato. Na pèkkuana nawa-nawammu?" Mekkomui Damalaka. Na wèkka tellu mani riewa ada, na- inappana makkeda, "Mataukak, Puang. Madeceng mua nakko pàssessereng mua limpoak."

Makkedai puatta ri Majang, "Idik sikua èwe tigerok seua tauru." Makkedai Damalaka, "Lana makkui adatta, Puang, dekna- sa nadapi nawa-nawakku, sangadinna ia mani tapassu è. Na leng ia lebbi na tana è. Apak mauna puatta riolo e malebbireng mèmengtoi tana e na watakkalèna. Mau tennopoadek mappasu è, iaknasa mulai gauk passu éngi anaureu."

Jajini Damalaka patettong adek. Nasuroiwi anaurena mak- keda è, "Assuko! Taniko ritu singangke tana e." Kumui ri tana é ripolei ri torisuro è. Napalettukni risuroang èngi. Tennapoada maneppi risuroang éngi na riunona suro e. Na inappana tello manengi boia é ri laleng bata ri Bone.

Apak rissenni dékna bola ri Bone, makkedani puatta ri Majang, "Aléku, kalakik muwawa lao ri Bone, na iak méwai sipulireng eppou. Makkullena ritu uéwa sipulireng eppou. Laona taniana arung ri Bone."

Makkedai Damalaka, "Laotoak matu, apak puraik mattaro ada, tigerro seua mani tauru."

Lao manenni tau e ri Bone. la mani ri ale-alena ripolei. Inappai naita tau tebbek e", naluruiwi. Maegana tau nauno. Makku muana garek gaukna, iasi nalurui, iasi lari. Iasi nabo-

kori, iasi molaiwi. Narang puru ininnawanna. Nalaona ri addene sanrè. Na lao muana puatta ri Majang sillak-i ulunna eppona, na matèna. Na riasenna Matinroe ri Addenenna. Makkeda toi tao é tompawa engi salassana seppulo sèuai taunna mangkau na mate Matinroe ri Addenenna.

PASSALENG MASERA E

Sapposisengi Matinroe ri Bettung. la matenana Matin- roe ri Addenenna, sipulunni to Bone ri puatta ri Majang. Na sipatanngarenna puatta ri Majang, ningarenaga tapatettong arung, Napatettonna elo arung e ri Majang.

Makkedai arung e ri Majang, "Nalengiga sia tala arung, tenna ia eppou riaseng e La Pattawe, anakne e" Arung Palenna, eppona Makkalempié.

Jajini sama turu to Bone kado. Arung Kajuna ripatet- tong arung ri Bone, na riasenna Arumpone, iaro riaseng e La Pattawe. Nabbawinèna Arumpone siala arung e ri Mampu. Najajiangi — tania upomabusung — riaseng e We Tenrituppu. Nabbawinèna — tania upomabusung— riaseng e La Tenrirua Sia- la massapposiseng riaseng e I Dangke. Najajiangi - tania upoma- busung — riaseng é We Tenrisui.

Dek ridapi rièngkalinga pau-pauanna ri laleng mangkauna. Iamua makkeda "e pitu taungi makkarung ri Bone na lao ri Bulu- kumpa. Nakkuna nateppa lasa. Na iana napomate". Na riasenna Matinroe ri Bettung.

PASSALENG MASEPPULO É

Matinroe ri Bettung poanak-i Marinro? ri Sidenreng. Apak anaknai Matinroe ri Bettung — tania upomabusung — riaseng

e We Tenrituppu, iasi riaseng Arumpone. Iana "è mangkau napatettona Arung Pitu. 1 Naia Matowae

6 Matowae ri Ujung riasenni Arung Ujung . 7. Matowae ri Poncéng riasenni Arung Poncéng. Makkedai Arumpone, 'Te upatettommu mennang Arung Pitu, maelomak mai muampiri ri laonruma e, enrenge duppainna to anana tana é ri Bone, apak makkunraiak. Enrengétopa maelo- lokak musappareng lisekma salassa e tattere-tere. "Na iakia upatet- tommu Arung Pitu, temmulak wiring tana é' ri Bone, temuad- dimpang massureng, temmamariako ri anakmu ri eppomu, rèkko tekkuissengi. Sangadinna nakko situdangengik idik maneng wijan- na mappajung é, na rituruna. Makkarung é~ ri Bone pasilasao.

Inappatoni sia lalo pappammanamu ri anakmu ri eppomu. Iatona "e mangkau ri Bone na engka Karaenge ri Gowa mén-

rek ri asellengenna Ajang Tappareng, napalaoi osong. Na laona Tellumpoccoe duppaiwi Mangkasaé, nabuangi. Na laona su Karaenge ri wanuanna.

Na sitaung mua nengkasi Karaenge teriwi , Pandang-Pan- dang. Na laosi Tellumpoccoe duppaiwi, na siduppa ri launa Bulu Sitompo. Na sibaleccorenna tau é. Na ribuanna Tellumpoccoe, Bone, Wajo, Soppeng.

Na sitaung marusakna Tellumpoccoe na engkasi Karaeng"é teriwi Soppeng. Tennalaona to Bone to Wajoe baliwi to Soppengé". Na ribetana Soppeng, na Sellenna to Soppengé.

Na sitaung sadakna to Soppengé, nengkasi Karaenge teriwi Wajo, nanganro to Wajoe. Na riputtamana Selleng. Nasitaungsi purana Sellneg to Wajoe" na laona Arumpone ri Sidenreng makku- tanangi akkuanna asellengengéT. Na lettuk mua ri Sidenreng na

Selleng. Nateppamutoni lasa, na iana mpawai. Na aséra taunna mangkau na mate. Na riasengmutona MatinroFri Sidenreng.

PASSALENG MASEPPULO E SEUA Matinroe ri Sidenreng sapposisengi Matinroe ri Bantaeng.

Apak epponai wali-wali Mappajungé, Arung Palakka na ripasekko- ri pajung — tania upomabusung — La Tenrirua asenna. Iatona ripésonaiang ale ri to Bone paoppang palengengi tana e ri Bone.

Tengkennektopa tellumpuleng makkarunna, nengkana Ka- raenge' teriwi Bone mpawa asellengeng. Mabbénténni ri Ellu Mangkasaé, mabbenténgtoni ri Pallette Karaenge ri Gowa. Ritan-

reréanni asellengeng to Bone. Makkedani Arumpone, "Lana iak mennang mupesonaiang paoppang palengengi tana e ri Bone mupasekkoriang pajung. Naé natanrèréangengik déceng Karaenge. Madécéngi taceppa aselle- ngeng e. Apak ia ulu adatta riolo ri Karaenge, ia lolongeng déceng tajang ia mappaitang. Nakkeda Karaeng éwè uasengi déceng tajang makkatenniwik ri agamama Nabié. Nakkeda Karaenge" nakko mutarimai adakku dua-dua maraja, Bone mua enrengé Gowa. Tapada makkasuwiang ri Déwata séua è."

Makkedatop? Arumpone, "Rèkkoro tettatarimai mennang ada madècénna Karaenge, natongengiwi. Natellopik matti tanyom- pa, napoatanik asenna. Naia nakko tatarimai ada madécénna Karaengé, nawélaiangik ada matti, paèwanik é mua asenna. Muase- ngak sia tea mewa. Jnappatoni taèwa nakko nawélaiangi ada.

Sama tea manengi to Bone kadoiwi asellengeng é. Mekko muni Arumpone, apak naseddinni lainna kèdona to Bone. Nalai- muni aléna Arumpone na lao ri Pattiro. Tau ri alena mua molai- wi. Apa lettukni ri Pattiro, naéwassi ada to Pattiroé. Téamusi Selleng. Mekkomuni puatta na té ri salassa é maddeddek. silaong tau ri aléna, anakna, pattarona, napaté" maneng ri salassa e.

Naia lèssonana Arumpone lao ri Pattiro, sipulunni to Bone, lana nassiturusi to Bone passu éngi Arumpone. Nassurona to Bone lao ri Pattiro. Na Toallaung nasuro. Lettuk-i Toallaung ri Pattiro, téni manaik ri salassa é. Makkedai Toallaung, "la nasuroangak to Bone ia maneng, tanidikna téaio. Ikona téaikeng. Ri natujunna bali tanamu muwélaiwi.

Makkedani Puatta, "O, Toallaung! Muasekkeng téàiwi to Bone. Uélorinnamuna to Bone muripaitai decéng tajang. Umaélo

Purai makkeda-ada Toallaung, rewekni ri Bone. lana na- siturusi to Bone Arung Timurunge napakkarung ri Bone. Anak- nai Matinroè ri Addénénna — tania upomabusung - La Tenri- palek asenna, Toakkeppeang pattellarenna. Pawélaimani na ri- aseng ìviatinroé ri Tallo. lana e makkarung napaewai to Bone ri musu Selleng è.

Naia lessonana Toallaung lao ri Bone, massurotonisa Puatta lao ri Bone. Massurotonisa Puatta lao ri Pallette ri Ka- raengé. Lettuk-i liweng surona ri Karaenge, massurotosi sia Karaenge lao ri Pattiro. Karaeng Pettung nasuro. Ripasilewoni puatta Matinroi ri Bantaeng Karaeng Pettung ri to Pattiroe enrenge. Sibulue. Naruppaini najallok-i. Nabuanni Sibulue enrenge to Pattiroe, napakkappo ribulu e ri Maroanging.

Purai kua malliwenni ri Pallettte" Puatta ri Karaenge!. Ka- raengeiriani ri Pettung monroangi Pattiro. Apa lettuk-i liweng Puatta ri Karaenge, makkedani Ka- raengé^ "Madécengi bela laomu mai. lamuasa uakkutanang riko kenaga gangkanna anu ri alému, mauèkko temmakkarung ri

Bone mupaonumua. Uissemmua mupoanu Bone, nae uengkali- ngai arajang e ri Bone lèléni.

Makkedani Puatta, "Anu ri alekuna kuae Palokka, kuaé Pattiro enrengé" Awangponé. Anu ri alènatonasa awisekku Mario Riasek.

Makkedai Karaenge, "Sadaknao, naiatonasa muttama sadak sekua e mupoadaé. Bone teppoatao, Gowa teppoatao." Makkedai Puatta, "Sadak iriemennak, Karaeng, kulao mai." Inappasi makkeda Karaenge, "Uissemmua mupoanu Pallet-

te, nae tettongennai batéku. Nae uaseng anukkuni Pallette ku- wérekko."

Na inappasi riwérèng Puatta ri Karaenge ampalak béluddu, rikonci ulaweng tasalc, sikate werekna. Makkedai Puatta, "Rèkko iamua nakusilaongenna to Bone mewao, téawak malai."

Makkedai Karaenge, "Muisseng ritu, Baiseng, adekna to riolo è, dékko sitai passéajingenna, engkatosa naia tanra assitang, sulle alosi sikerek, wéulu silampa."

Makkedai Puatta, "Ualanitu, Karaeng, lana makkui adatta." Purai kua, inappani makkulu ada Puatta Karaenge ri Gowa

mula Sellenge", enrenge Karaenge ri Tallo mula Sellenge. lana é akkuluadangenna. Makkedai Karaenge, "lana tapasabbiangi Dewata séua e. Taniapa wijammeng makkaraéng ri Gowa, ri Tallo

temmupoanui anummu, murigauk bawang ri padammu tau. Na- rekko engka jak tujuo, timpak-i tangekmu, kiutama ri jakmu."

Makkedatosi Matinroé ri Bantaeng, "O, Karaeng. Temraa- runu wessèu, tessekkek bilakku, temitimpak balao ri tampuk- ku, narekko engka jak tujui tana é ri Gowa, mau sibatang mua

awo uwempangi kulao matu ri perrimu, Karaeng. Lettuk ri to- rimunrimmu ri torimunrikutosa, rékko tenriwelaiang muakeng ada ikkeng tau baiccuk e."

Kunie akkuluadangenna Puatta Matinroé ri Bantaeng na Karaenge. Purana macceppa Puatta silaong Karaenge, na ritello Bone ri musu Sellenge. Nanyompana to Bone, na ripassadakna.

Na lisuna Karaenge ri wanuanna. Lessomui lao Karaenge, na risurone meddék Matinroé ri Bantaeng ri to Bone. Na laona su ri Mangkasa. Nakkuna ri Datok ri Bandang. Na riasenna Puatta Matinroé ri Bantaeng ri Datok ri Bandang Adam. Agana Adam aseng Jawana Puatta

Matinroé ri Bantaeng. Maittai monro ri Datok ri Bandang Puatta, ripangiléni onrong ri Karaengé. Naiana naelori naonroi ri Bantaeng. Aga nakkuna riwawa, nakkuna monro. Na kutona nadapi umurukna. Na riasenna Matinroé ri Bantaeng.

PASSALENG MASEPPULO E DUA Matinroé ri Bantaeng ripassu. Sapposisengi Matinroé ri

Tallo. la ripassunana Matinroé ri Bantaeng, Arung Timurunna nassiturusi to Bone napakkarung, apak anaknai Matinroé ri Addé- nenna ri Arungé ri Timurung — tania upomabusung — La Ten- ripalek asenna, Toakkeppeang pattellarenna.

Ianaé mangkau naparéwai to Bone ri musu Sellenge. Na ritellona Bone. Nanganrona to Bone. Tenriala sebbu katina, tenriala rebba baténa, tenrirappato. la manyompana to Bone,

ripassadakmuni. Na iakia tudang palilii ia maneng. Naia purana ripassadak to Bone sipalili, laotonisa Ka- raengé ri wanuanna. Arung Timurungna makkarung ri Bone. Pawelaimani na riasenna Matinroé ri Tallo. Nae duai massea- »

jing Matinroé ri Tallo. Anrinna riaseng — tania upomabusung Wé Tenrijellok, iana riaseng Makkalurué, siala Arung Sumali riasengé La Pancai. Najajianni riaseng é La Maddaremmeng, Saleh aseng Jawana. Iana ripakkarung ri Timurung nariala Patti- ro Iana Makkalarué arung ri Pattiro.

Séuatopa anrinna La Maddaremmeng — tania upomabusung riaseng Tenriampareng. Iana ripakkarung ri Cellu. Séuatopa anrinna riaseng La Tenriaji, Tosenrima aseng rianakna. Pawélaié ri Siang aseng matéha. Iana makkarung ri AWangpone.

Nallakkaina — tania upomabusung — riaseng é Wé" Tenrisui siala arung é ri Tana Tennga riaseng é — tania upomabusung La Pottobune. Najajianni riaseng é Daunru, puttai, enrengé

— tania upomabusung — La Tenritatta. Tounru aseng ri anakna. Iamuto riaseng Malampèé Gemmekna. Iamuto riaseng To Risom- paé. Aseng maténa Matinroé ri Bontoalek, tamanangi sia. Enrengé La Tenrigenrangi, puttatoi. Enrengé Daompo, tamanangi. Enrengé Daémba, iana riaseng Matinroé" ri Boia Sadak é. Enrengé riaseng

é" Wé Pappolobonga, Daumpe aseng ri anakna. Iana riaseng Maddanrengé.

Na sitaung purana sadak to Bone, na lao su Arumpone ri Mangkasaé, na sitana I Datok ri Bandang. Riasengi Abdullah aseng Jawana Arumpone. Iana arung manyamekkininnawa. Riaset- toi maserro mappallaonruma. Iana siala anakna Matinroé ri Si- denreng, ritella é Kaunangé. Anaknani ritella é Dabe. Dabena situmaé anakna Karaengé mula Sellenge. Daéng Mattola asenna napotuma e Dabe. Naé tennawettekpa dara na mate. Jaji dekna anak padana Arumpone.

Iana é arung malauling lao su ri Karaengé. Maitta wégangi nakko tellu taungi na laosi su. Apa na situjuangi lao suna r; Mang-

PASSALENG MASEPPULO E TELLU Napoanauré riwakkangi Matinroe ri Bukaka. la pawèla-

inna Matinroe ri Tallo, anauré ri aléna tolai arung ri Bone, apak ia nappasengang - tania upomabusung - La Mad-

daremmeng aseng ri aléna, Saleh aseng Jawana. Pawélaimani na riaseng Matinroe ri Bukaka. Iana mangkau nawinru pajung puté. Iana mabbawiné ri Wajo siala Khadijah, Dasenrima aseng ri anakna. Anakna Arung Matowae ri Wajo ritella e Towalié.

Séua mua anakna Arumpone na Selleng. la mua riaseng é Pak- kokoe, Toakkone pattellarenna.

Iatoriae makkarung napaloangengi bata è ri Bone. Napa- ngesa alaui, napangésa maniangi. Riasettoi massek maggama. Iatona massola. Riagelliwi tem- é~. Nasuroni massola ncajiang engi natéa. Naterini Pattiro narappai. Larini su Makkalarué ri Ka- raengè. Massuroni Karaengé ri Gowa pakaingek-i Arumpone ri asilasanna é. Aga teai Arumpone. Ritérisi ri Karaengé. Na ribétasi Bone. Bèta manosi ri Cimpu Arumpone. Na riolana, rilaling riwawa su ri Mangkasaé. Nakkune ri Siang ritaro. Na seppulo lima taunna makkarung, na beta Bone. Pawélai mani na riaseng Matinroè ri Bukaka.

PASSALENG MASEPPULO É EPPA la ribétana Bone ri Matinroè ri Bukaka, padaworoanenasi

riaseng é La Tenriaji Tosenrima monro ri Bone. Na éwasi To- senrima. Na ritérisi paimeng Bone ri Karaengé. Na ribétasi

Bone, na rilaling. Iana riaseng Bèta ri Pasémpe, apak kui té ri Pasémpe maréwa to Bone. Na riwawatona su Tosenrima. Nakkuna ri Siang maté. Na riasenna Pawelaié ri Siang. Matinroe mani ri Bukaka monro ri Siang silaong to Bone rilaling é.

Maggangkasanie ripau Matinroë ri Bukaka. Rionronnapasi na ripau. Apak dëkna arung ri Bone, gangkannaê jennang mani napatettong Karaengê. Tóbala asenna jennangi ëngi to Bone. Manessani lao atana tau ê ri Bone ri Mangkasaë.

PASSALENG MASEPPULO Ë LIMA Na seppulo pitu taunna jennang Tóbala, naparewai to Bone.

Na ribëtasi Bone ri Mangkasaë. Na riwettana Tóbala. lana riaseng Bêta ri Tóbala. Nalliwenna ri Butung Matinroë ri Bontoalek. Naë maggangkasaniro ripau akatangenna tana ë ri Bone ri Mang- kasaë.

PASSALENG MASEPPULO Ë ENNENG la matëna Tóbala, Arung Amalisi jennang ri Bone. Na

pitu taung Arung Amali jennang, nawawai to Bone lao ri Butung. Nakkuna ri Butung na engkatonaro mai Matinroë ri Bontoalek

sialong Balandaë. Na rialana to Bone ri Matinroë ri Bontoalek, ripasiala Karaeng Bonto Marannu enrengë Mangkasaë, gangkanna engke ë ri Butung.

II

IANA E PO ADA-ADA ENGI ATTORIOLONG E RI WAJO

Iana e pannesa engi attoriolong e ri Wajo. Ungek natet- tonginna Arung Matowa ri Wajo. Ajak kumabusung, ajak ku- mawedda-wedda rampe-rampei adek tomangkau. Aga kuassi- mang meineng kuinappa rampe-rampei.

1. Ia ungek riala Arung Matowa La palewo, To Palippung aseng ri anakna. Na pitu taung makkarung na mate.

2. Settiware tolai Arung Matowa. Iana e Arung Matowa na engka Datu Luwu maelo passeajingi tana e ri Luwu na tana e ri Wajo.

3. La Tenriumpusi, Tolangi aseng ri anakna tolai Arung Matowa. Na tellu taung tettong Arung Matowa nassu.

4. Na La Tadamparesi Puang ri Maggalatung tolai Arung Mato- wa. Tennaullena sesebbu to Wajo nakkarungi, napawekkeri tana

e ri Wajo. Iana e Arung Matowa palebbariwi tana e ri Wajo, pesak- kariwi. Iana e ungek naddaoi Amali, Timurung, Pammana. Iatona

e ungek naddaoi Baringeng, Lompulle, Tana Tennga, Ujumpulu. Na popalilitoi angkanna Lamuru. Na popalilitoi angkanna La Rompong, Batu Lappa. Iatona e Arung Matowa ungek naddaoi

Gilireng, Otting. Na popalilitoi angkanna Enrekang. Na popali- litoi Mario Riawa, silolei Belokka, Cerowali, Awanio. Na popa- lilitoi Patampanuae.

Iatona e Arung Matowa ri Wajo madeceng bicaranna. Sawei ase, sawe tau tebbek e. Sawe tedong e, sawe olokolo e. Ten- natuju baweng sai atuo-tuonna tau tebbek e. Sawe buana ajuka-

7ung rianre, tenganangong. Iatona e Arung Matowa betai Wajo Riaja. Iatona palari wi puang ri Lompi-Lompi. Na seppulo taunna Arung Matowa na tepu Wajo. Na tellu pulo taunna tettong Arung Matowa, na mate". Na tellu taung welampelang tana e ri Wajo.

5. La Tenripakadosi, Tonampe" aseng ri anakna tolai Arung Matowa ri Wajo. Na puatta Sonrompalie Datu Soppeng Riaja.

Na seppulo séddi taunna tettong Arung Matowa nassu. Gangkamani napopalili Wajo Gilireng, Otting, Enrékang, Mario Riawa, siloléi Bélokka, Cèrowali, Awanio. Naia sia Larom- pong, Batu Lappa lao ri Luwu mani. Naia Lamuru lao ri Go- wani. Temmassarappa Amali, Timurung, Baringeng, Wajo. Naia ammulanna na riaseng maddimangkasa Timurung, laona mabba- winé ri Gowa Arunge ri Timurung ri anakna Karaengé ri Gowa riasenge é I Kawante. lana napoina Puatta Passarié, Pabbuaè,

Totinellek-é.

6. Na La Mallagennisi tolai Arung Matowa. Marolani ri Mang- kasa to Soppengè. Naia Lamuru, Mario Riawa laoni makka aléna ri Gowa. Apak ia telleng, tellengisa ia maneng séwanua.

Apa engkai lalo Surona Karaengé ri Gowa, na léppang mabbenni ri salassa e. Napotéai to Tellek-é. Apa pappai baja é, nassurona lawarengi tédong, natoananngi. Napanréni ri baruga é. Apa mattenngangi anréna, nattungke-tungkekina mpunoi

Ianaro rilalingengi to Tellek-e, maunona Surona Karaengé ri Gowa. Apa riwawani su ri Mangkasa. Natimpakna wanua. Na riasenna

ribaio ri to Gowa é. Engka manenni napopalili é Wajo, Gilireng, Otting, Pammana, Watampanuae. Na aséra taunna tettong Arung Matowa, na mate.

7. La Temmassongesi tolai Arung Matowa. Na lebbi dua taung makkarung nassu. Na madodossi paimeng tama e ri Wajo. Nalao mabbawiné Puatta Arumponé ritella é Bongkangé siala Arung Timurung riaseng e Tenripakiu. Na dua anakna Puatta Bongkangé. Séua riaseng La Maggalatung, mate maloloi.

Séua riaseng Punna Risompa. lana ripanguju mattola ri Timurung, naé mate rijallok-i. Dakalula asenna jallok éngi. lana é am-

mulanna na uttama Tumurung ri Bone. Apak riala parukusengi ri Bone.

8. Togiangsi tolai Arung Matowa. Ianae é Arung Matowa na énrek Karaengé ri Gowa ritella é Daéng Bonto tériwi Bulu Cén- rana. Na lao to Wajo é baliwi Bulu Cenrana mewai Karaengé ri Gowa mattebbak. Na ribuang Arung iviatowaé Togiang ri Mangkasa é. Na lima taung makkarung Togiang, namaté.

9. La Mappapuli, Toappamadeng pattellarenna tettong Arung Matowa. lana riaseng Locciè. Iatona teriwi Batu Lappa, narum- pak-i, narola paimeng ri Wajo.

Na énrék Karaengé ri Gowa ri tella é Daeng Bonto teriwi Buio-Buio. Tennaullèi Mangkasae rumpak-i. Na ritampaina to Wajoè ri Karaengé teriwi Buio-Buio. Na riwetta Pako CeWalié" ri Buio-Buio, na Toudama ri Wajo mpettai.

Na riwéréssi paimeng to Wajoé popalilii Lamuru, Mario Ria- wa, silolei Belokka, Cérowali, Awanio. Napopalilitoi angkanna Enrékang. Na riweretto popalilii angkanna Amali, Timurung, Ujum- pulu, Baringeng, Lompullek, Tana Tennga. Na riweretto paimeng Watampanuaé. Na riamaseiatto to Wajoe ri Karaenge Nipae ri Cenrana. Nawettana Pako Cewalie Toudama.

Nengka lima taung purana rumpak Bulu-Bulo, nengka Karaengé" ri Gowa riasenge e Daéng Bonto teriwi Bone. Natteb- bakna to Bone to Gowaé. Engka sipasa mattebbak ri Cellu, narewek ri wanuanna Karaengé ri Gowa.

Na dua taung purana mammusu to Bone to Gowaé ri Cellu, na engkasi tè Karaengé ri Gowa. Nattebbakna to Bone Mangkasae. Lebbi sepasa, nateppai lasa Karaengé. Na riparewekna

ri wanuanna. Na matena Karaenge ri Gowa. lana riaseng Tuni- pallangga.

Iase matèna Karaengé, tengkennek duampuleng na eng- kasi Karaengé riaseng é Todéwata Daeng Manropung teriwi Bone. Na Bali manenna to Riajang Alek-è. Na to Timurung émmani mappaleoang alena. Na ritampai to. Wajoe ri Karaenge ri Gowa teriwi Bone.