Institutional Repository | Satya Wacana Christian University: Kepuasan Pernikahan pada Wanita yang Menikah di Usia Remaja Awal

LAMPIRAN

211

212

Lampiran 1
PANDUAN WAWANCARA

Aspek

Komunikasi

Indikator
a. Kemampuan
menjadi
pendengar
yang baik
b. Keterbukaan
dengan
pasangan


a. Waktu
bersama
pasangan

Aktivitas
waktu luang

Orientasi
agama

Penyelesaian

b. Aktivitas
sosial

a. Pengamalan
keyakinan
beragama


a. Mengatasi
konflik

Item Pertanyaan
1. Pasangan menceritakan
masalahnya
2. Tanggapan terhadap keluh
kesah pasangan
3. Puas dengan kehidupan
komunikasi
4. Cara dapat saling terbuka
terhadap masalah yang
dihadapi
5. Kendala dalam
berkomunikasi
6. Mengatasi kendala
7. Puas dengan aktivitas
bersama pasangan di
waktu luang
8. Waktu khusus bersama

pasangan
9. Kegiatan di waktu luang
bersama pasangan
10. Kegiatan bila sedang tidak
bersama pasangan
11. Seberapa sering
melakukan aktivitas tanpa
pasangan
12. Tanggapan pasangan
terhadap aktivitas yang
dilakukan
13. Penerapan ajaran agama
dalam
kehidupan
pernikahan
14. Pengaruh agama terhadap
kehidupan rumah tangga
15. Puas dengan cara
penyelesaian masalah


213

konflik

Managemen
keuangan

a. Pengelolaan
keuangan

a. Perilaku
seksual

Intimasi
seksual

b. Pengendalian
kelahiran
anak
c. Kesetiaan

dengan
pasangan

Keluarga dan
teman-teman

a. Menjalin
hubungan
dengan
keluarga

rumah tangga
16. Pemicu konflik rumah
tangga
17. Cara menyelesaikan
konflik
18. Meminta bantuan pihak
lain
19. Alasan melibatkan orang
lain

20. Puas dengan keadaan
ekonomi keluarga
21. Sumber penghasilan
22. Pengaturan keuangan
23. Pendapatan tidak
mencukupi kebutuhan
sehari-hari
24. Puas terhadap kehidupan
seksual
25. Frekuensi hubungan
seksual
26. Cara mengekspresikan
kasih sayang
27. Kendala yang dialami
28. Merencanakan jumlah
anak
29. Usaha merencanakan
kelahiran anak
30. Pernah menjalin hubungan
dekat dengan lawan jenis

setelah menikah
31. Upaya menjaga
kelanggengan pernikahan
32. Puas terhadap hubungan
dengan keluarga pasangan
33. Perbedaan kebiasaan
keluarga pasangan
34. Cara menyesuaikan diri
dengan keluarga pasangan
35. Cara menjalin kedekatan
dengan keluarga pasangan

214

b. Menjalin
hubungan
dengan
teman-teman

a. Dampak

kelahiran
anak

Anak dan
pengasuhan

b. Strategi
mendidik
anak

a. Sikap
pasangan
b. Kebiasaan
pasangan
Masalah
yang
berkaitan
dengan
kepribadian


36. Sering berhubungan
dengan teman-teman
setelah menikah
37. Seberapa sering
berhubungan dengan
teman-teman
38. Pengaruh teman terhadap
kehidupan pernikahan
39. Sikap pasangan terhadap
teman lawan jenis
40. Sikap terhadap teman
lawan jenis pasangan
41. Perubahan yang terjadi
sebelum dan setelah
kelahiran anak
42. Dampak kehadiran anak
terhadap hubungan dengan
pasangan
43. Puas dengan cara
mengasuh anak

44. Pengaturan tugas
mengasuh anak
45. Cara pengasuh anak di
rumah
46. Tegas dalam menerapkan
peraturan untuk anak
47. Perubahan pada pasangan
setelah menikah
48. Kebiasaan pasangan yang
tidak disukai
49. Mengatasi kebiasaan
tersebut
50. Tanggapan pasangan
tentang sikap Anda
tersebut
51. Usaha pasangan
mengurangi kebiasaan
buruk
52. Kebiasaan baik pasnagan
yang di tiru


215

a. Bekerja di
luar rumah

b. Pembagian
pekerjaan
rumah

Kesetaraan
peran

c. Seksual

d. Peran
orangtua

53. Usaha pasangan agar
kebiasaan baiknya ditiru
54. Izin untuk bekerja di luar
rumah
55. Tanggapan tentang istri
yang bekerja
56. Pembagian tugas dalam
pengerjaan pekerjaan
rumah
57. Puas dengan pembagian
tugas
58. Peran pasangan dalam
pekerjaan rumah tangga
59. Peran dalam
mengendalikan kelahiran
anak
60. Peran pasangan dalam
mengendalikan kelahiran
anak
61. Peran dalam mengasuh
anak
62. Peran pasangan dalam
mengasuh anak

216

Lampiran 2
Partisipan 1 Wawancara 1
Tempat
: ruang tamu saudara partisipan
Pelaksanaan : Rabu, 21 Agustus 2013 pukul 16.15-17.20 WIB
Interviewer : Adhysti (A)
Interviewee : Rani (R)

A:
R:
A:
R:
A:
R:
A:
R:
A:
R:
A:
R:
A:
R:
A:
R:
A:
R:
A:
R:

A:
R:
A:

Verbatim
niki mbak Rani pun nikah pinten taun,mbak?
berarti empat tahun..
empat tahun, nikahe taun?
tahun.. berarti mundur.. saiki pira? Rongewu
sewelas, rolas.. rongewu sanga
sampun gadah putra pinten, mbak?
berarti anake siji
anake siji, umur?
umure anake saiki telung taun..
namine sinten, mbak, wau?
sahrul..
sahrul. Asli mriki, mbak?
iya, asli Gunung Jaya
Gunung Jaya, menawi suami kerja napa..
kerjane biasa tani, apa adanya..
wonten mriki?
iya..
trus saking bertani niku penghasilane kedah
mencukupi, mbak?
yaa..kadang-kadang kan yah ada mencukupinya,
kadang ada kurangnya gitu kan.
menawi kirang trus pripun,mbak?
yaa..mo gimana lagi (terta wa )..cukup nggak cukup
harus cukup. Jadi bisa mengatur sendiri aja, disaat
mendapat banyak, kita harus menabung buat entar,
gitu aja.
hmm.. puas, mbak dengan kehidupan ekonomi saat
ini?
yaa..puas nggak puas sih, mungkin udah jodoh mo
gimana lagi..hihihihi..
trus yen menawi aa..arul, sahrul, lha niku tugastugas ee napa nggih koyo sing njaga sinten sing

No.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32

217

R:
A:
R:

A:
R:
A:
R:
A:
R:
A:
R:

A:
R:
A:
R:

A:

R:
A:
R:

ngasuh sinten niku wonten tugase mboten?
ya sing njaga yo aku dewek, sing momong yo aku
dewek. Ora ana sing ngasuh.
bojo mboten nderek?
yo kan bojone kan kerjane adoh. Ora neng desane
dewek, kerjane neng Pangandaran. Jadikan balike
kan telung wulan pisan, kadang rong wulan sepisan,
ora mesti kaya kui kan..jadi sing ngasuh yo aku
dewek. Ngatur waktu dewek neng omah.
hmm..berarti ketemu kalih bojo nggih tiga bulan
sekali ngoten, mbak?
Iyaa..
(berbicara sejenak dengan anak partisipan ) sakniki
tasih ten griya,mbak?
lanange? Bade tasih kerja wis mangkat.
oo..wis mangkat. Enteen jadwal mantuk e mboten
ngoten, mbak?
jadwal napa?
jadwal mantuk mriki ngoten.
ooo.. mlaku.. mene berarti balik, yo ora mesti sih.
Kadang ya sewulan pisan balik, kadang rongwulan
kadang telung wulan. Jadi sak kepingine dewek
balik, pingin balik ya balik, nak ora kepingin balik
ya ora balik, kayak kui.
hmm..
ora ono jadwal umpama tanggal sekian balik ngono,
ora.
lha trus yen pas balek ngono kui biasane ngopo ae,
mbak, karo masne?
yaa.. (tertawa ) ya jenenge karo lanange ya (suara
anak partisipan sedang bernyanyi) dilayani lah opo
karepe lanange.
lha yen pisah, pisah kan yo istilah e pisah lah
yo,mbak, mbi suami, telung taun eh telung sasi
jarang ketemu kan, trus komunikasi ngono kui
piye,mbak?
ya biasa.. setiap hari ya telpon, sms ( Short Messages
Service), telpon, sms.
lha selama menikah enten masalah siiing..
ya ono masalah.. masalah e ya ( berbicara lirih

33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72

218

A:
R:
A:
R:
A:
R:
A:
R:
A:
R:

A:
R:
A:
R:
A:
R:
A:
R:
A:
R:
A:

R:

A:

dengan anak) masalah e kan (tersenyum sambil
menegur anak dengan memberi tanda diam pada
anak) masalah e kadang ya cemburu kan karena
mungkin aku sayang. Kayak kue, jadi ya akeh gitu
kan.. dadi ya mungkin nek sue ora balik yo pada bae
cemburu, ngapa sih sue-sue ora bali. Kayak kue kan.
sing sering cemburu biasane sopo,mbak?
ya aku lah (tertawa ). Sing sering cemburu ya akune.
yo ngomong karo bojone pora?
ya ngomong, keprimen kayak kue kan.
(tersenyum, menunggu partisipan berbicara dengan
anaknya ) lha yen pas neng kene ki karo sopo, mbak?
dadi aku sekeluarga.
sekeluarganee..
berarti aku, lanange, anak e trus ninine.
ibuk e mbak nopo ibuk e mas?
anu..apa.. mbah e ya. Mamane aku dewek due
rumah tangga dewek dadi apa sih rumah e sejensejen tapi mbah e ki melu aku.
hmm..
yo berarti aku duwe beban mbah e karo adine aku
kayak kue.
yen karo keluargane bojo yo cedhak, mbak?
madhan adoh sih..wong Kuta.
yo sok komunikasi karo keluarga bojo?
biasa..
biasaa?
kadang seminggu sepisan merana, kadang nek
sungkan, ora merana.
tapi tetep komunikasi jalan terus?
Iya.
lha terus yen ora ketemu karo bojo ngono kui yo
sok-sok cerita soal masalah-masalah ngurus anak
masalah-masalah opo ngono pora, mbak?
yo pasti.. kadang kan ki lho mas anake njajane akeh
kayak kie. Wong jenenge yo wis due anak kan yo
anake pengen kie, dolanan kie.. anu apa.. ono bakul
apa kan lah anake jajan bae, wong rewel.. dadine
yah anu..kayak kue.
bojo yo sering cerita, mbak, masalah neng kono opo

73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112

219

R:
A:
R:

A:
R:

A:

R:

A:
R:

A:
R:

A:

R:

ae opo ae?
nengdi?
neng Pangandaran.
iyo neng pangandaran. Yoh cerita, yo kerjane piye,
kerjane pada..kerjane met duren yo ngomong,
kerjane ntes met duren trus apa ya ngomong..ceritacerita
mbak e nanggepi masalahe masne ngono kui
piye,mbak?
yaa..serius-serius aja.. (tertawa ) inyong kemarin
ngomong ya sesuai bae keprimen njawabe..umpama
ngomong apa ya jawab apa kue kan..intine kan sing
penting nyambung kan omongane.
lha berarti yen mas e neng kono, mbak e neng kene,
nha trus aktivitase mbak e neng kene ki biasane
ngopo ae, mbak?
ya paling aktivitas ibu rumah tangga bae neng omah,
ora pernah ngapa-ngapa..paling ya nyuci, ya masak
kayak kue tok..ngurus anak, ya nggosok kui
tok..kerja yakan karo lanangane inyong ora oleh
kerja jadi ya ora kerja.
tapi seandainya mbak e kerja, mas e ngijinke ngono
pora, mbak?
yaa.. mengijinkan tapi kan asal jangan maksudte
adoh-adoh, paling kan neng desane dewek apa ya
kui kan..ya neng desane aku ki kan akeh umpama
buruh nyeti mlinjo, yo nyetini mlinjo, terusane apa
buruh apalah sing sekirane ora lunga sing desa yo
oleh..
tapi tetep ijin
iya, tetep ijin.. inyong arep anu mas, kaya kue..iyo
ngana, yen ora, yo ora. Kaya kie. Tapi yo sing
kadang lah neng omah bosen kok dadine inyong
nganu bae lah (tertawa kecil)
yayaya.. hmm..terus yen apa jenenge, yen
seandainya.. seandainya.. apa ya.. hmm.. rada.. rada
opo yo, mbak, rada pribadi ngono ya, mbak. Yen
soal hubungan suami istri, kan tiga bulan jarang
ketemu, anune piye, mbak, ngono kui, mbak?
yaa..yo selayaknya hubungan suami istri ya yen

113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
148
149
150
151
152

220

A:
R:
A:
R:
A:
R:
A:
R:

A:

R:
A:
R:

A:
R:
A:

R:
A:
R:
A:
R:
A:
R:
A:

seumpama balik Pangandaran neng omah yo biasa,
melakukan hubungan..gitu kan.
ngono kui yo dijadwal opo yo ora, mbak?
yo sakarepe wong lanang.. di masa dia minta ya saya
melayani, gitu lho.
berarti yen mas e neng kene lagi ngono?
hmm??
yen mas e neng kene, sak nyuwune masne.
iya..dadi senyuwune yo diwei, nek ora yo ora,
keprimen meneh.
lha biasane neng omah pirang minggu, mbak,
masne?
paling ya kadang setengah wulan. Kadang paling
suwe sewulan lah..kita paling..sewulan dari itu apa
dari bulan puasa ya sampe sekarang berarti sewulan.
lha trus yen mengekspresikan rasa cintane mbak e
neng mas e opo rasa cintane mas e neng mbak e
ngono piye, mbak?
yaiyalah (tersenyum)
biasane ngopo, mbak, ngono kui, mbak?
apa ya?? Yah pelukan (suara sepupu korban
tertawa ), ya pelukan, ya ciuman.. ya pokoke jenenge
saling mencintai gimana sih.
o..yak.. terus yo merencanakan, mbak, jumlah
kelahiran anak ngono kui, mbak?
yo merencanakan.. pengene sih ya telu bae, ojo
akeh-akeh.
terus menggunakaaan anu opo jenenge alat
kontrasepsi ngono-ngono kui pora, mbak, opo
alami?
alat kontrasepsi?
menggunakan alat kontrasepsi.
alat kontrasepsi iku apa?
hmm..KB.
oo..KB. KBne KB suntik sing untuk tiga bulan
sekali.
KB suntik tiga bulan sekali.
he’em..
nha iki..carane mbak e menjaga kelanggengan,
padahal jarak e mbak e neng kene, mas e neng kono,

153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
163
164
165
166
167
168
169
170
171
172
173
174
175
176
177
178
179
180
181
182
183
184
185
186
187
188
189
190
191
192

221

R:

A:
R:

A:
R:
A:
R:

A:
R:

A:
R:

ketemu cumak beberapa bulan sekali, ngono kui
piye, mbak?
yaa keprimen sih ya.. keprimen (tersenyum).. yah
sing penting kan setia karo wong lanang, ngenteni
wong lanang kapan baline, sing penting yah menjaga
awake dewek lah supaya ning omah juga terpandang
men lanange balik yoh ora ana omongan sih iki mah
dolane karo iki kie lah dadine njaga awake dewek
lah supaya neng omah aja..yo mungkin meh aja
lanange diomong uwong ah bojone koe neng omah
tukang dolan..ngene ngene..kue kan. Dadine kan
menjaga dewek lah keprimen.. supaya men wong
lanange mbok kane ah apa aku dene neng omah
dewek koh ditinggal inyong gaweane dolan iku..
jadine inyong jaga sikap aja marang dewek
keprimen.
bar nikah yo ijek sok dolan-dolan karo kancane
ngono, mbak?
ya..dolan sih bisa dolan tapi ya dolan ketemu. Paling
ya neng sekitar apa neng lingkungane dewek, sing
adoh-adoh yo ora. Adoh juga paling pasar,
kebutuhane dewek, ya uwis..kebutuhan penuh ya
mbalek.
terus yen mas e ngerti kanca-kancane mbak e?
yaa..ngerti kabeh.
kenal?
ya kenal kabeh..dadi ya umpama lunga, lunga karo
sapa, misal karo Ani ya ngerti, karo Ani lungane.
Lunga karo sapa, karo Isah, Isah ya ngerti.
selama kui yo tau metu karo kanca lanang ngono kui
pora, mbak?
yo aku juga ora pernah sih ya lunga karo wong
lanang.. dadi ya (tertawa ).. dadi ya umpamane lunga
karo wong lanang juga paling sapa ya lanange kie
berhubung sodara dadine apa ya yuh lunga apa
nggone makne aku dadi paling kaya kue..ora pernah
maksudte dolan karo wong lanang kaya kue, ora.
mbak e yo ngerti kanca-kancane mas e sing neng
Pangandaran?
iyo, ngerti..karna aku kan pernah mrana dadine kan

193
194
195
196
197
198
199
200
201
202
203
204
205
206
207
208
209
210
211
212
213
214
215
216
217
218
219
220
221
222
223
224
225
226
227
228
229
230
231
232

222

A:
R:
A:
R:

A:

R:

A:

paham si A si B ne.. dadi nak umpama aku lunga
maring Pantai Pangandaran karo si umpama karo
Games kayak kue,oo si Games..kui paham..kayak
iku. marang lunga aku kerja na tempat kie karo si
kie..yo berarti aku ngerti wong neng kana aku juga
madhan suwe kan dadi ngerti kahanane.
mbak e yo tau neng kono?
he’em, pernah melu neng Pangandaran.
pirang minggu, mbak?
berarti..melu ya..tergantung sih, kadang sebulan,
kadang rong wulan karena kan ibarate neng omah
dewek dadi sering melu mana.. kadang wong
lanange kan sing mana dadine inyong melu
mana..anggerane inyong wis ora betah ngono, balik
ya balik mene.. lha ning neng desane dewek, neng
desane wong ra betah.
teruse eneng masalah opo.. lagi eneng masalah karo
mas e, mbak e tau pora nyuwun bantuan wong liyo
ngewangi ngrampungke ngono?
yoo.. sering..sing sering yo karo wong-wong sing
sering njagong neng kene kadang curhat primenprimen jare rika yo anggeraning koe primen-primen
ya gari ngomong bae engko direwangi rika..
daripada nek urusan rumah tangga primen kui lik
aku diseng maring Pangandaran tapi inyong ora
kepengin, akire jarene lilike aku yowis gari
ngomong bae lirih-lirih supaya engko lanange koe
terus memahami kaya kui tok..ora pernah sih njaluk
bantuan maring wong sing seliyane wong kui sih
miki neng kene.. paling yo karo wong kiye, karo
mamane aku juga ora pernah..ora pernah curhat karo
mamane aku..paling yo kui tok miki..yo sering sih
inyong tah kadang..apa sih lanange aku pengen ya
aku kon melu nggone mertuane, aku ora gelem
terusan padahal apa sih lananganku jengkel terusan
lunga nggone mamane, yo tak jorna dening
aku..engko angger dening mari jengkel jur balek
dewek maring mene..(tertawa ) engko mari jengkel
bali dewek mene.
tapi mbak e karo keluargane mas e yo apik to?

233
234
235
236
237
238
239
240
241
242
243
244
245
246
247
248
249
250
251
252
253
254
255
256
257
258
259
260
261
262
263
264
265
266
267
268
269
270
271
272

223

R:

A:
R:

A:
R:
A:
R:

A:
R:
A:
R:

Akur?
Alhamdulillah akur..perekh terus ya..primen sih ya
Alhamdulillah perekh kabeh, ora ono masalah sih.
Aku juga ngger ono masalah karo wong lanang ora
pernah nggawa-nggawa keluarga gitu. Keluargane
lanange aku yo ora pernah, jadi masalah e aku yo
wis masalahe aku.
yen sampe minta bantuan orang lain ngono kui,
alesane mbak e opo, mbak?
ya alesane masa iya mau dipendem dewekan
mbokan keprimen-keprimen stress akire inyong ora
duwe teman curhat kan yo karena beban pikirane
aku dewek..daripada beban e suwe-suwe kaya kie,
nganti ora kuat baru inyong cerita karo
lilike..keprimen sih ya lik, aku pikirane puyeng
temen, pusing temen kaya kue kan..duweni masalah
kaya kie kie ora rampung-rampung..ya curhat karo
lilike aku sih.
curhat karo lik, ora karo mamak..
ora, karo mamak ora pernah..lik juga bukan lilik asli
tapi lilik ipar e.
sebelum dan setelah nikah karo mase, enek sifat sing
berubah opo ora, mbak?
ya anggeraning weruh kanca-kancane aku pada neng
Jakarta, pada kerja, kadang oiya ya aku ngapain
nikah isih muda..haruse inyong apa..kerja sih ya,
angger kerja aku mungkin seneng. Yo mungkin ana
rasane kaya kue, tapi mensyukuri juga ana, oiya aku
duwe lanangan ngene ya Alhamdulillah ono sing
mencukupi aku..kan kaya kue. Ana sing nyandangi
aku, ana sing ngazabna aku kaya kui.
yen sikap e, mbak, enek sing berubah opo ora?
sikap e?? suami??
sikap e suami, sikap e mbak pengalaman sebelum
menikah.
sikap e yo mungkin berubah ya, sedurunge menikah
kan yo mungkin jenenge wong pacaran ya mlakune
gandengan, siki kan wis ora ngapain mlaku
gandeng-gandengan isin..nek mbiyen mlaku
rangkulan, siki ngapain jare rangkulan siki kan

273
274
275
276
277
278
279
280
281
282
283
284
285
286
287
289
290
291
292
293
294
295
296
297
298
299
300
301
302
303
304
305
306
307
308
309
310
311
312
313

224

A:
R:

A:
R:

A:

gantian ngrangkul anake..mungkin mbiyen kan
angger lunga, lunga bareng siki angger lunga-lunga
bareng kon mlaku disit mana, inyong neng mburi
bae, inyong isin (tertawa ).. yo perubahane mungkin
kaya kue. Sing masalah perubahan sayang sih
mungkin ora lah ya, sing jenenge wong seneng wis
dilakoni yo ora tapi masalah neng.. apa sih di muka
umum, nek mlaku biasane gandengan saiki ora,
biasane rangkulan saiki ora..yo kui tok perubahane,
ora ono perubahan lain-lain sih. Ya mungkin kan
siki wis duwe anak, dadi perubahane lah inyong no
ngomah orasahan sedelo-sedelo, inyong arep
mangkat cepet kan kebutuhane wis luwih
akeh..paling kui tok.
lha nek bar lair arul, mbak, enek perubahan sifat
sikap e mas e?
yo perubahane lebih sayang maring aku kan,
maksudte luwih perhatian, engko anggerane
umpamane neng Pangandaran yo telpon, anake
primen-primen, kaya kue.. sehat pora, koe sehat
pora, gitu..ngono tok.
ya ya ya..nah, yen pengaruh arul neng hubungan
pernikahane mbak e piye?
ya pengaruh e apa sih ya.. ya mungkin karena aku
isih umur muda ya, dadi nek lunga-lunga ya pingine
aku dewek, ya kadang angger mlaku bareng anake,
ngapa sih repot nggendong bocah.. ganu kan inyong
mlaku dewekan, siki kan nggendongi bocah, kaya
kui tok, kadang..tapi yo kadang apa sering
ngganyami, kadang..primen sih jenenge emosi
(tertawa )..maring anake kadang iyolah inyong egin
enom wis duwe anak yo resikone kaya kie ya, arep
dolan ora bisa kaya kue..arep ngapa-ngapa kudune
anake diseng, wade kaya kue.. yo dening lanange,
iyo yo..anggeraning donge ojo gidih bae lah duwe
anak ya, anggeraning duwe anake emben kan, bisa
dolan-dolan disit ya..ya mungkin kui resikone
maring aku..yo wis.
diantara mbak e karo mas e, yen soal ngasuh anak,
momong anak, sing luwih teges sopo, mbak?

314
315
316
317
318
319
320
321
322
323
324
325
326
327
328
329
330
331
332
333
334
335
336
337
338
339
340
341
342
343
345
346
347
348
349
350
351
352
353
354

225

R:

A:
R:

A:
R:
A:
R:

A:
R:

Umpamane iki ora yo ora.
yo sing umpama luwih kenceng yo lanange
sih..umpama wadul aku arep dolan we angger aku
oleh naha..oh aja angger kae aja berarti lanange
melarang yang nggak boleh kaya kue lho..nek aku
kan umpama lagi batuk, jare lanange aku, ana
tukang es kan, jare kon ojo maemi es, anake nangis
kan ya dening aku tumbasaken, ya akire aku
diganyami (terta wa ).. kan aku weruh melas ya,
nangis ya ditumbasaken, dening lanange aku, koe
tah iya..bocah lagi watuk malah ditumbasi es dadine
mangani es dadi tambah watuk..sing penting kan
sama-sama sayang wong anake, sama-sama
menyayangi lah.
selama menikah, eneng kebiasane mas e sing ora
disenengi mbak e pora?
yaa ana sih, kebiasaan ngrokok neng ngarepe
aku..aku paling wade. Nek njagong bareng i pasti
ngrokok, wade pasti inyonge.
trus mbak e piye ngerti mas e ngrokok neng ngarepe
mbak e?
ya minggir lih, nek ngrokok aja neng kene lih.
lha yen mbak e ngono, trus engko mas e piye, mbak,
reaksine mas e?
yo jare “koe lah iya, angger ana wong ngrokok neng
ngarepe lha ora ulih.. wis lah inyong ya lunga” trus
inyong ngekek tok (tertawa ).
tapi yo ono kebiasaane mas e sing disenengi mbak
e?
kebiasaan apik apa ya? Ya kebiasaan sing disenengi
neng omah, wonge rajin sih ya dadi nyapu-nyapu
kan yo membantu aku dadine kan inyong wis ora
nyapu, biasane ya apa.. mberesi bajune dewek yo
diberesi dewek, sing kotor dipisah sing bersih
dipisah kaya kue dadine inyong kan seneng.
Umpama aku arep nyuci, ngerti kui sing kotor kui
sing bersih..yo kaya kue. Senenge wonge bersihan
trus apa sih memahami iki lho apa membantu istri.
Di dalam rumah tangga kui memahami
membantu..memasak yen aku kerepotan ngurusi

355
356
357
358
359
360
361
362
363
364
365
366
367
368
369
370
371
372
373
374
375
376
377
378
379
380
381
382
383
384
385
386
387
388
389
390
391
392
393
394

226

A:
R:
A:
R:
A:

R:

A:
R:
A:
R:
A:
R:
A:
R:
A:
R:
A:
R:

A:
R:

anak yo direwangi.
enak, mbak?
lumayan (tertawa )
enek tenaga tambahan (tertawa )..
iya..
enek kebiasaane mas e sing menular neng mbak e
opo ora? Kebiasaan apik e mas e opo ngono.. sing
mbiyen mbak e ora saiki dadi ngono.
kebiasaan ngono ya? Mbiyen aku ki kebiasaane,
kebiasaan mangan sih ya..nek mangan aku kan
mbiyen ora seneng duren, saiki dadi melu-melu
seneng.. terus kebiasaan apa sih ya.. kan akih sing
ditiru tapi apa ora ngerti..ya kebiasaan
apa..kebiasaan apa sih ya.. kebiasaan ngomong
Sunda, ya, karena apa..neng omah ya sering
komunikasi karo orang Pangandaran kan ya dadi
orang ngomonge sunda..karena kepingin tau
kan..kadang mas aku warai dadine aku nek neng
ngomah dek e ngomong Sunda, aku melu-melu
ngomong Sunda (tertawa )
tapi mas e asli Pemalang, mbak?
Pemalang, tapi nyampe sembilan taun kerja neng
Pangandaran.
kerja sebagai opo, mbak, neng Pangandaran?
tani.. apa adanya.
bertani terus?
Terus, iya.. dari pertama kerja nyampe sekarang
punya istri punya anak di Pangandaran.
Pangandaran kan pantai to, mbak..
he’em..ya kan Pangandaran iku kan ada yang kota
ada yang pelosok.
oo.. berarti bertani padi, jagung ngono kui?
he’em..padi, jagung, kacang..ya banyak lagi
sih..duren, terus kapol terus..
kapol?!
kelapa, sing lebih banyak rutinitase apa sih..meti
kelapa ki ya sing terus..pokok e sebulan sekali mesti
met kelapa..mesti kaya kui lho.
berarti ngono kui ngko opo terus ngirime uang.
iya..seumpama sebulan sekali.

395
396
397
398
399
400
401
402
403
404
405
406
407
408
409
410
411
412
413
414
415
416
417
418
419
420
421
422
423
424
425
426
427
428
429
430
431
432
433
434

227

A:
R:

A:
R:

A:
R:

A:
R:

A:
R:
A:
R:
A:
R:

rutin,mbak?
yaa..kadang sih ora..umpama kan takon disit, aku
arep ngirim duit koe butuh opo ora..kadang neng
omah durung terlalu butuh, simpen bae disit sih ya,
aku durung terlalu butuh..tapi yen agepan kirim,
terserah kirim ora ka iki.
arul yen bapak e pulang yo langsung nemplok.
iya.. ya nemplok banget.. ora gelem pisah, malahan
angger bapakne lunga ya nangis..kelangan. tapi ya
mo gimana lagi, karena di desa Gunung Jaya kan
kekurangan
apa
sih..kurang
tenaga
kerja
ya..maksudte usahane neng kene kurang lah, ora
kaya neng Pangandaran..neng Pangandaran kapan
saja kita mau disitu ada pekerjaan. Tapi yo neng
Gunung Jaya kan angel, nek masa terang iki kerja
apa. Dadi ya sing akeh wong Gunung Jaya mesti
pokok e keluar dari desa sendiri lah kerjane.
lha mbiyen mas e sing ngajak neng Pangandaran
sopo, mbak?
sing ngajak neng Pangandaran sodarane..sedulure.
Dadi jare sih pada neng Pangandaran bae kepenak
ko, nek nembe latian ya mengko latian dingin ora ka
iki.. akire neng kono betah betah betah..akire tekan
sakiye ora gelem bali maksudte balik, balik neng
omah trus mengko mangkat maning.
lha mbiyen ketemune nengdi, mbak?
ketemunee no yo neng desane dewek sih..mbiyen
kan sing jenenge bocah enom mlaku-mlaku kaya
kue terus akire ketemu, jarene deweke njaluk nomer
hapene maring kancane..akire telpon-telpon terus
ketemuan, ee.. jadian..ee..mbojo.. ( tertawa )
ketemune..nikah umur 14 tahun, pacarane pirang
taun kui, mbak?
oo..pacarane..yo ora pacaran, wong pacaran
setengah taun.
ooo..
kenalan langsung mbojo.
langsung mbojo..ya ya ya..
lha daripada sekolah ora duwe biaya mending mbojo
(tertawa )

435
436
437
438
439
440
441
442
443
444
445
446
447
448
449
450
451
452
453
454
455
456
457
458
459
460
461
462
463
464
465
466
467
468
469
470
471
472
473
474

228

A:
R:
A:
R:

A:
R:
A:

R:

A:
R:
A:
R:

A:
R:

lha mbiyen sekolah e sampe opo, mbak?
SD tok.
oo..SD.. kelas?
yo tekan lulus kelas enem sih ya.. trus lulus kelas 6
SD kan jare mamake, aku kerja bae wong sekolah
ora duwe biaya..tapi nyong kerja ora betah-betah ya
akire kan mumet-mumet..grang grong dolanan..
(tertawa ) jare makne daripada neng omah nganggur,
yo wis kenalan karo wong lanang, jare arep lamaran
yo wis lah mana mbojo bae.
berarti langsung direstui?
Iya.
nah..terus kembali ke soal anak, mau kan mbak e
ngomong yen ketemu mas e jarang, sekaline ketemu
yen mas e minta dilayani sebagai suami istri yo
dilayani sebagai suami istri, lha terus peran e mbak
karo mas e untuk mengontrol kelahiran ben ora
kebobolan lebih dari tiga kui piye, mbak?
yaa..mau kan sing penting aku ya rutin KB bae
lah..siki kan cilik, lha uwis angger kepingin siki,
arep duwe keturunan pira-pira tergantung karo
awake dewek..yo ngatur bae lah. Wong sing penting
kan jare siki KB naha ben ora kebobolan.. pokok e
diatur KBne, pokok e jangan sampe telat kaya kui
tok. Nek baline suwe sing dari tiga bulan sekali,
angger arep bali, yo mengko dingin inyong tak
ndeleng tanggal KB, engko ngger sampeyan balik
primen, engko kebobolan (tertawa sambil
berbincang dengan sepupunya )
secara keseluruhan, puas, mbak, dengan pernikahan
mbak saat ini?
yaa..apa sih..kalo ngaku puas ya mungkin puas ada
puasnya, terus nyesel ada juga nyeselnya sih.
kok nyesel sih mbak e iki?
yo maksudte disaat ndeleng batire seng seumurane
aku pada kaya kae ya, pada jalan-jalan, pada senengseneng, aku kon neng omah karo ngurus bocah he.
yen puas e ngopo, mbak, kok puas?
yo puas e ya ngapain kesirian batire sing pada
maring Jakarta, wong aku be lanange kerja, ana sing

475
476
477
478
479
480
481
482
483
484
485
486
487
488
489
490
491
492
493
494
495
496
497
498
499
500
501
502
503
504
505
506
507
508
509
510
511
512
513
514

229

A:

R:

A:
R:

A:
R:
A:
R:

A:
R:
A:
R:

A:

aweh duit we (tertawa ).. siki puas e kui tok, mbak..
tapi mbiyen sak durunge memutuskan menikah, yo
wis due gambaran porung, mbak, nikah ki ngene
ngene ngene..masalah e iki iki iki..senenge iki iki
iki..
ya wong lagi kasmaran yo tanpa..ndean ora duwe
gambaran wong angger inyong mengko wis duwe
anak keprimen ya.. kayonge yo ora, kepikirane ah
anak-anak mengko mburi bae lah.. kaya kue
lah..(tertawa )
bapak biyung yo ora ngandani?
ya sih ngomongi apa ya..karepane nikah ono..iya ma
lah daripada inyong kerja neng Jakarta ora betahbetah, neng omah kaya iki mung dolanan tok, isih
mending inyong mbojo bae kaya kue..jare mamane
aku yo wis terserahlah angger jalukane kaya kui,
wong tua ya nuruti.
muslim, mbak?
iya..
lha terus yen ijab, lamaran lha penerapan kaya
ajaran agama neng kehidupan pernikahane mbak e?
ya sih..kalo ajaran maksudte ya..ya apa sih..wong
inyong be wong muslim ya setiap..disaat mo sholat
suami apa sih yo ya pada sembahyang..seperjanjian
sholat ya wong jenenge wong muslim ya harus
dilakoni terus..wong jenenge wong muslim yo
wayah sembahyang yo di sembahyang eh wong
sembahyang disembahyangi..wayah sembahyang yo
dilakoni..gitu..wong kewajiban yo ditetepi.
terus pengaruh..pengaruh agama neng kehidupan
pernikahan mbak e piye, mbak?
pengaruh ya..mungkin sih pengaruh apa ya..wong
maksude sama-sama islam kan dadi..
oo..
iya.. dadi sama-sama muslim gitu kan..Islam kan
dadi nggak ada pengaruhnya sih..palingan kadang
wong lanang, batire pada pengajian mana sih melu
pengajian..dadi pada madhan wayah sembahyang
mana sembahyang pada sembahyang..kaya kue tok.
sebelum karo sesudah nikah yen soal urusan agama

515
516
517
518
519
520
521
522
523
524
525
526
527
528
529
530
531
532
533
534
535
536
537
538
539
540
541
542
543
544
545
546
547
548
549
550
551
552
553
554

230

R:

A:
R:
A:
R:

A:
R:
A:
R:
A:
R:

A:
R:

luwih dadi luwih sregep saiki opo mbiyen, mbak,
menurut, mbak?
ya luwih sregep saiki lah..mungkin kan saiki ana
sing luwih ngingetna kadang nek lagi kober
sungkan..embuh lah sungkanan temen lah.. wong
madan sembahyang ye sungkan. Dadi nek lagi
lengohan kan lagi urung.. urung mbojo kan, lah ora
ana sing ngurusi iki kaya kui (tertawa )..arep
sembahyang ora sembahyang kan bodo amat..tapi
sih ya..aku sing ngalami ya..apa..disaat rumah
tangga, iya ya inyong wis rumah tangga, wis duwe
anak berarti aku wis tuwek..nek ora njalani apa..ora
sembahyang, apa nek inyong anggeraning mati
enom keprimen? Ngono kepikirane.. Ora due amal
ibadah secuil inyong keprimen matine, ora ana
sangune.
sembahyang bareng-bareng..
iya, bareng-bareng.
nah..yen soal anak, ee..wis enek rencana, mbak, suk
sekolah e piye?
ya rencana sih..umpama kan..ya siki-siki kan anak e
aku kan baru telung tahun ya, limang taun ya insya
allah angger aku teyeng ya arepan TK..TK disit,
angger wis TK nembe pan SD..ya mungkin angger
suk mben sih yah, arep ngomong tekan sarjana,
mbokan ora duwe biaya..ya keprimen ya..yang ada
dijalani dulu. Yang penting intinya, saya punya, saya
nabung buat besok dewasa dia.
untuk anak lah..
yo pokoknya ya sebisa-bisane wong tua lah.
mbak lha yen mas e ngorokok ngono kui..
iya ngrokok
lha terus mbak e nesu-nesu, lha mas e ngurangi opo
ora, mbak, ngono kui, mbak?
yo ora bisa ngurangi, dadi kebiasaan..malah aturan
ya nambah (terta wa )..nek ana ya malah terus, ora
mandeg-mandeg.
lha yen eneng anak yo tetep ngrokok ngono, mbak?
yah..wong jenenge wong lanang yah, angger
nganggur ya ntes mangan, ngrokok.. gawene

555
556
557
558
559
560
561
562
563
564
565
566
567
568
569
570
571
572
573
574
575
576
577
578
579
580
581
582
583
584
585
586
587
588
589
590
591
592
593
594

231

A:
R:

A:
R:

A:
R:

A:
R:

A:
R:

A:
R:

A:
R:

A:
R:

njagong ngrokok..kapan ngrokok, ngrokok bae
(tertawa )..karena kebiasaane ngrokok sih ya.
pas pacaran yo ngrokok, mbak?
he’em.. dadi sembarang enom lah.. ngomong e
sembarang cilik, aku ki ngrokok, kaya kui kan..
tekan semene tua yo aku ngrokok terus.
kui ngakune pas wis nikah opo bar nikah, mbak?
sembarang..sembarang dari pacaran yo wis
ngomong..kan aku ngomong, sampeyan kok
ngrokok e banter temen..inyong kan ngrokok e kuat..
angger ana..angger ana ya pokok e sedina
mangguwa terus..tapi angger ora ana ya ora kaiki..
ya emang dasare iya, nek ora ana ya ora ngrokok.
delekke ae, mbak (tertawa )
(tertawa ) iya. ya anggerane duite wis dinehne aku,
kon nukokno rokok, yo emoh.. wong wis dinehno
aku kon nukokna rokok (tertawa )..
warung e tutup, rokok e entek (tertawa )
(tertawa ) “ya Allah rokok e aku entek”, yo mung
jarene aku yo duit wis dinekna aku yo wis, ora kena
dinggo tuku rokok.. kaya kui tok. Wis ganti, rokok e
sampeyan nggo tuku jajan anake.
he’e.. bener bener bener.
lha saiki umres. nganu.. madhan wong aku juga
melas.. duite pas-pasan nggo njajan anake..primen.
(tertawa ). pada bae bingung.. saiki mending bapake
lah sing ngalah daripada anake ra njajan.
iya ya.
anake ora njajan, anake..anake batire njajan, njaluk
jajan, malah bingung arep keprimen..( tertawa,
berbicara dengan sepupunya )
daleme pundi to, mbak?
kula Gunung Jaya ngene, tapi kono belah watu..
nyebrang kali..nyebrang kali secuil, nyebrang
selokan.
dadi iki omah e nderek..
aku omah e dewek..tapi kan berhubung
dolane..terus..terus.. terus nang kene terus sih..lilike
ya..dadi dolane nang kene terus. Ora tau dolan nang
ndi nang ndi.. paling lunga adoh-adoh e mung nang

595
596
597
598
599
600
601
602
603
604
605
606
607
608
609
610
611
612
613
614
615
616
617
618
619
620
621
622
623
624
625
626
627
628
629
630
631
632
633
634

232

A:
R:
A:
R:

A:
R:
A:
R:
A:
R:

kene tok..dadi nek ditakoni..nek umpamane lanange
takon sih dolan nangdi..ya dolan nang gone lilike
tok..
ngerti lah..
he’em.. wis ngerti dolan nengdi, ah ya wis.
kayane wis juga, suk meneh yen anu tak ganggu
meneh yo, mbak, yo (tertawa )
iya.. (tertawa ) ora kaiki..penting e ya..sing penting
mene takon yo tak jawab..sing penting ya aku due
jawaban ya tak jawab.
berarti, puaslah dengan pernikahan saat ini?
iya yah puas..belum ada penyesalan.
belum ada penyesalan (tertawa )
selama pada saling menyayangi dadi ora mungkin
ana penyesalan.
amiinn.. makasih ya, mbak.
iya.

635
636
637
638
639
640
641
642
643
644
645
646
647
648
649
650
651

233

Lampiran 3
Partisipan 1 Wawancara 2
Lokasi : ruang tamu rumah partisipan
Waktu : Selasa, 27 Agustus 2013 pukul 09.34-09.46 WIB
Interviewer : Adhysti (A)
Interviewee : Rani (R)

A:
R:
A:
R:

A:
R:
A:

R:

A:
R:
A:

R:

A:

Verbatim
lah..ee..soko wawancarane wingi kan mbak e omong
yen urip..e urip karo mas e ketemune jarang..
he’em..iya..
terus yo pisah, trus enek kendala komunikasine
ngono pora, mbak?
ya..kayane sih langka ya..mungkin ya sms ( Short
Messages Service) sih..apa telpon sih mungkin
jarang..sms juga jarang tapi ya tetep sih lancarlancar aja..umpama telung dina pisan apa limang
dina pisan kan
ngabari?
iya ngabari..
lha terus yen dengan kehidupan pernikahan sing
pisah ngono kui, ben saling terbuka piye, mbak?
Kan podo ora ngertine
oo..ya kan saling percaya aja kaya kue..terus ya
umpama..umpama ngapa-ngapa ya ngomong,
umpama lanange telpon ya wong aku mau terus kie
kie kie
hmm..
saling percaya aja lah pokok e intine..aku percaya
dia, dia percaya aku..gitu aja.
lha iki..sing pribadi meneh. Wingi kan pas
wawancara mbak e ngomong untuk hubungan suami
istri, yen suamine sing pengen lagi dilayani. Tapi
seandainya mbak e sing pengen?
(tertawa ) yo njaluk..iya bener. Bener iyo njaluk,
madhan keprimen.. ngomong dadine lha inyong
kepengen e..(suara teman peneliti) berarti ya
ngomong, sama, suami juga mau melayani
emm.. berarti puas, mbak, dengan kehidupan
seksual, mbak?

No
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32

234

R:
A:

R:

A:

R:
A:
R:

A:

R:
A:
R:

A:

ya puas.
puas, o..ya ya. Nah terus selama menjalani rumah
tangga iki, enek kendala ra, mbak, dalam
mengekspresikan rasa sayange mbak e, dalam
mengekspresikan rasa sayang rasa cintane ngono.
yaa pasti ana lah ya.. wong kan ora mungkin rukun
terus..pastine kadang..wong kadang kan apa ya
kanca wadon e ana sing nelpon, apa..dadine kan aku
sering wade lah karo lanange..engko wis dadi bojone
aku mosok kancane isih nelpon-nelpon bae..masalah
cemburu apa sih ya, ora pernah lah. Maksudte
cemburu tekan lunga-lunga kaya kue, ora pernah.
Paling juga ngomong, kaya kue tok.
lha yen mas e ngerti mbak e wade yen di sms cewek
laen, trus ngko reaksine mas e piye, mbak, ngono
kui, mbak?
yo meneng bae..hehehe. kan ngerti karna dewek
salah yo meneng bae, ora ngapa-ngapa
oo..lha padahal..
paling kan menjelaskan wong kancane tok o
apa..apa ono hubungan laen aku yo..yo ora, paling
kancanan kaya kue tok.
ah ya ya.. trus isine wawancara sing wingi,
penggunaan KB. Mbak e milih menggunakan KB
suntik tiga bulan sekali, nah kui kesepakatan
bersama opo pilihane mbak e opo pilihan e mas e?
ya kesepakatan bersama..
ngopo kok milih e tiga bulan sekali ngono, mbak?
ya kan..kalo apa ya..nganggo sing telung taun pisan,
nganggo susuk kan ya..kan ora bisa kerja berat, nek
kaya aku kan kerjane tani, ngangkati gabah, jagung,
segala kan diangkat..dadine kan nek nganggo tiga
taun sekali ya wedhi karena ora bisa njunjung beratberat..karena aku kan kerjane juga berat, kaya kue.
Nak sing sawah, kayu ya apa..dadine kan mbokan
primen-primen (menimpali perkataan teman
peneliti)..arep nganggo sing sewulan pisan, masak
iya arep suntik bae (suara teman peneliti)..duite bola
bali nggo suntik
na..terus..kok yen soal masalah rumah tangga ngono

33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72

235

R:

A:

R:

A:
R:
A:

R:

kui, mbak e luwih seneng crita karo lilike mbange
mamane ngono ngopo, mbak?
ya mamane..kan kalo angger karo mamane kan
nyong..inyonge wedhi mbok mbebani mama..nek
karo lilike kan, lilike juga buka-bukaan maksudte
apa sih menerangkane luwih..luwih jare aku luwih
pinter lilike daripada mamane aku. Aku ora pingin
ya..membebani wong tuane aku kan maksudte wah
iya anake inyong wis nikah kok dadine kaya kie
kaya kie..dadine inyong emoh, isih mending aku
cerita karo lilike..daripada karo mama kan inyong
pikirane engko mama ngerti kisah e aku kaya kie
mama nyesel nikahno aku isih enom..kaya kui.
terus lha yen penyesuaian dirine mbak e terhadap
keluargane masne mbiyen piye, mbak, ngono kui,
mbak? Nganti saiki yo isih
ya Alhamdulillah akrab terus ya, dasare sebelum..
sebelum kenal karo calon lananganku wis kenal karo
keluargane akrab, dadi kanca karo mamane kui kan.
Dadi yo wis akrab mbarang maune..kaya kue lho.
Dadi ya..apa sih menyesuaikan dirine ya lebih
mudah lah daripada karo mungkin ya sing urung
kenal..sing wis kenal kan dadine inyonge ah sifate
wonge kaya iki iki iki dadine..ngana yo wis ngerti
sifate aku kaya iki iki iki..dadi kan mudah lah
menyesuaikan diri..ya Alhamdulillah ya wis ora
menyesuaikan diri. Bisane kaya wong tuane dewek,
ngana ya kaya anak wadon e dewek, kaya kui..
oo..mergo yo memang tumbuh di lingkungan yang
sama
iya..
lha iki..sing wingi pas aku takon puas dengan
kehidupan ekonomi saat ini, mbak e njawab e puas
nggak puas
iya..puas nggak puas..puas e kan disaat lagi ana kan,
Alhamdulillah aku ana sing ngazabna, ana sing
nggetekna duit..dadi nek saat aku butuh apa-apa ya
ana sing aweh iku kan. Disaat tidak puas e, disaat
wong lanange pada ora oleh duit, bingung, pengen
apa-apa ya ora ana sing ditukokna, kaya kue

73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112

236

A:
R:
A:
R:

A:
R:

A:
R:

A:
R:

A:
R:

hubungane karo jodo, mbak?
jodo (tertawa ) yo hubungane karo jodo, yo mungkin
wis jodone aku sih ya
na..terus tanggapan suami tentang istri sing bekerja
piye, mbak?
ya wonge ora gelem..maksudte nak koe kerja engko
keprimen anake melas..langka sing njagani, gitu.
Juga neng omah, umpama aku balik kerja langka
uwong kan aku kesuh, jare kui..(berbincang dengan
anak)
trus wingi alesane bojo nglarang kerja ngopo, mbak?
ya alesane ngono iki..karena aku kan due anak cilik,
masak iya harus kerja..terus alesane ya saiki kan
mbahku kaya kae..dadi ya..ya mungkin saat ini aku
nggak boleh kerja tapi nggak tau di masa depan
nanti..nak untuk saat ini aku nggak boleh kerja
alesane ya anake masih cilik, terus mbah e ya
melune aku, berhubung mbah e kaya kae, kan ora
bisa lunga-lunga, ora bisa ngapa-ngapa, ya neng
ngomah bae..
nah..terus bar laire arul, pengaruh neng hubungane
mbak e karo mas e piye, mbak?
pengaruh e apa ya?? (tertawa ) Apa sih pengaruh e
ya..ya pengaruh benci apa pengaruh sayang kaya
kue lho?
pengaruh semuanya. Pengaruh positif pengaruh
negative
(terhenti sejenak karena anak merajuk)..pengaruhe
sih..apa ya sing mempengaruhi..kadang ya nek
ngomong kadang aku nek wis due anak kan sering
kesuh karo anake dadinekan lanange madhan apalah
dadi nesu-nesu karo lanange..dadine ya lanange
madhan njengkel, gitu kan..terus ya kalo pengaruh
sayange mungkin kan uwis dibagi..kadang kan luwih
sayang nang anak kaya kue.
lha yen bojo pas neng kene, trus pembagian tugase
ngurus anak ngono piye, mbak?
ya kalo pembagian tugas ngurus anak sih ya, nggak
ditugas ya, mbak, ya..karena kewajiban. Ngurus
anak kan bagiane wong wadon kaya kie. Bisa nggak

113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
148
149
150
151
152

237

A:
R:

A:
R:

A:
R:

bisa ya ngatur apa sih pekerjaan rumah tangga karo
ngurus anak ya harus bisa, gitu. Nek ngurus rumah
tangga, umpama anake rewel, ya mending ngasuh
disik lah, anake turu nembe pekerjaan rumah
dikerjain, kaya gitu.
tapi bojo ora protes seandainya ngono, mbak?
o yo ora, paling juga bojone aku ya apa sih perhatian
dewek lah, bojone aku lagi sibuk ngurusi anak.
paling ya bantu-bantu apa, rewang-rewang apa,
tanpa disuruh. Nek lagi sungkan yo pada bae
ndableg. Ora dilakoni ..hehehe
sing sungkan sopo, mbak, ngono kui?
ya nek lanange madhan sungkan, ora ngrewangi ya
ra papa, kan ya wong lanang kan, wis iki istilahe
wong lanang kan ora mungkin ngurus pekerjaan
rumah. Tapi nek lagi gelem, tanpa disuruh pun dia
mau..
oke, uwis. Cukup semono meneh sek,mbak
(tertawa ) ngrepoti meneh, mbak
ora popo, tenang bae.

153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
163
164
165
166
167
168
169
170
171
172

238

Lampiran 4
Partisipan 1 Wawancara 3
Tempat
: rumah bibi partisipan
Pelaksanaan : Rabu, 13 November 2013 pukul 09.21-09.28 WIB
Interviewer : Adhysti (A)
Interviewee : Rani (R)

A:

R:
A:

R:
A:
R:
A:
R:
A:

R:

A:
R:
A:
R:
A:
R:
A:
R:

Verbatim
pas wawancara pertama kae kan mbak e ngomong
kan untuk hubungan seksual, saknyuwune sing
lenang..
Iya
terus sing wawancara kedua, mbak e ngomong yen
ee yen mbak e pengen mbak e yo nyuwun karo mas
e..
iya..e’em
nah..kui sing biasane sering njaluk ngono sopo,
mbak?
ya pantes sing lanang ndisit ya (tertawa )
sing lanang disik
he’em
terus biasane sing njaluk sing lanang disik kui
setelah..setelah due anak opo sebelum due anak,
mbak?
ya lagi urung due anak kan sama-sama mau, dadi
nak wong lanang omong, ya ayo kaya kui. Tapi nek
pas tes due anak se rong taun, koyo madan sungkan
ya nek diajaki, lah sungkan kaya kue ( tertawa )
lha kok bar wis due anak trus dadi sungkan ngopo,
mbak?
yo embuh (tertawa ) ora ngerti (tertawa ) primen sih
ya, wong sungkan
(tertawa ) terus yen pas mbak e lagi sungkan ngono
piye trusan?
yo ora kaiki, paham kaya kue
Oo
saling memahami..nek sungkan yo ora kaiki, kue
berarti untuk hubungan seksual sing sering njaluk
mas e?
Iya

No.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32

239

A:
R:
A:
R:
A:

R:
A:
R:

A:
R:
A:
R:
A:
R:

A:
R:
A:
R:

A:

oo..terus yen komunikasi dengan pasangan,
he’em
pas wawancara pertama kan mbak e ngomong mben
dina sms, telpon
he’em
terus pas wawancara kedua, mbak dadi ngomong
yen jarang sms opo telpon, paling tiga atau
lima..lima hari sekali
he’em
lah..kui ket lekase kapan, mbak?
lekase mbarang wis due anak ana setaun ya. Dadi
kaya madan..madan jarang smsan, jarang nelpon
kaya kui lho. Dadi paling yah rong dina nembe sms,
nembe telpon kaya kue. Ora..dadi urung due anak
kan sering, mben dina terus smsan, telponan kaya
kue. Tapi mbarang wis due anak akire dasare nek
angger lagi dolanan hape anake rewel sih ya,
keprimen (tertawa ). Kadang hapene dijaluk manding
anake, yowis.
oo ngono to. Terus ee pas mbak e ngomong yen mas
e tau njaluk mbake ee opo jenenge..
melu mertua
melu mertua..
he’em
nah kui maksudte melu ki melu dolan opo melu urip
neng kono, mbak?
melu pindah neng kana. Mulo aku emoh kan melu
urip neng kana, neng nggone mertuane dadi aku
emoh. Ya masalah dolan sih umpama neng kana
sedina rong dina aku gelem tapi yen dodok neng
kana, umpama pindah neng kana, aku emoh. Kaya
kue.
lha kok emoh ngopo, mbak?
embuh (tertawa ) ora betah sih ya nginthil mertua
primen
Oo
dadi seakan-akan ya..kaya primen sih..jenenge
kaya..kaya wong numpang yen melu mertua dadi
ngapa-ngapa yo ora kepenak (tertawa )
oo ngono. Tapi kui yo cedhak karo ibuk e mbak e

33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72

240

R:
A:
R:

A:
R:
A:

R:

A:
R:
A:
R:

A:
R:
A:
R:

yo?
perek..kayaa..pokok e jarake ya paling gur sepuluh
meter lah omah e
eem..
perek lah. Wong keliwatan omah loro eh telu tok,
dadi perek. Tapi inyong emoh lah kon melu ngana
(tertawa ). Omah e aku neng kene ya neng kene bae
(tertawa )
lha iki..mbak e pas ee wawancara pertama kae
ngomong yen isin gandengan tangan..
Iya
pas wis nikah, tapi yen pas isih pacaran malah ora
sungkan ora pekeweuh piye. Lha kok ngono piye,
mbak?
ya kan lagi isih enom kan gandengan napa kan
dadine ora isin karo tangga..lah nek wis due anak
kan anggeraning gandengan tangan kan isin diluruhi
tangga kui lho (tertawa ). Siki malahane bareng wis
mbojo kui adoh, ora tau gandengan, ora tau apa.
Dadi pas dadi pacaran mah yo gandengan, lunga
nengdi bareng tapi nek siki ora. Isin lah, wong
jeneng wong urip neng ndesa, pastikan di luruhi
uwong. Lho kae uwong koh ndadakan gandenggandengan kaya lanange dijaluk (tertawa )
padahal wis sah yo mbak yo
iyo..tapi yo tetep, jeneng wong neng ndesa
oo yo. Terus ee selama menikah, enek ra, mbak
kebiasan mas e sing ditiru mbak e?
apa sih ya? Kebiasaan..apa sih, kaya wong langka
ya. Paling ngomong-ngomong kui, ngomong Sunda
kaya kue, dadi ditiru. Kan wong lanange aku kan
kerjane neng Pangandaran sering ngomong Sunda
ya, dadi pengen ngerti ya tironan ( tertawa )
saiki wis isa, mbak? Lancar wisan?
yo lancar sih urung yo, urung patio lancar tapi yo
bisa, kui.
yo isih sok merono, mbak?
ee..se..seket kie ninine ninggal, ora tau mana. Dadi
wis setaun lah ya, he’em sekitar setaun lah urung
mana. Wingi sih ditelpon jare kon mana tapi

73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112

241

A:
R:
A:
R:
A:
R:

A:
R:
A:
R:
A:
R:

inyonge ora gelem
lha ngopo, mbak?
ya neng omah lagi kaya iki lah, inyong emoh
ditinggal (terta wa )
terus tujuane menikah mbak e mbiyen opo, mbak?
ya tujuane (tertawa ), kan kaya aku..
he’em
orang wong ora kui ya..opo arane wong ora mampu
terus lorone karena aku wong tuwane pisahan dadine
tujuane aku ya supaya ana sing nanggung jawabi
uripe aku kaya kui lho. Kan lagi mamane cerai kan
arep sekolah ora due biaya, arepane kerja, kerjane
apa wong secara lulusan, lulusan SD ya kan, paling
juga rumah tangga, gajiane sepira kaya kui kan. Lha
akire pelarian maring pernikahan kaya kue men
supaya uripe aku ana sing nanggung jawabi aku, ana
sing mbiayani, kaya kui lho
tercapai, mbak, tujuane kui mau?
ya Alhamdullilah (tertawa )
yo cukup semono sek yo, mbak, pertanyaan
tambahane
Iya
makasih, mbak
iya, ra papa.

113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136

242

Lampiran 5
Partisipan 1 Wawancara 4
Tempat
: rumah bibi partisipan
Pelaksanaan : Senin, 18 November 2013 pukul 08.50-08.55 WIB
Interviewer : Adhysti (A)
Interviewee : Rani (R)

A:

R:
A:
R:

A:
R :

A:
R:
A:
R:
A:
R:
A:
R :
A:
R:
A:
R:

Verbatim
anu wingi kan mbak e ngomong yen mas e tau
ngajak mbak e anu urip neng gonee..karo keluargane
mas e..
he’em
lha kui kiro-kiro kok alesane mas e ngajak urip neng
kono ngopo, mbak?
ya anggerane neng kana..apa...ndesane lanange aku
kan kerjaane luwih penak tapine akune emoh kaya
kue, emoh sing mana. Ya emang anggeraning neng
desane lanange aku kan kerjaane perek tur wau
ngetan ngulon maksude kerjaane tapi inyonge emoh
diseng mana kaya kue.
kerjaane cedhak ki kerjane opo, mbak?
kerja umpama kerja gawe batako, umpama kerja
tani, akehan neng gone lanange aku daripada neng
kene.
oo..lha yen seandainya tinggal neng kono, trus mas e
yo isih neng Pangandaran opo yo arep pindah?
netep neng anu sih..neng Bangkok tapi inyong ora
gelem.
oo ngono. Terus selama menikah yo tau ono
masalah karo keluarga bojo pora, mbak?
ora pernah sih (tertawa ) urung ana
ra pernah?
he’em
dadi apik-apik terus?
iya. Lancar aja.
Lancar
he’em
terus ee pas menikah, bar menikah kui terus
langsung pengen due anak opo menunda sek, mbak?
ya sih mending due anak sisan daripada menunda

No.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32

243

A:
R:

A:
R :
A:
R:
A:
R:
A:
R:
A:
R :
A:
R:
A:
R:

A:
R:

A:
R :
A:
R:
A:
R:
A:

(tertawa )
kok langsung pengen due anak kenopo, mbak?
maksude..(berbicara kepada anaknya ) ya kan
angger wis due anak kan tenang, ora due beban, ah
kok nyong rung due anak-anak sih, kaya kue,
dadinekan apa sih, angger wis due anak wis tenang
maksude (tertawa )
oo ngono to. Terus sing pas nganggo KB suntik kui
mulaine kapan, mbak, berarti, mbak?
ya mulai dari anak udah..sebulan.
sebulan.
he’em. Berarti ya setaun ntes nikahan lah berarti. Ya
ora lah, setaun luwih
berarti anak e wis lair?
he’em, wis lair umur satu bulan, njuk aku nembe
KB.
terus saiki wis pengen melepas KB berencana
memiliki anak porung, mbak?
yo urung lah (tertawa ). Anake isih cilik (tertawa )
oo..lha rencanane kapan, mbak?
yaa..
opo jenenge..
urung..urung ana rencana (tertawa )
oo..
urung ana rencana, pingine ya engko anake wis
gedhe dingin terus akune maksude bebas usaha
dingin.
oo..arep usaha opo, mbak?
ya maksude ya melu wong lanang ngko anak egin
wis gedhe umpama arep tani arep apa kan anake wis
gedhe ora rewel kaya kue.
oo gitu. Terus pas wis due anak..
he’em
enek ra, mbak, perubahan..perubahan mas e
perubahan mbak e? perubahan sikap sifat ngono.
apa ya? Ora sih, perubahan apik biasa-biasa aja
terus enek ra, mbak, pengaruh ketidakteraturan
hubungan seksual neng pernikahane mbak e?
primen?
ee kan mbak e ngomong yen untuk hubungan

33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72

244

R:
A:
R :
A:
R:
A:
R:
A:
R:
A:

R :
A:
R:
A:
R:

seksual ora eneng jadwal tertentu..
he’em (berbicara dengan ibu partisipan)
anu tak baleni ae yo, mbak, yo.
Yo
wingi kan mbak e ngomong anu untuk hubungan
seksual ora enek jadwal khusus..
he’em
lha kui enek pengaruhe ra, mbak, neng hubungane
mbak e? hubungan pernikahane.
ora sih, ora ana pengaruh apa-apa ya (tertawa )
berarti tetep berjalan normal biasa ngono?
he’em
oo.. terus pas wawancara wingi mbak e ngomong
sekitar setaun durung neng Pangandaran, kui mbak e
opo mas e sing durung neng Pangandaran, mbak,
balek Pangandaran, mbak?
yo sing lanang
lha terus selama neng kene, kerjane ngopo, mbak?
ya kerjane tani, biasa, pada bae kaya nang
Pangandaran
OK, makasih ya, mbak
yak (tersenyum)

73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
9

Dokumen yang terkait

Institutional Repository | Satya Wacana Christian University: Happiness Wanita Usia Dewasa Awal yang Menikah pada Usia Remaja Tanpa Restu Ibu

0 0 2

Institutional Repository | Satya Wacana Christian University: Kepuasan Pernikahan pada Wanita yang Menikah di Usia Remaja Awal T1 802009081 BAB I

0 1 13

Institutional Repository | Satya Wacana Christian University: Kepuasan Pernikahan pada Wanita yang Menikah di Usia Remaja Awal T1 802009081 BAB II

0 0 16

Institutional Repository | Satya Wacana Christian University: Kepuasan Pernikahan pada Wanita yang Menikah di Usia Remaja Awal T1 802009081 BAB IV

0 3 154

Institutional Repository | Satya Wacana Christian University: Kepuasan Pernikahan pada Wanita yang Menikah di Usia Remaja Awal T1 802009081 BAB V

0 0 4

Institutional Repository | Satya Wacana Christian University: Kepuasan Pernikahan pada Wanita yang Menikah di Usia Remaja Awal

0 0 18

Institutional Repository | Satya Wacana Christian University: Perbedaan Kepuasan Pernikahan pada Istri yang Menikah di Usia Remaja dan Dewasa

0 0 9

Institutional Repository | Satya Wacana Christian University: Perbedaan Kepuasan Pernikahan pada Istri yang Menikah di Usia Remaja dan Dewasa

0 0 2

Institutional Repository | Satya Wacana Christian University: Penyesuaian Perkawinan pada Wanita yang Menikah di Usia Remaja Awal Karena Hamil Sebelum Menikah

0 0 9

Institutional Repository | Satya Wacana Christian University: Penyesuaian Perkawinan pada Wanita yang Menikah di Usia Remaja Awal Karena Hamil Sebelum Menikah

0 0 2