Ekonomi Politik karl Marx Reloaded

Giriş
Bu çalış a ö elikli olarak eko o i politik ili i i ta ı la ı ı özellikleri i kısa a tartış a ı a açlar.
“o rası da eko o i politiği kitle iletişi ve We 2.0 tek olojileri le ola ilişkisi i kurar. Çalış a
o u a Marksist eko o i politik ve u aklaşı ı oluştura
ö eli leri ele alı ası
a açla aktadır. Bu ağla da, kitle iletişi i ve sa ısal iletişi i arksist eko o i politik aklaşı
içerisi de ele ala kuru u çalış alar özetle ektedir. Yi e u ağla da, kitle iletişi medyası da
oğu laş a , holdi gleş e ve sahiplik apısı gi i efhu lar ele alı aktadır. Bu okta la
ağla tılı ola ak şekilde, iletişi ekosiste i i içerisi e oturduğu küreselleş e , deregülas o ve
sa ısallaş a gibi tekno-sos al olgular özetle ifade edilmektedir. Çalış a o u a, kitle iletişi
ed ası, gü ü üz sos al ed a tek olojisi le ağı tılı şekilde açı la aktadır. Yine, gü ü üz
iletişi olgusu, We 2.0 tek olojileri te eli de tartışıl aktadır. Bu apılırke ; Mar ’ı ekonomi politik
ala ı da orta a ko uş olduğu kura sal tartış aları kılavuzluğu da fa dala ıl aktadır. Marksist
eko o i politiği gösterdiği kura sal açılı lar eşliği de sa ısal ed a ı eko o i politiği e; izle i i
etası ve karşılığı öde e iş e ek os o ları la akıl aktadır. “o olarak; u tartış alar
paraleli de, sa ısal tek olojileri kapitaliz i apısal kırılgı lığı ı artıra , var ola kriz eğili leri i
ge işlete görü ü leri e kısa a deği il ektedir.

Ekonomi Politik Bilimi
Eko o i i keli e a la ı evi içi de düze de ektir. Politika ise site i ve ulusu
ö eti i e ilişki herşe i a latır. Eko o i politik esası da ed ada öte kapitalist toplu u

inceleme ve anlama bilimidir. Ekonomi politik biliminin a a ı iktisadı süre i ö ete
toplu sal ka u ları i ele ektir; u ka u lar sürekli tekrarlanan iktisadi faaliyetler
so u u da orta a çık ıştır. Ekonomi politik özü de tarihsel ve sı ıfsal ir ili dir. Tarihseldir,
çü kü üretim ve ölüşü ilişkileri ülkelere ve tarihsel dö e lere göre değişir. “ı ıfsaldır,
çü kü üreti ve ölüşü i ele e tarihsel dö e i üreti ve güç ıilişkileri e da a ır.
Şu a da ahset ekte oldugu uz Marksist ya da eleştirel eko o i politik i ir gelenek
olarak ö ülleri klasik eko o i politik aklaşı da yatar. Klasik ekonomi politik bir bilim olarak
17. üz ılı so u da doğ uştur. 18. üz ılda fizyokratlar ve Ada “ ith’i çalış aları klasik
eko o i politiğe itelik kazandır ıştır. Klasik ekonomi politik yaklaşı Marksist eko o i
politiği aksine kapitalız e eleştırel ak akta çok, o u i sa aklı ı evrensel, ebedi ve ezeli
ir ifadesi olarak gör üştür. Bu manada, klasik iktisat kapitalist üretim ve bölüşü ilişkileri i
meşrulaştıra ir bilim olma özelliği taşır.

Marksist Ekonomi Politik: İki Yö eli
Mos o’ a göre ekonomi politik dar a la ı la iletişi ka akları ı da dahil olduğu toplumsal
ka akları üreti , dağıtı
ve tüketi i i aratan toplumsal ve iktidar ilişkileri i
incelenmesidir. (Ge iş a la ı la ise, toplu sal aşamda egemenliği ve ü adelenin
incelenmesidir . Mos o’ a göre ekonomi politik aklaşı ı iletişi
çalış aları a

u guladığı ızda, iletişi içerikleri i e düstrileş esı , e tialaşması , uza sallaşması ve
apılaşması a akarız. Bunlarda e düstrileş e ve e tialaşma; iletişi içerikleri i
e düstri el ir apı tarafı da üretildiği i, içerikleri kulla ı ılar açısı da kulla ı , e düstri
açısı da ise değişi
değeri i
ulu duğu u gösterir. Uza sallaşma; kitle iletişi

teknolojilerinin sos al aşamda eka ve za a sı ırlılıkları ı silmesi demektir. Son olarak,
apısallaşma; toplu sal süreçte er ala aktörler ile u sürece ilişki fikir ve düşüncelerin
apısal olarak ele alı ası gerektği e işaret eder. Goldi g ve Murdo k’a göre u kavra ları
a ı a bir de ka u üdahalesi ve kapitalist girişi
arası daki ilişkileri dahil et e iz
gerekir. Bu ağla da, u okta a deği ahsedile kavra lar, olgular eşliği de kitle iletişi
çalışmaları da ed a kuru ları ı ve ağla ları ı a alizi apıla ilir.
Marksist ekonomi politik aklaşı ke di içi de iki farklı ö eli taşır. Bunlar: Araçsal ı ve
apısal ı aklaşı lardır. Araçsal ı aklaşı a göre ed a kapitalist sı ıfı ir ara ıdır ve
kapitalistler ed a ı üreti ve dağıtı süreçleri i ke di sı ıfsal çıkarları doğrultusunda
kontrol ederler. Yi e u aklaşı a göre iletişi e düstrileri i üreti süreçleri ve kuru sal
politakaları ülki et apısı ile elirle ir.
Yapısal ı aklaşı a geli diği de ise, ed a sahipleri i ki lerde oluştuğu, u ki seleri e

tür öz el iyetlerle hareket ettikleri i ö e li ol adığı düşü ülür. Bunun yerine; kapitalist
siste i getirdiği te el di a iklere eğil e i zoru luluğu vurgula ır (dola ısı la ed a
e düstrileri i işle işi de ve politikaları ı elirle esı de siste i ko duğu ge el a tık
etkilidir . Yapısal ı aklası Fra sız apısal ı düşü ür Althusser’i çalış aları ve ed a ı
Marksist eko o i politik eleştirisi e da a ır.

İletişi i Marksist Eko o i Politiği ve Kurucu Çalışmalar
Ekonomi politiği iletişi ala ı da ta ı ası elki de
’larda eleştirel gele eği e ide
keşfedil esi ve radikal eko o i çalış aları ı a la ası la ol uştur.
ılı iti arı la
eleştirel ed a çalış aları ı ABD’deki e önemli te sıl ısı “ hiller ol uştur. Schiller
kültürel ağı lılık kura ı içerisi de aptığı çalış aları la ize, eko o i politik aklaşı
içerisi de ilk önce iletişi i uluslararası o utu u ele alı dığı ı göster iştir. Bu ağla da,
Schiller kültür e per aliz i tezi le ili ir ve o u u tezi e göre ABD’de
’larda bü ük
gelişi göstere televiz o a ı ılığı, dü a ı elektro ik olarak gözetle ek ve de etle ek
isteyen askeri-e düstri el ko pleksin genel girişi leri i ir parçası olarak doğ uştur. Bu
doğrultuda, kitle iletişi içerikleri olu la ho ojen bir Amerikan ticari kültürü tü dünyada
egemen olacak, ABD dü a a televiz o alı ıları, televiz o progra ları ve ABD’li rekla

şirketleri i etki likleri i ihraç ede ektir.
ılı a geli diği de ve Kıta Avrupa’sı da apıla akade ik çalış alara akıldığı da;
ekonomi politik aklaşı ı ö üleri olarak Murdo k ve Gouldi g’i çalıs aları görüle ilir. İkili
eko o i politik aklaşı ı İ giltere’de ed a çalış aları ala ı a u gula ıştır. Murdock ve
Gouldi g’ı eleştirel eko o i politik adı ı verdikleri çalış aları; ir e tia olarak iletişi
içerikleri i üreti ve dağıtı ı üzeri de odakla a ıp, bu emtiaları
eri e getirdiği
ideolojik işlevi erkeze al ıştır. İkili e göre, med a ürü leri e tia formunda üretil ekte ve
satıl aktadır, dola ısı la, iletişi ala ı da apıla ak çalışmalar ö elikle e düstri el apı
olarak ed a kuruluşları ı i ele esi le aşla alıdır. (Golding ve Murdock da “ hiller’e
e zer şekilde ampirik ö te i Marksist ed a eleştirisi içerisi de kulla ışlardır . Öte
yandan, Golding ve Murdo k İ giliz Kültürel Çalıs alar gele egi i de etkisi le, ed a
tüketi ileri i üretile
eti leri aktif şekilde oru ladıkları ve izleyicilerin metinleri üzakere

ettikleri i
elirt işlerdir. İkili, ö le e, ka usal iletişi i he
bileşe leri içerisi de a aliz et e e dikkat göster işlerdir.

Kitle İletişi

se

olik he

de iktisadi

Medyası da Yoğu laş a ve Sahiplik

Murdock, İ giliz kitle med ası pazarı a akarak, ed a şirketleri i
’leri ortaları da
aşla arak hızlı ir oğu laş a ve holdi gleşme içerisi e girdikleri i gözle le iştir. O
tarihlerde gazeteler, karto iltli askı kitaplar, plaklar ve ti ari televiz o progra ları ı pek
çoğu medya sektöründe üst sıralarda er ala eş fir a tarafı da üretilerek dağıtıl aktadır.
“ektörde aşanan yoğu laş a holdi gleşmeyle birlikte el ele git iş ve ör eğin, yi e İ giliz
kitle ed ası pazarı da ir örnekle ko uş ak gerekirse; S. Pearson and Son gibi bü ük
şirketler sera ik, petrol, a ka ılık gibi alanlarda bü ük hisselere sahip ol aları a ı sıra,
iletişi ala ı da da bü ük atırı larda ulu uşlardır. (Şirket
’de E re ailesinden The
Financial Ti es’ı da satı al ıştır . “. Pearso a d “o ’ı

’e gelı dıgı de
aşlıkta
atırı ları ı ulu duğu görül üştür.
Murdock’a göre ed a ı ko trol ve sahiplik apısı a akıldığı da, genel olarak sahipliği iki
düze i arası daki farkı ih al edildiği sö le e ilir. Murdo k’a göre sahiplik, yasal ve
eko o ik sahiplik olarak iki e a rıl alıdır, çü kü şirketlerde ütü hisse sahipleri eşit
değildir; ir şirkette hisse sahi i ol ak ille de onun faaliyet ve politikaları üzeri de etki ve
ko trol sahi i ol ak a la ı a gel ez. Bir şirketi asal sahi i ol a ız duru u da, oto atik
olarak o şirketi eko o ik sahi i ola azsı ız. Ekonomik sahiplik, ortakları ö eti kurulu
seçi leri de o hakkı ol ası, sahipleri o güçleri i ö eti kurulu da a da dağıtı sal
tahsisle şirketi
ütü hedefleri ve faali et ala ları ı ta ı la a, şirket ka akları ı
düzenleme biçi leri) ilgili kararları so u a ağla dığı alt iri lerde aptırı ı üfuza sahip
ol ası ı gerektirir.

Kavra sal Üçle e: Küreselleş e,
“a ısallaşma Dijitalleş e

Deregülas o

Kuralsızlaş a

ve

Yoğunlasma ve holdi gleş e, küreselleş e, deregülas o ve sa ısallaşmayla birlikte
düşü ül elidir. (reka etçi ve serbest bir piyasa ekonomisi a ak irtakı
addi pratiklerle
ifade bulabilir). Öte a da , u kavra lar da tekel i kapitaliz içerisinde düşü ül elidir.
(tekelci kapitalizm; yani emperyaliz i ö aşa ası, küçük şirketlerin bü ük sermaye
tarafı da
utuldugu evre . Sermaye biriki i açısı da
küreselleş e ö e lidir.
Küreselleş e , ulus aşırı kitle iletişi holdi gleri i tüm dü adaki iletişi içerikleri i
üreti , dağıtı ve tüketi süreçleri i kontrol etmesi ve küresel ir tüketim kültürü ü
a ıl asıdır. Deregülasyon ise
’li ıllarda itibaren ka usal ka akları ve sektörlerin
hükü etler ara ılığı la ser a e i kar ede ile eği ala lar haline getirilmesidir. Son olarak,
sa ısallaşma ; bilgisayar sistemleri i iletişi i her aşa ası a sira et et esi ve kitle iletişi
süre i i te el parçaları da iri haline dö üş esidir.

Rekla “ektörü ve “

the’ı

İzle ici Metası Audience Commodity) Nosyonu

Rekla ılık ve kitle ileitşi içerikleri i tüketi i de ildiği de akla “ the’ı izleyici etası
(audience commodity) tartış ası gelir. “ the’a göre ed a ı ya da daha genel anlamda
bili ç endüstrisi i ideolojık ko trol işlevi; tüketi i ili i, a a ılaşma ve meta fetişiz i de
ibaret ol alıdır. Med a sade e ideolojik ir a gıt olarak görüle ez. Bu te elde Batı
Marksiz i’ i kör oktasıdır (blind spot) ( urada Gar ha ’ı o e sürdüğü gi i Fra kfurt Okulu
eko o ik ola ı ö e i i gözde kaçır ış değildir. Maddi üreti i çelişkili doğası ı gözde
kaçır ıs ve kültürü e düstrileş esi i kaçı ıl az ir süreç olarak kavra ışlardır. Bir aşka
de işle, Frankfurt Okulu ekonomik belirlenimci bir yerden bakarak, ili ç üreti i i eko o ik
alt apı ı içerisi e çökert iştir). Bu türde ir a ıkla a Marksist ir a aliz açısı da etersiz
kalır. Bu ağlamda, kitle iletişi araçları ı kapitalist sı ıf açısı da eri e getirdiği eko o ik
işlevi e olduğu sorusu sorul alı ve a ıtla alıdır. “ the’e göre kapitalist toplumlarda
kitle iletişi i i temel işlevi sadece izle i ileri kitlesel a ipülasyonla ev ut üretim
ilişkileri le u u lulaştır ak değil, a a a ı za a da, izle i ileri rekla vere lere sat aktır.
Rekla ılar kapitalist toplus la apı ı e ide üreti i de; i sa ları tüket e e güdüle e ek

şekilde, e tiaları izle i ilere sat a a ve o ları küresel düze de tüketim kültürü e eklemlenen
kitleler olarak üret e e çalış aktadır. Diğer a da , u e tialar sadece izle i ilere satıl ak
içi üretil ezler. İzle i i i ke disi de emtiaya dö üştürülerek re ti g paketleri for u da
rekla ılara satılırlar ( urada Gar ha “ the’ı eko o ik elirle i i aklaşı ı ı eleştirir
ve kitle iletişi i i eko o i içerisi deki işle işi i a la ada kültürel dolaşı a tüketi e
odakla dığı içi “ the’a karşı çıkar. “ the’ı düşü esi Gar ha ’a göre çelişkide
oksu dur. Devleti rolü ü açıkla ada, rekla
ed ası ı işlevi i deta la dır ada, sı ıf ve
sı ıf ü adelesi le ilişkile dir ede aşarısızdır).

Dağıtık (Distributed , Dijital Med a ı Eko o i Politiği
Bu okta a deği iletişi i eko o i politiği i tekel i kapitalist evrede görüle tarihsel
geliş eler ve oluşumlar içerisi de ele aldık. Yi e u a a deği kitle iletişi i ed ası ı
eko o i politiği e eğildik. Şi di ise dijital ed a ı a da Wittel’in “a ısal Mar : Dağıtık
Med a ı Eko o i Politiği e Doğru
adlı makalesi de adla dırdıgı şekli le dağıtık
(distributed
ed a ı eko o i politiği e aka iliriz. Ne var ki u doğrultuda ilk olarak
’ler so rası da Marksist paradigmaya dö ük azalan ilgi i asıl olup da e ide ükselışe
geçtiği i eva ı ı ver e iz eri de ola aktır.

Mar Geri Dö dü! / Marx Reloaded...
Marx geri dö dü, peki ede ? Politika apı ılar, e tellektüeller, a dı lar ve akade isyenler
akı za a ö esi de şiddetle e fi a sal pa ik, kapittaliz i küresel düze de aşadığı
krizler ve de siste i
eşrui eti i sorgula a kitlesel protestolarla birlikte Mar ’ı a lamaya,
o u siste atik çalış aları ı elki de kapitaliz i ardı ı a çağır ak içi e iden ele almaya
ihti aç du uşlardır. Ne ki Mar iro ik içimde mevcut duru da aşa a sı ıf çatış aları ve
krize çözü ürete ile ek ir figür ve ka ak olarak ha ata geri dö dürül üştür! Esası da so
ılla a i eoli eraliz i
ükselişi le irlikte küreselleş e, postmodernizm ve de
Ko ü iz i çöküşü le irlikte orta a atıla tarihi sonu tezleri ko uşul uştur. O sa ki

Marksiz
geçtiği iz zaman içerisi de sosyal bili leri kör oktası ı oluştur akta
kurtula a ıştır. Marx ize özellikle iletişi çalış aları söz ko usu olduğunda, ihti a ı ız
ola içgörü ü ve a la la dır a çerçeveleri i su aktadır. Çü kü iletişi ir olgu olarak sı ıflı
toplu sal apı ve o u ürettiği eşitsiz ilişkileri içi e gö ülüdür. İletişi i toplu sal apı la
olan ilişkisi ekse i de ele ala ilmek içi - ki bu bir zorunluluktur- ihti a ı ız ola şe Marksist
ir akışı ıdır. Marx, şu a da u değil, ta da u se eple geri dö elidir!

Kitle İletişi

Çağı ve Dağıtık Med a Çağı

İletişi i eko o i politiği aklaşı ı esası da kitle iletişi
ed ası çağı da kurul uş ir
çalış a ala ıdır. Bu ağla da apıla çalış alar içerisi de iletişi i tek ö lü, li eer ir akışla
şekille diği, içerikleri az sa ıda üreti i tarafı da i al edilerek çok sa ıda alı la ı ı la
pa laşıldığı görüşü ortaya konul uştur. Az sa ıda üreti i i ol ası, kitle iletişi aali eti i
iddi ser a e gü ü gerektire , sürdürüle ilirliği ha li eşakkatli ir şe ol ası da
ka aklıdır. Başta da sö le diği gi i bu içerikler e düstri el ö ü olduğu kadar ka usal a al
ol a iteliği e de sahiptir. Kitle iletişi
ed ası da a ıla içerikler, ir a da e tia olma
özelliği taşırke , diğer a ı la da ka u alı ol a özelliği taşırlar. Öte a da , gü ü üz dağıtık
ed ası a a da dijital ed a ı içsel a tığı a akıldığı da duru u iraz farklı ıolduğu
görüle ilir. Dağıtık ed a çağı da kitle ileitşi
ed ası varlığı ı sürdür ektedir; ve de hala
kitleleri fikir, düşü e ve ka aatleri i etkile e gü ü e sahiptir. Fakat iletişi ekosiste i
içerisi de artık tek aktör ol a ava tajı ı ka et iştir. Kitle iletişi
ed ası çağı da kamusal
iletişi i gerçekleştire il ek içi gerekli profes o el tek olojileri ko trol ve erişi i ir avuç
varsıl, i ti azlı gru a aitke , mev ut duru da u uzla a tek olojik araçlar ve alt apı
hizmetleri le irlikte he e herkesi iletişi kur ak, içerik üret ek ve a ak içi gerekli
araçlara sahip olduğu sö le e ilir. Dola ısı la, özel a da ka usal iletişi i üreti ve dağıtı ı
içi lüzu lu araçları de okratik ir şekilde ta a daki kulla ı ılara doğru a ıldığı
gözle le ektedir. Dağıtık medya, kitle iletişi
ed ası ı aksi e tek ö lü değil, çok ö lü
(tektekn-çoka, çokta -çoka v . ir iletişi e i ka ta ı aktadır. Dağıtık ed a ir iri e
tek olojik ağlarla ağla ıştır ve üreti ide tüketi i e ve a aksi ö de içerik akışı ve
üzakeresi i karşılıklı olarak gerçekleştiril esi i kola laştır aktadır. Dijital medya kitle
iletişi araçları a ora la tek olojik ko figüras o ları gereği çok daha gelişki dir (dijital medya
dola ı ı la ses, eti , i aj ve hareketli resimler gi i pek çok medya formu bütü leşik içerikler
altı da topla a ilir. Bu içerikler eski
ed a for ları ı i ileştiril iş içi leridir ve
kulla ı ılar tarafı da so suz sa ıda çoğaltıla il ektedir). Dijital ed a düşük ali eti le
iletişi içerikleri i ir erde aşka ir ere aktarı ı ı erede se a ı dalık içi de sağlar.
Dijital ed a i sa ları iletişi sel, sosyal, ağla tısal connectivity) faaliyetleri yerine
getir eleri e ara ı olurke , i sa lar arası da esaj değiş tokuşu, karşılıklı ardı laş a,
iş irlikleri kur a, açık ka ak teknolojileri yoluyla ortak/laştırı ı aratı ı girişi ler içerisi de
ulu aları a kapı aralar. Ne var ki u so okta a lı i sa faali eti i kar realiza o u
aksadı la işe koşul ası a, kulla ı ı faali eti i ve içerikleri i karşılığı öde eksizi
(unpaid) ürü ve hiz etleri üreti ve tasarı ları içi
etalaştırıl ası ı doğur aktadır.

Karşılığı Öde

e iş (Dijital) Emek (Unpaid Labour)

Bu teknolojiler a ı zamanda ti ari değer üreti i faali etleri içerisi e ekle le iş halde
bulunurlar. Bu da onun ekonomi politik bir yö ü ü olduğu u gösterir. Dijital ed a ı
eko o i politik aklaşı la ilişkile dir e izi sağla a diğer etke ise u tek olojik araçları
kulla a ları üreti i faali etleri so u u da orta a çıka
karşılığı öde e iş emek
olgusudur. Emek , Mar ’ı e ek ve e ek süreçleri arası da aptığı a rı la gösterdiği gi i
sade e eko o ik değil, a a a ı za a da gü delik apıp ettikleri izi ve o u ürü leri i
ata kese ir şe dir. Burada Mar ’a göre emek süreçleri daha çok toplu sal e eği
üreti tarzları içerisi de örgütle e içi leridir. Ör eği kapıtalist üreti tarzı da toplu sal
emek süreçleri ü retli emek içi i de örgütle iştir. Burada ü retsiz ya da karşılığı
öde e iş e ek Mar ’ı savladığı e ek kategorisine denk düş ektedir. Ü retsız e ek
Operaismo işçi ilik gele eği takip edildiği de; Post fordizmle birlikte orta a çıka ve ser a e
biriki süreçleri de daha çok çalışa ları ga ri addi immaterial) ve duygula ı sal
(affective) güçleri i
irer girdi olarak üreti süreçleri de kulla ası la ilişkili olarak
tartışıl ıştır. Mevcut durumda Fordist üreti
odeli kapsa ı da çalış a faali eti olarak
sa ıla a a ak pek çok şe i artı değer üreti i içi kulla ıldığı görül ektedir. Bunlar;
i sa ları e tellektüel ve du gula ı sal e ekleri ola ile eği gi i, asit ir İ ter et sa fası ı
tasarla ası, azılı u gula aları ı geliştiril esi, ail grupları da er alarak esajları
oku ası ve evaplan ası a da daha ge el olarak sa al eka ların üretil esi gi i faaliyetleri
içere ilir. Ü retsiz emek kültürel ve estetik faali etleri artık ekonomileriinin (excess
economies sürdürül esi içi işe koşul asıdır. “ the’ı izle i i etası tartış ası u a ir
ör ektir. Smythe her ne kadar ü retsiz e ek kavra ı ı kulla a ış olsa da, ahsettiği,
i sa ları televiz o izle e faali etleri ü retsiz e ek olarak değerle dirile ilir. “ the’a göre
kapitaliz iş za a ı ve oş za a a rı ı ı ortada kaldır ıştır. Ekra ları aşı a geçen
izle i ileri ir oş za a faali eti olarak izle e za a ları
ed a kuruluşları tarafı da
rekla ılara satıl aktadır.
Ö eki ölü lerde dağıtık ed a çağı da kitle iletişi
ed ası ı varlığı ı sürdür ekte
olduğu u, ama gü ü üz iletişi
ekosiste i de artık tek o u u ol akta çıktığı ı
sö le iştir. Yi e u ağla da, kitle ileitşi
ed ası çağı da ka usal iletişi i gerçekleştir ek
içi gerekli tek olojileri ko trol ve erişi i ir avuç varsıl gru u i ti azı da ke , dağıtık
medya cçağı da, tek olojiler u uzla ış ve hemen herkesin ileitşi kur ak ve içerik üret ek,
yaymak içi gerekli ara üze lere eriş e i ka ı a sahip olduğu u ekle iştik. Bu nokta az ö e
özetle e ü retsiz e ek tartış ası la ağla tıla ır. Dola ısı la, dağıtık ed a ı a da
iletişi araçları ı irer üreti ara ı olduğu ve u araçları kulla a ları he üreti i he de
karşılığı öde e iş e ek faali eti içerisi de ulu a aktörler oldukları rahatlıkla sö le e ilir.
Şö le ki; ör eğin, İnternet ya da spesifik olarak Facebook ve Google birer üreti ara ıdır.
Mar ’a göre üreti araçları; üreti içi gerekli gereçler ve ha
addelerde oluşur. Üreti
gereçleri; üreti içi gerekli ha
addelerin işle erek, orta a elirli ir değişi değeri
bulunan yeni bir eta ı türetil esi içi zoru ludur. Facebook ağla ı da akıldığı da;
Fa e ook’a eriş ek içi kulla dığı ız ilgisa arlar ve İ ter etin ke disi irer üreti gere idir.
Burada üreti ge iş a ası la kulla ıl aktadır. Üreti faali eti de bulunurkan istemli,
iste siz olarak pa laştığı ız kişisel ilgileri iz, email adresleri iz e zeri veriler ise, üreti

objeleridir, yani hammaddelerdir. Bu hammaddeler daha so rası da işle erek ti ari değer
taşı a ak aşka e tialara dö üştürülür. Burada orta açıka o je i arata ağı değişi değeri
şu şekilde so utla a ilir: Çevri içi de pa lastıgı ız ilgi ya da bilgi hammaddesi, bilgisayar
o u ları gi i e i ürü leri ada hiz etleri i ileştiril esi de kulla ıla ilir. Bu da firmaları
daha fazla kulla ı ı ı ke dileri e çek eleri i sağlar ki u da pota si el değeri aratıl ası
demektir. Yine (Mar ’ı ifadesi le sos al süre lerin üreti i i
addileştiği ir ala olarak
algorit a ı ke disi de pota si el ti ari değeri aratıl ası içi
a ivela görevi üstle ir)
Dou leCli k e zeri rekla ta ı la ı ıları, cookieler yoluyla gö üllü olarak pa laştığı ız ilgi
hammaddesini bize hedefli rekmalar (targeted ads dola ı ı la geri dö derir ki u da
Fa e ook e zeri üreti araçları ı kulla ı ıları reklamcılara pazarla ası a la ı a gelir.

“o uç Yeri e: Dağıtık Med a Çağı da Kapıtaliz i Çelişkileri
İ ter et ulusasırı ti areti hızla dır ış, şirketleri ütü leşik apıları ı oleküllere a ırarak,
sermaye biriki i artır ıştır. Ör eği , artık e- ail e zeri araçlar gerşek zamanda bilginin
a ı dalık içi de ir erde aşka ir ere ileti i i ola aklı hale getir iş; evde alışma ya da
serbest eslek e zeri çalış a for ları gü de i ize taşı ıştır. Yi e veri ağları olu la dev
fi a s akışları ve var ettıgı fi a s sektörü operas o el hale gel iştir. A ı şekilde; sı ırsız
sa ıda ilgiyle do atılan tüketi ileri satı al a ter ih ve faali etleri i e i i şekilde
apa idikleri ir za a ve eka aşırı pazar yeri i kurulu u da a ı tek ojiler olu la
ü kü hale gel iştir. Ne var ki İ ter eti ke disi ser est pazar ideali i /u udu u altı ı
oyacak araçları da era erinde getirmektedir.
İ ter etin sermaye biriki i ve değer aratı ı açısı da ö e li olduğu u sö le iştik.
Gelgeleli , dijital ed a ı kapitaliz i işle işi i e e ide üreti i i salt esle e ir
vektör olarak a la a ıp, a a a ı za anda onu hırpala a , kapitaliz i altı ı o a ile ek ir
karaktere haiz olduğu u da hesa a kat a ız zoru ludur. Ör eği , dijital ed a ı
a ıl ası la irlikte fikri ülki e hakları, korsa a ı ılık CD’leri kopyalanarak çoğaltıl ası,
film benzeri içeriklerin yasal ol a a pa lası ı v . benzeri kaiptalizmi yoran dinamiklerin
ortaya çıktığı görül ektedir. Diğer a da , Mar ’ı da ö gördüğü gi i teknolojik geliş eleri
so u u da işçiler üreti süre i i al ız a ekçisi ve düze le i isi olmakla yetinir ve emek
gü ü ze gi liği ka ağı ol akta çıka ilir. E düstriyel ro otları , oto as o tek olojilerinin
üreti süreçleri de erkezi ko u teşkil et esi sonucunda; iş gü ü e duyulan ihti aç
gerile e eğili i göstere ektir. “o utla ak gerekirse; çevri içi orta a erişerek tre a da
uçak ileti izi ala ilir, kitap ve DVD sipariş ede ilir; kı afet a da el ise dola ı e zeri
ir iri de farklı eş aları satı ala iliriz. Yine ba ka ılık işle leri izi ke di aşı ıza apa iliriz
ki u da üşteri hiz etleri çalışa ları ı ve a ka ılık da ış a ları ı gereksiz kıla ilir. Bu
duru , akro düze de hiz et sektörü ü oluştura farklı sektörlerde a lı iş gü ü e du ula
ihti a ı tırpa la a ilir. Bu da karşılığı da kitlesel işsizliğe, reel ü retleri düş esi e ve iç
pazarda a lılığı , tale i azalarak, iç pi asaları durağa laş ası a ol açar. Ez ü le, hiz et
sektörü e zeri bilgi e da alı sektörler tam da dijital tek olojilere ağı lı ol aları nedeniyle
kapitaliz i aşadığı krizlere evap üret ede etersiz kala ilir.

Ka

akça

Boyd-Barret, O. (2006). Eko o i Politik Yaklaşı
Eko o i Politiği içi de, Ankara: Dalbaz

, L. Ya lagül der. , Kitle İletişi i i

Fisher, E.
. Daha Az Ya a ılaş a Nasıl Daha Fazla “ö ürü Yaratır? “os al Pa laşı
Ağları da İzle i i E eği , C. Fuchs ve V. Mosco (der.), Mar Geri Dö dü. Med a, Meta ve
Sermaye Birikimi içi de, A kara: NotaBe e
Gar ha , N.
. Kitle İletişi i i Eko o i Politiğe Katkısı , Kitle İletişi i i Eko o i
Politiği içi de, Ankara: Dalbaz
Murdo k, G.
. Bü ük Şirketler ve İletişi
Eko o i Politiği içi de, Ankara: Dalbaz

E düstrileri i Ko trolü , Kitle İletişi i i

“ the, W. D.
. Batı Marksiz i i Kör Noktası , Kitle İletişi i i Eko o i Politiği
içi de, Ankara: Dalbaz
Wittel, A.
. “a ısal Mar : Dağıtık Med a ı Eko o i Politiği e Doğru , C. Fuchs ve V.
Mosco (der.), Mar Geri Dö dü. Med a, Meta ve “er a e Birikimi içi de, Ankara: NotaBene