surat ijin sertifikat penceramah apresiasi sastra jawa untuk guru sd sltp slta2009
,).
,I
DEPARTEMEN PENDIDIKAN NASIONAL
UNIVERSI'IAS N EGERI YOGYAI{ARTA
ITAKULTAS BAHASA DAN SENI
Alamat : Karan{nraLrrg. Yog}aka a 55281 I 586168 I']sN. 116. l6: Far
548207
SURAT PENUGASAN/IZIN
Nomor: 673 1}{.34.12 IKP
Nll
12009
Dekan Fakultas Bahasa dan Seni Universitas Negeri Yogyakafla menugaskan/membcrikan izin
kepada
:
NO
Drs. Afendv Widar at
l]20 r01i7
[rngkr Apresiisi Sastra.lawa lrntuk CrL|u SD-
Keperluan
Sebagai Pcnccranrah clalrrrl
Waktu
Tempat
Keterangan
SLTP. SI-TA.
30 Juli 2009
Hotel Wisarti Yogyaka{a.
Berdasarkan Sumt Permohonan Ketua Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah
FBS UNY Nomor : I 59/l'1.34. l 2/PB D/VIv2009
Surat penugasan/izin
ini diberikan untuk diperg nakan dan dilaksanakan sebaik-baiknya,
dan
setelah selesai agar melaporkan hasilnya.
Asli surat tugas ini diberikan kepada yang bersangkutan, untuk dipergunaken
sebagairrana
mestinyaKepada yang berkeperrtingan kiranya maklLrm dan bcrkenan memberikan bantuan seperLunlr.
2009
MPd
9l:i28
Tembusan;
Kasubag. Keuangan dan Kepegawaian FBS UNY;
2. Kajur Pend. Bahasa Daerah FBSUNY;
3. PTJM FBS I]NY.
L
NYERAT CERKAK:
Ngunjuk lan
Ses Sasampunipun
Dhahar
Dening
Afendy Widayat
DINAS KEBUDAYAAN
PROVINSI DAERAH ISTIMEWA YOGYAKARTA
Kaaturakc nalika workshop'Aptesiasi Sastra Jqwa untuk
Ing Hotel Wisanti, Yogyakarta
tanggal 28
-
30 Juli 2009
Grrlt
SD, SLTp, SLTA,
t-"
\ycrat Cerkaki Ngunjuk lan scs Sasampunipun Dhahar
,{.fendy Widayat,
Ui\-
Y
l. Crita Cekak: I-rwes, Prasaja, Cekapan
Supafio Brata. ngcndikakaken bilrh unto penLlck lccrkak), wosipLLn uriir clri\,,s
ingkang ceLak CerkaL \vosipun arupi cariyos ingkang adhedhasar penggalihan crrriror
ingkang sagcd kararnpungaken sacara cekak Cekak ing rnriki tegesipun, sarnpun nveliapi
wosing cariyos inglang dipun bctahrken kangue arlbanrun lan munglasi carivos L)ados,
sinaosd cckak naging carivos ncnika sampun sampurn^ ( Prarvoto. ed
. l9g3:
4l)
Cerkak
padatanipun namung miyaraken salunggal prekarvis kenrarvon. .linising cerkak nrenika
rvirvit ngrernbaka nalika tahrLn 1936-an ing kalawarti Kct.oi.,r? lan l)unltltur Senrotgttt
(Ras,l9E5: l9). Dene cakrikpun ulawi struktur-ipun sampun kaprabawan sakrng saslra
Barat Ewx semnnten, isinipun mawarn;\1arni kau'ontenan ing gesangrng
inggih ingkang asifral kasun)'atan, ingkang astpat ngaya\lara (fikti0.
.\rrrl)/is
{
Lrgr
rnanrrngsa.
ingkan! asrpnt
pasernon/ garnbar miring).
Cerkak rnujudaken asrling sastra .la$i ingkang paling genlah {produkli{-)
sasampunipun gcguritan. Boten nggumunaken.
awit panccn Jinising ccrkak tncntlr
nggadhahi pa*itan. inggih menika sipatipun ingkang lurvcs. prasaja. Ian cckapan Luu'es.
tegcsipun sagcd nqc$rat sedava sarnukawis ingkang ngrenggani gcsanging nlanlrngsa.
ingkanp asipat pcnualarnan {1air) ian ingkang asipat pengeajihan uta\\.i raos pangraos
{batos). Wosipun, rlcnapa kcnrawon sagcd karwat Lurvcs, ugi nggadhahi tcgcs. saged
karvaos ing sadhengah papan, amargi rnila namung cekak (wetalvis selunggal kaca
ngant(ts pitung kaca). ngeinakakcn rvekdal sekedhap rnawon. Prasa.ja. tegesipul boten
kcdah muluk-muluk. arnargi padalanipun ngginakaken basa gancamn lan basa padintenan
(hotcn kcdah nitginalakcn basa rincngg,r)' nrr it baslnrprrrr rrncoran lirr
l)i\t
l)adintenan.
mrla anggenipun nrlhvakaken lan nampi langkung gampil (tininrbang cakrik gegu trn
lan sckar) Basa p0dintenan lirnrahipun tasih ngcondhcli paugeraning basa (-ekaptn.
tcgesipun bolcn cekak sangel (kados dene gegurilan). nanging ugi boten paniang sangct
Mila
sampun srgcd nsgodhahi perangan slruktur ingkang sagcd diprrnrrosakcn
kaendahanipun: kadosta irah-irahanipun, aluripun. prraganipun- latalpLtn. sudut pandang
. tl-tn\lrilosrpun- ltrangan-ferangan ingkrn! tnirunggtn. !itatniniputt ukara'ukara
ilosoirsrlLrn srrnboirsmc nrprrn. isp
\1ila ierkak rnrnika tLrnrrapipun prnganrrrl lan parnaos. sanrpun nlekuIi
tLrrnrrrft
pcnggalihan llrr]-rinngd))), nasing botcn kun,edah-kedah kosan!elcn an!!cnii)un
njingglengi bumbu bunrbunin!r abon-abon ccrkak Wosipun inq raos nrcnika ccr-sckcca
nangrng botcn rnboscni
2.
Struktur ( c[krk: Nlll$a
g,
(]ctha
I
nging
bolc
Ngegh
Stmktur ccrkak. kldos jrnising garcarln sancsipurr (no\clct" no!.'1. lan rouran).
l(ablnsun
!\\rl srking tcnrr-nipun,
iiah-il.ahanipun, alul.ipun, pal'rg:rniDun.
lataripun, sudut pandang pan]rrilosilun, simbolisasinilrur, l,crdngrn-pcrang:rn
nirllnggx
srncsipun. Scderll rrau kahtngun
llnlhi
celhx- niLnging lxltcn ngcgla- ccklrp
nrr\\an9 kcma\!on LJp,rnrinipun kados glnrbar prir\!an nuicti('ita nilnging pcrilnran
la[amlu katulup rambul panJarg utarvi sirrlang"-sutra. Sitllntgal-salunglral kula
alr.rraken
makater
Saderengrpun ngcnggil. pcdrlanrpun sarrpun \vonlen ancer-0ncer tcm:r-nlpun
Babagin nrcnapa ingkang badhe kabangun dados cerkak. l,pamnipun icr basuki nra*a
beva. scdunruk hathuk scnl'ari bumr. thLrkmis, adoi nrurah, anak polah bapa kepradah.
nungsuh nunguting canqklakan. babagan pcrjurvangan kamardikan. lsp, scdava trau
dipungarap dipunkcnronah dipunupakara, supados boten nlelok sa get kacarilosakcn
dados cariy-os radi panlang.
Irah-irahanipun, saged tetepaken ing nga.jeng, utawi ugi saqjd dipunracik
sasampunipun cari,vos dados. lajeng dipun trepaken
kalilan isrning carivos,
Lrrrrrr
prlrrganipun. uta\vi lotnripun (rvclidal, papan, sosiarl, ktwontcnal)). utawi pcta gan
sancsipun Wonten i,rg cerkak. irah-irahan ingkang sae inggilr rrcnika ingkang nrakili
isinipun narrging ugi sampun nganlos sdgcd karvaos kapethek isrning carivos Irah irahan
cerkak beda kalrvrn irah-irahan laporan. ulawi semtan ilmiah. Irah-irahan lados dcnc:
Lxr;okrr scdhcng
thuknris eseme bakul .1lnu, korupsi, mbavnr seliolah, langrse brkul
lincak. lsp - mcna\ri isinlpun cariyos ngiih namung kados irah-irahaipun menika. lajeng
sernpun g&lrprl kepethek saderengipun maos seda)a ukaranjng cerkak
.'\ ur cerlak. Lrgi bcda kali\an aiuflirg laporan. arnargr
cirkal boten kcdah
unrt
sangcl Si!!cd kcnr:r$on karviuitan sakin! pungkasaning kedadostn. litiang ncmbe saktng
iicdaclosan sltdcrcngipun I)ados ccrkak kcngrng kenrarlon kru,jsili.trr Lrkara
\!i'ng
mxu
iebul parabAne sl€nthem, omahc ing Dtsa SIithi, Kecamatan Kclhurnplong. Scnaian
dhu\\il niinging \:en a\!ai lnul]g nggulukkc olchc
agus Ian sugih
lLrru
Alur ccrkak nrerilia l'rcrnainan', nrila kcdah -'dipLrnnrainaken' supados
rnaos pcnasaran lajeng turvuh pilakenalr-pitafcnar
"l'ji,"--c
pari!
ta ilii kok critane nrbulct'l
l)ados mila kaangkah sarrr;run nlclok sar)gc1 Alur mcnikl rrctansakcn kantlri
.
liicil.
nrblikil sckadl'liI Wonlcu ino ukrra scpisarlan upaninipun krdos conto Slcnthcm ing
nlrnr:rrl xau
llllra
candhakipun salr'lpun ngantos bab Slcnthcrn
\\'ru
Lalcrangaken
konlhi korlpliL rn3 urrilu- nunirnrlilipun sclnnr hlbsrncsipLrnnrnrirru litlcnu rrotrtett tng
kacl lalrh Lrpanrrnrpirn. kasanrtrcl Slenlhcrn Lang sabrnc ing f,lrrliolxrro \rlrisc loko-
toLo padhr lutup kurri. g|$:rnt altrrrn lbto bonrh
kaseselan
mllrh
,)u-rlu l:r
jcnr.ngr' lrrleng
lajeng rrg perar,lan sancsrpun ncrrlre lorrrrrhcl nrlrlr Lilrrnlilrr hnb
"llotel ngendi sing ki.r-l.irr rnin nni Slcnlhcm']"
I'itnlonc \las llci l)rcmba nrambul sajak or.t sranli lirh nrrl,irl. nandhapukirrg
SLenlhen mrnii.a. uDarrr0rpLrn
alur mila kcdah bolcn inclok
Parag, rn! karya sastra (ccrkak). ugi katcrangaken kanthi
nlicil
Be,1r
kriilan
prraga inr sastra.lr\a tradhisional. paraga ing cerkak bot,:n kcdah l:rir trusing brtos'.
Iiripun- 1i\ang ingkang alus lairipun. kenging kcma\\on kxdhxpuk dtdos p,,trallJ rrri.ir)g
asring rnirgal. ngranrpog. maling, merja,"-a tiyang, Isp. Survalikiitun ti]-ang ingkang
ketaursipun krsrr, saged ugi bebudenipun sae. Wonten ing cerkak realis, scd!!]a paraga
sipatipun neh kados gesang ing realitas. Dene cerkak inukang sirr'bolis
uta\i
surealis.
sagco ugi paraganrpun nganeh-anchi. Upatrinipun tiyang saged mabur, tiyang s6ged
n3obrol kali,-van
siri
tan_lan kcmarron sagcd uesang lan micanten. lsp. W(rntcn
cerlak. |araganipun cckap sekedhik lema\\on
(2 6 paragai.
Lng
supados prelr\\rsrpun
kenthcl. irolorrg grlig
I-r1ar. kedadosur sakin! prpan, *ekdal lingkLrp sosial !\\asana la\\r)nlen&n
Scilarr
tar
tumrrp nat.king p.r.ga ltn
ing salengahjng \\ ta lntl"eng sepen rr\ar{
kaanglah kangge rllbi\'antLr. mliginipun
Ledadoranipun. llpaminipun u{}n1en
inr.:kan! neril-.c r:rabuk La.leng legel inerla)a kancanipun piYambek. rvorrLcrr rrrg
t
lsp lng
cerkak.
satLrngglling karontenan sagqd kcma\\'on kaprinci kacarivosaken kdnlhi niiimet.
n.in!in!
iingkurgrn pcken ingkang dipun ngendrkakaken bab bebathen.
ugi iaangkah mbiyantu ngiyatakcn paraga lan kedadosanipun
lngkang asring dipun$astani sudut pandang inggih rnenika sinlcn iiln pirJn!i,J
menapil ingkdng n\ari!osakcn ka\\ontcnan ing
cgrkak I'adatanipUn kalrrang dados trgu.
inggih rnenika Aku utarri Dhe*ckc, utarvi carnpLran fitrkanrpurr \\ontcn rn! c.rri\l\
(
alrasj).
bolur rvonten rng dialog \li'rrten ing pcrrngirrr Lrirrir\r .r\r'r!
n,,rrgitr)rpurr
kalcbal rrlan:r!a lembung scsulrh Aku nrcnlpa Dheuckc Upanriorpurr In! \Lrdul prndiirg
Aku: Drktamatake !rong sing jencrrge
sing
Yon
Slcnthc nrru meh kala llol )lurtcn, nrung
iki r-unrangsaku irra pati]tr tlhurrur. I-ah menl*i ing sudL:t pandang Dhcsclic
(lilrntrtrl(c rrong sing jcncngc Slcllthcnr nrau rnch kxl,n Ro\' \lnrtcn, firurrg wrc
dhtweke ora palila
dhr* r
\'l.-na\\r rng.ALu menrka namLrng dtfun kinLcn-krn{cn- hh
rng l)hcrrelc nrcnrku sugcd ilnosunr drpun mrrngertosi kalonlenuning sedara plrrglr
llparrinilun rng Aku limhuh apa kang dilakoni sakloron ing LlnrAr holel rnau.
nrung sing crlh,r l)in.iur krurrgu gurrchvuring
sLrdut
pandlng
br vu stkx krnrtr t:tnrlhi c ln!
l)hc\ckc Sakloron haniur padha mangan lan ngonrhe, Sauisc llas
llei llrembi nglokok olch rong scdhotnn, \\o g wadon nrau brn.jur a(lus gch}rrgebyur Sedlll *au sar:ed kangge rrempemainkan" para ntaos. supados sami rarik
dui!utanrpun prranrbak-pr1-ambak habagan menapa ingkang dipun \\'aos. l.tpanlnrnun
\\onten
in!
punglasaning ccrkak kaserat makaten:
gar$ane i\las Rci Dremba sing
ltgi
\\'ong rvadon mau jebul \tirni,
wae mulih saka anggone darli
TK\\
ing
{ ita-cite.re llas Bei Drernba sing kepingin bisa nginep hotel lan difoto
beha|cngan krro hojone ycn ris mulih s!kr Nlalayiia lvis kedurutan. \lbng-wong
M|llaJ,\ia.
sing dha mangan ing i\I,lliob{}ro, cetha kalah nikmate tinimtrang karU raraning
atine l\las Bei Drcmbr nalika iku. Nanging kanggone bojone,
blb mau
ngelingake
nalika rlhorekc isih asriog nginep ing hotel Kuala Lumpur, krro ndaraoe lanang
Simllt,lrsusi rng crrkak menika saged wctah. ingglh rnenrk:r sarvetahipun
cc|Lel:tpun nangrnl
up.rlnrnrpLm
uri
sagcd natnung peranlan alit-ali{ kerna$rrn InLlkang \clah.
ccrlak,!rrli/r.,
Sr//?1
|i4r|ng anggitanipun lurio Ragil lrlrtra Kacan)osaken
billh SLr.l I openg ntenila nta!1tan lurah ingkang uengis. nargin! ugi dados 1ul:ang danrel
topenl inll:ang orisu\\'ur Srnten rngkeng ngangge topcng dlmelanipun. tnesthi dados
kar.los watoking lopcng
\\'au Anak-anakipun Sura Iopeng. kldos
tl
longkr.
rcnren
nsrebLrl srlrnin! as.rnes. monopoll dcdagangan asiling bumi maslarakalipun. Nrrl'rhipun
remen po)a-pova Na1lka Sura Topcng rreh scda. pata
dhe jt Ing
Kuburan Lemah Abang
samr demo b.dhe milara Sura Topeng lan lllmpik.ianasahipun Sura Topcng ingkang
badhe drpun kubur ing Lcmah Aballts Nlnging prrnpinaning
Klburln l.cmxh Aban!l
srgld llgitfuntrnr trndrk \\engisipun Sura llpeng Lah. cctha hrlrh sll\l'rlahing ccrlaL
rncnila prnengka sirnbol jsasi kawonlcniln liasun,'-atan rng lndoncsia
Den,: sirrbo!irasi ingkrng asipat ssperangan alil, lulsdhaniptln l)atlrun-! !\ont'jo
inr: Lrkrrlr-uklll pcrrnurnioq cerklL. Uparninipun :
sing nnrr ing apa-apa-llu
_fLrladha
\!us
dakapaL_apakakc apa-apa
sanesipun: Sapcrangan stkN u$uh_urruh trltu,
nraunc kr:tladclan slrlcr kcnrblng-liernbang kang nggantla arunr Slrnr:riprrn nrrrlrh
Saka hotel krug (lhu\rur hNnget iki, \rong-\!ong ing ngisor krl{,n
kr\r
kcrrao-
ke\lan oggremet sing cilik-cilik Simbolrsasi klla $au sagcd nlaharlanr finggarhtn
rrr adharaken
lotrlnttn!san tutnran Parr
lrf
lrlitos
Pclan!an-peranpan rnirunggan sanesipntl saged kabangun \\ontcn lng cerkak
kanthi nengsernalen. llparrinipun nanrining paraga. naminin! palan, ulilrra-ul'illJ
in.ukang asriat
tiiosolis. lsp Natnining paraga, nanrining papan. sagcd kernaNon kados
Slithi. Kethurnplong, Sura Iopeng, 'longki. lsp l-lkara-ukara lllosolis
dene -qlenthem.
saged kados sckrrr iugkang lalcng dados urvuh ing nginggil. lan eslunipun kathah sanget
kctiados:rn ing pdintenan mcnika karacil dados ukara filosofls. uparninipLln: Codhong
kang wus kuning kae, senajan rabukc uwit rabuk sing palitlg rpik, nanging *is
pa cerl nrangsrne arep garing lan gogrog. Tuladha ranesipull:
L
ril) jarc nung
manrpir ngombe, nrnging uga ana sing ngomtte nganti mendctil tenlrhan lali
keslametane dhe{e, apa maneh keslametaning liyan. lsp
l\hkatell tumrap
saperangan struktLlr cerkak, rvosipun kcdah kagarap kaangkah
ssgeda nengselnakcn pard rnaos,
J. Cerkak: WIVW. (l.I
lanlhj cara lngkang boten lrgloL sangel.
D\\' tQ .\zT D\1' J
Cclkak kados karla scnl sanesipun- kcdah nggondhcli paugcronlng
nnf!irr.r
u1.:l
ccrkak,
kcdah nggadhahi bab-bab rngkang mirunggan utawi orisinalitas. wosipun
lechh sele kaln an
sancsrpun
l.lab menrka sipalipun iuiur. tr_\ang saoe\ asring bten
;- t'
nglnk)s rlliPlnk kilnN!lll)Llll
nranqert('s. llrnging Flrngripla kedahlpunJUiur sampLln
ll\ang
sancs' lnandlr sasrltd-slgcd
srnes. salttDull rgarl()s s{111i kalil.'ar Laqanipun tj\'an!
satcnlah ndaclosakcn itlch
sarlprrn rlgilnlos nsrrlll)ag bxbagan ingkang sarnpun kaprah
dhc*t_ hcd:l
I)atlos ecr'llrk rrrtrrlLlr nLlllldhlhi lscl ilrrLrni ilsinitl sclc
(aii\llll
srncs'
\ancsipn
.t, listctik,r Ilss,rning (lerkak: l,ancdr, l'uwes-l'encs
l]asllltn.r.ecrkak.in-lnginggilsanl})unkullatula|.cning!illln.niki|ll!lplll
blslt
I'lclos
llincrflln. nglrgrmr Pltrgcranrng hltsn. sinaoslt holcn kulncdlh-Lcdah llrLcn
l()n\cilsl
lirrmul \\irsilLrrr llrLIos llrslr lllclrntenlrn n0n!tllrl lil!il\tL{ill'll l tll\irn
\!olrLcn ilril ttrlill' Il0sirnrl! ccrllrl rrrcrlrllr
1pNUre.rrr) itrr'l'attl lsrtrtg rr3gcnlbloL
llllIlLIl
llrlltltr. legcttprrrt Lllrlllllll l':l\\llos glrllll)ll klllllltllll lll\!!\_l\'llr('
lll(5tlrrrirlllLll
lcrllr:lrl-ltnillol srnltttslt
kitdos tlertc l)al\irnltlll ptrlrr. lclcrrnnrptrn sllrcd nlen!gol
Lrty lLrllrdlllr nirln!!rl'
gancaran rlanlr0! Lrlr lteI lialrran bangunaning ccrllk 1l|lltlr
Wolllcrr lllg LllllrN llpo'rrrr li)rrn:tl
lnau, jel)ul
cerlik sxrcll ka\ r\ tlltn snklrlg
lrl'Jkllr!' dlpun
lerrbNfg'lni!Lr'lnenrkil ttr! n!ln!ulllpul) kedah slrrpun \\onlell sllh\cli
rcnrbrg. !\oltlen
in! ccrkak bolen kedah rnakatcn
L'erkak rngkartg l-'ltsantpttn lanclt
lurrcs-1tne:- !itilarlpun mena\\i Iil\\aos ugi lancar bolen \\on1en DL'rc0gan-lrcr!llllln
ingLlng n,h,Josakcn llgganJcl. rll'Nni'lhung utawi nrakgreg ndatlosnkcn l'itilkcninr
5,
\trrtt
{lerkrk: \gunjuk lan St's Sasampunipun Dhahrr
Nlih cerkak menikr saged nggadahr paedih rnglcn! mrrtrnggln rn':gih nenika
par'r
me\ahr kahetahaning gesang. mliginipun lumfirp kesrdaran kamanung:'anipun
ingkang sampun
panganggil cerkak lan para naos lJpami kagayutaken kalil'an tivang
cerkak lnenika nawakaken inuman utarvi ses kangge n\ampurnakaken
dhairar.
'kabclahaning kalllanungsan
b.
llrlur
ttunun lan n\ur\un pangapunlen
,I
DEPARTEMEN PENDIDIKAN NASIONAL
UNIVERSI'IAS N EGERI YOGYAI{ARTA
ITAKULTAS BAHASA DAN SENI
Alamat : Karan{nraLrrg. Yog}aka a 55281 I 586168 I']sN. 116. l6: Far
548207
SURAT PENUGASAN/IZIN
Nomor: 673 1}{.34.12 IKP
Nll
12009
Dekan Fakultas Bahasa dan Seni Universitas Negeri Yogyakafla menugaskan/membcrikan izin
kepada
:
NO
Drs. Afendv Widar at
l]20 r01i7
[rngkr Apresiisi Sastra.lawa lrntuk CrL|u SD-
Keperluan
Sebagai Pcnccranrah clalrrrl
Waktu
Tempat
Keterangan
SLTP. SI-TA.
30 Juli 2009
Hotel Wisarti Yogyaka{a.
Berdasarkan Sumt Permohonan Ketua Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah
FBS UNY Nomor : I 59/l'1.34. l 2/PB D/VIv2009
Surat penugasan/izin
ini diberikan untuk diperg nakan dan dilaksanakan sebaik-baiknya,
dan
setelah selesai agar melaporkan hasilnya.
Asli surat tugas ini diberikan kepada yang bersangkutan, untuk dipergunaken
sebagairrana
mestinyaKepada yang berkeperrtingan kiranya maklLrm dan bcrkenan memberikan bantuan seperLunlr.
2009
MPd
9l:i28
Tembusan;
Kasubag. Keuangan dan Kepegawaian FBS UNY;
2. Kajur Pend. Bahasa Daerah FBSUNY;
3. PTJM FBS I]NY.
L
NYERAT CERKAK:
Ngunjuk lan
Ses Sasampunipun
Dhahar
Dening
Afendy Widayat
DINAS KEBUDAYAAN
PROVINSI DAERAH ISTIMEWA YOGYAKARTA
Kaaturakc nalika workshop'Aptesiasi Sastra Jqwa untuk
Ing Hotel Wisanti, Yogyakarta
tanggal 28
-
30 Juli 2009
Grrlt
SD, SLTp, SLTA,
t-"
\ycrat Cerkaki Ngunjuk lan scs Sasampunipun Dhahar
,{.fendy Widayat,
Ui\-
Y
l. Crita Cekak: I-rwes, Prasaja, Cekapan
Supafio Brata. ngcndikakaken bilrh unto penLlck lccrkak), wosipLLn uriir clri\,,s
ingkang ceLak CerkaL \vosipun arupi cariyos ingkang adhedhasar penggalihan crrriror
ingkang sagcd kararnpungaken sacara cekak Cekak ing rnriki tegesipun, sarnpun nveliapi
wosing cariyos inglang dipun bctahrken kangue arlbanrun lan munglasi carivos L)ados,
sinaosd cckak naging carivos ncnika sampun sampurn^ ( Prarvoto. ed
. l9g3:
4l)
Cerkak
padatanipun namung miyaraken salunggal prekarvis kenrarvon. .linising cerkak nrenika
rvirvit ngrernbaka nalika tahrLn 1936-an ing kalawarti Kct.oi.,r? lan l)unltltur Senrotgttt
(Ras,l9E5: l9). Dene cakrikpun ulawi struktur-ipun sampun kaprabawan sakrng saslra
Barat Ewx semnnten, isinipun mawarn;\1arni kau'ontenan ing gesangrng
inggih ingkang asifral kasun)'atan, ingkang astpat ngaya\lara (fikti0.
.\rrrl)/is
{
Lrgr
rnanrrngsa.
ingkan! asrpnt
pasernon/ garnbar miring).
Cerkak rnujudaken asrling sastra .la$i ingkang paling genlah {produkli{-)
sasampunipun gcguritan. Boten nggumunaken.
awit panccn Jinising ccrkak tncntlr
nggadhahi pa*itan. inggih menika sipatipun ingkang lurvcs. prasaja. Ian cckapan Luu'es.
tegcsipun sagcd nqc$rat sedava sarnukawis ingkang ngrenggani gcsanging nlanlrngsa.
ingkanp asipat pcnualarnan {1air) ian ingkang asipat pengeajihan uta\\.i raos pangraos
{batos). Wosipun, rlcnapa kcnrawon sagcd karwat Lurvcs, ugi nggadhahi tcgcs. saged
karvaos ing sadhengah papan, amargi rnila namung cekak (wetalvis selunggal kaca
ngant(ts pitung kaca). ngeinakakcn rvekdal sekedhap rnawon. Prasa.ja. tegesipul boten
kcdah muluk-muluk. arnargi padalanipun ngginakaken basa gancamn lan basa padintenan
(hotcn kcdah nitginalakcn basa rincngg,r)' nrr it baslnrprrrr rrncoran lirr
l)i\t
l)adintenan.
mrla anggenipun nrlhvakaken lan nampi langkung gampil (tininrbang cakrik gegu trn
lan sckar) Basa p0dintenan lirnrahipun tasih ngcondhcli paugeraning basa (-ekaptn.
tcgesipun bolcn cekak sangel (kados dene gegurilan). nanging ugi boten paniang sangct
Mila
sampun srgcd nsgodhahi perangan slruktur ingkang sagcd diprrnrrosakcn
kaendahanipun: kadosta irah-irahanipun, aluripun. prraganipun- latalpLtn. sudut pandang
. tl-tn\lrilosrpun- ltrangan-ferangan ingkrn! tnirunggtn. !itatniniputt ukara'ukara
ilosoirsrlLrn srrnboirsmc nrprrn. isp
\1ila ierkak rnrnika tLrnrrapipun prnganrrrl lan parnaos. sanrpun nlekuIi
tLrrnrrrft
pcnggalihan llrr]-rinngd))), nasing botcn kun,edah-kedah kosan!elcn an!!cnii)un
njingglengi bumbu bunrbunin!r abon-abon ccrkak Wosipun inq raos nrcnika ccr-sckcca
nangrng botcn rnboscni
2.
Struktur ( c[krk: Nlll$a
g,
(]ctha
I
nging
bolc
Ngegh
Stmktur ccrkak. kldos jrnising garcarln sancsipurr (no\clct" no!.'1. lan rouran).
l(ablnsun
!\\rl srking tcnrr-nipun,
iiah-il.ahanipun, alul.ipun, pal'rg:rniDun.
lataripun, sudut pandang pan]rrilosilun, simbolisasinilrur, l,crdngrn-pcrang:rn
nirllnggx
srncsipun. Scderll rrau kahtngun
llnlhi
celhx- niLnging lxltcn ngcgla- ccklrp
nrr\\an9 kcma\!on LJp,rnrinipun kados glnrbar prir\!an nuicti('ita nilnging pcrilnran
la[amlu katulup rambul panJarg utarvi sirrlang"-sutra. Sitllntgal-salunglral kula
alr.rraken
makater
Saderengrpun ngcnggil. pcdrlanrpun sarrpun \vonlen ancer-0ncer tcm:r-nlpun
Babagin nrcnapa ingkang badhe kabangun dados cerkak. l,pamnipun icr basuki nra*a
beva. scdunruk hathuk scnl'ari bumr. thLrkmis, adoi nrurah, anak polah bapa kepradah.
nungsuh nunguting canqklakan. babagan pcrjurvangan kamardikan. lsp, scdava trau
dipungarap dipunkcnronah dipunupakara, supados boten nlelok sa get kacarilosakcn
dados cariy-os radi panlang.
Irah-irahanipun, saged tetepaken ing nga.jeng, utawi ugi saqjd dipunracik
sasampunipun cari,vos dados. lajeng dipun trepaken
kalilan isrning carivos,
Lrrrrrr
prlrrganipun. uta\vi lotnripun (rvclidal, papan, sosiarl, ktwontcnal)). utawi pcta gan
sancsipun Wonten i,rg cerkak. irah-irahan ingkang sae inggilr rrcnika ingkang nrakili
isinipun narrging ugi sampun nganlos sdgcd karvaos kapethek isrning carivos Irah irahan
cerkak beda kalrvrn irah-irahan laporan. ulawi semtan ilmiah. Irah-irahan lados dcnc:
Lxr;okrr scdhcng
thuknris eseme bakul .1lnu, korupsi, mbavnr seliolah, langrse brkul
lincak. lsp - mcna\ri isinlpun cariyos ngiih namung kados irah-irahaipun menika. lajeng
sernpun g&lrprl kepethek saderengipun maos seda)a ukaranjng cerkak
.'\ ur cerlak. Lrgi bcda kali\an aiuflirg laporan. arnargr
cirkal boten kcdah
unrt
sangcl Si!!cd kcnr:r$on karviuitan sakin! pungkasaning kedadostn. litiang ncmbe saktng
iicdaclosan sltdcrcngipun I)ados ccrkak kcngrng kenrarlon kru,jsili.trr Lrkara
\!i'ng
mxu
iebul parabAne sl€nthem, omahc ing Dtsa SIithi, Kecamatan Kclhurnplong. Scnaian
dhu\\il niinging \:en a\!ai lnul]g nggulukkc olchc
agus Ian sugih
lLrru
Alur ccrkak nrerilia l'rcrnainan', nrila kcdah -'dipLrnnrainaken' supados
rnaos pcnasaran lajeng turvuh pilakenalr-pitafcnar
"l'ji,"--c
pari!
ta ilii kok critane nrbulct'l
l)ados mila kaangkah sarrr;run nlclok sar)gc1 Alur mcnikl rrctansakcn kantlri
.
liicil.
nrblikil sckadl'liI Wonlcu ino ukrra scpisarlan upaninipun krdos conto Slcnthcm ing
nlrnr:rrl xau
llllra
candhakipun salr'lpun ngantos bab Slcnthcrn
\\'ru
Lalcrangaken
konlhi korlpliL rn3 urrilu- nunirnrlilipun sclnnr hlbsrncsipLrnnrnrirru litlcnu rrotrtett tng
kacl lalrh Lrpanrrnrpirn. kasanrtrcl Slenlhcrn Lang sabrnc ing f,lrrliolxrro \rlrisc loko-
toLo padhr lutup kurri. g|$:rnt altrrrn lbto bonrh
kaseselan
mllrh
,)u-rlu l:r
jcnr.ngr' lrrleng
lajeng rrg perar,lan sancsrpun ncrrlre lorrrrrhcl nrlrlr Lilrrnlilrr hnb
"llotel ngendi sing ki.r-l.irr rnin nni Slcnlhcm']"
I'itnlonc \las llci l)rcmba nrambul sajak or.t sranli lirh nrrl,irl. nandhapukirrg
SLenlhen mrnii.a. uDarrr0rpLrn
alur mila kcdah bolcn inclok
Parag, rn! karya sastra (ccrkak). ugi katcrangaken kanthi
nlicil
Be,1r
kriilan
prraga inr sastra.lr\a tradhisional. paraga ing cerkak bot,:n kcdah l:rir trusing brtos'.
Iiripun- 1i\ang ingkang alus lairipun. kenging kcma\\on kxdhxpuk dtdos p,,trallJ rrri.ir)g
asring rnirgal. ngranrpog. maling, merja,"-a tiyang, Isp. Survalikiitun ti]-ang ingkang
ketaursipun krsrr, saged ugi bebudenipun sae. Wonten ing cerkak realis, scd!!]a paraga
sipatipun neh kados gesang ing realitas. Dene cerkak inukang sirr'bolis
uta\i
surealis.
sagco ugi paraganrpun nganeh-anchi. Upatrinipun tiyang saged mabur, tiyang s6ged
n3obrol kali,-van
siri
tan_lan kcmarron sagcd uesang lan micanten. lsp. W(rntcn
cerlak. |araganipun cckap sekedhik lema\\on
(2 6 paragai.
Lng
supados prelr\\rsrpun
kenthcl. irolorrg grlig
I-r1ar. kedadosur sakin! prpan, *ekdal lingkLrp sosial !\\asana la\\r)nlen&n
Scilarr
tar
tumrrp nat.king p.r.ga ltn
ing salengahjng \\ ta lntl"eng sepen rr\ar{
kaanglah kangge rllbi\'antLr. mliginipun
Ledadoranipun. llpaminipun u{}n1en
inr.:kan! neril-.c r:rabuk La.leng legel inerla)a kancanipun piYambek. rvorrLcrr rrrg
t
lsp lng
cerkak.
satLrngglling karontenan sagqd kcma\\'on kaprinci kacarivosaken kdnlhi niiimet.
n.in!in!
iingkurgrn pcken ingkang dipun ngendrkakaken bab bebathen.
ugi iaangkah mbiyantu ngiyatakcn paraga lan kedadosanipun
lngkang asring dipun$astani sudut pandang inggih rnenika sinlcn iiln pirJn!i,J
menapil ingkdng n\ari!osakcn ka\\ontcnan ing
cgrkak I'adatanipUn kalrrang dados trgu.
inggih rnenika Aku utarri Dhe*ckc, utarvi carnpLran fitrkanrpurr \\ontcn rn! c.rri\l\
(
alrasj).
bolur rvonten rng dialog \li'rrten ing pcrrngirrr Lrirrir\r .r\r'r!
n,,rrgitr)rpurr
kalcbal rrlan:r!a lembung scsulrh Aku nrcnlpa Dheuckc Upanriorpurr In! \Lrdul prndiirg
Aku: Drktamatake !rong sing jencrrge
sing
Yon
Slcnthc nrru meh kala llol )lurtcn, nrung
iki r-unrangsaku irra pati]tr tlhurrur. I-ah menl*i ing sudL:t pandang Dhcsclic
(lilrntrtrl(c rrong sing jcncngc Slcllthcnr nrau rnch kxl,n Ro\' \lnrtcn, firurrg wrc
dhtweke ora palila
dhr* r
\'l.-na\\r rng.ALu menrka namLrng dtfun kinLcn-krn{cn- hh
rng l)hcrrelc nrcnrku sugcd ilnosunr drpun mrrngertosi kalonlenuning sedara plrrglr
llparrinilun rng Aku limhuh apa kang dilakoni sakloron ing LlnrAr holel rnau.
nrung sing crlh,r l)in.iur krurrgu gurrchvuring
sLrdut
pandlng
br vu stkx krnrtr t:tnrlhi c ln!
l)hc\ckc Sakloron haniur padha mangan lan ngonrhe, Sauisc llas
llei llrembi nglokok olch rong scdhotnn, \\o g wadon nrau brn.jur a(lus gch}rrgebyur Sedlll *au sar:ed kangge rrempemainkan" para ntaos. supados sami rarik
dui!utanrpun prranrbak-pr1-ambak habagan menapa ingkang dipun \\'aos. l.tpanlnrnun
\\onten
in!
punglasaning ccrkak kaserat makaten:
gar$ane i\las Rci Dremba sing
ltgi
\\'ong rvadon mau jebul \tirni,
wae mulih saka anggone darli
TK\\
ing
{ ita-cite.re llas Bei Drernba sing kepingin bisa nginep hotel lan difoto
beha|cngan krro hojone ycn ris mulih s!kr Nlalayiia lvis kedurutan. \lbng-wong
M|llaJ,\ia.
sing dha mangan ing i\I,lliob{}ro, cetha kalah nikmate tinimtrang karU raraning
atine l\las Bei Drcmbr nalika iku. Nanging kanggone bojone,
blb mau
ngelingake
nalika rlhorekc isih asriog nginep ing hotel Kuala Lumpur, krro ndaraoe lanang
Simllt,lrsusi rng crrkak menika saged wctah. ingglh rnenrk:r sarvetahipun
cc|Lel:tpun nangrnl
up.rlnrnrpLm
uri
sagcd natnung peranlan alit-ali{ kerna$rrn InLlkang \clah.
ccrlak,!rrli/r.,
Sr//?1
|i4r|ng anggitanipun lurio Ragil lrlrtra Kacan)osaken
billh SLr.l I openg ntenila nta!1tan lurah ingkang uengis. nargin! ugi dados 1ul:ang danrel
topenl inll:ang orisu\\'ur Srnten rngkeng ngangge topcng dlmelanipun. tnesthi dados
kar.los watoking lopcng
\\'au Anak-anakipun Sura Iopeng. kldos
tl
longkr.
rcnren
nsrebLrl srlrnin! as.rnes. monopoll dcdagangan asiling bumi maslarakalipun. Nrrl'rhipun
remen po)a-pova Na1lka Sura Topcng rreh scda. pata
dhe jt Ing
Kuburan Lemah Abang
samr demo b.dhe milara Sura Topeng lan lllmpik.ianasahipun Sura Topcng ingkang
badhe drpun kubur ing Lcmah Aballts Nlnging prrnpinaning
Klburln l.cmxh Aban!l
srgld llgitfuntrnr trndrk \\engisipun Sura llpeng Lah. cctha hrlrh sll\l'rlahing ccrlaL
rncnila prnengka sirnbol jsasi kawonlcniln liasun,'-atan rng lndoncsia
Den,: sirrbo!irasi ingkrng asipat ssperangan alil, lulsdhaniptln l)atlrun-! !\ont'jo
inr: Lrkrrlr-uklll pcrrnurnioq cerklL. Uparninipun :
sing nnrr ing apa-apa-llu
_fLrladha
\!us
dakapaL_apakakc apa-apa
sanesipun: Sapcrangan stkN u$uh_urruh trltu,
nraunc kr:tladclan slrlcr kcnrblng-liernbang kang nggantla arunr Slrnr:riprrn nrrrlrh
Saka hotel krug (lhu\rur hNnget iki, \rong-\!ong ing ngisor krl{,n
kr\r
kcrrao-
ke\lan oggremet sing cilik-cilik Simbolrsasi klla $au sagcd nlaharlanr finggarhtn
rrr adharaken
lotrlnttn!san tutnran Parr
lrf
lrlitos
Pclan!an-peranpan rnirunggan sanesipntl saged kabangun \\ontcn lng cerkak
kanthi nengsernalen. llparrinipun nanrining paraga. naminin! palan, ulilrra-ul'illJ
in.ukang asriat
tiiosolis. lsp Natnining paraga, nanrining papan. sagcd kernaNon kados
Slithi. Kethurnplong, Sura Iopeng, 'longki. lsp l-lkara-ukara lllosolis
dene -qlenthem.
saged kados sckrrr iugkang lalcng dados urvuh ing nginggil. lan eslunipun kathah sanget
kctiados:rn ing pdintenan mcnika karacil dados ukara filosofls. uparninipLln: Codhong
kang wus kuning kae, senajan rabukc uwit rabuk sing palitlg rpik, nanging *is
pa cerl nrangsrne arep garing lan gogrog. Tuladha ranesipull:
L
ril) jarc nung
manrpir ngombe, nrnging uga ana sing ngomtte nganti mendctil tenlrhan lali
keslametane dhe{e, apa maneh keslametaning liyan. lsp
l\hkatell tumrap
saperangan struktLlr cerkak, rvosipun kcdah kagarap kaangkah
ssgeda nengselnakcn pard rnaos,
J. Cerkak: WIVW. (l.I
lanlhj cara lngkang boten lrgloL sangel.
D\\' tQ .\zT D\1' J
Cclkak kados karla scnl sanesipun- kcdah nggondhcli paugcronlng
nnf!irr.r
u1.:l
ccrkak,
kcdah nggadhahi bab-bab rngkang mirunggan utawi orisinalitas. wosipun
lechh sele kaln an
sancsrpun
l.lab menrka sipalipun iuiur. tr_\ang saoe\ asring bten
;- t'
nglnk)s rlliPlnk kilnN!lll)Llll
nranqert('s. llrnging Flrngripla kedahlpunJUiur sampLln
ll\ang
sancs' lnandlr sasrltd-slgcd
srnes. salttDull rgarl()s s{111i kalil.'ar Laqanipun tj\'an!
satcnlah ndaclosakcn itlch
sarlprrn rlgilnlos nsrrlll)ag bxbagan ingkang sarnpun kaprah
dhc*t_ hcd:l
I)atlos ecr'llrk rrrtrrlLlr nLlllldhlhi lscl ilrrLrni ilsinitl sclc
(aii\llll
srncs'
\ancsipn
.t, listctik,r Ilss,rning (lerkak: l,ancdr, l'uwes-l'encs
l]asllltn.r.ecrkak.in-lnginggilsanl})unkullatula|.cning!illln.niki|ll!lplll
blslt
I'lclos
llincrflln. nglrgrmr Pltrgcranrng hltsn. sinaoslt holcn kulncdlh-Lcdah llrLcn
l()n\cilsl
lirrmul \\irsilLrrr llrLIos llrslr lllclrntenlrn n0n!tllrl lil!il\tL{ill'll l tll\irn
\!olrLcn ilril ttrlill' Il0sirnrl! ccrllrl rrrcrlrllr
1pNUre.rrr) itrr'l'attl lsrtrtg rr3gcnlbloL
llllIlLIl
llrlltltr. legcttprrrt Lllrlllllll l':l\\llos glrllll)ll klllllltllll lll\!!\_l\'llr('
lll(5tlrrrirlllLll
lcrllr:lrl-ltnillol srnltttslt
kitdos tlertc l)al\irnltlll ptrlrr. lclcrrnnrptrn sllrcd nlen!gol
Lrty lLrllrdlllr nirln!!rl'
gancaran rlanlr0! Lrlr lteI lialrran bangunaning ccrllk 1l|lltlr
Wolllcrr lllg LllllrN llpo'rrrr li)rrn:tl
lnau, jel)ul
cerlik sxrcll ka\ r\ tlltn snklrlg
lrl'Jkllr!' dlpun
lerrbNfg'lni!Lr'lnenrkil ttr! n!ln!ulllpul) kedah slrrpun \\onlell sllh\cli
rcnrbrg. !\oltlen
in! ccrkak bolen kedah rnakatcn
L'erkak rngkartg l-'ltsantpttn lanclt
lurrcs-1tne:- !itilarlpun mena\\i Iil\\aos ugi lancar bolen \\on1en DL'rc0gan-lrcr!llllln
ingLlng n,h,Josakcn llgganJcl. rll'Nni'lhung utawi nrakgreg ndatlosnkcn l'itilkcninr
5,
\trrtt
{lerkrk: \gunjuk lan St's Sasampunipun Dhahrr
Nlih cerkak menikr saged nggadahr paedih rnglcn! mrrtrnggln rn':gih nenika
par'r
me\ahr kahetahaning gesang. mliginipun lumfirp kesrdaran kamanung:'anipun
ingkang sampun
panganggil cerkak lan para naos lJpami kagayutaken kalil'an tivang
cerkak lnenika nawakaken inuman utarvi ses kangge n\ampurnakaken
dhairar.
'kabclahaning kalllanungsan
b.
llrlur
ttunun lan n\ur\un pangapunlen