Tradisi Andung Pada Masyarakat Batak Toba

Teks Andung Ny. Sidabutar br. Simanjuntak pada Upacara kematian Op. ni Si
Josua Tumanggor

Ama Nova sadiari ho anggia tu hahuburan ni....
nga didapot to ho be na dijolojolo ki...
nga digotap ho pusu-pusu ni omak ni si Nova i
ama Nova dang adong be paturehon angka ulaon tai be anggi
ai dang adong be anggi...
nga digotap ho bei hape poang
ai disungguli ho do sidanggolanki
ai disungguli ho ma ahu amang
nga diihuthon ho be ito....
ai tung marlojong ho anggi
ai songon ahu ma i na gotap ulu i...anggi khi da poaaang
amang Nova ndang tarbaritahon ahu da amang...
ndang tarbaritahon ahu siadosan mi na dijolojoloki
Amang Nova ndang tarbaritahon ahu na siak bagi i...
ama Nova oiii....
ndang adong be silean poda i...
ndang adong be silean poda siadosanii
aha do sibaen non anggi

nga digotap ho hasian
amang Nova oiii
ndang tarjabar na loja i da anggi
ait marjabar dibahenkho i na loja i siadosan
amang Nova oiii
ndang tarbaritahon be ahu ito....da amang na siak bagi iii
amang nova oiii....heeeei

Artinya
bapak Nova sejak kapannya kau adik ku ke kuburan
sudah kau jumpai yang di depan ku itu
sudah kau patahkan hati mamak si Nova itu
bapak Nova tak ada lagi yang mengurus kegiatan kita adik ku
tak ada lagi adik ku....
sudah kau patahkan ....
kau ingatkan aku pada kesedihanku
sudah kau ingatkan aku bapak

Universitas Sumatera Utara


sudah kau ikutkan kau ito
datangnya aku cepat-cepat adikku
sperti aku lah yang putus kepala itu....adikku itu
bapak Nova tak bisa terberitakan ku lagi ini bapak
tak terberitakan aku lagi .............yang ada didepan ku ini
bapak Nova tak terberitakan lagi kesusahan ku ini
bapak Nova oiiii
tak ada lagi yang memberi nasehat
tak ada lagi yang memberi nasehat
apa yang harus kubuat lagi adikku
sudah kau putuskan sayangku
bapak Nova oiii
tak ada bagian bagi yang lelah ini adikku
seandainya dapat bagian yang lelah itu ............
bapak Nova oiii
tak terberitakan lagi bapak semua kesusahan ini
bapak Nova oiii...heee

Andung ni inang ni na mate i (mate dakdanak (bawa)) 36
nunnga leleng beho ito na maruma sakiti

ndang marlaba be inang mu na pature-ture i
hape to hahuburan do hape ito anak khu sinuan tunas khi amaang
ai aha do jambar hu na paturehon i amang
ai aha do jambar inang mun na tu padenggankon i
ndang marlaba ahu inaaaaang
ndang marlaba i ahu da anak khu
nga di sungguli ho haporusanki si nuan tunas khi
nga di sungguli hamu be i sinuan tunas khi
i do na so halupahon ahu i puaaang
nunga marumur be i si nuan tunas khi na di jolojolo khi......
Artinya
Sudah lama kau ito yang berumah sakit itu
tidak ada artinya ibu mu ini yang menjaga-jaga kau

36

andung yang direkam dengan penutur andung Ny. Sidabutar br Simanjuntak pada tanggal 17 Juli 2012. Di Desa PardomuanPercut Sei Tuan. Jam 19.00 WIB.

Universitas Sumatera Utara


tapi kekuburannya kau anak ku putra ku sayang
apanya jambar (hadiah) bagi yang merawat mu
apanya jambar ibu mu ini yang menjaga kau
tidak ada artinya aku ibu.....................
tidak ada artinya ibu mu ini
sudah kau terinagti semua kepedihan putraku itu
sudah kamu ingatkan aku tentang putra ku itu
itu yang tak terlupakan aku
sudah berumur putraku itu yang di depan ku itu.........

Andung ni amang tu na mate i (mate punu) istrinya yang meninggal
Inong ... inong siadopan
nunga ditadingkhon ho be ahu na so marindang on inoooong
tu dia ma ahu aupon mo da inong siadopaaan ...
tading tadingan mi pena so adong di ahu i
naso marindang khon inang si adopaaan
aha ma jambar ni si jawadi iii
naso marindang iii inang siadopaaan
Artinya
istriku....istriku sayang

sudah kau tinggalkan aku tanpa keturunan istriku
kemankah aku harus hanyut istriku.....
tidak ada satupun pertinggal yang kau berikan padaku
yang tidak punya anak kau istri ku
apanya jambar sijawadi ini
yang tidak berketurunan ini.....
Andung ni amang na matopas tataring (istrinya meninggal )
oh inooong... inong siadopan nga marindangk ho nian
na tolu simarundungii
tu dia ma i aupon mu i inang siadopan
rindang si ubean mi

Universitas Sumatera Utara

nga ditadingk hon be ahu dohot rindang siubean tai si adopaaan
oh inooong... tu ise ma alu alu honnon khu da inong rindang siubean ta i
na tolu simarundungi
ai holan ahu mai nai tu dolok tu toruan ni
pature-ture i rindang siubeaon na tolu si marundungi
oh inooong tangihon ahu na joujou on

bolokon non mu na maiiii si rindang si ubean tai
ndang adong be paturehon ni si adopaaan
mula na i hansit namai ditadingkhon eiii..eii...eiii....
Artinya
oh istriku....istri ku sudah punya anaknya kau
yang tiga orang itu
ke mananya itu aku bawa
putri mu itu
sudah ditinggalkan aku dengan putri-putri ku ini istriku.....
istriku...ke mana tempat pengaduanku istriku anak-anak kita ini
yang tiga orang ini
hanya cuma aku yang ke bukit dan ke bawah
yang menjaga anak-anak kita yang tiga orang itu
oh istriku dengarkanlah aku yang memanggil-manggil mu
kau buang anak kita ini
tidak ada lagi yang merawat istriku
awalnya penderitaan sejak kau tinggalkan
eiii...eiii...eiii
Andung Inang na matipul Ulu (suaminya meninggal)
among...among raja namiii

lima na mai rindang siubean taiiii na saksak mardungii
nga siok-siok be i songon anak ni manuk da amoooong

Universitas Sumatera Utara

ise bei amang dongan khu pature hon i tu dolok to toruan i
among...among raja nami ii
among da pargogoi ahu da among rajanami
da asa boi hupature i rindang ni siubean ta na lima simarundungi i
asa boi hupature i among rajanami
dongan na hansit doi rindang ni siubean tai
da songon ahu mai na ditading manetek among na tadingkon kho
rindang si ubean na lima simarundungiii
among da pargogoi ahu rajanami
as boi hupature i rindang siubean mu na lima simarundungi i amaaang

Artinya
bapak....bapak raja kami
lima anak kita yang masih kecil-kecil
yang mengelepar-gelar seperti anak ayam itu bapa....

siapa lagi teman ku untuk merawatnya baik ke bukit maupun kebawah
bapak.....bapak raja kami
kuatkanlah aku bapak raja kami
biar bisa ku jaga anak-anak kita yang lima itu
biar bisa ku rawat itu bapa raja kami
teman sakitnya anak anak kita itu
yang seperti aku yang kau tinggalkan aku
dengan anak-anak yang lima masih kecil –kecil
bapa kuatkanlah aku raja kami
biar bisa ku jaga anak kita yang lima masih kecil-kecil itu...
Adung ni Inang tu anakna na mate ( andung seorang ibu terhadap anaknya yang
meninggal dan meninggalkan istrinya yang lagi hamil)
Oh Frangky nga digotap po be ahu inang mon da ito
tu dia na mai bolongkon non mu parmaean khi itooo
nunga mangora be i di angka pamuroi
ait jolo dibereng kho maiiii rindang siubean ni amaaang
hape hatop doho maninggalhon khon hami amaang
manadingkhon parmaen khi da amaaang
aha do laba jambar ni na loja da Frangkiii
nga ditadingkon kho beda parmaen khi da anak hu

tu dia ma i mangalalu ahu da itooo
nga mulak songon ni da parmean khi da amaaang
lau tu panogasan hi sinuan tunas i amaaang
ait marlaba mai parmaen khi
ndang mar ama bei rindang siubean khi da anak khu................

Universitas Sumatera Utara

Artinya
oh Frangky sudah kau bunuhnya ibu mu ini ito
kemana lah kau buang menantu ku itu
yang sedang hamil itu
maunya kau lihat lah dulu anak mu itu sayang
tapi cepatnya kau meninggalkan kami sayang
meninggalkan menantu ku itu
apanya hadiah bagi orang yang telah lelah Frangkiii
sudah kau tinggalkan menantu ku itu
kemana nya aku harus mengadu ito
pulang seperti inikah menantu ku itu sayang...
maunya bermanfaat lah menantu ku itu

tidak berayah lah anak ku itu ya anak ku......

Beberapa contoh andung yang pernah diperdengarkan pada acara kematian,
seperti dibawah ini 37;

Andung ni ina, ripe ni na mate i
Marsiruntuson ma hape damang rajanami. Hudompu nian jolo martonga ni asean
sinuantunasta i di pudian ni damang among rajanami. Holan i nama nian rajanami
sidangolon di pudian ni damang; aut na martonga ni asean i dipudianmu amonge,
detak marsijagaron do punsu ni siubeonta i. Asa i ma na dangol di ahu amonge. Ai so
huparningothon be anggo na dangol i. Ai marsituriak do ahu nian dohot punsu ni
siubeonta, ingkon jolo martonga ni asean di pudian ni damang siadopan, asa tangi
37

baca Mangaraja Asal Siahaan.pp.80-84. Adat Dohot Umpama.

Universitas Sumatera Utara

ma sipareonmu da rajanami, sai unang ma malaon matading ahu di pudianmi,
among, ai dolok panangkopi situriak ni sinuantunasta punsu ni siubeonta i, ima na so

tarsarihon simangkudaphu didadang ari diullus alogo i…

Andung ni parumaen ni na mate i
Ai barani ma ho hape among na umbalos ahu tumadingkon hami na di pudianmon.
Boha ma parsimalolongkononku siadosan punsu ni siubeonmi na so martonga ni
asean na di pudianmi. Anggo simangarudok nian among, nunga matua bulung di
jolojolomi nunga marsinuantunas ahu dua simardung, ima sisumbaon ni damang na
di jolo-jolongki marsinuan beu ahu tolu simardung. Ai aut martonga ni asean
siadosan detak so bosar do na dangol di bagasan rohangki.
Ia marobur ma damang na umbalos ahu sursar ma na dangol da amonge di bagas
pangarohaingki, bosar ma na hansit i. Ai tarduru siadosan sian sain hami siadosan i,
so naggo martonga ni asean simangarudokna i. Aha ma simangarudokhu nunga
marsinuan beu ahu tolu simardung, marsinuantunas ahu dua simardung i. I ma na
dumangol da amonge siadosan punsu ni siubeonmi nanggo tung martonga ni asean i
nian di pudianmi asa marobur damang tu situmalin i. I ma da umbahen golap na tiur
huparsimalolongkon umbahen urmun na tiur hutailihon…
Andung ni anak ni na mate i
Huandung ma damang i, damang i amoong, among na marsinuan. Ba, di dia ma
damang palilungangku da among, ai palilungangku damang mardalan sirumimpang
na malilungi dolok simanabun pinalilunganmi, patambor silumuhut paungan
situmalin i. Jadi tading ma au among songon durame di balian i. Boa durame di
balian da among boi ulahan i. Ba, di dia ma damang palilungangku da among,
nanggo sada siatongkinan, nanggo songon na ambat di pintu, songon na jumpang di
hite damang i among na mura lupa on di sinuantunas ni damang dohot sinuan beumi
dohot sisumbaon ni damang na di jolo jolongki, among…among…among…among…!
Ba di dia ma jalahanku damang among, damang nai parsihol i, parsimangkudap na
so tupa sumungkari, na mantat gundur pangalumi ansimun pangalambohi i, damang
i among !! Damang among, babiat di pintu, gompul di alaman i, dundang soaloon,
tanduk so suharon. Lili so sumogir, banebane so sumungkar i, hupalilungkon
parsimangkudap ni damang tu simangarudokki .Jadi digotap ma among songon
baion sijalinon i na halonglongan damang au amongoi da sian jolo-jolongki. Jadi
malilung ma among harurusan aek silumanlan na songon batu mangulang songon
aek mabaor i da sian simalolongki. Among..!! na so tabahen holong oi ! Ba dia ma
hatahonongku da among, na haroburan damang i. Ai aut na malo manjomputi ahu
nian na songon na seang i na malo mamutihi songon na abur i, putihangku ma i nian

Universitas Sumatera Utara

sidangolon dibagas siubeongki, na magodang panaguhan among; jadi na so
margogo do ahu da among humatahon na hansit i, na haroburan damang on tian
jolojolongki. Damang among na lambok malilung i among; ba didia ma damang
palilunganku da among ..!!
Andung ni hela ni na mate i
Amonge among na sumuan au, dia dibahen marsiruntuson damang among
tumadingkon hami na dipudianmon. Boha ma pamutihikku among disituriakmu
ditangihon sipareonki; mandabu siajaron ho nian among ditangihon sipareokku;
banebane so sumugor i; lili so sumungkar i, i ma na so haputihan ahu da among, ai
so adong be mambahen siajaron tu ahu lapalapa i. Ai undoton ma hami hape among,
ai nunga marobur damang among; songon solu na buruk ma hami hape among
siundoton i, i ma umbahen songon aek mabaor da among siulubalang aek tian
simalolonghi. Matompas pe silumatahut sian hita among, ndang adong diandung
simanghudaphu, holan pinaribot do i diandung simangkudaphu na so
marsinuantunas di tonga ni aseanna i, umbahen so adong among donganku
marsituriak na haroburan damang di partaonan parsumalin i. Asa tangi ma
sipareonmu da among na tumangihon rindangmu rahar di banua on. Ai tarduru
amonge rindangmu simangarudokhi songon handang balian i na di duru ni bale
dibalian ni parik i, ai malu so dohot ma pinaribot so marsinuantunas di jolojolona i,
asa boa ma pangandungku amonge, among na sumuan ahu, na tangis so marrindang
di simangarudokki…
Andung ni boru /ni na mate i
Among marsiruntuson ma ho hape among tumadingkon hami. Ba ise be donganku
marsituriak among di sian ni agalangon on; matua bulung pe ho nian among,
tangkas marsituriak do ahu marpaiogon di sian ni agalangon on. Hubolushon do ahu
nian among na so marsinuantunas dijolo-jolongki, boha ma pinaribot da among na
so marsinuantunas bona ni siubeonmi. Marsitingkiran hami among songon holbung i,
marsitatapan hami songon dolok-dolok i dohot pinaribot bona ni siubeonmi, tarduru
hami among songon handang balian i. Sai unang ma au malaun matading, unang
huparningothon i, hami dohot pinaribot bona ni siubeonmi, mahansithu mangapian
amonge di dadang ari diullus alogo i…

Universitas Sumatera Utara

LAMPIRAN 2

Hal-hal
berhubungan
dengan
Anggota
Tubuh

Peri
Kehidupan

38

Tabel 1. Hata Andung 38
Kata Andung
Kata Biasa

1. Simanjojak
2. Siubeon
3. Simangarudok
4. Sitairon
5. Parsitangkingon
6. Simangido
7. Simanangi/Sipareon
8. Simanganggo
9. Simalolong
10. Sitarupon/Suligion
11. Simangkudap
12. Simanjunjung
13. Panomuan
14. Simangalion
1. Marsiaginon
2. Siaginon/Siluluton
3. Angguk Badar
4. Songon
tandiang
nahapuloan
5. Madamor

Artinya

Pat
Butuha
Tanggurung
Susu
Abara
Tangan
Pinggol
Igung
Mata
Obuk
Baba/Pamangan
Ulu
Pamatang
Diri
Mardangol
Pardangolan
Tangis
Tarpunjung

Kaki
Perut
Punggung
Payudara
Bahu
Tangan
Telinga
Hidung
Mata
Rambut
Mulut
Kepala
Tubuh
Diri
Menderita
Penderitaan
Ratap
Kesepian

Malangke

Hancur luluh

R.A. Lumongga Pardede.2010.pp.80-83. Masisisean Di Ulaon Adat Batak Toba.

Universitas Sumatera Utara

Nama Benda

6. Parsoara Igihon
7. Marobur
8. Maulibulung
9. Sorimago
10. Padang Silungunan
11. Magodang Panaguan
12. Panduduran

Parhohom
Mate
Martua
Parhansitan
Hamatean
Naek pangabahan
Talaga

13. Sada Simardung

Sahalak

Pendiam
Meninggal/mati
Berbahagia
Nasib buruk
Alam Baka
Meningkat
parsarian
Tempat
duduk yang kurang
hormat
Seorang raja

14. Mauja matega
15. Nalambok
malilung
soada bada
16. Tarhunta/tarlalo
17. Sisik manampil
18. Na duma bulung
19. Naposo Bulung
20. Na matua bulung

Leleng mangolu
Na burju roha

Lanjut usia
Nan baik budi

Tarsongot
Halak tandang
Maduma
Naposo
Namatua

21. Pangarohaion
22. Sambor ni pi/labu ni
tondi, bile ni untung
1. Aek silumallan
2. Simanabun
3. Sihumilas,Sigumorgor
4. Situmandok
5. Sidumadang ari
6. Satua gada
7. Borsak ni portibirea
8. Tabur
9. Sirumondang Bulan
10. Singgarsinggar
madabu
11. Sirumondop
12. Siulubalang ari
13. Sinahiton
14. Siruruson
15. Simarunap-unap
16. Silumambe hodong
17. Paiogon
18. Silumangsa ijur

Roha
Sori ni ari

Terkejut
Orang
pendatang
Makmur hidupnya
Muda mudi
Orang tua yang
bahagia
Hati
pikiran
Nasib buruk

Aek, sungai, laut
Dolok
Api
Tano, udean
Mataniari,tiurniari
Alogo na gogo
Awang awang
Bintang
Bulan
Udan las ni ari
Udan
Portibi
Hau
Lombang
Duhut-duhut
Bagot
Eme, indahan
Sira

Air, sungai, laut
Gunung
Api
Tanah, bumi
Matahari, terang
Angin keras
Angkasa
Bintang
Bulan
Hujan gerimis
Hujan
Dunia,
tempat
sementara Pohontumbuhan
Jurang,ngarai
Rumput
Pohon Enau
Padi, nasi
Garam

Universitas Sumatera Utara

Hubungan
Kekerabatan

19. Simarata
20. Siulangta bulung
21. Siteburon
22. Sayub maulibulunga
23. Saen Sipoholon
24. Sihumisik
25. Parpidoan/Parpiloan
1. Nasumuan/parsinuan
2. Pangitubu
3. Si sumbaon
4. Sinuan Tunas
5. Sinuan beu
6. Silansapon
7. Siadosan,sialosan
8. Pinaribot
9. Sibijaon

Ingkau rata
Napuran
Pahean, Ulos
Abit na denggan
Baju
Hepeng
Podoman, Inganan
Amang/among
Inang/inong
Ompung
Anak
Boru
Lae, eda
Haha, anggi
Iboto
Tulang/nantulang

10. Silumbane
Napinuja
Amang na umbalos
Inang na umbalos
Amang na binalos
Inang ni binalos
Siadopan
Sirongkap ni tondi

Amang
boru/namboru
Bere
Simatua doli
Simatua boru
Hela
Parumaen
Sinonduk, nanioli
Dongan saripe

Siharianan
Siharbonginan
Partingkian
Parsatongkinan
Ak ni siharbornginan
Sogot-sogot ni ari

Arian
Borngin
Tingki
Satongkin
Tongaborngin
Muse

11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
Waktu

1.
2.
3.
4.
5.
6.

Sayur daun ubi
Sirih
Pakaian
Pakaian cantik
Baju
Uang
Tempat kediaman
Ayah
Ibu
Kakek, nenek
Putera
Puteri
Ipar
Saudara, semarga
Saudari
Saudara
laki-laki
ibu
Saudara ayah
Kemenakan
Mertua laki-laki
Mertua perempuan
Menantu laki-laki
Menantu perempuan
Istri, suami
Suami, istri tercinta
Siang
Malam
Waktu
Sebentar
Tengah Malam
Suatu ketika, kelak

Universitas Sumatera Utara

Kegiatan

1.
2.
3.
4.
5.
6.

Marlindung
Marsiriaon
Marsijuguhan
Marsirumata bulung
Marsitipahan
Marlangka
simanjojak/Patantan
simanjojak
7. Pahae pahulu
8. Pagayung
tangan
simangambe
9. Marpaiogon

Manghatai
Marlas ni roha
Hundul
Marnapuran
Martonun
Mardalan

Berbicara
Bergembira
Duduk
Makan sirih
Bertenun
Berjalan

Tu dolok tu toruan Ke hulu ke hilir
Mangambe
Mengayun tangan
Mangan

Makan

Universitas Sumatera Utara

LAMPIRAN 3
DAFTAR INFORMAN
1.

Nama

: Op. Si Rohani br Gultom

Fungsi

: Sipenutur andung (pangandung)

Agama

: Katolik

Jenis Kelamin

: Wanita

Umur

: 80 tahun.

Bahasa yang dikuasai : Bahasa Batak

2.

Pendidikan

: SR

Pekerjaan

: Petani

Alamat

: Desa Sukean Kec Onan Runggu. P Samosir

Nama

: Ny. Sidabutar br Simanjuntak

Fungsi

: Sipenutur andung (pangandung)

Agama

: Katolik

Jenis Kelamin

: Wanita

Umur

: 54 tahun.

Bahasa yang dikuasai : Bahasa Batak dan Bahasa Indonesia

3.

Pendidikan

: SMP

Pekerjaan

: Petani

Alamat

: Desa Pardomuan (Percut)

Nama
Umur
Pekerjaan
Agama

: St. Ir. Hutagaol (Op. Patricia)
: 63 tahun
: Pensiuan Dinas Perkebunan
: Protestan

Universitas Sumatera Utara

Bahasa yang dikuasai : Bahasa Batak Toba dan Bahasa Indonesia
Pendidikan
: Sarjana (S1)
Alamat
: Kompleks Dinas Perkebunan Helvetia-Medan
4.

Nama
Umur
Pekerjaan
Agama
Bahasa yang dikuasai
Pendidikan
Alamat

: Drs. Bactiar Nababan
: 55 Tahun
: Guru SMP
: Protestan
: Bahasa Batak dan Bahasa Indonesia
: Sarjana (S1)
: Jl. Jati Medan

5.

Nama
Umur
Pekerjaan
Agama
Bahasa yang dikuasai
Pendidikan
Alamat

: K. Gultom (Op. Simon)
: 67 tahun
: Petani
: Katolik
: Bahasa Batak dan Bahasa Indonesia
: SR
: Desa Sukean- Kec Onan Runggu

6.

Nama
Umur
Pekerjaan
Agama
Bahasa yang dikuasai
Pendidikan
Alamat

: St. L Hutagaol (Op.Yohana)
: 69 tahun
: Petani
: Protestan
: Bahasa Batak & Bahasa Indonesia
: SMA
: Jl. Gereja Percut-Sei Tuan

Universitas Sumatera Utara