a. Leksikon Ngoko
Leksikon utawi tembung ngoko minangka dhasar utawi bakuning sedaya leksikon, inggih menika leksikon madya, krama, krama andhap, krama
inggil. Titikanipun leksikon ngoko inggih menika: 1
leksikon ngoko saged dipunginakaken dening paraga kapisan O1, paraga kapindho O2, saha paraga katelu O3,
2 leksikon ngoko ugi gadhah wujud sanes wonten ing leksikon krama,
madya, krama inggil, saha krama andhap, 3
menawi leksikon ngoko ingkang boten gadhah wujud ing leksikon krama, madya, krama inggil, utawi krama andhap, pramila leksikon menika
kagolong leksikon netral. Tuladha leksikon ngoko ingkang karonce ing ukara.
i Aku arep mangan pelem.
ii Kowe arep mangan pelem?
iiiDheweke arep mangan pelem. Tuladha leksikon ngoko ingkang nggadhahi wujud leksikon sanesipun.
Leksikon Ngoko
Madya Krama
Krama Inggil Krama Andhap
abang -
abrit -
- arep
ajeng badhe
- -
lunga -
kesah tindak
- aweh
- Suka
atur paring
Tabel 2
b. Leksikon Madya
Leksikon madya minangka wujud saking leksikon krama ingkang kirang alus. Titikanipun leksikon madya inggih menika: 1 gunggungipun
leksikon madya kirang langkung 54 leksikon, 2 dipunginakaken dening paraga kapisan utawi O1, O2, saha O3, 3 leksikon madya gadhah wujud ing
leksikon ngoko saha leksikon krama, nanging boten sedaya wujud ngoko gadhah wujud sanes wonten ing leksikon madya, 4 leksikon madya saged
kadadosan saking wujud wancah saking tembung krama. Tuladha leksikon madya ingkang karonce ing ukara.
i Kula ajeng teng Magelang, sampeyan ajeng teng pundi?
ii Samang ajeng teng Magelang napa teng Sala?
iiiPiyambake ajeng teng Magelang napa teng Sala? Sedaya leksikon madya gadhah wujud ing leksikon ngoko saha
leksikon krama nanging boten saben wujud leksikon ngoko gadhah wujud leksikon madya. Tuladhanipun saged dipuntingali ing tabel 3 saha 4 ngandhap
menika.
Leksikon Ngoko
Madya Krama
abang -
abrit gedhe
- Ageng
percaya -
pitados
Tabel 3
Leksikon Madya
Ngoko Krama
empun Uwis
sampun onten
Ana wonten
ajeng Arep
badhe teng
menyang dhateng
Tabel 4
Wujud leksikon madya saged kaperang dados kalih, inggih menika. 1
Leksikon madya awujud wancahan pemendekan abreviasi saking leksikon krama.
Leksikon Krama
Madya
Sampun ampun empun
Mangga engga
Dumugi dugi
Saking king
Kemawon mawon
Menapa napa
Menika nika
Kangge ngge
Panggenan nggen
Rumiyin riyin
Tabel 5
2 leksikon madya ingkang boten awujud wancahan saking leksikon krama,
tuladhanipun: tumut, ajeng, kajenge, caket, kiyambak, sakniki, sampeyan, pripun, melih, mengke, seking, turene, lan sapanunggalanipun.
c. Leksikon Krama