Aktivitas Antibakteri Ekstrak Etanol Daun Wungu (Graptophyllum pictum (L) Griff) terhadap Pertumbuhan Bakteri Escherichia coli;
igliiblib.u
g
i
d
i
/://d
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
j
j
j
e
e
e
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
AKTIVITAS
ANTIBAKTERI
tp
hhttp
hhttp EKSTRAK ETANOL
hhtDAUN
WUNGU (Graptophyllum pictum (L) Griff) TERHADAP
PERTUMBUHAN
ca.cid.id
ca.cid.id BAKTERI Escherichia
ca.cid.id coli
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
nej.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
ig ili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
//dig
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
e
n
ej.a
u
n
.
u
b
.
i
idgiigl ilib
d
/
/
:
/
/
hthtp
ttp:
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
FAKULTAS
KEDOKTERAN .idd
.cid.id
c
a
.
jejUNIVERSITAS
je.aj.cac.i
a
JEMBER
.
e
e
n
n
liibli.bu.un
liibli.bu.un
i
i
2010
g
g
i
i
d g
d g
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig
SKRIPSI
Oleh
Nimas Fahdiyatur Riza
d.idNIM 072010101025
i
.
c
j.a c
:// /di
hthtp
ttp:/
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
:// /di
hthtp
ttp:/
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
igliiblib.u
g
i
d
i
/://d
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
j
j
j
e
e
e
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
AKTIVITAS
ANTIBAKTERI
tp
hhttp
hhttp EKSTRAK ETANOL
hhtDAUN
WUNGU (Graptophyllum pictum (L) Griff) TERHADAP
PERTUMBUHAN
ca.cid.id
ca.cid.id BAKTERI Escherichia
ca.cid.id coli
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
nej.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
ig ili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
//dig
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
.cid.id SKRIPSI
ca.cid.id
c
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
a
.
.
.
e
e
e
diajukan guna
melengkapi
tugas akhir dan memenuhi
nej
nej
nej salah satu syarat ilib.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
untuk
menyelesaikan
Program
Studi
Pendidikan
Dokter
(S1)
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
/:d
:p//:d
:p//:d
:p/Sarjana
/
/
/
/
/
/
p
p
p
dan
mencapai
gelar
Kedokteran
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
d
aj.ca.ci .idNIM 072010101025 ej.aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
hhtt
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
liibli.bu.un
i
g
i
://d/dig
hthtp
ttp:/
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
Oleh
:
/
/
p
t
hthttp
Nimas Fahdiyatur Riza
FAKULTAS KEDOKTERAN
UNIVERSITAS
JEMBER .id
.cid.id
c
a
ac c.id
.
2010
nejej.a
neje. j.a
liibli.bu.un
i
g
i
://d/dig
hthtp
ttp:/
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
i
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
igliiblib.u
g
i
d
i
/://d
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
RINGKASAN
Aktivitas Antibakteri Ekstrak Etanol Daun Wungu (Graptophyllum pictum (L)
Griff) terhadap Pertumbuhan Bakteri Escherichia coli; Nimas Fahdiyatur Riza,
072010101025; 2010: 66 halaman; Fakultas Kedokteran Universitas Jember.
Penyakit infeksi masih merupakan penyebab kesakitan dan kematian utama di
negara berkembang termasuk Indonesia. Penyakit infeksi yang banyak diderita
masyarakat Indonesia diantaranya adalah infeksi usus (diare). Berdasarkan
penyebabnya diare dapat diklasifikasikan sebagai diare non infeksi dan infeksi. Diare
karena infeksi dapat disebabkan oleh bakteri, parasit, fungi dan virus. Diare infeksi
oleh bakteri merupakan penyebab tersering khusunya bakteri E. coli.
Pengobatan infeksi yang paling umum dilakukan adalah dengan terapi
antibiotik, begitu pula pengobatan diare. Timbulnya strain bakteri yang resisten
terhadap antibiotik pada penyakit infeksi merupakan masalah penting. Sehingga
diperlukan produk baru yang memiliki potensi tinggi sebagai antibakteri. Alternatif
yang dapat ditempuh adalah memanfaatkan zat aktif pembunuh bakteri yang
terkandung dalam tanaman obat. Salah satu jenis tanaman tradisional yang
dikembangkan pemanfaatannya sebagai obat adalah daun wungu (Graptophyllum
pictum (L) Griff). Kandungan kimia daun wungu yang sudah diketahui berpotensi
sebagai antibakteri adalah alkaloid, saponin, tanin, flavonoid dan glikosida.
Penelitian ini bertujuan untuk mengetahui aktivitas antibakteri dan Kadar
Hambat Minimum (KHM) ekstrak etanol daun wungu terhadap bakteri E. coli. Jenis
penelitian ini adalah eksperimental laboratorium dengan rancangan penelitian
Posttest Only Control Group Design. Sampel yang digunakan adalah bakteri E. coli
dan daun wungu (Graptophyllum pictum (L) Griff). Ekstrak daun wungu didapatkan
dari metode ekstraksi maserasi dengan pelarut etanol 96% dan didapatkan berat
ekstrak pekat 105 gram. Konsentrasi larutan uji yang digunakan adalah 0,03 µg/ml,
0,06 µg/ml, 0,12 µg/ml, 0,23 µg/ml, 0,47 µg/ml, 0,94 µg/ml, 1,88 µg/ml, 3,75 µg/ml.
vii
Kontrol positif yang digunakan adalah suspensi seftriakson 0,25 gram dalam aquades
dari sediaan 1 gram i.v./i.m. dan untuk kontrol negatif digunakan larutan NaCMC
0,5%.
Pada penelitian data yang diperoleh adalah diameter zona hambat yang terjadi
di sekitar sumuran dan diukur dengan menggunakan jangka sorong, didapatkan ratarata diameter zona hambat yang dihasilkan oleh ekstrak daun wungu konsentrasi, 3,75
µg/ml, 1,88 µg/ml, 0,94 µg/ml, 0,47 µg/ml, 0,23 µg/ml, 0,12 µg/ml, 0,06 µg/ml, 0,03
µg/ml berturut-turut adalah 12,50 mm, 11,04 mm, 09,94 mm, 09,42 mm, 08,36 mm,
07,60 mm, 07,60 mm, 07,60 mm. KHM ekstrak daun wungu terhadap pertumbuhan
E. coli adalah 0,23-0,47 µg/ml.
Data kemudian dianalisis dengan uji normalitas Kolmogorov Smirnov dan
didapatkan distribusi data yang tidak normal sehingga dilanjutkan uji Kruskal Wallis.
Dari hasil uji Kruskal Wallis didapatkan hasil p
g
i
d
i
/://d
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
j
j
j
e
e
e
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
AKTIVITAS
ANTIBAKTERI
tp
hhttp
hhttp EKSTRAK ETANOL
hhtDAUN
WUNGU (Graptophyllum pictum (L) Griff) TERHADAP
PERTUMBUHAN
ca.cid.id
ca.cid.id BAKTERI Escherichia
ca.cid.id coli
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
nej.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
ig ili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
//dig
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
e
n
ej.a
u
n
.
u
b
.
i
idgiigl ilib
d
/
/
:
/
/
hthtp
ttp:
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
FAKULTAS
KEDOKTERAN .idd
.cid.id
c
a
.
jejUNIVERSITAS
je.aj.cac.i
a
JEMBER
.
e
e
n
n
liibli.bu.un
liibli.bu.un
i
i
2010
g
g
i
i
d g
d g
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig
SKRIPSI
Oleh
Nimas Fahdiyatur Riza
d.idNIM 072010101025
i
.
c
j.a c
:// /di
hthtp
ttp:/
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
:// /di
hthtp
ttp:/
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
igliiblib.u
g
i
d
i
/://d
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
j
j
j
e
e
e
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
AKTIVITAS
ANTIBAKTERI
tp
hhttp
hhttp EKSTRAK ETANOL
hhtDAUN
WUNGU (Graptophyllum pictum (L) Griff) TERHADAP
PERTUMBUHAN
ca.cid.id
ca.cid.id BAKTERI Escherichia
ca.cid.id coli
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
nej.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
ig ili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
//dig
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
.cid.id SKRIPSI
ca.cid.id
c
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
a
.
.
.
e
e
e
diajukan guna
melengkapi
tugas akhir dan memenuhi
nej
nej
nej salah satu syarat ilib.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
untuk
menyelesaikan
Program
Studi
Pendidikan
Dokter
(S1)
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
/:d
:p//:d
:p//:d
:p/Sarjana
/
/
/
/
/
/
p
p
p
dan
mencapai
gelar
Kedokteran
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
d
aj.ca.ci .idNIM 072010101025 ej.aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
hhtt
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
liibli.bu.un
i
g
i
://d/dig
hthtp
ttp:/
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
Oleh
:
/
/
p
t
hthttp
Nimas Fahdiyatur Riza
FAKULTAS KEDOKTERAN
UNIVERSITAS
JEMBER .id
.cid.id
c
a
ac c.id
.
2010
nejej.a
neje. j.a
liibli.bu.un
i
g
i
://d/dig
hthtp
ttp:/
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
i
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
igliiblib.u
g
i
d
i
/://d
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
RINGKASAN
Aktivitas Antibakteri Ekstrak Etanol Daun Wungu (Graptophyllum pictum (L)
Griff) terhadap Pertumbuhan Bakteri Escherichia coli; Nimas Fahdiyatur Riza,
072010101025; 2010: 66 halaman; Fakultas Kedokteran Universitas Jember.
Penyakit infeksi masih merupakan penyebab kesakitan dan kematian utama di
negara berkembang termasuk Indonesia. Penyakit infeksi yang banyak diderita
masyarakat Indonesia diantaranya adalah infeksi usus (diare). Berdasarkan
penyebabnya diare dapat diklasifikasikan sebagai diare non infeksi dan infeksi. Diare
karena infeksi dapat disebabkan oleh bakteri, parasit, fungi dan virus. Diare infeksi
oleh bakteri merupakan penyebab tersering khusunya bakteri E. coli.
Pengobatan infeksi yang paling umum dilakukan adalah dengan terapi
antibiotik, begitu pula pengobatan diare. Timbulnya strain bakteri yang resisten
terhadap antibiotik pada penyakit infeksi merupakan masalah penting. Sehingga
diperlukan produk baru yang memiliki potensi tinggi sebagai antibakteri. Alternatif
yang dapat ditempuh adalah memanfaatkan zat aktif pembunuh bakteri yang
terkandung dalam tanaman obat. Salah satu jenis tanaman tradisional yang
dikembangkan pemanfaatannya sebagai obat adalah daun wungu (Graptophyllum
pictum (L) Griff). Kandungan kimia daun wungu yang sudah diketahui berpotensi
sebagai antibakteri adalah alkaloid, saponin, tanin, flavonoid dan glikosida.
Penelitian ini bertujuan untuk mengetahui aktivitas antibakteri dan Kadar
Hambat Minimum (KHM) ekstrak etanol daun wungu terhadap bakteri E. coli. Jenis
penelitian ini adalah eksperimental laboratorium dengan rancangan penelitian
Posttest Only Control Group Design. Sampel yang digunakan adalah bakteri E. coli
dan daun wungu (Graptophyllum pictum (L) Griff). Ekstrak daun wungu didapatkan
dari metode ekstraksi maserasi dengan pelarut etanol 96% dan didapatkan berat
ekstrak pekat 105 gram. Konsentrasi larutan uji yang digunakan adalah 0,03 µg/ml,
0,06 µg/ml, 0,12 µg/ml, 0,23 µg/ml, 0,47 µg/ml, 0,94 µg/ml, 1,88 µg/ml, 3,75 µg/ml.
vii
Kontrol positif yang digunakan adalah suspensi seftriakson 0,25 gram dalam aquades
dari sediaan 1 gram i.v./i.m. dan untuk kontrol negatif digunakan larutan NaCMC
0,5%.
Pada penelitian data yang diperoleh adalah diameter zona hambat yang terjadi
di sekitar sumuran dan diukur dengan menggunakan jangka sorong, didapatkan ratarata diameter zona hambat yang dihasilkan oleh ekstrak daun wungu konsentrasi, 3,75
µg/ml, 1,88 µg/ml, 0,94 µg/ml, 0,47 µg/ml, 0,23 µg/ml, 0,12 µg/ml, 0,06 µg/ml, 0,03
µg/ml berturut-turut adalah 12,50 mm, 11,04 mm, 09,94 mm, 09,42 mm, 08,36 mm,
07,60 mm, 07,60 mm, 07,60 mm. KHM ekstrak daun wungu terhadap pertumbuhan
E. coli adalah 0,23-0,47 µg/ml.
Data kemudian dianalisis dengan uji normalitas Kolmogorov Smirnov dan
didapatkan distribusi data yang tidak normal sehingga dilanjutkan uji Kruskal Wallis.
Dari hasil uji Kruskal Wallis didapatkan hasil p