EFEKTIVITAS BERBAGAI MERK SABUN MANDI TERHADAP BAKTERI Staphylococcus aureus DAN Streptococcus pyogenes
igliiblib.u
g
i
d
i
/://d
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
c.id
j.a
.une
ilib
/dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
c.id
c.id
j.a
.une
c.id
j.a
.une
j.a
.une
gilib
gilib
gilib
i
i
i
d
d
d
/
/
/
/
/
/
:
:
:
http EFEKTIVITAS BERBAGAI
http MERK SABUN MANDI
http
TERHADAP BAKTERI Staphylococcus aureus
DAN Streptococcus pyogenes
SKRIPSI
Diajukan guna melengkapi tugas akhir dan memenuhi salah satu syarat
untuk menyelesaikan
Biologi
id Program Studi Pendidikan a
id (S1)
aca.mencapai
c.id gelar Sarjana Pendidikan
.j dan
.j ca.c.id
e
n
ej.
u
n
.
u
b
.
i
idgiigl ilib
d
/
/
:
/
/
hthtp
ttp:
e
n
ej.
u
n
.
u
b
.
i
idgiigl ilib
d
/
/
:
/
/
hthtp
ttp:
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
Oleh
RINA SUSILOWATI
NIM. 070210103102
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
ej.
PROGRAM
nej. STUDI PENDIDIKAN
nBIOLOGI
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili MIPA
idgigili
JURUSAN PENDIDIKAN
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp FAKULTAS KEGURUAN
hthttpDAN ILMU PENDIDIKANhthttp
UNIVERSITAS JEMBER
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
2012
igliiblib.u
g
i
d
i
/://d
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
.
.
j
j
e
e
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/
/
:
:
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthttp
PERSEMBAHAN
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
did
d
d
id.id
aj.ca.ci .Allah
aj.ca.ci .id
aj.ca.cMaha
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
Dengan
menyebut
nama
yang
Maha
Pengasih
dan
Penyayang
serta
e
e
e
e
ne
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
gigil
Nabi Muhammad
skripsi
idgigil SAW, saya persembahkan
ig il
idgigil ini dengan segala cinta :dan
idkasih
/:d
//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhttp
kepada:
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
1. Ayahanda Asirudin dan Ibunda Tirani tercinta yang telah memberiku kasih
.idd
.idd
ca.cid.id
a
.
j
e
ne
ne
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
serta tanpa
jasa. Segala pengorbanan
idgigilbalas
idgigili dan doa yang telah diberikan,
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
thttp
thttp penuh
hmenghidupkan
hthjalan
ttp hidup dan kesuksesanku hdengan
api semangat untuk
c .i
c c.i materiil tanpa henti
sayang dan cinta dengan
hati, dukungan moril
ej.aj.acsegenap
ej.aj.adan
sabar;
d
d
d
d
aj.ca.ci .id 2. Kakakku tercinta Mulyanto
aj.ca.ci .idyang selalu memberikanejsenyuman
aj.ca.ci .id dan memberikan ej.aj.ca.ci .id
.
.
.
j
j
e
e
ne
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
motivasi
serta
semangat;
i
i
i
i
idgigil
ig il
idgigil
idgigil
/:d
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhttSupaidah,
3. hSeluruh
angkatan 2007, khususnya
tt
htt teman-teman PendidikanhhBiologi
Fitri, Ika Agustin, Sri Rejeki, Mima, Kiki, Atika dan Dhita yang selalu hadir
id.id atas jasa-jasanya
.cid.id
camemberikan
ca.cid.id
ca.ckasih
ca.cid.id dalam kebersamaan jdan
semangat dan terima
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
e
e
e
e
nej.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
selama
penelitian.
i
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
ig ili
/:d
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
//dig
p
p
p
t
t
t
thttp Trianto yang selalu bisahthmenjadi
4. hWage
teman dan juga selalu
tp
hthtmemberiku
ttp
semangat untuk menyelesaikan skripsi ini;
d
d
d
d
aj.ca.ci .idBiologi, yang telah mendidikku
aj.ca.ci .id 5. Program Studi Pendidikan
aj.ca.ci .id semoga aku bisa ej.aj.ca.ci .id
.
.
.
j
j
j
e
e
e
e
u.n
nberguna
ne
ne
ne
.byang
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
menjadi
orang
bagi
orang
lain;
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
ig il
idgigil
idgigil
d
/:d
:p//:d
:p//:d
:p//:Pendidikan
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
t
t
thtp
t
t
6. hAlmamater
Fakultas
Keguruan
dan
Ilmu
Universitas
Jember.
hhtt
hhtt
tt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:pii//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
igliiblib.u
g
i
d
i
/://d
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
thttp
hMOTTO
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
c.idid
c.idid
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.une
.bu.une
.bu.n
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
l
dan boleh
ia amat buruk bagimu;
idgijadi
idgigipadahal
idgigil
gil (pula) kamu menyukai :sesuatu,
//:d
//:d
:p//:d
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhttp kamu tidak mengetahui. hhttp
Allah mengetahui, sedang
c. bagimu,
j.aj.abaik
Boleh jadi n
kamu
sesuatu, padahal n
iaeamat
ac.
ej.aj.membenci
(QS. Al Baqarah 2:216)*)
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
j
j
e
e
ne
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
Kegagalan
hanya
terjadi
apabila
kita
menyerah
i
i
idgigil
idgigil
d
d
/
/
/
/
:
:
/
/
/
/
hthtp
hthtp
(Lessing)**
ttp:
ttp: )
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
idgigili
ig ili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
:
:
)
/
/
/
//dig
/
p
p
t
t
* Dikutip
hthttp dari: http://www.dudung.net/quran-online/indonesia/48/0
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
**) Dikutip dari: http://oktavita.com/motto-kehidupan.htm
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:iiip//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
igliiblib.u
g
i
d
i
/://d
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
.
.
j
j
e
e
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/
/
:
:
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthttp
PERNYATAAN
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.une
.bu.n
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
idgNama
idgigil
igil : Rina Susilowati p://:d
:p//:d
/
/
/
/
p
t
t
t
t
hhtt
NIM : 070210103102 hhttp
c.idid
a.ac. di bawah ini:
Saya yang bertanda
nej. jtangan
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
id.id
ca.cid.id menyatakan dengan sesungguhnya
ca.cid.id
ca.cberjudul:
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
bahwa
skripsi
yang
“Efektivitas
j
j
j
j
e
e
e
e
nej.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
Berbagai d
gigili Staphylococcus aureus
ig ili
idgigili Sabun Mandi Terhadap
idBakteri
idgidan
gili
/:d
/:/Merk
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
tp dalam
hthttp
hthttp hasil karya sendiri, kecuali
hthtjika
Streptococcus
pyogenes” adalah benar-benar
pengutipan substansi disebutkan sumbernya dan belum pernah diajukan pada institusi
d
d
did
d
aj.ca.ci .id mana pun, serta bukanejkarya
aj.ca.ci .jiplakan.
aj.ca.ci .idatas keabsahan dan ej.aj.ca.ci .id
Saya bertanggung
jawab
.
.
.
j
j
e
e
ne
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
kebenaran
isinya
sesuai
dengan
sikap
ilmiah
yang
harus
dijunjung
tinggi.
i
i
i
i
idgigil
ig il
idgigil
idgigil
/:d
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt tekanan
hhDemikian
pernyataan ini saya h
buat
tt
htt dengan sebenarnya, tanpa adanya
dan paksaan dari pihak mana pun serta bersedia mendapat sanksi akademik jika
ca.cid.id ini tidak benar.
ca.cid.id
ca.cid.id ternyata di kemudian harij.apernyataan
a
a
.
.
j
j
e
e
e
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
ig ili
/:d
/:d
/:d
/
/
:
:
/
/
/
/
//dig
p
p
t
t
hthttp
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
Jember, 30 Januari 2012
Yang menyatakan,
.idd
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
aj.cac.i
.
.
j
j
e
e
ne
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
hhtt
Rina Susilowati hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:ivp//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
NIM 070210103102
igliiblib.u
g
i
d
i
/://d
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
.
.
j
j
e
e
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/
/
:
:
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthttp
PERSETUJUAN
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
c.idid
c.idid
c.idid
aj.ac.
je.aj.ac. MERK SABUN MANDI
je.TERHADAP
EFEKTIVITAS BERBAGAI
BAKTERI nej.a
ac.
.
e
e
j
n
n
e
u
u
aureus DAN Streptococcus
ibi.bu.un
ilStaphylococcus
ilibi.b.un pyogenes
ilibi.b.un
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
SKRIPSI
.idd
.idd
.idd
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
e
n
.bu.n
Nama
Mahasiswa
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
NIM
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
: Rina Susilowati
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
: :070210103102
/
/
p
t
t
hhttp
: Pendidikan MIPA
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
: Pendidikan Biologi d
i .id
.
c
a
aj.ca.ci .id
c
.
.
j
j
Angkatan
Tahun
:
2007
a
.
e
e
j
n e
e
unAsal
bli.bu.n
liDaerah
liibli.bu.un
i
i
:
Jember
g
g
i
i
i
:p//:d
:p//:d
/dig
/dig
/
/
p
t
t
t
t
hthtp
h
Tempat, Tanggal Lahirht: Jember, 14 Juni 1989
t
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
j
j
e
e
ne
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
idgigil
idgigil
Disetujui
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
hhtt
hhtt
Pembimbing II,
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
d
/Dr.
/
:
/
/
p
Prof.
:
t
hthttp Joko Waluyo, M.Si
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
.
.
j
j
e
e
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/
/
:
:
/
/
/
/
p
p
Dr.
Dwi
Wahyuni,
M.Kes
t
t
hthttp
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:pv//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
c.i untuk menyelesaikan Pendidikan
diajukan guna memenuhi
je.aj.casyarat
je.aj.cac.i Program Sarjana neje.aj.cac.i
e
e
n
n
u
u
n Pendidikan Biologi Jurusan
n
Strata Satu Program
Matematika dan
liibli.b.uStudi
liibli.b.uPendidikan
liibli.bu.un
i
i
i
g
g
g
i
i
i
ig
pada
Keguruan dan
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/digIlmu Pengetahuan Alam
/dFakultas
/dig
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
t
hht
hht Universitas Jember
hht
Ilmu Pendidikan
Jurusan
Program Studid
Pembimbing I,
NIP 19571028 198503 1 001
NIP 19600309 198702 2 002
igliiblib.u
g
i
d
i
/://d
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
.
.
j
j
e
e
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/
/
:
:
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthttp
PENGESAHAN
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
d
d
d
aj.ca.ci .idBerbagai Merk Sabunej.Mandi
aj.ca.ci .id Skripsi berjudul: Efektivitas
aj.ca.ci .idTerhadap Bakteri ej.aj.ca.ci .id
.
.
j
j
e
e
ne
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
l
Staphylococcus
dan Streptococcus /pyogenes,
idgigiaureus
ig il
idgigil telah diuji dan disahkan
idgoleh
igil
/:d
:p//:d
:p/:d
:p//:d
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
hhtt Keguruan dan Ilmu Pendidikan
hhtUniversitas
hhtt
Fakultas
Jember pada:
hari
: Senin
ca.cid.id tanggal
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
:
30
Januari
2012
j
j
j
j
e
e
e
e
nej.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
tempat
Keguruan dan IlmudPendidikan
Universitas Jember. digigili
ili
ig ili
idgig: Fakultas
/:d
/:d
/://idgigili
/
/
:
:
:// /d
/
//dig
/
p
p
t
t
hthttp
hthttp
hthtp
ttp:/
Tim Penguji
d
d
aj.ca.ci .id Ketua,
aj.ca.ci .id
.
.
j
j
e
e
ne
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
ig il
idgigil
/:d
:p//:d
/
//dig
/
p
t
t
hhtt
nej
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
.
.
j
j
e
e
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
ig ili
Anggota:/I,/didgigili
/:d
/
//dig
hthtp
ttp:/
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigiliAnggota II,
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
Dr. Iis Nur Asyiah, SP, MP.
NIP 19730614 200801 2 008
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id Prof. Dr. Joko Waluyo,eM.Si
.
.
j
j
e
NIP 19571028 198503
n1e001
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
idgigil
ig il
/:d
:p//:d
/
/
//dig
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
.id
c id
Sekretaris,
ej.a.ac.
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
Dr. Dwi Wahyuni, M.Kes
NIP 19600309 198702 2 002
d
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
.ci .id M.Si
Dr. Jekti
aj.caPrihatin,
.
j
e
e
199103 2 001
un
un19651009
b.NIP
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
Mengesahkan
d
i
id
.
d
Dekan.aFakultas
Keguruan
dan Ilmu Pendidikan
c c.i
.ac.c.id
jej.a
e
n
u
n
.
u
b
idgiigliilib.
d
/
/
:
/
hthtp
ttp:/
jej.a
e
n
u
n
.
u
b
idgiigliilib.
d
/
/
:
/
hthtp
ttp:/
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:vip//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
Drs. Imam Muchtar, S.H., M.Hum.
NIP 19540712 198003 1 005
igliiblib.u
g
i
d
i
/://d
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
RINGKASAN
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
Efektivitas Berbagai Merk Sabun Mandi terhadap Bakteri Staphylococcus
aureus dan Streptococcus pyogenes; Rina Susilowati, 070210103102; Januari 2012:
89 halaman; Program Studi Pendidikan Biologi Jurusan Pendidikan MIPA FKIP
Universitas Jember.
Sabun merupakan alat pembersih yang baik yang telah lama digunakan orang,
karena dapat menghilangkan kotoran-kotoran seperti debu, bakteri, dan sisa
metabolisme atau keringat, sehingga dapat mencegah infeksi pada kulit. Nilai yang
tertinggi dari sabun sebagai pembersih ialah kesanggupannya untuk melarutkan dan
menghilangkan kotoran (Lubis, 2003). Sabun antibakteri seperti triclosan
mengandung zat antiseptik yang dapat membunuh kuman. Penggunaan yang terlalu
sering dan berlebihan dapat membunuh flora normal kulit yang sebenarnya
merupakan salah satu perlindungan kulit, misalnya terhadap infeksi jamur.
Berbagai jenis penyakit yang menyerang tubuh manusia, didapatkan mulai
dari ujung rambut sampai kaki serta didalam tubuhnya. Hampir semua bagian tubuh
manusia diserang oleh mikroba patogen yang menyebabkan banyak jenis penyakit
(Suriawira, 1986:210). Semua orang mengetahui bahwa banyak penyakit disebabkan
oleh partikel kecil yang selama bertahun-tahun disebut mikroba, bakteri, virus dan
akhir-akhir ini disebut mikroorganisme. Salah satu mikroorganisme yang termasuk
dalam bakteri yang sering menyebabkan penyakit adalah Staphylococcus aureus dan
Streptococcus pyogenes.
Staphylococcus aureus menyebabkan peradangan pada kulit atas dan
menimbulkan bisul yang bernanah pada kulit (Cahyani, 2010). Staphylococcus
aureus juga menyebabkan bermacam-macam infeksi seperti jerawat, meningitis,
osteomielitis pada manusia dan hewan (Supardi dan Sukamto, 1999). Bakteri
Streptococcus pyogenes termasuk bakteri Gram positif dan merupakan penyebab
infeksi. Streptococcus pyogenes ialah bakteri anaerob fakultatif yang produksi
utamanya adalah asam laktat (Muhaimin et al., 2003). Bakteri Streptococcus
pyogenes adalah penyebab banyak penyakit penting pada manusia yang berkisar dari
infeksi kulit permukaan yang ringan hingga penyakit sistemik yang mengancam
hidup. Infeksi khasnya bermula di tenggorokan atau kulit (Asmil, 2011). Penelitian
yang dilakukan oleh Loho dan Utami menunjukkan hasil uji efektivitas triclosan 1%
dengan menggunakan suspensi kuman secara in vitro, tampak bahwa antiseptik ini
efektif terhadap S.aureus, E faecalis, dan E.coli. Triclosan 1% tidak efektif terhadap
P.aeruginosa (Loho dan Utami, 2007).
Penelitian ini dilakukan di Laboratorium Mikrobiologi Universitas Jember.
Metode yang digunakan dalam penelitian ini adalah metode difusi agar dengan
sumuran, dengan kontrol positif tetrasiklin 0,01% dan kontrol negatif aquades steril.
vii
Konsentrasi yang digunakan yaitu 1%, 2%, 3%, 4%, 5%, 6%, 7%, 8%, 9% dan 10%,
untuk menentukan KHM menggunakan konsentrasi yang berbeda yaitu 0,1%, 0,25%,
0,5%, 0,75%, 1% dan 2%. Rancangan penelitian yang digunakan adalah Rancangan
Acak Lengkap (RAL) dengan 3 kali pengulangan. Analisis data dengan uji Anova
untuk mengetahui pengaruh sabun terhadap bakteri Staphylococcus aureus dan
Streptococcus pyogenes, untuk menguji perbedaan antara setiap perlakuan dilanjutkan
uji Duncan dengan α=0,05 menggunakan SPSS 16.
Berdasarkan hasil penelitian tersebut diperoleh hasil bahwa Konsentrasi
Hambatan Minimum (KHM) sabun A yang dapat menghambat pertumbuhan
Staphylococcus aureus yaitu 1%, sedangkan konsentrasi hambat minimum sabun A
yang dapat menghambat pertumbuhan Streptococcus pyogenes
yaitu 1%.
Konsentrasi hambat minimum sabun B yang dapat menghambat pertumbuhan
Staphylococcus aureus yaitu 2%, sedangkan konsentrasi hambat minimum sabun B
yang dapat menghambat pertumbuhan Streptococcus pyogenes
yaitu 1%.
Konsentrasi hambat minimum sabun C yang dapat menghambat pertumbuhan
Staphylococcus aureus yaitu 0,25%, sedangkan konsentrasi hambat minimum sabun
C yang dapat menghambat pertumbuhan Streptococcus pyogenes yaitu 1%.
Berdasarkan hasil analisis Anova menunjukkan bahwa nilai signifikan sebesar
0,000
g
i
d
i
/://d
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
c.id
j.a
.une
ilib
/dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
c.id
c.id
j.a
.une
c.id
j.a
.une
j.a
.une
gilib
gilib
gilib
i
i
i
d
d
d
/
/
/
/
/
/
:
:
:
http EFEKTIVITAS BERBAGAI
http MERK SABUN MANDI
http
TERHADAP BAKTERI Staphylococcus aureus
DAN Streptococcus pyogenes
SKRIPSI
Diajukan guna melengkapi tugas akhir dan memenuhi salah satu syarat
untuk menyelesaikan
Biologi
id Program Studi Pendidikan a
id (S1)
aca.mencapai
c.id gelar Sarjana Pendidikan
.j dan
.j ca.c.id
e
n
ej.
u
n
.
u
b
.
i
idgiigl ilib
d
/
/
:
/
/
hthtp
ttp:
e
n
ej.
u
n
.
u
b
.
i
idgiigl ilib
d
/
/
:
/
/
hthtp
ttp:
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
Oleh
RINA SUSILOWATI
NIM. 070210103102
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
ej.
PROGRAM
nej. STUDI PENDIDIKAN
nBIOLOGI
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili MIPA
idgigili
JURUSAN PENDIDIKAN
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp FAKULTAS KEGURUAN
hthttpDAN ILMU PENDIDIKANhthttp
UNIVERSITAS JEMBER
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
2012
igliiblib.u
g
i
d
i
/://d
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
.
.
j
j
e
e
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/
/
:
:
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthttp
PERSEMBAHAN
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
did
d
d
id.id
aj.ca.ci .Allah
aj.ca.ci .id
aj.ca.cMaha
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
Dengan
menyebut
nama
yang
Maha
Pengasih
dan
Penyayang
serta
e
e
e
e
ne
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
gigil
Nabi Muhammad
skripsi
idgigil SAW, saya persembahkan
ig il
idgigil ini dengan segala cinta :dan
idkasih
/:d
//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhttp
kepada:
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
1. Ayahanda Asirudin dan Ibunda Tirani tercinta yang telah memberiku kasih
.idd
.idd
ca.cid.id
a
.
j
e
ne
ne
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
serta tanpa
jasa. Segala pengorbanan
idgigilbalas
idgigili dan doa yang telah diberikan,
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
thttp
thttp penuh
hmenghidupkan
hthjalan
ttp hidup dan kesuksesanku hdengan
api semangat untuk
c .i
c c.i materiil tanpa henti
sayang dan cinta dengan
hati, dukungan moril
ej.aj.acsegenap
ej.aj.adan
sabar;
d
d
d
d
aj.ca.ci .id 2. Kakakku tercinta Mulyanto
aj.ca.ci .idyang selalu memberikanejsenyuman
aj.ca.ci .id dan memberikan ej.aj.ca.ci .id
.
.
.
j
j
e
e
ne
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
motivasi
serta
semangat;
i
i
i
i
idgigil
ig il
idgigil
idgigil
/:d
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhttSupaidah,
3. hSeluruh
angkatan 2007, khususnya
tt
htt teman-teman PendidikanhhBiologi
Fitri, Ika Agustin, Sri Rejeki, Mima, Kiki, Atika dan Dhita yang selalu hadir
id.id atas jasa-jasanya
.cid.id
camemberikan
ca.cid.id
ca.ckasih
ca.cid.id dalam kebersamaan jdan
semangat dan terima
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
e
e
e
e
nej.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
selama
penelitian.
i
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
ig ili
/:d
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
//dig
p
p
p
t
t
t
thttp Trianto yang selalu bisahthmenjadi
4. hWage
teman dan juga selalu
tp
hthtmemberiku
ttp
semangat untuk menyelesaikan skripsi ini;
d
d
d
d
aj.ca.ci .idBiologi, yang telah mendidikku
aj.ca.ci .id 5. Program Studi Pendidikan
aj.ca.ci .id semoga aku bisa ej.aj.ca.ci .id
.
.
.
j
j
j
e
e
e
e
u.n
nberguna
ne
ne
ne
.byang
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
menjadi
orang
bagi
orang
lain;
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
ig il
idgigil
idgigil
d
/:d
:p//:d
:p//:d
:p//:Pendidikan
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
t
t
thtp
t
t
6. hAlmamater
Fakultas
Keguruan
dan
Ilmu
Universitas
Jember.
hhtt
hhtt
tt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:pii//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
igliiblib.u
g
i
d
i
/://d
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
thttp
hMOTTO
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
c.idid
c.idid
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.une
.bu.une
.bu.n
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
l
dan boleh
ia amat buruk bagimu;
idgijadi
idgigipadahal
idgigil
gil (pula) kamu menyukai :sesuatu,
//:d
//:d
:p//:d
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhttp kamu tidak mengetahui. hhttp
Allah mengetahui, sedang
c. bagimu,
j.aj.abaik
Boleh jadi n
kamu
sesuatu, padahal n
iaeamat
ac.
ej.aj.membenci
(QS. Al Baqarah 2:216)*)
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
j
j
e
e
ne
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
Kegagalan
hanya
terjadi
apabila
kita
menyerah
i
i
idgigil
idgigil
d
d
/
/
/
/
:
:
/
/
/
/
hthtp
hthtp
(Lessing)**
ttp:
ttp: )
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
idgigili
ig ili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
:
:
)
/
/
/
//dig
/
p
p
t
t
* Dikutip
hthttp dari: http://www.dudung.net/quran-online/indonesia/48/0
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
**) Dikutip dari: http://oktavita.com/motto-kehidupan.htm
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:iiip//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
igliiblib.u
g
i
d
i
/://d
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
.
.
j
j
e
e
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/
/
:
:
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthttp
PERNYATAAN
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.une
.bu.n
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
idgNama
idgigil
igil : Rina Susilowati p://:d
:p//:d
/
/
/
/
p
t
t
t
t
hhtt
NIM : 070210103102 hhttp
c.idid
a.ac. di bawah ini:
Saya yang bertanda
nej. jtangan
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
id.id
ca.cid.id menyatakan dengan sesungguhnya
ca.cid.id
ca.cberjudul:
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
bahwa
skripsi
yang
“Efektivitas
j
j
j
j
e
e
e
e
nej.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
Berbagai d
gigili Staphylococcus aureus
ig ili
idgigili Sabun Mandi Terhadap
idBakteri
idgidan
gili
/:d
/:/Merk
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
tp dalam
hthttp
hthttp hasil karya sendiri, kecuali
hthtjika
Streptococcus
pyogenes” adalah benar-benar
pengutipan substansi disebutkan sumbernya dan belum pernah diajukan pada institusi
d
d
did
d
aj.ca.ci .id mana pun, serta bukanejkarya
aj.ca.ci .jiplakan.
aj.ca.ci .idatas keabsahan dan ej.aj.ca.ci .id
Saya bertanggung
jawab
.
.
.
j
j
e
e
ne
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
kebenaran
isinya
sesuai
dengan
sikap
ilmiah
yang
harus
dijunjung
tinggi.
i
i
i
i
idgigil
ig il
idgigil
idgigil
/:d
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt tekanan
hhDemikian
pernyataan ini saya h
buat
tt
htt dengan sebenarnya, tanpa adanya
dan paksaan dari pihak mana pun serta bersedia mendapat sanksi akademik jika
ca.cid.id ini tidak benar.
ca.cid.id
ca.cid.id ternyata di kemudian harij.apernyataan
a
a
.
.
j
j
e
e
e
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
ig ili
/:d
/:d
/:d
/
/
:
:
/
/
/
/
//dig
p
p
t
t
hthttp
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
Jember, 30 Januari 2012
Yang menyatakan,
.idd
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
aj.cac.i
.
.
j
j
e
e
ne
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
hhtt
Rina Susilowati hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:ivp//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
NIM 070210103102
igliiblib.u
g
i
d
i
/://d
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
.
.
j
j
e
e
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/
/
:
:
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthttp
PERSETUJUAN
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
c.idid
c.idid
c.idid
aj.ac.
je.aj.ac. MERK SABUN MANDI
je.TERHADAP
EFEKTIVITAS BERBAGAI
BAKTERI nej.a
ac.
.
e
e
j
n
n
e
u
u
aureus DAN Streptococcus
ibi.bu.un
ilStaphylococcus
ilibi.b.un pyogenes
ilibi.b.un
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
SKRIPSI
.idd
.idd
.idd
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
e
n
.bu.n
Nama
Mahasiswa
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
NIM
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
: Rina Susilowati
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
: :070210103102
/
/
p
t
t
hhttp
: Pendidikan MIPA
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
: Pendidikan Biologi d
i .id
.
c
a
aj.ca.ci .id
c
.
.
j
j
Angkatan
Tahun
:
2007
a
.
e
e
j
n e
e
unAsal
bli.bu.n
liDaerah
liibli.bu.un
i
i
:
Jember
g
g
i
i
i
:p//:d
:p//:d
/dig
/dig
/
/
p
t
t
t
t
hthtp
h
Tempat, Tanggal Lahirht: Jember, 14 Juni 1989
t
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
j
j
e
e
ne
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
idgigil
idgigil
Disetujui
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
hhtt
hhtt
Pembimbing II,
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
d
/Dr.
/
:
/
/
p
Prof.
:
t
hthttp Joko Waluyo, M.Si
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
.
.
j
j
e
e
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/
/
:
:
/
/
/
/
p
p
Dr.
Dwi
Wahyuni,
M.Kes
t
t
hthttp
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:pv//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
c.i untuk menyelesaikan Pendidikan
diajukan guna memenuhi
je.aj.casyarat
je.aj.cac.i Program Sarjana neje.aj.cac.i
e
e
n
n
u
u
n Pendidikan Biologi Jurusan
n
Strata Satu Program
Matematika dan
liibli.b.uStudi
liibli.b.uPendidikan
liibli.bu.un
i
i
i
g
g
g
i
i
i
ig
pada
Keguruan dan
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/digIlmu Pengetahuan Alam
/dFakultas
/dig
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
t
hht
hht Universitas Jember
hht
Ilmu Pendidikan
Jurusan
Program Studid
Pembimbing I,
NIP 19571028 198503 1 001
NIP 19600309 198702 2 002
igliiblib.u
g
i
d
i
/://d
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
.
.
j
j
e
e
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/
/
:
:
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthttp
PENGESAHAN
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
d
d
d
aj.ca.ci .idBerbagai Merk Sabunej.Mandi
aj.ca.ci .id Skripsi berjudul: Efektivitas
aj.ca.ci .idTerhadap Bakteri ej.aj.ca.ci .id
.
.
j
j
e
e
ne
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
l
Staphylococcus
dan Streptococcus /pyogenes,
idgigiaureus
ig il
idgigil telah diuji dan disahkan
idgoleh
igil
/:d
:p//:d
:p/:d
:p//:d
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
hhtt Keguruan dan Ilmu Pendidikan
hhtUniversitas
hhtt
Fakultas
Jember pada:
hari
: Senin
ca.cid.id tanggal
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
:
30
Januari
2012
j
j
j
j
e
e
e
e
nej.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
tempat
Keguruan dan IlmudPendidikan
Universitas Jember. digigili
ili
ig ili
idgig: Fakultas
/:d
/:d
/://idgigili
/
/
:
:
:// /d
/
//dig
/
p
p
t
t
hthttp
hthttp
hthtp
ttp:/
Tim Penguji
d
d
aj.ca.ci .id Ketua,
aj.ca.ci .id
.
.
j
j
e
e
ne
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
ig il
idgigil
/:d
:p//:d
/
//dig
/
p
t
t
hhtt
nej
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
.
.
j
j
e
e
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
ig ili
Anggota:/I,/didgigili
/:d
/
//dig
hthtp
ttp:/
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigiliAnggota II,
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
Dr. Iis Nur Asyiah, SP, MP.
NIP 19730614 200801 2 008
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id Prof. Dr. Joko Waluyo,eM.Si
.
.
j
j
e
NIP 19571028 198503
n1e001
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
idgigil
ig il
/:d
:p//:d
/
/
//dig
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
.id
c id
Sekretaris,
ej.a.ac.
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
Dr. Dwi Wahyuni, M.Kes
NIP 19600309 198702 2 002
d
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
.ci .id M.Si
Dr. Jekti
aj.caPrihatin,
.
j
e
e
199103 2 001
un
un19651009
b.NIP
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
Mengesahkan
d
i
id
.
d
Dekan.aFakultas
Keguruan
dan Ilmu Pendidikan
c c.i
.ac.c.id
jej.a
e
n
u
n
.
u
b
idgiigliilib.
d
/
/
:
/
hthtp
ttp:/
jej.a
e
n
u
n
.
u
b
idgiigliilib.
d
/
/
:
/
hthtp
ttp:/
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:vip//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
Drs. Imam Muchtar, S.H., M.Hum.
NIP 19540712 198003 1 005
igliiblib.u
g
i
d
i
/://d
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
RINGKASAN
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
Efektivitas Berbagai Merk Sabun Mandi terhadap Bakteri Staphylococcus
aureus dan Streptococcus pyogenes; Rina Susilowati, 070210103102; Januari 2012:
89 halaman; Program Studi Pendidikan Biologi Jurusan Pendidikan MIPA FKIP
Universitas Jember.
Sabun merupakan alat pembersih yang baik yang telah lama digunakan orang,
karena dapat menghilangkan kotoran-kotoran seperti debu, bakteri, dan sisa
metabolisme atau keringat, sehingga dapat mencegah infeksi pada kulit. Nilai yang
tertinggi dari sabun sebagai pembersih ialah kesanggupannya untuk melarutkan dan
menghilangkan kotoran (Lubis, 2003). Sabun antibakteri seperti triclosan
mengandung zat antiseptik yang dapat membunuh kuman. Penggunaan yang terlalu
sering dan berlebihan dapat membunuh flora normal kulit yang sebenarnya
merupakan salah satu perlindungan kulit, misalnya terhadap infeksi jamur.
Berbagai jenis penyakit yang menyerang tubuh manusia, didapatkan mulai
dari ujung rambut sampai kaki serta didalam tubuhnya. Hampir semua bagian tubuh
manusia diserang oleh mikroba patogen yang menyebabkan banyak jenis penyakit
(Suriawira, 1986:210). Semua orang mengetahui bahwa banyak penyakit disebabkan
oleh partikel kecil yang selama bertahun-tahun disebut mikroba, bakteri, virus dan
akhir-akhir ini disebut mikroorganisme. Salah satu mikroorganisme yang termasuk
dalam bakteri yang sering menyebabkan penyakit adalah Staphylococcus aureus dan
Streptococcus pyogenes.
Staphylococcus aureus menyebabkan peradangan pada kulit atas dan
menimbulkan bisul yang bernanah pada kulit (Cahyani, 2010). Staphylococcus
aureus juga menyebabkan bermacam-macam infeksi seperti jerawat, meningitis,
osteomielitis pada manusia dan hewan (Supardi dan Sukamto, 1999). Bakteri
Streptococcus pyogenes termasuk bakteri Gram positif dan merupakan penyebab
infeksi. Streptococcus pyogenes ialah bakteri anaerob fakultatif yang produksi
utamanya adalah asam laktat (Muhaimin et al., 2003). Bakteri Streptococcus
pyogenes adalah penyebab banyak penyakit penting pada manusia yang berkisar dari
infeksi kulit permukaan yang ringan hingga penyakit sistemik yang mengancam
hidup. Infeksi khasnya bermula di tenggorokan atau kulit (Asmil, 2011). Penelitian
yang dilakukan oleh Loho dan Utami menunjukkan hasil uji efektivitas triclosan 1%
dengan menggunakan suspensi kuman secara in vitro, tampak bahwa antiseptik ini
efektif terhadap S.aureus, E faecalis, dan E.coli. Triclosan 1% tidak efektif terhadap
P.aeruginosa (Loho dan Utami, 2007).
Penelitian ini dilakukan di Laboratorium Mikrobiologi Universitas Jember.
Metode yang digunakan dalam penelitian ini adalah metode difusi agar dengan
sumuran, dengan kontrol positif tetrasiklin 0,01% dan kontrol negatif aquades steril.
vii
Konsentrasi yang digunakan yaitu 1%, 2%, 3%, 4%, 5%, 6%, 7%, 8%, 9% dan 10%,
untuk menentukan KHM menggunakan konsentrasi yang berbeda yaitu 0,1%, 0,25%,
0,5%, 0,75%, 1% dan 2%. Rancangan penelitian yang digunakan adalah Rancangan
Acak Lengkap (RAL) dengan 3 kali pengulangan. Analisis data dengan uji Anova
untuk mengetahui pengaruh sabun terhadap bakteri Staphylococcus aureus dan
Streptococcus pyogenes, untuk menguji perbedaan antara setiap perlakuan dilanjutkan
uji Duncan dengan α=0,05 menggunakan SPSS 16.
Berdasarkan hasil penelitian tersebut diperoleh hasil bahwa Konsentrasi
Hambatan Minimum (KHM) sabun A yang dapat menghambat pertumbuhan
Staphylococcus aureus yaitu 1%, sedangkan konsentrasi hambat minimum sabun A
yang dapat menghambat pertumbuhan Streptococcus pyogenes
yaitu 1%.
Konsentrasi hambat minimum sabun B yang dapat menghambat pertumbuhan
Staphylococcus aureus yaitu 2%, sedangkan konsentrasi hambat minimum sabun B
yang dapat menghambat pertumbuhan Streptococcus pyogenes
yaitu 1%.
Konsentrasi hambat minimum sabun C yang dapat menghambat pertumbuhan
Staphylococcus aureus yaitu 0,25%, sedangkan konsentrasi hambat minimum sabun
C yang dapat menghambat pertumbuhan Streptococcus pyogenes yaitu 1%.
Berdasarkan hasil analisis Anova menunjukkan bahwa nilai signifikan sebesar
0,000