E VAL UAS I P RO G RA M K L I NI K S ANI T AS I DI P US K E S M AS K AB U P AT E N JE M B E R T AH UN 2012
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
y.u
y.u
/
rary
lib
tp://
y.u
ht
/
c.id
j.a
.une
rary
://lib
http
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
c.id
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
h
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
j.a
.une
ry.u
h
.id/
y.u
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
h
/
c.id
j.a
.une
rary
://lib
http
/
c.id
j.a
.une
rary
://lib
http
h
EVALUASI PROGRAM KLINIK SANITASI DI PUSKESMAS
KABUPATEN JEMBER TAHUN 2012
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
h
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
h
h
h
SKRIPSI
.id/
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ht
h
Oleh
Umnie Cipta Trian Dewi
NIM 102110101158
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
UNIVERSITAS JEMBER
2013
id/
d/
ac.i
.
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
/
c.id
ht
/
c.id
a
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
a
nej.
.id/
ac
nej.
ry.u
ry.u
ry.u
a
a
a
r
r
r
b
b
b
i
i
i
KESEHATAN://l
ADMINISTRASI DAN
BAGIAN
l
://l
://KEBIJAKAN
http
http
http
MASYARAKAT
FAKULTAS KESEHATAN
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
i
/
c.id
a
nej.
/
c.id
a
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
y.u
y.u
/
rary
lib
tp://
.id/
ry.u
libra
/
/
:
p
t
h
/
c.id
j.a
.une
rary
://lib
http
.id/
rary
://lib
http
h
.id/
ac
nej.
.u
.u
ac
nej.
.u
EVALUASI
DI PUSKESMAS library
rary PROGRAM KLINIK/lSANITASI
rary
b
b
i
i
l
/
/
/
:
:
://
KABUPATEN JEMBER
TAHUN 2012
http
http
http
.id/
.id/
ry.u
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
h
h
.id/
ac
nej.
/
c.id
j.a
.une
.id/
ac
nej.
ac
nej.
libra
/
/
:
p
t
/
rary
://lib
http
ac
nej.
y.u
ht
c.id
j.a
.une
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
c.id
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
h
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
j.a
.une
ry.u
h
.id/
y.u
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
h
h
h
SKRIPSI
d/
ac.i
y.u
ht
ht
/
c.id
j.a
.une
rary
lib
tp://
/
j.a
.une
rary
://lib
http
ry.u
rary
://lib
http
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
.id/
.i
/
.id/
ac
nej.
ry.u
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
/
c.id
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht ii
a
nej.
h
.i
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
c.id
h
.id/
ac
nej.
ry.u
ht
a
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
BAGIAN
KEBIJAKAN
KESEHATAN://libra
libra ADMINISTRASI DAN
libra
/
/
/
/
:
:
p
p
htt
htt
http
FAKULTAS KESEHATAN
MASYARAKAT
UNIVERSITAS JEMBER
2013
d/
d/
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ac
nej.
h
.id/
ry.u
ac
nej.
h
.id/
ry.u
ac
nej.
/
c.id
rary
h
.id/
h
j.a
.une
://lib
http
libra
/
/
:
p
tt
h
ac
nej.
/
c.id
j.a
.une
Oleh
Umnie
/ Cipta Trian Dewi
/
c.idNIM 102110101158
c.id
a
a
.
.
j
j
ne
ne
.id/
libra
/
/
:
p
t
.id/
ht
c.id
ac
nej.
libra
/
/
:
p
t
.id/
c untuk menyelesaikan
j. akhir dan memenuhi salahnsatu
j.asyarat
j.ac
Diajukan guna melengkapi
tugas
e
e
e
n
n
u
u
u
.
.
y.
Program Pendidikan
dan
gelar Sarjana Kesehatan
rary S-1 Kesehatan Masyarakat
rarmencapai
rary
b
b
b
i
i
i
l
l
l
/
/
/
Masyarakat
tp:/
tp:/
tp:/
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
d/
ac.i
ht
/
c.id
a
nej.
h
/
c.id
a
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
/
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
/
h
/
c.id
c.id
/
c.id
j.a
j.a
j.a
Alhamdulillah........puji
.unesyukur kehadirat Allah SWT,
.uneakhirnya terselesaikan juga.une
rary
lib
tp://
.id/
ac
nej.
PERSEMBAHAN
ht
c.id
h
.id/
ac
nej.
ht
j.a
.une
ry.u
h
.id/
y.u
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
rary
rary
rary
/lib
/lib dapat penulis ungkapkanplagi
suatu tahap
masa depan, tiada kata
://libselain
p:/menuju
p:/yang
htt
htt
htt
h
sujud syukur. Kupersembahkan Skripsi ini untuk orang-orang yang berarti dalam
/
saya:
.idhidup
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
.id/
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
1. Orang tua tercinta,
ry.u yang dengan sabar
ac
nej.
membimbing
dan membesarkanku,
ry.u
ry.u
a
a
a
r
r
r
b
b
b
i
i
i
l
://l doa dan kasih sayangnya
://l
mencurahkan
tp://
http
http di setiap waktu, yang terushtmemberikan
h
dukungan dan pengorbanan begitu besar, serta mengajarkan cara bersyukur, sabar,
/
/
/
/
c.id ikhlas dan tekun dalamj.menjalani
c.id kehidupan.
c.id
c.id
a
a
a
a
.
.
.
j
j
j
ne
.une
.une dan Hadi Siswanto, terima
.ukasih
.une
y
y
y
y
r
r
r
r
2.
Kakakku
Abdus
Salam
atas
doa
dan
motivasinya.
a
a
a
a
r
r
r
libr
://lib
://lib
://lib
p
p
p
tp://
t
t
t
t
t
t
h adalah cermin bagi penulis untuk
h mengerti arti dari sebuah kehidupan.
h
Kalian
3. Rudi Sulistio yang selama ini dengan penuh perhatian selalu mendengarkan keluh
d/
ac.i
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
.id/
.id/
ac
kesah saya, memberikan
skripsi ini.
j.ac
nej. semangat dan motivasi dalam
neterselesaikan
ac
nej.
ry.u
ry.u
ry.u
a
a
a
r
r
r
b
b
b
4. Seluruh :teman-teman
angkatan 2010 Alih
di peminatan AKK yang
i
/li
/lprogram
/li telah
ttp /
ttp:/
ttp:/
h
h
h
memberikan dukungan dan tempat bertukar pikiran, sehingga penulis dapat
h
menyelesaikan penulisan skripsi
ini.
d/
d/
.id/
.id/
c
c
a
a
ac.i
ac.i
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
5. Almamater Fakultas
.un banggakan.
y.un
y.unKesehatan Masyarakat yang
ysaya
y.un
r
r
r
r
a
a
a
a
r
r
r
r
lib
://lib
://lib
://lib
tp://
http
http
http
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
ry.u
ry.u
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
/
c.id
.id/
ac
nej.
y.u
/
c.id
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht iii
a
nej.
h
.id/
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
a
nej.
ry.u
h
.id/
ac
nej.
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
h
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
ac
nej.
ry.u
h
.id/
ry.u
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
ht
/
c.id
a
nej.
h
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
libra
/
/
:
p
t
.id/
ac
nej.
h
h
/
c.id
a
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
ry.u
h
.id/
y.u
y.u
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
h
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
MOTTO
ht
ht
h
/
d/
d/
d/
ac.i
ac.i
ac.i
.
.
.
j
j
j
e
e
e
“Tidak ada rahasiaryuntuk
.un menggapai sukses, sukses
.unterjadi karena persiapan, kerja
yitu
y.un
r
r
a
a
a
r
r
r
)
lib kegagalan.”*
keras dan mau belajar
://lib
://dari
://lib
http
http
http
c.id
j.a
.une
rary
lib
tp://
.id/
ac
nej.
.u
rary
b
i
l
/
/
:
tp
id/
ry.u
(Al Insyirat ayat 5-10)**
id/
.ac.
id/
.ac.
nej
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
y.u
/
y.u
rary
.id/
ry.u
rary
://lib
http
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
/
c.id
ac
nej.
y.u
/
c.id
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht iv
a
nej.
h
.id
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
a
nej.
h
.id/
ac
nej.
.id
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
h
*) Jaya,hSetiabudi. 2010. The Power of Kepepet.
Jakarta : PT Gramedia Utamah
**)Departemen Agama Republik Indonesia.2005. Al Qur’an danterjemahnya.Semarang: PT.
/ Karya Toha Putra.
/
/
.id
ac
nej.
ac
nej.
h
.id/
ac
nej.
h
.id/
ry.u
h
.id/
ry.u
rary
://lib
http
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
/
c.id
j.a
.une
.id/
ry.u
h
libra
/
/
:
p
t
/
h
c.id
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
j.a
.une
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
t
/
rary
://lib
http
ac
nej.
ht
c.id
j.a
.une
h
.id/
ac
nej.
ht
c.id
lib
tp://
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ac
nej.
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ry.u
.id/
y.u
j.a
.une
.id/
ac
nej.
h
.id/
ac
nej.
h
)
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
y.un
y.un
r
r
ry.u
a
a
a
r
r
r
b
b
b
i
i
i
l
/l urusan), tetaplah bekerja keras
/l(untuk
“Maka apabila
suatu
tp:// engkau telah selesai (dari
ttp:/
ttp:/
hturusan
h
h
yang lain), dan hanya kepada Tuhan-mulah engkau berharap.”
nej
libra
/
/
:
p
t
id/
c.
“Maka sesungguhnya
bersama kesulitan adaejkemudahan.”
.ac.
ej.a
h
ht
/
c.id
a
nej.
h
/
c.id
a
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
h
y.u
y.u
/
rary
lib
tp://
id/
.ac.
nej
ry.u
/
/
rary
Nama : Umnie Cipta Trian Dewi
: 102110101158
/
h
.id/
.id
ac
nej.
/
c.id
j.a
.une
://lib
http
:/
http
NIM
h
c.id
j.a
.une
y
ry
Saya/liyang
brar bertanda tangan di bawah/lini:
ibra
:/
http
libra
/
/
:
p
t
y.u
ht
c.id
j.a
.une
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
PERNYATAAN
ht
c.id
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
h
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
j.a
.une
ry.u
h
.id/
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
ac
nej.
ry.u
ry.u
ry.u
a
a
a
r
r
r
b
b
b
i
i
i
l
Menyatakan
dengan sesungguhnya
skripsi yang berjudulp:“Evaluasi
://l
://bahwa
://l
http
http
htt
h
Program Klinik Sanitasi Di Puskesmas Kabupaten Jember Tahun 2012” adalah
/
/kecuali jika dalam pengutipan.idsubstansi
/
/
hasil karya sendiri,
disebutkan
.idbenar-benar
c.id
c
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
sumbernya, dan belum
serta bukan karya
.unepernah diajukan pada institusi
.unmanapun,
.une
y
y
y
r
r
r
a
a
a
r
r
br
://libbertanggung jawab atas tkeabsahan
://lib dan kebenaran isi sesuai
://lidengan
p
p
p
jiplakan.
Saya
t
t
t
t
t
h
h
h
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
h
sikap ilmiah yang harus dijunjung tinggi.
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
nej
u
/
c.id
rary
u
/
c.id
j.a
.une
rary
://lib
http
.id/
ry.u
rary
://lib
http
.id/
ac
nej.
u
ry.u
/
c.id
j.a
.une
rary
://lib
http
h
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
h
h
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
/
c.id
j.a
.une
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
t
/
nej
.
.
ry.
dan paksaan dari
rarypihak manapun serta bersedia
rarymendapat sanksi akademik
rajika
b
b
b
i
i
i
l
l
l
/
/
/
/
:/
tp:kemudian
tp:/ benar.
htdi
httidak
http
ternyata
hari pernyataan ini
j.a
.une
lib
tp://
/
id
id
Demikian pernyataan
.ac.ini saya buat dengan sebenarnya,
.ac. tanpa adanya tekanan
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
h
h
h
Jember, 26 Juli 2013
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
d/
ac.i
nej.
u
ry.u
tp://
://
http
/
c.id
a
nej.
h
/
c.id
h
d/
.id/
i
NIM j102110101158
.ac.
une
ry.
libra
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
://
httpv
a
nej.
ry.u
Umnie Cipta Trian Dewi
d/
ac.i
nej.
u
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
ry.
libra
.id/
a
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
ry.
libra
/
Yang menyatakan,
c.id
ac
nej.
ht
/
c.id
a
nej.
h
/
c.id
a
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
y.u
y.u
/
rary
lib
tp://
y.u
/
ht
c.id
j.a
.une
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
SKRIPSI
ht
c.id
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
h
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
j.a
.une
ry.u
h
.id/
y.u
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
h
/
c.id
j.a
.une
/
c.id
j.a
.une
ry
ry
ry
ibra
ibra
ibra
l
l
l
/
/
/
/
/
/
:
:
:
p
PROGRAM KLINIK
httEVALUASI
http SANITASI DI PUSKESMAS
http
h
KABUPATEN JEMBER TAHUN 2012
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
y.u
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
/
c.id
j.a
.une
rary
lib
tp://
/
rary
.id/
une
rary
://lib
http
h
.id/
ry.u
ry.u
h
/ Pembimbing
.une
y
r
a
Dosen
/libr Pembimbing Utama
ttp:/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id
j.ac
.id/
h
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
.id/
ac
nej.
y.u
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ac
nej.
ry.u
/
c.id
a
nej.
.id/
ac
nej.
y.u
/
c.id
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht vi
a
nej.
h
.id/
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
/
j.a
.une
:lAbu
ibra Khoiri, S.KM., M.Kes. ://libra
/
/
:
p
h Dosen Pembimbing Anggotahtt : Yennike Tri H, S.KM.,M.Kes.
http
tp
r
ibra
l
/
/
:
tp
h
c.id
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
ry.
a
r
b
i
://l
ht
.id/
ry.u
/
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
/
rary
://lib
http
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
.id/
ac
nej.
c.id
j.a
.une
.id/
ry.u
h
/
d
Oleh
ac.i
.
j
e
n
Umnie Cipta Trian Dewi
ry.u
a
r
b
NIM 102110101158
://li
j.a
.une
://lib
http
.id
j.ac
h
c.id
ac
nej.
libra
/
/
:
p
t
ry.u
http
ht
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
h
.id/
ac
nej.
h
.id/
ac
nej.
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
ry.u
h
.id/
ry.u
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
libra
/
/
:
p
t
.id/
ac
nej.
ht
/
c.id
a
nej.
h
/
c.id
a
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
h
y.u
/
c.idSkripsi
rary
lib
tp://
y.u
ht
id/
id/
h
.une
/
c.id
j.a
.une
ry
ry
ary diuji dan disahkan oleh
Tahun 2012/l”ibrtelah
ibra Fakultas Kesehatan Masyarakat
ibra
l
l
/
/
/
/
/
:
:
:
http Jember pada :
http
http
Universitas
nej
: Jumat
.id/
h
.id/
c
ej.a
: 26 juli
2013
n
u
.
ry
libra
Tanggal
.id/
ac
nej.
ac
nej.
ry.u
ry.u
a
a
r
r
b
b
i
i
Tempat p:// : Ruang Sidang Fakultas Kesehatan
Masyarakat UniversitaspJember
://l
://l
htt
http
htt
tp
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
PENGESAHAN
ht
.une
id/
.ac.
.u
ac
nej.
.
berjudul ”Evaluasi jProgram
Klinik Sanitasi di Puskesmas
.ac.
j.ac Kabupaten Jember
Hari
rary
b
i
l
/
/
:
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
h
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
j.a
.une
ry.u
h
.id/
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
ac
nej.
y.u
rKetua
libra
/
/
:
p
tt
.id/
Tim Penguji:
ry.u
h
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
ac
nej.
ry.u
Sekretaris
h
h
libra
/
/
:
p
tt
h
h
/
/
/
/
Yennike
Tri
c.idAnita Dewi Moelyaningrum,S,KM.,MKes
c.id
c.idH, S.KM.,MKes
c.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
ne
.une
.u200501
.une19781016 200912 2001 ary.une
y
y
y
r
r
r
NIP
NIP
19811120
2001
a
a
a
r
r
r
libr
://lib
://lib
://lib
p
p
p
tp://
t
t
t
t
t
t
h
h
h
Anggota I
d/
ac.i
j.
.une
rary
lib
tp://
j.
.une
rary
://lib
http
d/
.un
rary
://lib
http
h
NIP 19610615
/ 198111 1002
.id/
.id
ac
nej.
u
ry.
a
r
b
i
Mengesahkan
://l
http
http
/
c.id
j.a
.une
Drs. Sugeng Catur Wibowo
d
c.i
ej.a
rary
b
i
l
/
/
:
tp
://lib
http
NIP 19790305 200501 1002
/
.un
rary
b
i
l
/
/
:
/
c.id
j.a
.une
rary
Abu Khoiri, S.KM.,M.Kes
c.i
ej.a
Anggota II
d/
ac.i
h
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
h
h
Dekan Fakultas Kesehatan Masyarakat,
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
/
.id/Universitas Jember
c.id
a
.
j
.une
y
r
a
r
://lib
p
t
t
h
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
h
Drs. Husni Abdul Gani, M.S.
NIP /19560810 198303 1003
.id/
.id
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
/
c.id
ry.u
h
/
c.id
h
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht vii
a
nej.
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
a
nej.
.id/
ac
nej.
ht
/
c.id
a
nej.
h
/
c.id
a
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
y.u
ry.u
h
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
h
.id/
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
RINGKASAN
ht
ht
h
/
/
/
/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
Evaluasi Program .u
Klinik Sanitasi di Puskesmas
nKabupaten Jember Tahun
y nTrian Dewi;102110101158;
y.u2012;
y.un
r
r
r
a
a
a
2012; Umnie
Cipta
117
halaman;
Bagian
r
r
r
ib
://lib
://lib
p://l Kesehatan Masyarakat
Administrasi
http Kebijakan dan KesehatanhttFakultas
httpUniversitas
c.id
j.a
.une
rary
lib
tp://
Jember.
Kondisi sanitasi merupakan salah satu faktor penting yang berpengaruh
terhadap derajat kesehatan. Menurut data dari Dinkes Jember Tahun 2011 diketahui
bahwa kondisi sanitasi dasar di Kabupaten Jember masih dibawah target Indonesia
Sehat. Masih buruknya kondisi sanitasi dasar tersebut mengakibatkan penyakit
berbasis lingkungan juga tinggi.Penyakit berbasis lingkungan selalu menduduki
peringkat teratas di wilayah Puskesmas Kabupaten Jember.Upaya pelayanan
kesehatan dasar yang dilaksanakan di tingkat Puskesmas antara pengobatan dan
perbaikan kualitas lingkungan masih dikerjakan terpisah. Oleh karena itu diperlukan
adanya suatu upaya yang menyatukan permasalahan lingkungan dan pengobatan
untuk mengatasi masalah penyakit berbasis lingkungan dengan menerapkan
“paradigma sehat” yang telah diupayakan kembali sebagai hasil dari rapat kerja
antara Menteri Kesehatan RI dengan Komisi VI pada tanggal 15 september 1998.
Klinik sanitasi salah satu program yang sangat relavan untuk mengatasi masalah
penyakit berbasis lingkungan.Melalui klinik sanitasi tiga unsur pelayanan kesehatan
(Promotif, Preventif dan Kuratif) dilaksanakan secara integrasi baik didalam maupun
diluar gedung. Berdasarkan data dari Dinkes Jember bahwa pada tahun 2010, 2011
dan 2012 persentase pasien yang telah diberi layanan konseling di 8 puskesmas masih
dibawah rata-rata yaitu masing-masing 0,32%, 0,9% dan 0,9% sedangkan target yang
ditentukan yaitu minimal 2% dari jumlah pengunjung puskesmas baru yang harus
dilakukan konseling. Sejauh ini pelaksanaan program klinik sanitasi di Kabupaten
Jember belum pernah dievaluasi.Penelitian ini bertujuan untuk mengevaluasi program
klinik sanitasi di Puskesmas Kabupaten Jember tahun 2012.
viii
/
c.id
a
nej.
/
c.id
a
nej.
/
c.id
a
nej.
/
c.id
a
nej.
h
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
h
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
h
h
h
Penelitian ini merupakan jenis penelitian kuantitatif dengan desain penelitian
deskriptif yang dilaksanakan di 8 puskesmas yang melakukan program klinik sanitasi
yaitu puskesmas Kencong, Puger, Ambulu, Wuluhan, Karangduren, Pakusari,
Sukowono, Sumbersari, dan Kaliwates. Merupakan penelitian populasi jadi sampel
yang diambil yaitu seluruh petugas klinik sanitasi (total sample)yang melaksanakan
program klinik sanitasi di 8 puskesmas sebanyak 8 orang.
Hasil penelitian dan kesimpulan menunjukkan bahwa secara umum
pelaksanaan program klinik sanitasi di Kabupaten Jember belum berjalan baik sesuai
dengan pedoman pelaksanaan klinik sanitasi. Hal-hal yang mempengaruhi
pelaksanaan klinik di Kabupaten Jember yaitu dilihat dari variabel input, petugas
klinik sanitasi sebagian besar tergolong dalam usia pertengahan, tingkat pendidikan
sebagian besar berlatar belakang D3 Kesehatan lingkungan dan ada satu puskesmas
yang berpendidikan D3 Keperawatan, memiliki masa kerja menengah dan sebagian
besar pernah mengikuti pelatihan. Sarana dan prasarana masih kurang lengkap, dana
pelaksanaan program klinik sanitasi di seluruh puskesmas tidak ada, Pedoman dan
petunjuk teknis sebagian besar sudah baik. Dilihat dari variabel proses, pelaksanaan
klinik sanitasi di seluruh puskesmas didalam gedung dan diluar gedung dikategorikan
cukup karena sebagian besar petugas klinik sanitasi tidak melakukan kegiatan
konseling dan lokakarya mini yang membahas program klinik sanitasi secara rutin
dan aktif. Pencatatan dan pelaporan disebagian besar puskesmas sudah dilakukan
dengan baik. Pemantauan dan evaluasi program klinik sanitasi disebagian puskesmas
dikategorikan cukup karena tidak melakukan pemantauan secara berkala minimal
satu bulan sekali dan evaluasi berkala setiap triwulan,semester, dan evaluasi akhir
tahun. Sedangkan dilihat dari variabel output, jumlah kunjungan klien ke klinik
sanitasi masih sangat rendah, dan jumlah pasien atau klien yang dikonseling masih
dibawah target yang ditentukan, jumlah sarana sanitasi yang memenuhi syarat belum
sesuai dengan target dari Dinas Kesehatan Kabupaten Jember, tetapi untuk jumlah
penyakit berbasis lingkungan sudah mengalami penurunan, dan seluruh puskesmas
sudah melakukan kerjasama lintas program dan sektor dengan baik.
ix
/
c.id
a
nej.
/
c.id
a
nej.
/
c.id
a
nej.
/
c.id
a
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
y.u
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
/
h
/
c.id
c.id
/
c.id
ej.a Allah SWT yang senantiasa
ej.amelimpahkan rahmat dan.unej.a
Puji syukur kehadirat
n
n
u
u
.
.
ry
ry
ry
ibra
ibra skripsi yang berjudul “:/Evaluasi
ibra
l
l
l
/
/
/
karunia-Nya
sehingga
penulis
dapat
menyelesaikan
/
/
:
:
p
p
p
rary
lib
tp://
.id/
y.u
PRAKATA
ht
c.id
h
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
j.a
.une
ry.u
h
.id/
ac
nej.
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
htt
htt
htt
h
program klinik sanitasi di Puskesmas Kabupaten Jember Tahun 2012”.Skripsi ini
/
/
/
/
guna memenuhi salah .satu
pendidikan
strata satu
.iddisusun
c id syarat untuk menyelesaikan
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
(S1) di Fakultas Kesehatan
.une
y.un Masyarakat Universitas
yJember.
y.un
r
r
r
a
a
a
r
r
r
ib
://lkesempatan
://lib
://lib
p
p
p
Pada
ini
penulis
menyampaikan
terima
kasih
dan
penghargaan
t
t
t
t
t
t
h
h
h
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
h
yang setinggi-tingginya kepada Bapak Abu Khoiri, S.KM., M.Kes., dan Ibu
/
/
/
.id/ telah memberikan
c.idYennike Tri H., S.KM., jM.Kes.,
c.id selaku dosen pembimbing
cyang
c.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
e
e
.une
.unsaran
.unini.
.une
y
y
y
y
r
r
r
r
petunjuk,
koreksi
serta
dalam
penulisan
skripsi
Ucapan
terima
kasih
dan
a
a
a
a
r
r
r
libr
://lib
://lib
://lib
p
p
p
tp://
t
t
t
t
t
t
h
h
h
penghargaan
penulis sampaikan pula kapada:
1. Bapak Drs. Husni Abdul Gani, M.S., selaku Dekan Fakultas Kesehatan
d/
ac.i
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
.id/
ac
Masyarakat Universitas
nej. Jember.
h
.id/
ac
nej.
ac
nej.
ry.u
ry.u
ry.u
a
a
a
r
r
r
b
b
b
2. Bapak :/Abu
selaku
Ketua Bagian Administrasi
/li Khoiri, S.KM., M.Kes.,
/li
/li dan
ttp
ttp:/
ttp:/
h
h
h
Kebijakan Kesehatan Fakultas Kesehatan Masyarakat Universitas Jember
h
sekaligus dosen pembimbing
utama.
d/
d/
.id/
.id/
c
c
a
a
ac.i
ac.i
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
3. Ibu Anita Dewiy.Moelyaningrum,
S.KM.,M.Kesy.selaku
un
un ketua sidang dalam ujian
y.un
y.un
r
r
r
r
a
a
a
a
r
r
r
r
lib
://lib
://lib
://lib
skripsi.
tp://
http
http
http
h
4. Bapak Drs. Sugeng Catur Wibowo penguji dalam ujian skripsi dan seluruh staf
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
/
/
Bidang Kesehatan Lingkungan
c.id Dinas Kesehatan Kabupaten
c.idJember.
a
nej.
.id/
ac
nej.
a
nej.
dosen
Kebijakan Kesehatan Fakultas
ry.upeminatan Administrasibrdan
ry.u
ry.u
a
a
r
b
i
i
/l
://l
ttp:/
Kesehatan
Masyarakat UniversitashJember.
h
http
5. Seluruh
libra
/
/
:
p
tt
h
6. Orang tua dan saudara-saudaraku terimakasih atas doa, nasehat, dan dorongan
.id/
ac
nej.
u
ry.
a
r
b
i
://l
.id/
.une
ac
nej.
.u
.id/
ac
nej.
.u
y
ry
ry
7. Teman-teman
AKK, Iling, Riska,
rarpeminatan
libra angkatan 2010 alih program
libdi
libraMb.
tp://
tp://
tp://
t
t
t
h
h
h
Endah, Mb Fitri, Mb Indah, Ilham, Mas Endik, Bu yuli, Bu Har, Bu yuni yang
tp
/
.id
j.ac
telah membantu selama proses
/ penulisan skripsi saya.
.id
une
ry.
libra
d/
.i
semangat yang diberikan.
j.ac
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
tp://
ac
nej.
ht
/
c.id
a
nej.
.id/
/
c.id
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht x
a
nej.
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
h
ht
/
c.id
a
nej.
h
/
c.id
a
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
ry.u
h
.id/
y.u
h
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
8. Teman-teman
kos Ulpe, Puput, Novi,
ht
ht Vida dan semua penghuni
ht kosan gang
h
kelinci 101 yang telah menjadi keluarga keduaku selama kuliah.
d/
d/
id/ disebutkan satu per satu.
id/ doa yang dapat
ac.i 9. Semua pihak yang tidak
ac.dapat
ac.Hanya
ac.i
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
n
.un
y.un
y.usemoga
ydukungan
y.un
r
r
r
r
a
a
a
a
r
r
r
r
penulis
panjatkan
segala
kebaikan
dan
yang
diberikan
kepada
lib
lib
lib
lib
tp://
tp://
tp://
tp://
t
t
t
h
h
h
penulis mendapat balasan dari Allah SWT.
id/
.ac.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
Skripsi ini telah penulis/ susun dengan optimal, namun
/ tidak menutup
/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e tangan terbuka menerima.une
kemungkinan adanyaukekurangan,
oleh karena itu dengan
y. n
y.un
r
r
a
a
ary
r
r
ryang
b
b
b
i
i
i
l
l
l
masukan pyang
membangun.Semoga
tulisan
ini
berguna
bagi
semua
pihak
/
/
/
/
/
/
:
:
:
htt
http
http
nej
memanfaatkannya.
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
h
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
h
h
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
h
h
h
Jember, 26 Juli 2013
d/
ac.i
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
y.u
/
/
j.a
.une
rary
://lib
http
.id/
rary
://lib
http
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
/
c.id
a
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
.id/
ac
nej.
y.u
/
c.id
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht xi
a
nej.
h
.id/
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ac
nej.
h
.id/
ac
nej.
h
.id/
ac
nej.
h
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
.id/
ry.u
h
ac
nej.
h
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ry.u
h
.id/
ry.u
rary
://lib
http
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
/
c.id
j.a
.une
.id/
ry.u
h
libra
/
/
:
p
t
/
h
c.id
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
j.a
.une
.id/
ry.u
ac
nej.
Penulis
ht
c.id
ac
nej.
libra
/
/
:
p
t
y.u
ht
c.id
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
rary
.id/
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
j.a
.une
lib
tp://
d/
ac.i
ht
/
c.id
a
nej.
h
/
c.id
a
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
y.u
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
/
rary
lib
tp://
/
j.a
.une
rary
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
c.id
://lib
http
.id/
y.u
DAFTAR
ISI
ht
c.id
h
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
j.a
.une
ry.u
h
.id/
ac
nej.
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
h
/
c.id
j.a
.une
rary
://lib
http
/
c.id
j.a
.une
ary
Halaman
/libr
ttp:/
h
HALAMAN SAMPUL...................................................................................i
HALAMAN JUDUL .....................................................................................
ii
/
/
id/
.ac.
/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
HALAMAN PERSEMBAHAN
...................................................................iii
y.un
y.un
y.un
r
r
r
a
a
a
r
r
r
ib
HALAMAN
...................................................................................iv
://lMOTTO
://lib
://lib
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
/
/
/
/
PEMBIMBINGAN..................................................................vi
.idHALAMAN
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
HALAMAN PENGESAHAN......................................................................
vii
.une
.une
.une
y
y
y
r
r
r
a
a
a
r
r
r
://lib...............................................................................................viii
://lib
://lib
p
p
p
RINGKASAN
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
nej
ry.u
libra
/
/
:
p
t
h
HALAMAN PERNYATAAN....................................................................... v
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
PRAKATA ..................................................................................................... x
/
/
/
/
xii
c.idDAFTAR ISI.................................................................................................
c.id
c.id
c.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
.une
.une
.une
.une
y
y
y
y
r
r
r
r
DAFTAR
TABEL
........................................................................................xvi
a
a
a
a
r
r
r
libr
://lib
://lib
://lib
p
p
p
tp://
t
t
t
t
t
t
h GAMBAR...................................................................................
h
h xvii
DAFTAR
DAFTAR LAMPIRAN ...............................................................................xviii
d/
ac.i
ry
libra
tp://
.id/
.id/
ac
ac
DAFTAR SINGKATAN..............................................................................xix
nej.
nej.
j.
.une
ry.u
ry.u
:
http
:
http
/
c.id
j.a
.une
ry
ra
ra
Bab 1. PENDAHULUAN..............................................................................
1//libra
//lib
//lib
:
http
h
1.1 Latar Belakang ............................................................................ 1
d/
c.i
ej.a
.un
rary
b
i
l
/
/
:
tp
h
1.2 Rumusan Masalah.......................................................................
5
d/
d/
/
c.i
c.i
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
1.3 Tujuan Penelitian
........................................................................
6
y.un
y.un
y.un
r
r
r
a
a
a
r
r
r
//lib
1.4
Penelitian ......................................................................
:Manfaat
://lib
:6//lib
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
Bab 2. TINJAUAN PUSTAKA .................................................................... 8
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
a
nej.
ac
nej.
.u
r
r
rary
b
b
b
i
i
i
l
l
l
/
/
/
/
/
/
:
:
:
http 2.1.2Visi dan Misi .........................................................................
http
http 9
tp://
d/
une
ry.
libra
une
ry.
libra
://
/
d/
.id/
.i
.i
2.1.4 Managemen
10
j.acPuskesmas ......................................................
j.ac
http
c.id
h
2.1.3 Tujuan dan Fungsi............................................................... 10
d/
ac.i
a
nej.
.id/
a
nej.
u
u
2.1.1Pengertian
Puskesmas ...........................................................
8
ary.
ary.
nej.
u
ry.
libra
/
/
2.1 Puskesmas ...................................................................................
8
c.id
c.id
/
c.id
a
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
p://
httxii
ac
nej.
ht
/
c.id
a
nej.
h
/
c.id
a
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
y.u
ry.u
h
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
h
.id/
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
t Klinik Sanitasi ...........................................................................
h2.2
ht
ht 12
2.2.1 Pengertian Klinik Sanitasi .................................................. 12
d/
ac.i
d/
d/
.un
/
c.id
.i
c.i
2.2.2 Tujuan e
Klinik
j.ac Sanitasi .........................................................14
ej.a
j.
.une
ary
/libr
h
j.a
.une
.un
ary
ary
ary
2.2.3
/librManfaat Program Klinik Sanitasi.........................................15
/libr
/libr
tp:/
:/
:/
tp:/
http 2.2.4 Sasaran Klinik Sanitasiht.......................................................
http15
id/
.ac.
nej
ry.u
libra
/
/
:
p
t
h
2.2.5 Ruang Lingkup Klinik
Sanitasi...........................................
16
/
/
/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
eOperasional ............................................................
e
e
2.2.6 Strategi
16
y.un
y.un
y.un
r
r
r
a
a
a
r
r
r
19
//lib Sumber Dana Program Klinik
:2.2.7
://libSanitasi ...............................
://lib
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h
h
h
2.2.8 Kerja Sama Program Klinik Sanitasi .................................. 19
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
2.2.9 Kegiatan Klinik
20
.id/Sanitasi .....................................................
.id/
ac
nej.
h
.id/
ac
nej.
2.2.10 Bekal
ry.u Yang Harus di Miliki Petugas
ry.uKlinik Sanitasi........ 22
ac
nej.
u
ry.
a
a
a
r
r
r
b
b
b
i
i
i
/l
://l
://l
ttp:/ ...........................................
http 2.2.11 Alur Kegiatan KlinikhSanitasi
http25
h
2.2.12 Standar Prosedur Operasional Klinik Sanitasi .................. 27
d/
ac.i
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
d/
ac.i
j.
.une
rary
lib
tp://
/
/
.id/
id
2.2.13 Tindak Lanjut
29
c.id
.ac. Dan Penyelesaian Masalah.a.......................
nej
nej
u
u
ac
nej.
u
ry.
ry. Sanitasi................. 31 brary.
2.2.14
Keberhasilan Program
raKriteria
raKlinik
b
b
i
i
l
l
/
/
:/
://li
p:/
http 2.2.15 Peran Dinas Kesehatan
httProvinsi
http
dan Kabupaten atau Kota
h
Dalam Pengembangan Klinik Sanitasi .............................. 33
.id/
.id/
.id/
2.3 Penyakit Berbasis
35
j.ac Lingkungan .................................................
j.ac
j.ac
e
e
e
n
n
n
u
u
u
ary.
ary.
ary.
r
r
r
b
b
b
2.3.1
Diare....................................................................................
35
i
i
i
l
l
l
//
//
//
:
:
ttp:
http 2.3.2 ISPA (Infeksi SaluranhPernafasan)......................................
http36
d/
c.i
ej.a
.un
rary
b
i
l
/
/
:
tp
h
2.3.3 Tuberkulosis (TB)
36
d/ ...............................................................
d/
/
c.i
c.i
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
2.3.4 Demam
37
y.un Berdarah Dengue (DBD).......................................
y.un
y.un
r
r
r
a
a
a
r
r
r
//lib Penyakit Kulit .....................................................................
37
:2.3.5
://lib
://lib
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
2.4 Evaluasi Program....................................................................... 37
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
a
nej.
ac
nej.
.u
r
r
rary
b
b
b
i
i
i
l
l
l
/
/
/
/
/
/
:
:
:
http 2.4.3 Tujuan Evaluasi Program
http....................................................
http39
tp://
d/
une
ry.
libra
une
ry.
libra
://
/
d/
.id/
2.4.5 Kerangkaj.Monitoring
dan Evaluasi dalamj.Sebuah
ac.i
ac.i Sistem . 41
http
c.id
h
2.4.4 Kriteria Evaluasi.................................................................. 39
d/
ac.i
a
nej.
.id/
a
nej.
u
u
2.4.2 Jenis
38
ary. Evaluasi Program .......................................................
ary.
nej.
u
ry.
libra
/
/
2.4.1 Pengertian Evaluasi
37
c.id Program ..............................................
c.id
/
c.id
a
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
p://
httxiii
ac
nej.
ht
/
c.id
a
nej.
h
/
c.id
a
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
y.u
ry.u
h
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
h
.id/
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
t Sistem .........................................................................................
h2.5
ht
ht 42
2.5.1 Pengertian Sistem................................................................ 42
d/
ac.i
d/
d/
.un
/
c.id
.i
c.i
2.5.2 Ciri-cirieSistem
42
j.ac ....................................................................
ej.a
j.
.une
ary
/libr
h
j.a
.une
.un
ary
ary
2.5.3
43/library
/librKomponen Sistem ...............................................................
/libr
tp:/
/
:/
:/
ttp:Kerangka
h2.6
http
http46
Konseptual ...............................................................
Bab 3. METODE PENELITIAN
48
/ ................................................................
/
id/
.ac.
nej
ry.u
libra
/
/
:
p
t
h
/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e ...........................................................................
e
e
3.1 Jenis Penelitian
48
y.un
y.un
y.un
r
r
r
a
a
a
r
r
r
3.2p:Tempat
48
//lib dan Waktu Penelitian
//lib
:..................................................
://lib
p
p
t
t
t
t
t
t
h
h
h
3.2.1 Tempat Penelitian................................................................ 48
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
3.2.2 Waktu Penelitian
48
.id/ .................................................................
.id/
ac
nej.
h
.id/
ac
nej.
u Sampel ..................................................................
3.3 Populasi
49
ry.dan
ry.u
ac
nej.
u
ry.
a
a
a
r
r
r
b
b
b
i
i
i
://l
://l
://l
http 3.3.1 Populasi ...............................................................................
http
http49
h
3.3.2 Sampel................................................................................. 49
d/
ac.i
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
d/
ac.i
nej
ry
/
nej
.id/
u
u
ac
nej.
u
.
3.4.1
Penelitian ..............................................................
49 brary.
ary.
rVariabel
rary
b
b
i
i
l
l
/
/
:/
:/
://li
http 3.4.2 Definisi Operasional............................................................
http
http50
h
3.5 Data dan Sumber Data .............................................................. 59
.id/
.id/
ac
ac
3.5.1 Data Primer
59
nej. .........................................................................
nej.
j.
.une
libra
tp://
/
id
id
3.4 Variabel dan Definisi
49
.ac. Operasional ...........................................
.ac.
ry.u
ry.u
ry
ra
ra
ra
3.5.2
60
//lib Data Sekunder .....................................................................
//lib
//lib
:
http
:
http
:
http
/
c.id
j.a
.une
h
3.6 Teknik dan Instrumen Pengumpulan Data ............................. 60
d/
c.i
ej.a
.un
rary
b
i
l
/
/
:
tp
3.6.1 Teknik Pengumpulan
Data..................................................
60
d/
d/
/
c.i
c.i
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
3.6.2 Instrumen
60
y.un Pengumpulan Data .............................................
y.un
y.un
r
r
r
a
a
a
r
r
r
/lib Analisis Data ..................tp61
//lib Pengolahan, Penyajian
3.7
:Teknik
:/dan
://lib
p
p
t
t
t
t
t
h
h
h
h
3.7.1 Teknik Pengolahan Data ..................................................... 61
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
/
/
3.7.2 Teknik Penyajian
62
c.id Data ........................................................
c.id
a
nej.
u
u
3.7.3 Teknik
62
ary. Analisis Data...........................................................
ary.
.id/
ac
nej.
y.u
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
.u
/
c.id
.id/
ac
nej.
y.u
/
c.id
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht xiv
a
nej.
h
.id/
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
a
nej.
ac
nej.
r
r
rary
b
b
b
i
i
i
l
l
l
/
/
/
/
/
/
:
:
ttp:Kerangka Operasional...............................................................
h3.8
http
http63
.id/
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
a
nej.
ht
/
c.id
a
nej.
h
/
c.id
a
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
ry.u
h
.id/
y.u
h
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
BAB 4.
htHASIL DAN PEMBAHASAN
ht.......................................................
ht 64
d/
ac.i
4.1 Hasil Penelitian ........................................................................... 64
d/
d/
.un
/
c.id
c.i
c.i
4.1.1 Gambaran
64
ej.aUmum Tempat Penelitian ..................................
ej.a
j.
.une
ary
/libr
h
j.a
.une
.un
ary
ary
ary
4.1.2
/librInput Pelaksanaan Klinik Sanitasi
/libr ....................................... 65/libr
tp:/
:/
:/
:/
http 4.1.3 Proses Pelaksanaan Klinik
http Sanitasi.....................................
http69
id/
.ac.
nej
ry.u
libra
/
/
:
p
t
h
4.1.4 Output Pelaksanaan
72
/ Klinik Sanitasi ....................................
/
/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e...............................................................................
e
e
4. 2 Pembahasan
75
y.un
y.un
y.un
r
r
r
a
a
a
r
r
r
Sanitasi.......................................
75
//lib Input Pelaksanaan Klinik
:4.2.1
://lib
://lib
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h
h
h
4.2.2 Proses Pelaksanaan Klnik Sanitasi ...................................... 82
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
4.2.3 Output Pelaksanaan
87
.id/ Klinik Sanitasi ....................................
.id/
ac
nej.
h
.id/
ac
nej.
BAB 5. KESIMPULAN
92
ry.u DAN SARAN .......................................................
ry.u
ac
nej.
u
ry.
a
a
a
r
r
r
b
b
b
i
i
i
//l
://l
://l
.................................................................................
ttp:Kesimpulan
h5.1
http
http92
h
5.2 Saran............................................................................................ 93
/
/
/
/
95
c.idDAFTAR PUSTAKA ...................................................................................
c.id
c.id
c.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
.une
.une
.une
.une
y
y
y
y
r
r
r
r
LAMPIRAN..................................................................................................
98
a
a
a
a
r
r
r
libr
://lib
://lib
://lib
p
p
p
tp://
t
t
t
t
t
t
h
h
h
/
c.id
j.a
.une
rary
lib
tp://
rary
://lib
http
.id/
ry.u
rary
://lib
http
ry.u
ry.u
ry.u
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
/
c.id
.id/
ac
nej.
y.u
/
c.id
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht xv
a
nej.
h
.id/
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
a
nej.
ry.u
h
.id/
ac
nej.
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
h
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
ac
nej.
ry.u
h
.id/
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
h
.id/
ry.u
h
ac
nej.
rary
://lib
http
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
/
c.id
j.a
.une
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
/
c.id
j.a
.une
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
t
/
c.id
j.a
.une
ht
/
c.id
a
nej.
h
h
/
c.id
a
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
y.u
y.u
/
rary
/
rary
://lib
http
y.u
ht
c.id
j.a
.une
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
DAFTAR
ht TABEL
c.id
lib
tp://
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
h
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
j.a
.une
ry.u
h
.id/
y.u
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
/
h
c.id
j.a
.une
rary
://lib
http
/
c.id
j.a
.une
Halaman /library
:/
http
h
3.1 Variabel penelitian, definisi operasional, cara pengumpulan data,
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
/
/
indikator dan kriteria pengukuran
..........................................................
50
c.id
c.id
a
a
.
.
j
j
e
e
n
n
.u Berdasarkan Kelompok aUmur.
.u
4.1Distribusi Responden
rary
r ry .............................. 65
/lib
ttp:/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
/lib
ttp:/
4.2Distribusi
Responden Berdasarkan Tingkat
Pendidikan...........................
h
h
h 65
h
4.3 Distribusi Responden Berdasarkan Masa Kerja....................................... 66
/
/
/
/
c.id4.4Distribusi Responden Berdasarkan
c.id
c.id
c.id
a
a
a
a
Pelatihan
...........................................
66
.
.
.
.
j
j
j
j
.une
.une
.une
.une
y
y
y
y
r
r
r
r
a
a
a
a
r
r ......................................... 67/libr
4.5 Distribusi/liKetersediaan
Sarana dan Prasarana
libr
:/ b
://lib
p
p
tp://
t
t
t
t
ttp:/
h
h
h
4.6Distribusi Pedoman Teknis Klinik Sanitasi .............................................. 68
h
4.7Distribusi
Berdasarkan Pelaksanaan
Klinik Sanitasi di Dalam Gedung
... 69
/
/
/
/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
4.8Distribusi Berdasarkan
neLuar Gedung ...... 69
.une Pelaksanaan Klinik Sanitasi
.udi
.une
y
y
y
r
r
r
a
a
a
r
r
r
4.9 Distribusi
70
://libPencatatan dan Pelaporant.......................................................
://lib
://lib
p
p
p
t
t
t
t
t
h
h
h
h
/
Penyakit
Berbasis Lingkungan yang
d/
d/ dirujuk
d/
c.id4.11 Jumlah Pasien Penderita
ac.i
ac.i
ac.i
.
.
.
j
j
j
e
e
e
.un
ke Klinik Sanitasi
untuk Dikonseling di Seluruh
y.un
yPuskesmas
y.un
r
r
r
a
a
a
r
r
r
/lib Jember Tahun 2012 ..........................................................
://lib
://lib
dihKabupaten
ttp:/
http
http72
h
.id
j.ac
une
ry.
libra
tp://
4.10 Distribusi Pemantauan dan Evaluasi ...................................................... 71
j.a
.une
rary
lib
tp://
4.12Data jumlah sarana sanitasi di Kabupaten Jember tahun 2012 .............. 73
/
/
/
.id/
di Seluruh Puskesmas
c.id4.13Angka Penyakit Berbasis
cLingkungan
c.id
c.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
ne
y.un
y.uProgram
y.un Jember
y.un
r
r
r
r
yang
Melakukan
Klinik
Sanitasidi
Kabupaten
a
a
a
a
r
r
r
r
lib
://lib
://lib
://lib
p
p
p
tp://
t
t
t
t
t
t
h 2012 .............................................................................................
h
h 74
Tahun
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
y.u
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
/
c.id
.id/
ac
nej.
y.u
/
c.id
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht xvi
a
nej.
h
.id/
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
a
nej.
ry.u
h
.id/
ac
nej.
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
ht
/
c.id
a
nej.
h
h
/
c.id
a
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
y.u
ht
/
rary
lib
tp://
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
/
c.id
j.a
.une
rary
://lib
http
.id/
ac
nej.
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
DAFTAR
ht GAMBAR
c.id
h
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
j.a
.une
ry.u
h
.id/
y.u
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
ht
h
/
c.id
j.a
.une
rary
://lib
http
/
c.id
j.a
.une
ary
Halaman
/libr
ttp:/
h 25
2.1 Alur Kegiatan Klinik Sanitasi ..................................................................
2.2 Hubungan Unsur-Unsur Sistem
45
/ ...............................................................
/
id/
.ac.
/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e...............................................................................
e
e
2.3 Kerangka Konseptual
46
y.un
y.un
y.un
r
r
r
a
a
a
r
r
r
b
3.1 Kerangka
63
://liOperasional..............................................................................
://lib
://lib
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h
h
h
nej
ry.u
libra
/
/
:
p
t
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
y.u
y.u
y.u
/
rary
.id/
ry.u
rary
://lib
http
ry.u
ry.u
ry.u
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
/
c.id
.id/
ac
nej.
y.u
/
c.id
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
htxvii
a
nej.
h
.id/
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
a
nej.
ry.u
h
.id/
ac
nej.
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
h
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
ac
nej.
ry.u
h
.id/
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
h
.id/
ry.u
h
ac
nej.
rary
://lib
http
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
/
c.id
j.a
.une
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
/
h
c.id
j.a
.une
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
t
/
rary
://lib
http
y.u
ht
c.id
j.a
.une
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
c.id
h
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
j.a
.une
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ac
nej.
h
.id/
ac
nej.
ht
/
c.id
a
nej.
h
.id/
ac
nej.
h
.id/
lib
tp://
.id/
ac
nej.
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
h
h
/
c.id
a
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
y.u
ht
/
rary
lib
tp://
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
/
c.id
j.a
.une
rary
://lib
http
.id/
ac
nej.
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
DAFTAR
ht LAMPIRAN
c.id
h
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
j.a
.une
ry.u
h
.id/
y.u
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
ht
h
/
c.id
j.a
.une
rary
://lib
http
/
c.id
j.a
.une
ary
Halaman
/libr
ttp:/
h 98
A. Lembar Persetujuan Responden ................................................................
B. Kuesioner Penelitian..................................................................................
99
/
/
id/
.ac.
/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
C. Lembar Observasi.....................................................................................
106
y.un
y.un
y.un
r
r
r
a
a
a
r
r
r
lib
D. Surat Ijin
..................................................................................
108
://Penelitian
://lib
://lib
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
/
/
/
Sanitasi
.....................................................
116
.idF./ Contoh Buku Register Klinik
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
G. Contoh Buku Register
117
.uneKlien ....................................................................
.une
.une
y
y
y
r
r
r
a
a
a
r
r
r
://lib
://lib
://lib
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
nej
ry.u
libra
/
/
:
p
t
h
E. Rekapitulasi Hasil Penelitian.................................................................... 110
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
.id/
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
y.u
/
rary
.id/
ry.u
rary
://lib
http
ry.u
ry.u
ry.u
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
/
c.id
.id/
ac
nej.
y.u
/
c.id
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
htxviii
a
nej.
h
.id/
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
a
nej.
ry.u
h
.id/
ac
nej.
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
h
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
ac
nej.
ry.u
h
.id/
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
h
.id/
ry.u
h
ac
nej.
rary
://lib
http
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
/
c.id
j.a
.une
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
/
h
c.id
j.a
.une
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
t
/
rary
://lib
http
y.u
ht
c.id
j.a
.une
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
c.id
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
j.a
.une
lib
tp://
.id/
ac
nej.
ht
/
c.id
a
nej.
h
/
c.id
a
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
y.u
ht
/
c.id
rary
lib
tp://
ry.u
ry.u
: Air Minum dan Penyehatan Lingkungan
BAB
: Buang Air Besar /
: Departemen Kesehatan
.id/
j.
.une
ry
HAKLI
c
ac
: Himpunan
ej.a
nej. Ahli Kesehatan LingkungannIndonesia
: Kabupaten
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
h
h
.id/
d/
c.i
: Lokakaryaj.a
Mini
r
ibra
l
/
/
:
tp
://
http
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
.id/
/
c.id
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht xix
a
nej.
h
.id/
ac
nej.
y.u
ry.
libra
ac
nej.
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
y.u
y.u
/
rary
lib
tp://
y.u
ht
/
c.id
j.a
.une
rary
://lib
http
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
c.id
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
h
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
j.a
.une
ry.u
h
.id/
y.u
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
h
/
c.id
j.a
.une
rary
://lib
http
/
c.id
j.a
.une
rary
://lib
http
h
EVALUASI PROGRAM KLINIK SANITASI DI PUSKESMAS
KABUPATEN JEMBER TAHUN 2012
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
h
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
h
h
h
SKRIPSI
.id/
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ht
h
Oleh
Umnie Cipta Trian Dewi
NIM 102110101158
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
UNIVERSITAS JEMBER
2013
id/
d/
ac.i
.
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
/
c.id
ht
/
c.id
a
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
a
nej.
.id/
ac
nej.
ry.u
ry.u
ry.u
a
a
a
r
r
r
b
b
b
i
i
i
KESEHATAN://l
ADMINISTRASI DAN
BAGIAN
l
://l
://KEBIJAKAN
http
http
http
MASYARAKAT
FAKULTAS KESEHATAN
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
i
/
c.id
a
nej.
/
c.id
a
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
y.u
y.u
/
rary
lib
tp://
.id/
ry.u
libra
/
/
:
p
t
h
/
c.id
j.a
.une
rary
://lib
http
.id/
rary
://lib
http
h
.id/
ac
nej.
.u
.u
ac
nej.
.u
EVALUASI
DI PUSKESMAS library
rary PROGRAM KLINIK/lSANITASI
rary
b
b
i
i
l
/
/
/
:
:
://
KABUPATEN JEMBER
TAHUN 2012
http
http
http
.id/
.id/
ry.u
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
h
h
.id/
ac
nej.
/
c.id
j.a
.une
.id/
ac
nej.
ac
nej.
libra
/
/
:
p
t
/
rary
://lib
http
ac
nej.
y.u
ht
c.id
j.a
.une
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
c.id
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
h
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
j.a
.une
ry.u
h
.id/
y.u
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
h
h
h
SKRIPSI
d/
ac.i
y.u
ht
ht
/
c.id
j.a
.une
rary
lib
tp://
/
j.a
.une
rary
://lib
http
ry.u
rary
://lib
http
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
.id/
.i
/
.id/
ac
nej.
ry.u
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
/
c.id
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht ii
a
nej.
h
.i
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
c.id
h
.id/
ac
nej.
ry.u
ht
a
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
BAGIAN
KEBIJAKAN
KESEHATAN://libra
libra ADMINISTRASI DAN
libra
/
/
/
/
:
:
p
p
htt
htt
http
FAKULTAS KESEHATAN
MASYARAKAT
UNIVERSITAS JEMBER
2013
d/
d/
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ac
nej.
h
.id/
ry.u
ac
nej.
h
.id/
ry.u
ac
nej.
/
c.id
rary
h
.id/
h
j.a
.une
://lib
http
libra
/
/
:
p
tt
h
ac
nej.
/
c.id
j.a
.une
Oleh
Umnie
/ Cipta Trian Dewi
/
c.idNIM 102110101158
c.id
a
a
.
.
j
j
ne
ne
.id/
libra
/
/
:
p
t
.id/
ht
c.id
ac
nej.
libra
/
/
:
p
t
.id/
c untuk menyelesaikan
j. akhir dan memenuhi salahnsatu
j.asyarat
j.ac
Diajukan guna melengkapi
tugas
e
e
e
n
n
u
u
u
.
.
y.
Program Pendidikan
dan
gelar Sarjana Kesehatan
rary S-1 Kesehatan Masyarakat
rarmencapai
rary
b
b
b
i
i
i
l
l
l
/
/
/
Masyarakat
tp:/
tp:/
tp:/
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
d/
ac.i
ht
/
c.id
a
nej.
h
/
c.id
a
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
/
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
/
h
/
c.id
c.id
/
c.id
j.a
j.a
j.a
Alhamdulillah........puji
.unesyukur kehadirat Allah SWT,
.uneakhirnya terselesaikan juga.une
rary
lib
tp://
.id/
ac
nej.
PERSEMBAHAN
ht
c.id
h
.id/
ac
nej.
ht
j.a
.une
ry.u
h
.id/
y.u
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
rary
rary
rary
/lib
/lib dapat penulis ungkapkanplagi
suatu tahap
masa depan, tiada kata
://libselain
p:/menuju
p:/yang
htt
htt
htt
h
sujud syukur. Kupersembahkan Skripsi ini untuk orang-orang yang berarti dalam
/
saya:
.idhidup
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
.id/
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
1. Orang tua tercinta,
ry.u yang dengan sabar
ac
nej.
membimbing
dan membesarkanku,
ry.u
ry.u
a
a
a
r
r
r
b
b
b
i
i
i
l
://l doa dan kasih sayangnya
://l
mencurahkan
tp://
http
http di setiap waktu, yang terushtmemberikan
h
dukungan dan pengorbanan begitu besar, serta mengajarkan cara bersyukur, sabar,
/
/
/
/
c.id ikhlas dan tekun dalamj.menjalani
c.id kehidupan.
c.id
c.id
a
a
a
a
.
.
.
j
j
j
ne
.une
.une dan Hadi Siswanto, terima
.ukasih
.une
y
y
y
y
r
r
r
r
2.
Kakakku
Abdus
Salam
atas
doa
dan
motivasinya.
a
a
a
a
r
r
r
libr
://lib
://lib
://lib
p
p
p
tp://
t
t
t
t
t
t
h adalah cermin bagi penulis untuk
h mengerti arti dari sebuah kehidupan.
h
Kalian
3. Rudi Sulistio yang selama ini dengan penuh perhatian selalu mendengarkan keluh
d/
ac.i
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
.id/
.id/
ac
kesah saya, memberikan
skripsi ini.
j.ac
nej. semangat dan motivasi dalam
neterselesaikan
ac
nej.
ry.u
ry.u
ry.u
a
a
a
r
r
r
b
b
b
4. Seluruh :teman-teman
angkatan 2010 Alih
di peminatan AKK yang
i
/li
/lprogram
/li telah
ttp /
ttp:/
ttp:/
h
h
h
memberikan dukungan dan tempat bertukar pikiran, sehingga penulis dapat
h
menyelesaikan penulisan skripsi
ini.
d/
d/
.id/
.id/
c
c
a
a
ac.i
ac.i
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
5. Almamater Fakultas
.un banggakan.
y.un
y.unKesehatan Masyarakat yang
ysaya
y.un
r
r
r
r
a
a
a
a
r
r
r
r
lib
://lib
://lib
://lib
tp://
http
http
http
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
ry.u
ry.u
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
/
c.id
.id/
ac
nej.
y.u
/
c.id
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht iii
a
nej.
h
.id/
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
a
nej.
ry.u
h
.id/
ac
nej.
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
h
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
ac
nej.
ry.u
h
.id/
ry.u
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
ht
/
c.id
a
nej.
h
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
libra
/
/
:
p
t
.id/
ac
nej.
h
h
/
c.id
a
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
ry.u
h
.id/
y.u
y.u
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
h
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
MOTTO
ht
ht
h
/
d/
d/
d/
ac.i
ac.i
ac.i
.
.
.
j
j
j
e
e
e
“Tidak ada rahasiaryuntuk
.un menggapai sukses, sukses
.unterjadi karena persiapan, kerja
yitu
y.un
r
r
a
a
a
r
r
r
)
lib kegagalan.”*
keras dan mau belajar
://lib
://dari
://lib
http
http
http
c.id
j.a
.une
rary
lib
tp://
.id/
ac
nej.
.u
rary
b
i
l
/
/
:
tp
id/
ry.u
(Al Insyirat ayat 5-10)**
id/
.ac.
id/
.ac.
nej
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
y.u
/
y.u
rary
.id/
ry.u
rary
://lib
http
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
/
c.id
ac
nej.
y.u
/
c.id
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht iv
a
nej.
h
.id
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
a
nej.
h
.id/
ac
nej.
.id
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
h
*) Jaya,hSetiabudi. 2010. The Power of Kepepet.
Jakarta : PT Gramedia Utamah
**)Departemen Agama Republik Indonesia.2005. Al Qur’an danterjemahnya.Semarang: PT.
/ Karya Toha Putra.
/
/
.id
ac
nej.
ac
nej.
h
.id/
ac
nej.
h
.id/
ry.u
h
.id/
ry.u
rary
://lib
http
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
/
c.id
j.a
.une
.id/
ry.u
h
libra
/
/
:
p
t
/
h
c.id
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
j.a
.une
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
t
/
rary
://lib
http
ac
nej.
ht
c.id
j.a
.une
h
.id/
ac
nej.
ht
c.id
lib
tp://
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ac
nej.
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ry.u
.id/
y.u
j.a
.une
.id/
ac
nej.
h
.id/
ac
nej.
h
)
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
y.un
y.un
r
r
ry.u
a
a
a
r
r
r
b
b
b
i
i
i
l
/l urusan), tetaplah bekerja keras
/l(untuk
“Maka apabila
suatu
tp:// engkau telah selesai (dari
ttp:/
ttp:/
hturusan
h
h
yang lain), dan hanya kepada Tuhan-mulah engkau berharap.”
nej
libra
/
/
:
p
t
id/
c.
“Maka sesungguhnya
bersama kesulitan adaejkemudahan.”
.ac.
ej.a
h
ht
/
c.id
a
nej.
h
/
c.id
a
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
h
y.u
y.u
/
rary
lib
tp://
id/
.ac.
nej
ry.u
/
/
rary
Nama : Umnie Cipta Trian Dewi
: 102110101158
/
h
.id/
.id
ac
nej.
/
c.id
j.a
.une
://lib
http
:/
http
NIM
h
c.id
j.a
.une
y
ry
Saya/liyang
brar bertanda tangan di bawah/lini:
ibra
:/
http
libra
/
/
:
p
t
y.u
ht
c.id
j.a
.une
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
PERNYATAAN
ht
c.id
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
h
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
j.a
.une
ry.u
h
.id/
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
ac
nej.
ry.u
ry.u
ry.u
a
a
a
r
r
r
b
b
b
i
i
i
l
Menyatakan
dengan sesungguhnya
skripsi yang berjudulp:“Evaluasi
://l
://bahwa
://l
http
http
htt
h
Program Klinik Sanitasi Di Puskesmas Kabupaten Jember Tahun 2012” adalah
/
/kecuali jika dalam pengutipan.idsubstansi
/
/
hasil karya sendiri,
disebutkan
.idbenar-benar
c.id
c
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
sumbernya, dan belum
serta bukan karya
.unepernah diajukan pada institusi
.unmanapun,
.une
y
y
y
r
r
r
a
a
a
r
r
br
://libbertanggung jawab atas tkeabsahan
://lib dan kebenaran isi sesuai
://lidengan
p
p
p
jiplakan.
Saya
t
t
t
t
t
h
h
h
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
h
sikap ilmiah yang harus dijunjung tinggi.
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
nej
u
/
c.id
rary
u
/
c.id
j.a
.une
rary
://lib
http
.id/
ry.u
rary
://lib
http
.id/
ac
nej.
u
ry.u
/
c.id
j.a
.une
rary
://lib
http
h
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
h
h
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
/
c.id
j.a
.une
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
t
/
nej
.
.
ry.
dan paksaan dari
rarypihak manapun serta bersedia
rarymendapat sanksi akademik
rajika
b
b
b
i
i
i
l
l
l
/
/
/
/
:/
tp:kemudian
tp:/ benar.
htdi
httidak
http
ternyata
hari pernyataan ini
j.a
.une
lib
tp://
/
id
id
Demikian pernyataan
.ac.ini saya buat dengan sebenarnya,
.ac. tanpa adanya tekanan
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
h
h
h
Jember, 26 Juli 2013
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
d/
ac.i
nej.
u
ry.u
tp://
://
http
/
c.id
a
nej.
h
/
c.id
h
d/
.id/
i
NIM j102110101158
.ac.
une
ry.
libra
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
://
httpv
a
nej.
ry.u
Umnie Cipta Trian Dewi
d/
ac.i
nej.
u
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
ry.
libra
.id/
a
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
ry.
libra
/
Yang menyatakan,
c.id
ac
nej.
ht
/
c.id
a
nej.
h
/
c.id
a
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
y.u
y.u
/
rary
lib
tp://
y.u
/
ht
c.id
j.a
.une
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
SKRIPSI
ht
c.id
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
h
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
j.a
.une
ry.u
h
.id/
y.u
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
h
/
c.id
j.a
.une
/
c.id
j.a
.une
ry
ry
ry
ibra
ibra
ibra
l
l
l
/
/
/
/
/
/
:
:
:
p
PROGRAM KLINIK
httEVALUASI
http SANITASI DI PUSKESMAS
http
h
KABUPATEN JEMBER TAHUN 2012
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
y.u
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
/
c.id
j.a
.une
rary
lib
tp://
/
rary
.id/
une
rary
://lib
http
h
.id/
ry.u
ry.u
h
/ Pembimbing
.une
y
r
a
Dosen
/libr Pembimbing Utama
ttp:/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id
j.ac
.id/
h
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
.id/
ac
nej.
y.u
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ac
nej.
ry.u
/
c.id
a
nej.
.id/
ac
nej.
y.u
/
c.id
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht vi
a
nej.
h
.id/
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
/
j.a
.une
:lAbu
ibra Khoiri, S.KM., M.Kes. ://libra
/
/
:
p
h Dosen Pembimbing Anggotahtt : Yennike Tri H, S.KM.,M.Kes.
http
tp
r
ibra
l
/
/
:
tp
h
c.id
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
ry.
a
r
b
i
://l
ht
.id/
ry.u
/
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
/
rary
://lib
http
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
.id/
ac
nej.
c.id
j.a
.une
.id/
ry.u
h
/
d
Oleh
ac.i
.
j
e
n
Umnie Cipta Trian Dewi
ry.u
a
r
b
NIM 102110101158
://li
j.a
.une
://lib
http
.id
j.ac
h
c.id
ac
nej.
libra
/
/
:
p
t
ry.u
http
ht
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
h
.id/
ac
nej.
h
.id/
ac
nej.
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
ry.u
h
.id/
ry.u
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
libra
/
/
:
p
t
.id/
ac
nej.
ht
/
c.id
a
nej.
h
/
c.id
a
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
h
y.u
/
c.idSkripsi
rary
lib
tp://
y.u
ht
id/
id/
h
.une
/
c.id
j.a
.une
ry
ry
ary diuji dan disahkan oleh
Tahun 2012/l”ibrtelah
ibra Fakultas Kesehatan Masyarakat
ibra
l
l
/
/
/
/
/
:
:
:
http Jember pada :
http
http
Universitas
nej
: Jumat
.id/
h
.id/
c
ej.a
: 26 juli
2013
n
u
.
ry
libra
Tanggal
.id/
ac
nej.
ac
nej.
ry.u
ry.u
a
a
r
r
b
b
i
i
Tempat p:// : Ruang Sidang Fakultas Kesehatan
Masyarakat UniversitaspJember
://l
://l
htt
http
htt
tp
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
PENGESAHAN
ht
.une
id/
.ac.
.u
ac
nej.
.
berjudul ”Evaluasi jProgram
Klinik Sanitasi di Puskesmas
.ac.
j.ac Kabupaten Jember
Hari
rary
b
i
l
/
/
:
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
h
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
j.a
.une
ry.u
h
.id/
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
ac
nej.
y.u
rKetua
libra
/
/
:
p
tt
.id/
Tim Penguji:
ry.u
h
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
ac
nej.
ry.u
Sekretaris
h
h
libra
/
/
:
p
tt
h
h
/
/
/
/
Yennike
Tri
c.idAnita Dewi Moelyaningrum,S,KM.,MKes
c.id
c.idH, S.KM.,MKes
c.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
ne
.une
.u200501
.une19781016 200912 2001 ary.une
y
y
y
r
r
r
NIP
NIP
19811120
2001
a
a
a
r
r
r
libr
://lib
://lib
://lib
p
p
p
tp://
t
t
t
t
t
t
h
h
h
Anggota I
d/
ac.i
j.
.une
rary
lib
tp://
j.
.une
rary
://lib
http
d/
.un
rary
://lib
http
h
NIP 19610615
/ 198111 1002
.id/
.id
ac
nej.
u
ry.
a
r
b
i
Mengesahkan
://l
http
http
/
c.id
j.a
.une
Drs. Sugeng Catur Wibowo
d
c.i
ej.a
rary
b
i
l
/
/
:
tp
://lib
http
NIP 19790305 200501 1002
/
.un
rary
b
i
l
/
/
:
/
c.id
j.a
.une
rary
Abu Khoiri, S.KM.,M.Kes
c.i
ej.a
Anggota II
d/
ac.i
h
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
h
h
Dekan Fakultas Kesehatan Masyarakat,
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
/
.id/Universitas Jember
c.id
a
.
j
.une
y
r
a
r
://lib
p
t
t
h
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
h
Drs. Husni Abdul Gani, M.S.
NIP /19560810 198303 1003
.id/
.id
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
/
c.id
ry.u
h
/
c.id
h
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht vii
a
nej.
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
a
nej.
.id/
ac
nej.
ht
/
c.id
a
nej.
h
/
c.id
a
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
y.u
ry.u
h
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
h
.id/
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
RINGKASAN
ht
ht
h
/
/
/
/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
Evaluasi Program .u
Klinik Sanitasi di Puskesmas
nKabupaten Jember Tahun
y nTrian Dewi;102110101158;
y.u2012;
y.un
r
r
r
a
a
a
2012; Umnie
Cipta
117
halaman;
Bagian
r
r
r
ib
://lib
://lib
p://l Kesehatan Masyarakat
Administrasi
http Kebijakan dan KesehatanhttFakultas
httpUniversitas
c.id
j.a
.une
rary
lib
tp://
Jember.
Kondisi sanitasi merupakan salah satu faktor penting yang berpengaruh
terhadap derajat kesehatan. Menurut data dari Dinkes Jember Tahun 2011 diketahui
bahwa kondisi sanitasi dasar di Kabupaten Jember masih dibawah target Indonesia
Sehat. Masih buruknya kondisi sanitasi dasar tersebut mengakibatkan penyakit
berbasis lingkungan juga tinggi.Penyakit berbasis lingkungan selalu menduduki
peringkat teratas di wilayah Puskesmas Kabupaten Jember.Upaya pelayanan
kesehatan dasar yang dilaksanakan di tingkat Puskesmas antara pengobatan dan
perbaikan kualitas lingkungan masih dikerjakan terpisah. Oleh karena itu diperlukan
adanya suatu upaya yang menyatukan permasalahan lingkungan dan pengobatan
untuk mengatasi masalah penyakit berbasis lingkungan dengan menerapkan
“paradigma sehat” yang telah diupayakan kembali sebagai hasil dari rapat kerja
antara Menteri Kesehatan RI dengan Komisi VI pada tanggal 15 september 1998.
Klinik sanitasi salah satu program yang sangat relavan untuk mengatasi masalah
penyakit berbasis lingkungan.Melalui klinik sanitasi tiga unsur pelayanan kesehatan
(Promotif, Preventif dan Kuratif) dilaksanakan secara integrasi baik didalam maupun
diluar gedung. Berdasarkan data dari Dinkes Jember bahwa pada tahun 2010, 2011
dan 2012 persentase pasien yang telah diberi layanan konseling di 8 puskesmas masih
dibawah rata-rata yaitu masing-masing 0,32%, 0,9% dan 0,9% sedangkan target yang
ditentukan yaitu minimal 2% dari jumlah pengunjung puskesmas baru yang harus
dilakukan konseling. Sejauh ini pelaksanaan program klinik sanitasi di Kabupaten
Jember belum pernah dievaluasi.Penelitian ini bertujuan untuk mengevaluasi program
klinik sanitasi di Puskesmas Kabupaten Jember tahun 2012.
viii
/
c.id
a
nej.
/
c.id
a
nej.
/
c.id
a
nej.
/
c.id
a
nej.
h
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
h
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
h
h
h
Penelitian ini merupakan jenis penelitian kuantitatif dengan desain penelitian
deskriptif yang dilaksanakan di 8 puskesmas yang melakukan program klinik sanitasi
yaitu puskesmas Kencong, Puger, Ambulu, Wuluhan, Karangduren, Pakusari,
Sukowono, Sumbersari, dan Kaliwates. Merupakan penelitian populasi jadi sampel
yang diambil yaitu seluruh petugas klinik sanitasi (total sample)yang melaksanakan
program klinik sanitasi di 8 puskesmas sebanyak 8 orang.
Hasil penelitian dan kesimpulan menunjukkan bahwa secara umum
pelaksanaan program klinik sanitasi di Kabupaten Jember belum berjalan baik sesuai
dengan pedoman pelaksanaan klinik sanitasi. Hal-hal yang mempengaruhi
pelaksanaan klinik di Kabupaten Jember yaitu dilihat dari variabel input, petugas
klinik sanitasi sebagian besar tergolong dalam usia pertengahan, tingkat pendidikan
sebagian besar berlatar belakang D3 Kesehatan lingkungan dan ada satu puskesmas
yang berpendidikan D3 Keperawatan, memiliki masa kerja menengah dan sebagian
besar pernah mengikuti pelatihan. Sarana dan prasarana masih kurang lengkap, dana
pelaksanaan program klinik sanitasi di seluruh puskesmas tidak ada, Pedoman dan
petunjuk teknis sebagian besar sudah baik. Dilihat dari variabel proses, pelaksanaan
klinik sanitasi di seluruh puskesmas didalam gedung dan diluar gedung dikategorikan
cukup karena sebagian besar petugas klinik sanitasi tidak melakukan kegiatan
konseling dan lokakarya mini yang membahas program klinik sanitasi secara rutin
dan aktif. Pencatatan dan pelaporan disebagian besar puskesmas sudah dilakukan
dengan baik. Pemantauan dan evaluasi program klinik sanitasi disebagian puskesmas
dikategorikan cukup karena tidak melakukan pemantauan secara berkala minimal
satu bulan sekali dan evaluasi berkala setiap triwulan,semester, dan evaluasi akhir
tahun. Sedangkan dilihat dari variabel output, jumlah kunjungan klien ke klinik
sanitasi masih sangat rendah, dan jumlah pasien atau klien yang dikonseling masih
dibawah target yang ditentukan, jumlah sarana sanitasi yang memenuhi syarat belum
sesuai dengan target dari Dinas Kesehatan Kabupaten Jember, tetapi untuk jumlah
penyakit berbasis lingkungan sudah mengalami penurunan, dan seluruh puskesmas
sudah melakukan kerjasama lintas program dan sektor dengan baik.
ix
/
c.id
a
nej.
/
c.id
a
nej.
/
c.id
a
nej.
/
c.id
a
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
y.u
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
/
h
/
c.id
c.id
/
c.id
ej.a Allah SWT yang senantiasa
ej.amelimpahkan rahmat dan.unej.a
Puji syukur kehadirat
n
n
u
u
.
.
ry
ry
ry
ibra
ibra skripsi yang berjudul “:/Evaluasi
ibra
l
l
l
/
/
/
karunia-Nya
sehingga
penulis
dapat
menyelesaikan
/
/
:
:
p
p
p
rary
lib
tp://
.id/
y.u
PRAKATA
ht
c.id
h
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
j.a
.une
ry.u
h
.id/
ac
nej.
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
htt
htt
htt
h
program klinik sanitasi di Puskesmas Kabupaten Jember Tahun 2012”.Skripsi ini
/
/
/
/
guna memenuhi salah .satu
pendidikan
strata satu
.iddisusun
c id syarat untuk menyelesaikan
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
(S1) di Fakultas Kesehatan
.une
y.un Masyarakat Universitas
yJember.
y.un
r
r
r
a
a
a
r
r
r
ib
://lkesempatan
://lib
://lib
p
p
p
Pada
ini
penulis
menyampaikan
terima
kasih
dan
penghargaan
t
t
t
t
t
t
h
h
h
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
h
yang setinggi-tingginya kepada Bapak Abu Khoiri, S.KM., M.Kes., dan Ibu
/
/
/
.id/ telah memberikan
c.idYennike Tri H., S.KM., jM.Kes.,
c.id selaku dosen pembimbing
cyang
c.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
e
e
.une
.unsaran
.unini.
.une
y
y
y
y
r
r
r
r
petunjuk,
koreksi
serta
dalam
penulisan
skripsi
Ucapan
terima
kasih
dan
a
a
a
a
r
r
r
libr
://lib
://lib
://lib
p
p
p
tp://
t
t
t
t
t
t
h
h
h
penghargaan
penulis sampaikan pula kapada:
1. Bapak Drs. Husni Abdul Gani, M.S., selaku Dekan Fakultas Kesehatan
d/
ac.i
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
.id/
ac
Masyarakat Universitas
nej. Jember.
h
.id/
ac
nej.
ac
nej.
ry.u
ry.u
ry.u
a
a
a
r
r
r
b
b
b
2. Bapak :/Abu
selaku
Ketua Bagian Administrasi
/li Khoiri, S.KM., M.Kes.,
/li
/li dan
ttp
ttp:/
ttp:/
h
h
h
Kebijakan Kesehatan Fakultas Kesehatan Masyarakat Universitas Jember
h
sekaligus dosen pembimbing
utama.
d/
d/
.id/
.id/
c
c
a
a
ac.i
ac.i
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
3. Ibu Anita Dewiy.Moelyaningrum,
S.KM.,M.Kesy.selaku
un
un ketua sidang dalam ujian
y.un
y.un
r
r
r
r
a
a
a
a
r
r
r
r
lib
://lib
://lib
://lib
skripsi.
tp://
http
http
http
h
4. Bapak Drs. Sugeng Catur Wibowo penguji dalam ujian skripsi dan seluruh staf
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
/
/
Bidang Kesehatan Lingkungan
c.id Dinas Kesehatan Kabupaten
c.idJember.
a
nej.
.id/
ac
nej.
a
nej.
dosen
Kebijakan Kesehatan Fakultas
ry.upeminatan Administrasibrdan
ry.u
ry.u
a
a
r
b
i
i
/l
://l
ttp:/
Kesehatan
Masyarakat UniversitashJember.
h
http
5. Seluruh
libra
/
/
:
p
tt
h
6. Orang tua dan saudara-saudaraku terimakasih atas doa, nasehat, dan dorongan
.id/
ac
nej.
u
ry.
a
r
b
i
://l
.id/
.une
ac
nej.
.u
.id/
ac
nej.
.u
y
ry
ry
7. Teman-teman
AKK, Iling, Riska,
rarpeminatan
libra angkatan 2010 alih program
libdi
libraMb.
tp://
tp://
tp://
t
t
t
h
h
h
Endah, Mb Fitri, Mb Indah, Ilham, Mas Endik, Bu yuli, Bu Har, Bu yuni yang
tp
/
.id
j.ac
telah membantu selama proses
/ penulisan skripsi saya.
.id
une
ry.
libra
d/
.i
semangat yang diberikan.
j.ac
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
tp://
ac
nej.
ht
/
c.id
a
nej.
.id/
/
c.id
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht x
a
nej.
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
h
ht
/
c.id
a
nej.
h
/
c.id
a
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
ry.u
h
.id/
y.u
h
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
8. Teman-teman
kos Ulpe, Puput, Novi,
ht
ht Vida dan semua penghuni
ht kosan gang
h
kelinci 101 yang telah menjadi keluarga keduaku selama kuliah.
d/
d/
id/ disebutkan satu per satu.
id/ doa yang dapat
ac.i 9. Semua pihak yang tidak
ac.dapat
ac.Hanya
ac.i
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
n
.un
y.un
y.usemoga
ydukungan
y.un
r
r
r
r
a
a
a
a
r
r
r
r
penulis
panjatkan
segala
kebaikan
dan
yang
diberikan
kepada
lib
lib
lib
lib
tp://
tp://
tp://
tp://
t
t
t
h
h
h
penulis mendapat balasan dari Allah SWT.
id/
.ac.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
Skripsi ini telah penulis/ susun dengan optimal, namun
/ tidak menutup
/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e tangan terbuka menerima.une
kemungkinan adanyaukekurangan,
oleh karena itu dengan
y. n
y.un
r
r
a
a
ary
r
r
ryang
b
b
b
i
i
i
l
l
l
masukan pyang
membangun.Semoga
tulisan
ini
berguna
bagi
semua
pihak
/
/
/
/
/
/
:
:
:
htt
http
http
nej
memanfaatkannya.
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
h
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
h
h
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
h
h
h
Jember, 26 Juli 2013
d/
ac.i
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
y.u
/
/
j.a
.une
rary
://lib
http
.id/
rary
://lib
http
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
/
c.id
a
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
.id/
ac
nej.
y.u
/
c.id
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht xi
a
nej.
h
.id/
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
ac
nej.
h
.id/
ac
nej.
h
.id/
ac
nej.
h
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
.id/
ry.u
h
ac
nej.
h
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ry.u
h
.id/
ry.u
rary
://lib
http
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
/
c.id
j.a
.une
.id/
ry.u
h
libra
/
/
:
p
t
/
h
c.id
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
j.a
.une
.id/
ry.u
ac
nej.
Penulis
ht
c.id
ac
nej.
libra
/
/
:
p
t
y.u
ht
c.id
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
rary
.id/
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
j.a
.une
lib
tp://
d/
ac.i
ht
/
c.id
a
nej.
h
/
c.id
a
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
y.u
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
/
rary
lib
tp://
/
j.a
.une
rary
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
c.id
://lib
http
.id/
y.u
DAFTAR
ISI
ht
c.id
h
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
j.a
.une
ry.u
h
.id/
ac
nej.
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
h
/
c.id
j.a
.une
rary
://lib
http
/
c.id
j.a
.une
ary
Halaman
/libr
ttp:/
h
HALAMAN SAMPUL...................................................................................i
HALAMAN JUDUL .....................................................................................
ii
/
/
id/
.ac.
/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
HALAMAN PERSEMBAHAN
...................................................................iii
y.un
y.un
y.un
r
r
r
a
a
a
r
r
r
ib
HALAMAN
...................................................................................iv
://lMOTTO
://lib
://lib
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
/
/
/
/
PEMBIMBINGAN..................................................................vi
.idHALAMAN
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
HALAMAN PENGESAHAN......................................................................
vii
.une
.une
.une
y
y
y
r
r
r
a
a
a
r
r
r
://lib...............................................................................................viii
://lib
://lib
p
p
p
RINGKASAN
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
nej
ry.u
libra
/
/
:
p
t
h
HALAMAN PERNYATAAN....................................................................... v
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
PRAKATA ..................................................................................................... x
/
/
/
/
xii
c.idDAFTAR ISI.................................................................................................
c.id
c.id
c.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
.une
.une
.une
.une
y
y
y
y
r
r
r
r
DAFTAR
TABEL
........................................................................................xvi
a
a
a
a
r
r
r
libr
://lib
://lib
://lib
p
p
p
tp://
t
t
t
t
t
t
h GAMBAR...................................................................................
h
h xvii
DAFTAR
DAFTAR LAMPIRAN ...............................................................................xviii
d/
ac.i
ry
libra
tp://
.id/
.id/
ac
ac
DAFTAR SINGKATAN..............................................................................xix
nej.
nej.
j.
.une
ry.u
ry.u
:
http
:
http
/
c.id
j.a
.une
ry
ra
ra
Bab 1. PENDAHULUAN..............................................................................
1//libra
//lib
//lib
:
http
h
1.1 Latar Belakang ............................................................................ 1
d/
c.i
ej.a
.un
rary
b
i
l
/
/
:
tp
h
1.2 Rumusan Masalah.......................................................................
5
d/
d/
/
c.i
c.i
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
1.3 Tujuan Penelitian
........................................................................
6
y.un
y.un
y.un
r
r
r
a
a
a
r
r
r
//lib
1.4
Penelitian ......................................................................
:Manfaat
://lib
:6//lib
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
Bab 2. TINJAUAN PUSTAKA .................................................................... 8
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
a
nej.
ac
nej.
.u
r
r
rary
b
b
b
i
i
i
l
l
l
/
/
/
/
/
/
:
:
:
http 2.1.2Visi dan Misi .........................................................................
http
http 9
tp://
d/
une
ry.
libra
une
ry.
libra
://
/
d/
.id/
.i
.i
2.1.4 Managemen
10
j.acPuskesmas ......................................................
j.ac
http
c.id
h
2.1.3 Tujuan dan Fungsi............................................................... 10
d/
ac.i
a
nej.
.id/
a
nej.
u
u
2.1.1Pengertian
Puskesmas ...........................................................
8
ary.
ary.
nej.
u
ry.
libra
/
/
2.1 Puskesmas ...................................................................................
8
c.id
c.id
/
c.id
a
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
p://
httxii
ac
nej.
ht
/
c.id
a
nej.
h
/
c.id
a
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
y.u
ry.u
h
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
h
.id/
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
t Klinik Sanitasi ...........................................................................
h2.2
ht
ht 12
2.2.1 Pengertian Klinik Sanitasi .................................................. 12
d/
ac.i
d/
d/
.un
/
c.id
.i
c.i
2.2.2 Tujuan e
Klinik
j.ac Sanitasi .........................................................14
ej.a
j.
.une
ary
/libr
h
j.a
.une
.un
ary
ary
ary
2.2.3
/librManfaat Program Klinik Sanitasi.........................................15
/libr
/libr
tp:/
:/
:/
tp:/
http 2.2.4 Sasaran Klinik Sanitasiht.......................................................
http15
id/
.ac.
nej
ry.u
libra
/
/
:
p
t
h
2.2.5 Ruang Lingkup Klinik
Sanitasi...........................................
16
/
/
/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
eOperasional ............................................................
e
e
2.2.6 Strategi
16
y.un
y.un
y.un
r
r
r
a
a
a
r
r
r
19
//lib Sumber Dana Program Klinik
:2.2.7
://libSanitasi ...............................
://lib
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h
h
h
2.2.8 Kerja Sama Program Klinik Sanitasi .................................. 19
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
2.2.9 Kegiatan Klinik
20
.id/Sanitasi .....................................................
.id/
ac
nej.
h
.id/
ac
nej.
2.2.10 Bekal
ry.u Yang Harus di Miliki Petugas
ry.uKlinik Sanitasi........ 22
ac
nej.
u
ry.
a
a
a
r
r
r
b
b
b
i
i
i
/l
://l
://l
ttp:/ ...........................................
http 2.2.11 Alur Kegiatan KlinikhSanitasi
http25
h
2.2.12 Standar Prosedur Operasional Klinik Sanitasi .................. 27
d/
ac.i
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
d/
ac.i
j.
.une
rary
lib
tp://
/
/
.id/
id
2.2.13 Tindak Lanjut
29
c.id
.ac. Dan Penyelesaian Masalah.a.......................
nej
nej
u
u
ac
nej.
u
ry.
ry. Sanitasi................. 31 brary.
2.2.14
Keberhasilan Program
raKriteria
raKlinik
b
b
i
i
l
l
/
/
:/
://li
p:/
http 2.2.15 Peran Dinas Kesehatan
httProvinsi
http
dan Kabupaten atau Kota
h
Dalam Pengembangan Klinik Sanitasi .............................. 33
.id/
.id/
.id/
2.3 Penyakit Berbasis
35
j.ac Lingkungan .................................................
j.ac
j.ac
e
e
e
n
n
n
u
u
u
ary.
ary.
ary.
r
r
r
b
b
b
2.3.1
Diare....................................................................................
35
i
i
i
l
l
l
//
//
//
:
:
ttp:
http 2.3.2 ISPA (Infeksi SaluranhPernafasan)......................................
http36
d/
c.i
ej.a
.un
rary
b
i
l
/
/
:
tp
h
2.3.3 Tuberkulosis (TB)
36
d/ ...............................................................
d/
/
c.i
c.i
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
2.3.4 Demam
37
y.un Berdarah Dengue (DBD).......................................
y.un
y.un
r
r
r
a
a
a
r
r
r
//lib Penyakit Kulit .....................................................................
37
:2.3.5
://lib
://lib
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
2.4 Evaluasi Program....................................................................... 37
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
a
nej.
ac
nej.
.u
r
r
rary
b
b
b
i
i
i
l
l
l
/
/
/
/
/
/
:
:
:
http 2.4.3 Tujuan Evaluasi Program
http....................................................
http39
tp://
d/
une
ry.
libra
une
ry.
libra
://
/
d/
.id/
2.4.5 Kerangkaj.Monitoring
dan Evaluasi dalamj.Sebuah
ac.i
ac.i Sistem . 41
http
c.id
h
2.4.4 Kriteria Evaluasi.................................................................. 39
d/
ac.i
a
nej.
.id/
a
nej.
u
u
2.4.2 Jenis
38
ary. Evaluasi Program .......................................................
ary.
nej.
u
ry.
libra
/
/
2.4.1 Pengertian Evaluasi
37
c.id Program ..............................................
c.id
/
c.id
a
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
p://
httxiii
ac
nej.
ht
/
c.id
a
nej.
h
/
c.id
a
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
y.u
ry.u
h
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
h
.id/
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
t Sistem .........................................................................................
h2.5
ht
ht 42
2.5.1 Pengertian Sistem................................................................ 42
d/
ac.i
d/
d/
.un
/
c.id
.i
c.i
2.5.2 Ciri-cirieSistem
42
j.ac ....................................................................
ej.a
j.
.une
ary
/libr
h
j.a
.une
.un
ary
ary
2.5.3
43/library
/librKomponen Sistem ...............................................................
/libr
tp:/
/
:/
:/
ttp:Kerangka
h2.6
http
http46
Konseptual ...............................................................
Bab 3. METODE PENELITIAN
48
/ ................................................................
/
id/
.ac.
nej
ry.u
libra
/
/
:
p
t
h
/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e ...........................................................................
e
e
3.1 Jenis Penelitian
48
y.un
y.un
y.un
r
r
r
a
a
a
r
r
r
3.2p:Tempat
48
//lib dan Waktu Penelitian
//lib
:..................................................
://lib
p
p
t
t
t
t
t
t
h
h
h
3.2.1 Tempat Penelitian................................................................ 48
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
3.2.2 Waktu Penelitian
48
.id/ .................................................................
.id/
ac
nej.
h
.id/
ac
nej.
u Sampel ..................................................................
3.3 Populasi
49
ry.dan
ry.u
ac
nej.
u
ry.
a
a
a
r
r
r
b
b
b
i
i
i
://l
://l
://l
http 3.3.1 Populasi ...............................................................................
http
http49
h
3.3.2 Sampel................................................................................. 49
d/
ac.i
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
d/
ac.i
nej
ry
/
nej
.id/
u
u
ac
nej.
u
.
3.4.1
Penelitian ..............................................................
49 brary.
ary.
rVariabel
rary
b
b
i
i
l
l
/
/
:/
:/
://li
http 3.4.2 Definisi Operasional............................................................
http
http50
h
3.5 Data dan Sumber Data .............................................................. 59
.id/
.id/
ac
ac
3.5.1 Data Primer
59
nej. .........................................................................
nej.
j.
.une
libra
tp://
/
id
id
3.4 Variabel dan Definisi
49
.ac. Operasional ...........................................
.ac.
ry.u
ry.u
ry
ra
ra
ra
3.5.2
60
//lib Data Sekunder .....................................................................
//lib
//lib
:
http
:
http
:
http
/
c.id
j.a
.une
h
3.6 Teknik dan Instrumen Pengumpulan Data ............................. 60
d/
c.i
ej.a
.un
rary
b
i
l
/
/
:
tp
3.6.1 Teknik Pengumpulan
Data..................................................
60
d/
d/
/
c.i
c.i
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
3.6.2 Instrumen
60
y.un Pengumpulan Data .............................................
y.un
y.un
r
r
r
a
a
a
r
r
r
/lib Analisis Data ..................tp61
//lib Pengolahan, Penyajian
3.7
:Teknik
:/dan
://lib
p
p
t
t
t
t
t
h
h
h
h
3.7.1 Teknik Pengolahan Data ..................................................... 61
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
/
/
3.7.2 Teknik Penyajian
62
c.id Data ........................................................
c.id
a
nej.
u
u
3.7.3 Teknik
62
ary. Analisis Data...........................................................
ary.
.id/
ac
nej.
y.u
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
.u
/
c.id
.id/
ac
nej.
y.u
/
c.id
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht xiv
a
nej.
h
.id/
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
a
nej.
ac
nej.
r
r
rary
b
b
b
i
i
i
l
l
l
/
/
/
/
/
/
:
:
ttp:Kerangka Operasional...............................................................
h3.8
http
http63
.id/
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
a
nej.
ht
/
c.id
a
nej.
h
/
c.id
a
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
ry.u
h
.id/
y.u
h
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
BAB 4.
htHASIL DAN PEMBAHASAN
ht.......................................................
ht 64
d/
ac.i
4.1 Hasil Penelitian ........................................................................... 64
d/
d/
.un
/
c.id
c.i
c.i
4.1.1 Gambaran
64
ej.aUmum Tempat Penelitian ..................................
ej.a
j.
.une
ary
/libr
h
j.a
.une
.un
ary
ary
ary
4.1.2
/librInput Pelaksanaan Klinik Sanitasi
/libr ....................................... 65/libr
tp:/
:/
:/
:/
http 4.1.3 Proses Pelaksanaan Klinik
http Sanitasi.....................................
http69
id/
.ac.
nej
ry.u
libra
/
/
:
p
t
h
4.1.4 Output Pelaksanaan
72
/ Klinik Sanitasi ....................................
/
/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e...............................................................................
e
e
4. 2 Pembahasan
75
y.un
y.un
y.un
r
r
r
a
a
a
r
r
r
Sanitasi.......................................
75
//lib Input Pelaksanaan Klinik
:4.2.1
://lib
://lib
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h
h
h
4.2.2 Proses Pelaksanaan Klnik Sanitasi ...................................... 82
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
4.2.3 Output Pelaksanaan
87
.id/ Klinik Sanitasi ....................................
.id/
ac
nej.
h
.id/
ac
nej.
BAB 5. KESIMPULAN
92
ry.u DAN SARAN .......................................................
ry.u
ac
nej.
u
ry.
a
a
a
r
r
r
b
b
b
i
i
i
//l
://l
://l
.................................................................................
ttp:Kesimpulan
h5.1
http
http92
h
5.2 Saran............................................................................................ 93
/
/
/
/
95
c.idDAFTAR PUSTAKA ...................................................................................
c.id
c.id
c.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
.une
.une
.une
.une
y
y
y
y
r
r
r
r
LAMPIRAN..................................................................................................
98
a
a
a
a
r
r
r
libr
://lib
://lib
://lib
p
p
p
tp://
t
t
t
t
t
t
h
h
h
/
c.id
j.a
.une
rary
lib
tp://
rary
://lib
http
.id/
ry.u
rary
://lib
http
ry.u
ry.u
ry.u
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
/
c.id
.id/
ac
nej.
y.u
/
c.id
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht xv
a
nej.
h
.id/
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
a
nej.
ry.u
h
.id/
ac
nej.
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
h
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
ac
nej.
ry.u
h
.id/
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
h
.id/
ry.u
h
ac
nej.
rary
://lib
http
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
/
c.id
j.a
.une
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
/
c.id
j.a
.une
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
t
/
c.id
j.a
.une
ht
/
c.id
a
nej.
h
h
/
c.id
a
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
y.u
y.u
/
rary
/
rary
://lib
http
y.u
ht
c.id
j.a
.une
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
DAFTAR
ht TABEL
c.id
lib
tp://
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
h
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
j.a
.une
ry.u
h
.id/
y.u
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
/
h
c.id
j.a
.une
rary
://lib
http
/
c.id
j.a
.une
Halaman /library
:/
http
h
3.1 Variabel penelitian, definisi operasional, cara pengumpulan data,
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
/
/
indikator dan kriteria pengukuran
..........................................................
50
c.id
c.id
a
a
.
.
j
j
e
e
n
n
.u Berdasarkan Kelompok aUmur.
.u
4.1Distribusi Responden
rary
r ry .............................. 65
/lib
ttp:/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
/lib
ttp:/
4.2Distribusi
Responden Berdasarkan Tingkat
Pendidikan...........................
h
h
h 65
h
4.3 Distribusi Responden Berdasarkan Masa Kerja....................................... 66
/
/
/
/
c.id4.4Distribusi Responden Berdasarkan
c.id
c.id
c.id
a
a
a
a
Pelatihan
...........................................
66
.
.
.
.
j
j
j
j
.une
.une
.une
.une
y
y
y
y
r
r
r
r
a
a
a
a
r
r ......................................... 67/libr
4.5 Distribusi/liKetersediaan
Sarana dan Prasarana
libr
:/ b
://lib
p
p
tp://
t
t
t
t
ttp:/
h
h
h
4.6Distribusi Pedoman Teknis Klinik Sanitasi .............................................. 68
h
4.7Distribusi
Berdasarkan Pelaksanaan
Klinik Sanitasi di Dalam Gedung
... 69
/
/
/
/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
4.8Distribusi Berdasarkan
neLuar Gedung ...... 69
.une Pelaksanaan Klinik Sanitasi
.udi
.une
y
y
y
r
r
r
a
a
a
r
r
r
4.9 Distribusi
70
://libPencatatan dan Pelaporant.......................................................
://lib
://lib
p
p
p
t
t
t
t
t
h
h
h
h
/
Penyakit
Berbasis Lingkungan yang
d/
d/ dirujuk
d/
c.id4.11 Jumlah Pasien Penderita
ac.i
ac.i
ac.i
.
.
.
j
j
j
e
e
e
.un
ke Klinik Sanitasi
untuk Dikonseling di Seluruh
y.un
yPuskesmas
y.un
r
r
r
a
a
a
r
r
r
/lib Jember Tahun 2012 ..........................................................
://lib
://lib
dihKabupaten
ttp:/
http
http72
h
.id
j.ac
une
ry.
libra
tp://
4.10 Distribusi Pemantauan dan Evaluasi ...................................................... 71
j.a
.une
rary
lib
tp://
4.12Data jumlah sarana sanitasi di Kabupaten Jember tahun 2012 .............. 73
/
/
/
.id/
di Seluruh Puskesmas
c.id4.13Angka Penyakit Berbasis
cLingkungan
c.id
c.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
ne
y.un
y.uProgram
y.un Jember
y.un
r
r
r
r
yang
Melakukan
Klinik
Sanitasidi
Kabupaten
a
a
a
a
r
r
r
r
lib
://lib
://lib
://lib
p
p
p
tp://
t
t
t
t
t
t
h 2012 .............................................................................................
h
h 74
Tahun
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
y.u
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
/
c.id
.id/
ac
nej.
y.u
/
c.id
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht xvi
a
nej.
h
.id/
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
a
nej.
ry.u
h
.id/
ac
nej.
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
ht
/
c.id
a
nej.
h
h
/
c.id
a
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
y.u
ht
/
rary
lib
tp://
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
/
c.id
j.a
.une
rary
://lib
http
.id/
ac
nej.
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
DAFTAR
ht GAMBAR
c.id
h
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
j.a
.une
ry.u
h
.id/
y.u
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
ht
h
/
c.id
j.a
.une
rary
://lib
http
/
c.id
j.a
.une
ary
Halaman
/libr
ttp:/
h 25
2.1 Alur Kegiatan Klinik Sanitasi ..................................................................
2.2 Hubungan Unsur-Unsur Sistem
45
/ ...............................................................
/
id/
.ac.
/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e...............................................................................
e
e
2.3 Kerangka Konseptual
46
y.un
y.un
y.un
r
r
r
a
a
a
r
r
r
b
3.1 Kerangka
63
://liOperasional..............................................................................
://lib
://lib
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h
h
h
nej
ry.u
libra
/
/
:
p
t
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
y.u
y.u
y.u
/
rary
.id/
ry.u
rary
://lib
http
ry.u
ry.u
ry.u
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
/
c.id
.id/
ac
nej.
y.u
/
c.id
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
htxvii
a
nej.
h
.id/
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
a
nej.
ry.u
h
.id/
ac
nej.
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
h
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
ac
nej.
ry.u
h
.id/
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
h
.id/
ry.u
h
ac
nej.
rary
://lib
http
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
/
c.id
j.a
.une
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
/
h
c.id
j.a
.une
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
t
/
rary
://lib
http
y.u
ht
c.id
j.a
.une
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
c.id
h
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
j.a
.une
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ac
nej.
h
.id/
ac
nej.
ht
/
c.id
a
nej.
h
.id/
ac
nej.
h
.id/
lib
tp://
.id/
ac
nej.
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
h
h
/
c.id
a
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
y.u
ht
/
rary
lib
tp://
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
/
c.id
j.a
.une
rary
://lib
http
.id/
ac
nej.
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
DAFTAR
ht LAMPIRAN
c.id
h
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
j.a
.une
ry.u
h
.id/
y.u
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
r
ibra
l
/
/
:
tp
.id/
ac
nej.
ht
h
/
c.id
j.a
.une
rary
://lib
http
/
c.id
j.a
.une
ary
Halaman
/libr
ttp:/
h 98
A. Lembar Persetujuan Responden ................................................................
B. Kuesioner Penelitian..................................................................................
99
/
/
id/
.ac.
/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
C. Lembar Observasi.....................................................................................
106
y.un
y.un
y.un
r
r
r
a
a
a
r
r
r
lib
D. Surat Ijin
..................................................................................
108
://Penelitian
://lib
://lib
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
/
/
/
Sanitasi
.....................................................
116
.idF./ Contoh Buku Register Klinik
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
G. Contoh Buku Register
117
.uneKlien ....................................................................
.une
.une
y
y
y
r
r
r
a
a
a
r
r
r
://lib
://lib
://lib
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
nej
ry.u
libra
/
/
:
p
t
h
E. Rekapitulasi Hasil Penelitian.................................................................... 110
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
.id/
.id/
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
y.u
/
rary
.id/
ry.u
rary
://lib
http
ry.u
ry.u
ry.u
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
/
c.id
.id/
ac
nej.
y.u
/
c.id
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
htxviii
a
nej.
h
.id/
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
a
nej.
ry.u
h
.id/
ac
nej.
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
h
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
ac
nej.
ry.u
h
.id/
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
h
.id/
h
.id/
ry.u
h
ac
nej.
rary
://lib
http
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
/
c.id
j.a
.une
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
tt
/
h
c.id
j.a
.une
.id/
ac
nej.
libra
/
/
:
p
t
/
rary
://lib
http
y.u
ht
c.id
j.a
.une
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
c.id
.id/
ac
nej.
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht
j.a
.une
lib
tp://
.id/
ac
nej.
ht
/
c.id
a
nej.
h
/
c.id
a
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
t
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
ry.u
y.u
ht
/
c.id
rary
lib
tp://
ry.u
ry.u
: Air Minum dan Penyehatan Lingkungan
BAB
: Buang Air Besar /
: Departemen Kesehatan
.id/
j.
.une
ry
HAKLI
c
ac
: Himpunan
ej.a
nej. Ahli Kesehatan LingkungannIndonesia
: Kabupaten
ac
nej.
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
h
h
.id/
d/
c.i
: Lokakaryaj.a
Mini
r
ibra
l
/
/
:
tp
://
http
ry.u
libra
/
/
:
p
tt
.id/
/
c.id
ac
nej.
y.u
r
ibra
l
/
/
:
tp
ht xix
a
nej.
h
.id/
ac
nej.
y.u
ry.
libra
ac
nej.