Uśmiech jego rozpłynął się, gdy szedł, a ciężka chmura zakryła powoli słońce, rzucając cień na ponurą fasadę Trinity. Tramwaje mijały się, przejeżdżając,
odjeżdżając, podzwaniając. Zbyteczne słowa. Wszystko dzieje się tak samo, dzień po dniu: oddziały policji wymaszerowują, wracają: tramwaje wjeżdżają, wyjeżdżają.
Kto mówi? Narrator? Bloom? Czym jest wypowiedź? W. Szkłowski: „Dzieło sztuki jest postrzegane w obrębie stosunków łączących je z
innymi dziełami artystycznymi oraz dzięki skojarzeniom z nimi …. Nie tylko parodia, ale każde dzieło sztuki tworzone jest jako paralela i w opozycji do jakiegoś
wzoru”
Michaił Bachtin: teorie międzytekstowej poliwalencji
„W każdym nowym stylu pojawia się element tego, co jest nazywane reakcją na poprzedni styl literacki; zawiera on an równi wewnętrzną polemikę,
zakamuflowaną, by tak rzec, antystylizację czyjegoś stylu, a często nawet jawną parodię …. Artysta prozaik rozwija się w świecie wypełnionym słowami innych,
pośród których szuka własnej drogi … Każdy członek mówiącej wspólnoty napotyka nie słowa ‘językowe’ neutralne, wolne od czyichś ocen i orientacji, lecz
słowa zamieszkałe przez głowy innych. Docierają doń niesione głosem kogoś drugiego, napełnione głosem kogoś drugiego. Każdy wyraz pojawiający się w jego
własnym kontekście pochodzi z innego kontekstu, naznaczonego już interpretacją. Jego myśl spotyka jedynie już zajęte słowa.”
Problemy poetyki Dostojewskiego
Estetyka twórczości słownej – vnenakhodimost sens tekstu jest efektem starcia
sił =sensów; wszystko, co dotyczy mnie, poczynając od mego imienia, dociera do mojej świadomości przez usta innych; wielogłosowość tekstu
495
Roland Barthes
Wykład, 1977: o przedstawieniu
Semiotyczna definicja reprezentacji: „rzeczywistość jest niemożliwa do przedstawienia i dlatego ludzie ustawicznie chcą przedstawiać ją przez słowa, dlatego istnieje historia
literatury. . . . Ludzie nie przyjmują do wiadomości, ze zupełnie nie istnieje paralelizm między rzeczywistością a językiem, i to wyparcie, może równie stare jak sam język, tworzy
nieustanną krzątaninę literaturę.” R. Barthes, „Wykład”
Tylko przepaść miedzy językiem a światem umożliwia literaturę vs Miłosz
„Efekt rzeczywistości” :
Artysta „realistyczny” nie umieszcza u źródeł swego dyskursu „rzeczywistości”, lecz tylko, na tyle daleko, na ile jest to możliwe, rzeczywistość już
zapisaną, kod prospektywny, wzdłuż którego, jak okiem sięgnąć, ciągnie się amfilada kopii. SZ
Innymi słowy, to, co „realne” w historii „obiektywnej” jest zawsze nie sformułowanym signifié, ukrytym za pozorną wszechmocą widocznego desygnatu. Sytuacja taka określa to,
co nazwać by można e f e k t e m r e a l n o ś c i
. Dyskurs historii -
„odrzeczywistnienia wypowiedzieć nie można” Fragmenty dyskursu miłosnego,
150-51 •
SZ signifié konotacji: „Czym jest znaczącość? Sensem, ale wytwarzanym zmysłami
sensuellement: sensuel.”
semiosis -
iluzja referencyjna efekt rzeczywistości
1. Syntagma narracyjna i „nieznacząca notacja” szczegół, detal opisu
- Ferdinand de Saussure: relacje asocjacyjne paradygmatyczne; relacje
syntagmatyczne SLAJD 26 Barthes, Podstawy semiologii
46-48 Nie istnieje „czyste słowo” w izolacji, każde słowo staje się elementem
syntagmy narracyjnej.
2. Realizm a prawdopodobieństwo opis i jego funkcja estetyczna: styl epideiktyczny w retoryce, obok dyskursu politycznego i prawnego –
wzbudzenie podziwu, a nie przekonanie słuchaczy; wiarygodność jest dyskursywna, nie referencyjna; nowa retoryka aleksandryjska, II w.,
ekfraza =dokładny opis dzieła sztuki, pozbawiony może być realistyczności odzwierciedlenia, prawdziwości
; hypotyposis =
unaocznienie Od starożytności „realne” stoi w opozycji do „wiarygodnego” czy porządku
narracji imitacji czy „poezji”. „Prawdopodobne” = zgodne z powszechną opinią nie opinią absolutną.
Tzvetan Tovorov, Poetyka:
„literatura nie jest wypowiedzią, która może być prawdą lub fałszem, w przeciwieństwie do wypowiedzi naukowych; jest
taką wypowiedzią, która nie poddaje się próbie weryfikacji, nie jest ani prawdziwa, ani fałszywa i stawianie tego zagadnienia nie ma sensu; to
właśnie określa jej status fikcji.”
Arystoteles: prawdopodobieństwo jest stosunkiem łączącym nie wypowiedź i jej referenta na mocy stosunku prawdziwości, lecz wypowiedź z tym, co
jej odbiorcy uważają za prawdziwe miedzy dziełem a powszechną opinią. Opinia powszechna nie jest rzeczywistością, a jeszcze jedną, niezależną
od utworu, wypowiedzią reguły gatunkowe, prawa gatunku: powieść sentymentalna będzie prawdopodobna, jeśli rozwiązaniem akcji będzie
małżeństwo bohatera z główną bohaterką, występek ukarany, a cnota nagrodzona.
RELACJE PARADYGMATYCZNE asocjacyjne - in absentia – alboalbo – selekcjapodobieństwometafora
Jakobson ; scalanie punktów narracji
RELACJE SYNTAGMATYCZNE - in praesentia – ii – kombinacjaprzyległośćmetonimia
Jakobson; podtrzymywanie pragnienia Peter Brooks, figura wiązania elementów w znaczący łańcuch, sekwencja,
ruch totalizujący, dopełnianie ciągłości, pragnienie przynależy narracji sekwencja: poczatek-koniec
Funkcja poetycka = projekcja zasady ekwiwalencji z osi wyboru na oś kombinacji
afatycznych” 1956
1. kombinacja
in praesentia , 2. selekcja
in absentia
… dana wypowiedź tekst jest kombinacją części składowych zdań, wyrazów, fonemów itd. w y b r a n y c h z inwentarza wszystkich możliwych części składowych z kodu. Składniki
kontekstu są w stanie s t y c z n o ś c i, podczas gdy w serii alternacyjnej znaki są połączone przez różne stopnie
p o d o b i e ń s t w a, od równoważności właściwej synonimom do wspólnego trzonu właściwego antonimu.
Dwa typy afazji: 1. zakłócenie w dziedzinie podobieństwa selekcji i substytucji; metajęzyka
- opuszczanie podmiotu; eliptyczne ciągi dalsze; zachowanie wyrazów i wyrażeń wymagajacych kontekstu zaimki, partykuły łączące – rusztowania informacji
- Kontekstualizacja wyrazów i wyrażeń •„to jest ołówek” = „do pisania” metonimiczna kontekstualizacja wyrażenia; przyległość
przestrzenna lub czasowa; bachelor apartments, ale nie: bachelor = człowiek nieżonaty
159
•Osoba nie może przejść ani od wyrazu do jego synonimów i wyrażeń opisowych, ani do jego heteronimów równoważnych wyrażeń w innych językach; brak zrozumienia metaforyczności
wyrazów rozumianych w wyrażeniu dosłownym •Afatyczne upośledzenie zdolności nazywania jest utratą metajęzyka „W używanym przez nas
kodzie nazwą wskazanego przedmiotu jest o ł ó we k.” i zdolności metaforyzacji „jeść” zamiast „opiekacz do chleba”; „Kiedy [pacjent – xsp] nie mógł sobie przypomnieć wyrazu
„czarny” zastąpił go opisem: „to się robi dla zmarłych”.”
162-64
