LM Kimia 10
Irena Kotobelli E
Eglantina Metaj
T U E S Aishe Karaj B O I A H T Ë P S Libër mësuesiKimia
10 KLIKONI KËTU
www.mediaprint.al
042251614
Libër mësuesi Kimia
10 Autore: Irena Kotobelli Eglantina Metaj Aishe Karaj
Titulli: Libër mësuesi - Kimia 10
Irena KotobelliAutore: Eglantina Metaj Aishe Karaj
Drejtuese botimi: Anila Bisha Redaktore: Nisela Meçi Dizajni: Mirela Ndrita Kopertina: Arben Hamzallari Shtëpia Botuese Mediaprint
ISBN 978-9928-08-265-7 Botimi i parë, 2016 Shtypi: Shtypshkronja Mediaprint
Hyrje
i mësuesit Kimia 10 vjen në mbështetje të Librit të nxënësit Kimia 10 dhe Librit
Libri të ushtrimeve Kimia 10. Libri i mësuesit Kimia 10 u jep mësuesve modele mësimesh të në metoda bashkëkohore, në përputhje të plotë me kurrikulën e re dhe të mbështetura realizueshme gjatë procesit mësimor.
tekst synon të jetë sa më pranë mësuesve: Ky
për të kuptuar dhe zbatuar më mirë metodologjinë e planifikimit vjetor të programit lëndor; t’u mundësuar standarde për të menaxhuar me fleksibilitet planin sipas nevojave;
për
për të arritur një mësimdhënie dhe mësimnxënie të suksesshme bashkëkohore; të arritur rezultate sa më të vlefshme në fushën e shkencës së kimisë, duke
për lidhjen midis kompetencave kyçe dhe kompetencave të fushës me anë të realizuar
të të nxënit; situatave i mësuesit Kimia 10 përmban:
Libri Plan vjetor; Plane tremujore; Plan‐ditarë për tema të caktuara; Mënyra e zhvillimit të punëve praktike.
Hartimi i planit vjetor dhe planeve tremujore është moment shumë i rëndësishëm I.
punën e çdo mësuesi. Zbatimi i kurrikulës së re me bazë kompetencat është një tjetër sfidë në radhës për ju. Studimi dhe zbërthimi i programit është hapi i parë që do t’ju orientojë për të e
rezultate maksimale të të nxënit gjatë gjithë procesit mësimor. siguruar t’ju ndihmuar sado pak në punën tuaj fisnike, në këtë tekst do gjeni një zbërthim
Për detajuar të programit për lëndën Kimia 10, shoqëruar me hartimin e detajuar të planit të
dhe planeve tremujore, ku janë organizuar temat mësimore në periudha tremujore, vjetor respektuar të gjitha formatet e dhëna nga institucionet përkatëse për kurrikulën. duke
Rubrika më e veçantë në këto formate është ‘’Situata e të nxënit’’. Hartimi i saj kërkon kohë, përkushtim, dhe njohje shumë të mirë: të rezultateve të të nxënit që mësuesi imagjinatë,
të arrijë në orën mësimore, të nxënësve dhe aftësive të tyre, të materialeve burimore synon do të jenë në funksion të realizimit të njohurive etj. që
Sa më sipër, mund të themi se dëshira, pasioni, hulumtimi, vlerësimi nga ana e do çojë në hartimin e një situate të nxëni sa më efektive në favor të të nxënit. Për mësuesit planin e parë tremujor ato janë të përgatitur për ju.
mund të vëzhgoni me kujdes gjithçka të paraqitur dhe të vlerësoni se sa janë të Ju përshtatshme për ju këto situata.
Në pjesën e tretë të këtij teksti mësimor do të gjeni 20 modele ditarësh që janë II.
hartuar për tremujorin e parë mësimor. Çdo model ditari është në përputhje të plotë me e përcaktuara. Hartimi i çdo modeli është mbështetur në të nxënit me situata. formatet
Të nxënit me situata përfshin pjesëmarrjen e nxënësve në detyra që janë të ngjashme 1 zbatimet në jetën reale Nëse e vendosim nxënësin në një situatë të jetës reale ku me . të ndërveprojë me individë të tjerë, atëherë ai nxë. 1
Të nxënit me situata, kompetenca dhe situata e të nxënit ( IZHA) Libër mësuesi Kimia 10
3
Përmes situatave të të nxënit, nxënësit janë në gjendje të zhvillojnë aftësitë dhe t’i ato saktësisht. përdorin
Përmes situatave të të nxënit, nxënësit fitojnë përvoja që i zbatojnë gjatë gjithë jetës. Të nxënit me situata përfshin përdorimin në shkallë të lartë të teknologjisë, pasi ajo
mundësitë e zëvendësimit të demonstrimeve praktike. krijon moment tjetër i rëndësishëm në hartimin e ditarëve model është përcaktimi i
Një të nxënit sipas kompetencave kyçe dhe kompetencave të fushës rezultateve
e të nxënit për çdo kompetencë kyçe janë trajtuar në pjesën e parë të këtij Rezultatet
(si të hartojmë planin vjetor), si dhe në fillim të çdo plani tremujor, kështu që nuk është teksti e arsyeshme që të paraqiten në çdo plan‐ditar. parë
e të nxënit për çdo kompetencë të fushës janë paraqitur në planet tremujore dhe Rezultatet
e rëndësishmja është paraqitja e tyre në plan‐ditar duke respektuar programin mësimor. më më pak i rëndësishëm për hartimin e një plan‐ditari është edhe përcaktimi i
Jo kyçe dhe burimeve të domosdoshme për një orë mësimore. Hartimi i tyre është i koncepteve
për të synuar rezultate sa më të larta të nxëni. domosdoshëm e përdorur në këto modele ditarësh është e pasur me teknika dhe
Metodologjia që nxitin veprimtaritë me në qendër nxënësin. Metodologjia e përdorur është në metoda
të situatës së të nxënit. Kjo është arsyeja pse është shumë e rëndësishme zgjedhja e funksion
së duhur në fillim të situatës dhe në vazhdim të saj. Duhet të theksohet fakti që nuk teknikës një strukturë fikse; situata e të nxënit synohet të shtrihet gjatë gjithë orës mësimore, po ka
edhe metodologjia. Duke pasuar parasysh këtë fakt, është menduar që trajtimi ashtu metodologjik të organizohet në përgjithësi sipas këtyre hapave:
Veprimet në situatë; Trajtimi i mëtejshëm i situatës; Përfundimi i situatës.
Siç u përmend më sipër, meqë situata e të nxënit shtrihet gjatë gjithë orës mësimore, edhe metodologjia, çdo hap pune është i shoqëruar me një teknikë të caktuar sikurse mësimdhënie, si për shembull:
Veprimet në situatë / Përmbledhje e strukturuar Trajtimi i mëtejshëm i situatës / Veprimtari mendim i drejtuar Përfundimi i situatës / Hartë koncepti
Këto ditarë përfshijnë dhe rubrikën “Vlerësimi i situatës” që mund të realizohet nga
ose nga vetë nxënësit në formën e vetëvlerësimit. Në përfundim synohet të mësuesi përcaktohet se sa e kuptojnë dhe e realizojnë nxënësit situatën e të nxënit, cilat janë llojet e
kyçe apo të fushës që ata kanë përfituar, çfarë qëndrimesh dhe vlerash kompetencave personale fiton nxënësi për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin, çfarë qëndrimesh dhe vlerash
në fushën e komunikimit për jetën, shkencën, përdorimin e teknologjisë etj. fiton Në
përfundim të ditarëve gjendet rubrika “Punë e pavarur dhe detyrë shtëpie”. e ditarit përmbajnë trajtimin e temave të reja mësimore, trajtimin e disa
Modelet praktike, si dhe orë ushtrimesh ose përsëritje. Orët e tjera të veprimtarive veprimtarive
që nuk janë paraqitur si orë mësimore, mund të jepen nga mësuesi si punë të praktike për detyrë shtëpie. Të gjitha veprimtaritë praktike janë të përmbledhura në pjesën pavarura
fundit të këtij teksti mësimor. 4 e
Libër mësuesi Kimia 10
Hartimi i planit vjetor
Plani vjetor lëndor hartohet në përputhje me dokumentet kurrikulare. Plani vjetor lëndor hartohet dhe zbatohet duke marrë parasysh fleksibilitetin e kurrikulës. Plani vjetor lëndor hartohet duke u mbështetur në formate orientuese.
të hartosh planin vjetor dhe ato tremujore në lëndën e KIMISË X, një mbështetje absolute Që
mësuesin është programi mësimor i miratuar nga MASH dhe të gjitha dokumentet për që shoqërojnë këtë program. kurrikulare
kurrikulën e re me bazë kompetencat, kurrikula e shkencës ndihmon në zhvillimin e Në
që u shërbejnë individëve në aspektin personal, social, ekonomik dhe që kompetencave me çështje lokale, kombëtare dhe globale. Kompetencat që zhvillon fusha e shkencave lidhen
natyrës, kontribuojnë në të gjitha shkallët në arritjen e kompetencave kyçe në funksion të të nxënit gjatë gjithë jetës. të
lëndore konceptohet si mjet për realizimin e kompetencave kyçe dhe atyre të Përmbajtja nëpërmjet formësimit të situatave të të nxënit. fushës
e të nxënit janë situata që lidhen me kontekstin e të nxënit. Situatat
mund të jenë situata në mjedise të mbyllura ose të hapura, brenda shkollës ose jashtë saj. Ato
i mësuesit në mësimdhënien përmes situatave është ai i udhëheqësit e i lehtësuesit gjatë Roli
aktive të nxënësit. nxënies
e shkencave natyrore integron: Fusha
njohuri, shkathtësi, qëndrime e vlera (nëpërmjet lëndëve fizikë, kimi, biologji.)
i programit bëhet duke respektuar parimet e gjithëpërfshirjes në aspektin gjinor, Zbatimi
kulturor, racor, fetar, të paaftësive dhe nevojave të veçanta të nxënësve. etnik,
I. Qëllimet e fushës:
zhvillojnë njohuritë dhe konceptet bazë për formimin shkencor në fushën e shkencave natyrës; të
zbulojnë lidhjet e varësisë ndërmjet botës së gjallë dhe mjedisit; zbulojnë lidhjet e varësisë ndërmjet botës së gjallë, jo të gjallë dhe mjedisit; zhvillojnë aftësitë shkencore, mendimin kritik dhe krijues; zbatojnë njohuritë dhe aftësitë shkencore në mënyrë analitike, kritike dhe krijuese në
që kërkojnë zgjidhje dhe marrje vendimesh; problemet vlerësojnë kontributin e shkencës dhe teknologjisë për mirëqenien e njeriut dhe shoqërisë; ndërgjegjësohen për të bashkëvepruar me mjedisin në mënyrë të përgjegjshme dhe konsensuale; përshkruajnë proceset natyrore në kohë dhe hapësirë;
Libër mësuesi Kimia 10
5 Libër mësuesi Kimia 10 6
përshkruajnë burimet energjetike; përdorin teknologjinë e informacionit dhe të komunikimit si mjet për sigurimin dhe komunikimin
KOMPETENCA I Kompetenca e komunikimit dhe e të shprehurit KOMPETENCA II Kompetenca e të menduarit KOMPETENCA III Kompetenca e të nxënit KOMPETENCA IV Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin KOMPETENCA V Kompetenca personale KOMPETENCA VI Kompetenca qytetare KOMPETENCA VII Kompetenca digjitale
c) Vendos lidhjen mes shkencës dhe teknologjisë d) Formon një opinion për çështjen Kompetenca 3: Komunikimi me gjuhën dhe terminologjinë e shkencës a) Shkëmben informacionin shkencor dhe teknologjik b) Interpreton mesazhet shkencore dhe teknologjike c) Krijon dhe ndan mesazhe shkencore dhe
çështja
d) Zbaton planin e veprimit Kompetenca 2: Përdorimi i mjeteve, objekteve dhe procedurave shkencore a) Vendos çështjet shkencore në kontekstin e duhur b) Kupton parimet shkencore mbi të cilat ngrihet
c) Analizon rezultatet
b) Zhvillon një plan veprimi
Kompetenca 1 : Identifikimi i problemeve dhe zgjidhja e tyre a) Përcakton problemin
i secilës prej lëndëve brenda fushës, në funksion të zhvillimit të kompetencave. Tematikat e përbashkëta në fushën e shkencave të natyrës për shkallën e pestë janë:
e informacionit; shpjegojnë rolin e shkencës në zhvillimin e qëndrueshëm si dhe në ruajtjen dhe mbrojtjen e mjedisit;
III. Kompetencat zhvillohen përmes tematikave të përbashkëta të fushës Tematikat e përbashkëta të fushës janë elemente të rëndësishme të programit të fushës së shkencave natyrore, sipas të cilave strukturohet përmbajtja lëndore dhe integrimi konceptual
KOMPETENCAT KYÇE KOMPETENCAT E FUSHËS
e mjedisit.
shpjegojnë rolin e shkencës në zhvillimin e qëndrueshëm si dhe në ruajtjen dhe mbrojtjen
teknologjike Rezultatet e të nxënit Libër mësuesi Kimia 10
7 Tematikat Diversiteti Ciklet Sistemet Ndërveprimet Energjia Shkallëzimi dhe matja Modelet
prej 200 fjalësh dhe veçon çështjet kryesore; diskuton në grup në mënyrë konstruktive, në gjuhë amtare apo në gjuhë të huaj, në kohëzgjatje
Nxënësi:
KOMPETENCA II : Kompetenca e të menduarit (Nxënësi mendon në mënyrë krijuese)
‐përdor TIK‐un në mënyrë efektive gjatë komunikimit dhe ndërveprimit me të tjerët në jetën e përditshme, duke përfshirë edhe të nxënit e informacioneve të reja dhe kryerjen e detyrave shkollore.
prezanton një projekt artistik, humanitar, eksperimentues etj. nga fusha të ndryshme mësimore, të hartuar individualisht dhe në grup, për një temë të caktuar, duke përdorur në mënyrë efektive teknologjinë informative dhe teknologji të tjera;
‐përdor drejt strukturën dhe rregullat standarde të drejtshkrimit të gjuhës amtare në kontekste dhe forma të ndryshme të shkrimit, si: ese, e‐mail (postë elektronike), letër formale dhe joformale etj.;
jo më shumë se 10 minuta, duke dhënë dhe duke marrë informacion për një temë të caktuar nga fushat mësimore ose nga jeta e përditshme;
shprehet përmes një forme të komunikimit për një temë të caktuar në një material (prezantim)
Strukturimi i programit mbi rezultatet e të nxënit për kompetencë në secilën lëndë dhe në tematika
Nxënësi:
e komunikimit dhe e të shprehurit (Nxënësi komunikon në mënyrë efektive)
KOMPETENCA I : Kompetenca
për shkallën 5 janë :
IV. Çdo fushë ka rezultatet e saj të të nxënit që u përkasin zhvillimit të kompetencave kyçe.
Rezultatet e të nxënit të kompetencave kyçe që realizohen nëpërmjet fushës së shkencave të natyrës
të përbashkëta të njëjta për të gjitha lëndët e fushës, ndihmon në planifikimin dhe zhvillimin e situatave të të nxënit dhe lehtëson vlerësimin e nxënësit për kompetencat kyçe.
prezanton në forma të ndryshme të të shprehurit mënyrën e grumbullimit, të zgjedhjes dhe të klasifikimit të informatave për fusha të ndryshme mësimore apo për një temë të caktuar;
krahason të paktën tri burime të ndryshme të informimit për trajtimin e temës së argumenton saktësinë, rrethanat, gjen ngjashmëritë dhe dallimet, duke u njëjtë,
në kriteret e përcaktuara më parë; bazuar harton një detyrë me tekst, apo krijon një situatë logjike nga jeta e përditshme, e cila
një mesazh që kërkon zgjidhje matematikore apo një problem shkencor, përmban u bazuar në njohuritë paraprake dhe prezanton mënyrën/procedurën e duke
së problemit para të tjerëve; zgjidhjes modelon zgjidhjen e një problemi të dhënë (në klasë, apo jashtë saj) për një temë të
nga një fushë mësimore; caktuar gjykon vërtetësinë e një rezultati të dhënë (p.sh.: rezultatin e një detyre nga
shkencat, shoqëria, mjedisi etj.) i cili mund të jetë gjetur me zbatimin e matematika, të njohura ose me përdorimin e procedurave të caktuara dhe nxjerr formulave
për vërtetësinë e gjykimit të dhënë; përfundime prezanton me sukses rezultatet e punës së një detyre eksperimentale për një temë të caktuar; krijon një vepër artistike me pamje dy dhe tredimensionale me mesazhe nga një fushë
dhe shpjegon para moshatarëve hapat e ndjekur për krijimin e veprës; mësimore simulon një situatë për marrjen e një vendimi për jetën e vet ose zgjidhjen e një
me interes shoqëror, lidh vendimin me pasojat në mënyrë të përgjegjshme problemi e prezanton gjatë një debati me moshatarë në një kohëzgjatje të caktuar. dhe
III : KOMPETENCA Kompetenca
e të nxënit (Nxënësi mëson për të nxënë)
Nxënësi:
demonstron shkathtësi funksionale në lexim, në shkrim, në matematikë, në jetën e përditshme, në përmbushjen e kërkesave të ndryshme për kryerjen e një detyre apo aktiviteti;
shfrytëzon në mënyrë efektive përvojat paraprake gjatë zgjidhjes së situatave të në jetën e përditshme apo gjatë kryerjes së ndonjë detyre, aktiviteti, në ndryshme ndonjë fushë të caktuar mësimore;
parashtron pyetje dhe shfaq mendime të strukturuara për zgjidhjen e një problemi apo detyre të një teme të caktuar; zgjidh një problem të caktuar mësimor ose një situatë nga jeta e përditshme; përgatit me sukses një përmbledhje të dosjes personale (portofolit), me jo më pak se 900
me qëllim të vetëvlerësimit të përparimit të vet në një fushë mësimore të caktuar; fjalë, shfrytëzon në mënyrë të pavarur dhe efektive, teknologjinë informative dhe burime të tjera
informimit për të mbledhur materiale për zgjidhjen e një problemi apo detyre të caktuar; të paraqet idetë personale para të tjerëve për mënyrën e zhvillimit të një aktiviteti të
duke dhënë mendime të argumentuara për rezultatet e pritura (në formë caktuar, grafiku, vizatimi, shkrimi, vepre artistike etj.); skice,
shfrytëzon në mënyrë të pavarur udhëzimet e dhëna nga ndonjë burim informacioni të kryer një veprim, aktivitet, detyrë, ose për të zgjidhur një problem që kërkohet 8 për
Libër mësuesi Kimia 10 prej tij. Vlerëson vetë performancën dhe rezultatin e arritur, duke iu referuar fillestare (p.sh. burime të informacionit në libër, revistë, enciklopedi, qëllimeve
hartë, grafik, skicë, partiturë muzikore etj. internet,
IV : KOMPETENCA Kompetenca
për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin (Nxënësi kontribuon në mënyrë produktive)
Nxënësi:
përgatit, prezanton, drejton dhe merr pjesë në një fushatë të informimit të qytetarëve një fushë apo temë të caktuar, duke u mbështetur në ide të reja; për
demonstron shprehi organizative në punët individuale dhe në ekip përmes situatave duke menaxhuar potencialin individual dhe atë të grupit; reale,
harton një projekt me faza të menaxhuara mirë (individualisht ose në grup) duke konsultuar dhe informuar të tjerët si dhe duke identifikuar dhe vlerësuar shkëmbyer,
njerëzore, materiale dhe monetare në përputhje me rezultatet e pritshme. burimet
KOMPETENCA V : Kompetenca personale (Nxënësi bën jetë të shëndetshme)
Nxënësi:
analizon përparësitë dhe dobësitë personale; merr pjesë ose udhëheq një grup pune që bashkëpunon me përfaqësues të
për të ndihmuar moshatarët dhe anëtarët e tjerë të komunitetit të cilët komunitetit probleme shëndetësore, sociale, ekonomike etj. Më pas, raporton me gojë ose me kanë
për përvojat personale. shkrim bën zgjidhje të bazuara në informacione dhe në përvoja të drejta për të mbrojtur
dhe mirëqenien nga rreziqet e ndryshme në jetën e përditshme. shëndetin
KOMPETENCA VI Kompetenca qytetare (Nxënësi përkushtohet ndaj të mirës së përbashkët)
Nxënësi: paraqet në forma të ndryshme të të shprehurit mënyrën e funksionimit të mjedisit të vet shoqëror në nivel lokal dhe me gjerë; demonstron shembuj konkret të mbrojtjes së mjedisit natyror dhe atij të krijuar nga njeriu në aktivitete të jetës së përditshme në shtëpi, në klasë, në shkollë dhe në komunitet; propozon alternativa se si të gjithë qytetarët mund të kontribuojnë në mënyra të ndryshme për këtë proces; diskuton me të tjerët apo në një formë tjetër të të shprehurit paraqet interesin personal për çështje publike, shoqërore, historike, natyrore etj., dhe jep propozime për
e ndonjë problemi në komunitet e më gjerë në një fushë të caktuar. zgjidhjen
KOMPETENCA VII : Kompetenca digjitale (Nxënësi përdor teknologjinë për të nxitur inovacionin)
përdor mjetet digjitale dhe mjediset informative;
Libër mësuesi Kimia 10
9
përdor mjetet digjitale për të përpunuar, krijuar, realizuar dhe demonstruar tema nëpërmjet vizualizimeve të filmuara apo të animuara; mësimore
gjen, organizon, analizon, përpunon dhe përdor informacionin nga një shumëllojshmëri burimesh;
zhvillon aftësitë krijuese, duke zbatuar njohuritë e marra në shkencën kompjuterike mediat digjitale; dhe
diskuton për përparësitë dhe kufizimet që vijnë nga përdorimi i teknologjive në jetën e shoqërisë apo komunitetit; tregohet i pavarur në procesin e mësimdhënies. individit, më
V. TABELA PËRMBLEDHËSE E PROGRAMIT (SHKALLA 5, KIMI X –XI )
TEMATIKAT KIMI
Natyra e lëndës Struktura e atomit Struktura dhe vetitë e lëndës Lidhjet kimike
Shkalla e grimcimit dhe vetitë e lëndës Sistemi periodik Nxjerrja e metaleve Identifikimi i joneve dhe gazeve Struktura dhe lidhjet e karbonit Kimi organike
Diversiteti
‐ Seritë homologe, përfshirë alkanet, alkenet, alkoolet dhe
acidet karboksilike
Industria kimike Shkenca e tokës dhe atmosferës Simbolet kimike, formulat dhe barazimet kimike Stekiometria Përqendrimi i tretësirave Acidet, bazat dhe kripërat
Reaksionet redoks Elektroliza e përbërjeve jonike në gjendje të shkrirë dhe
tretësirë ujore
Termokimia Radha e aktivitetit të metaleve Kinetika kimike Ekuilibri kimik Prodhimi bujqësor dhe përdorimi i azotit, fosforit dhe
Ndërveprimet kaliumit në plehrat kimike
Rendimentit atomik dhe rendimenti i reaksionit kimik Reaksionet e thjeshta të alkaneve, alkeneve dhe alkooleve Komponimet e karbonit si lëndë djegëse dhe lëndë e parë Polimeret 10
Libër mësuesi Kimia 10
VI. Hartimi i planit vjetor