ASPEK HUKUM GUGATAN PEMBATALAN PERKAWINAN OLEH ISTERI NON MUSLIM TERHADAP PERKAWINAN KEDUA SUAMI NON MUSLIM

igliiblib.u
g
i
d
i
/://d

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i

:// /d
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n

u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i

l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u

b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne

.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

.id

.id


ac
nej.

b.u

gili
://di

.id

ac
nej.

b.u

gili
://di

.id


ac
nej.

b.u

gili
://di

http

http

ac
nej.

b.u

gili
://di


http

SKRIPSI

ASPEK HUKUM GUGATAN PEMBATALAN PERKAWINAN OLEH
ISTERI NON MUSLIM TERHADAP PERKAWINAN KEDUA
SUAMI NON MUSLIM
(Kajian Putusan Pengadilan Agama Surabaya Nomor: 903/Pdt.G/2007/PA.Sby)

d
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.

.
j
j
j
j
e
e
e
e
ne
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u

u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i

i
idgigil
idgigil
ig il
idgigil OF CANCELLATION
/:d
/:d
LEGAL
MARRIAGE
LITIGATION
BY
NON
:p//:d
:p//:d
:p/ASPECTS
/
/
/
//dig
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
MUSLIM WIFE hTO
httSECOND MARRIAGE hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
/d/idgigili

NON MUSLIM HUSBAND
(Study of Decision Religion
Court Number: 903/Pdt.G/2007/PA.Sby)
.idSurabaya
.idd
d

je.aj.cac.i
e
n
u
igliibli.b.un
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

je.aj.cac.i
e
n
u
igliibli.b.un
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

YOSHUA DUTA BUDI PRAGIWAKSA
NIM. 060710101065

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

.cid.id
HUKUM j.ac.cid.id
aj.caFAKULTAS
.
j
e
e
n
n
e
ej.a
u
u
n
n
.
.
u
u
b
b
.
.
i
i
2010digigl ilib
idgiigl ilib
d
/
/
:
:// /di
/
/
hthtp
hthtp
ttp:
ttp:/

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

UNIVERSITAS JEMBER

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
g ili
://d/idig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
g ili
://d/idig
i

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
g ili
://d/idig

igliiblib.u
g
i
d
i
/://d

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
SKRIPSI
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
ej.
ASPEK HUKUM
PEMBATALAN
PERKAWINAN
OLEH
nGUGATAN
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
li
idgigilNON
idgigiPERKAWINAN
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
ISTERI
MUSLIM TERHADAP
KEDUA
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp
SUAMI NON MUSLIM

d.id Surabaya Nomor: 903/Pdt.G/2007/PA.Sby)
.ciAgama
.cid.id (Kajian Putusan Pengadilan
c
c
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
a
a
.
.
.
.
e
e
e
e
nej
nej
nej
nej
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
ig il
idgigil
idgigil
/:d
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt

MARRIAGE LITIGATION
BY NON
ca.cid.id LEGAL ASPECTS OFj.aCANCELLATION
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
e
n
u.n
uMARRIAGE
u.n
nej.
nej. WIFE TO SECOND
nej.
nej.
.bu.n
.bMUSLIM
.
.
u
u
u
u
b
b
b
b
.
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
b
b
NON MUSLIM HUSBAND
ig ili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
//dig
/
/
/
p
p
p
(Study
of
Decision
Religion
Surabaya
Court
Number:
903/Pdt.G/2007/PA.Sby)
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

YOSHUA
c.ididDUTA BUDI PRAGIWAKSA
c.idid

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

je.aj.ac.
je.aj.ac.
e
e
n
n
u
u
NIM. 060710101065
igliibli.b.un
igliibli.b.un
g
g
i
i
d
d
i
i
:// /d
:// /d
hthtp
hthtp
ttp:/
ttp:/

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
.
.
j
j
e
e
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/
/
:
:
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthttp JEMBER
UNIVERSITAS

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
2010
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
/d/idgigili

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
g ili
://d/idig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
g ili
://d/idig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
g ili
://d/idig

FAKULTAS HUKUM

ii

igliiblib.u
g
i
d
i
/://d

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
j
j
e
e
ne
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
idgigil
idgigil
MOTTO
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
hhtt
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

d
“ANDA TIDAK BISA
.id.id DARI TANGGUNG JAWAB
acLARI
ac.i .idHARI ESOK

ca.cid.id
a
c
c
.
.
.
j
j
j
a
a
e
e
e
j.
nej.MENGHINDARINYA
neHARI
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
DENGAN
PADA
INI”.
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

diakses pada
.cid.id
.cid.id Abraham Lincoln, www.wuryanano.wordpress.com
.cid.idtanggal 18
c
c
ca.cid.id
c
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
a
a
a
.
.
.
.
e
e
e
e
Agustus 2010 b.un
nej
nej
nej
nej
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
.
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
b
i
i
i
i
idgigil
ig il
idgigil
idgigil
/:d
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
/d/idgigili

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
g ili
://d/idig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
g ili
://d/idig

iii

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
g ili
://d/idig

igliiblib.u
g
i
d
i
/://d

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
j
j
e
e
ne
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
idgigil
idgigil
PERSEMBAHAN
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
hhtt
hhtt

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id Skripsi ini penulis persembahkan
ca.cid.id untuk :
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
j.
ej. dan Ibunda Michailinb.u.n
nej.
neBaskara
nS.H.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
1.
Ayahanda
tercinta
Tjahja
Budi
Asmara,
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
b
ig ili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
//dig
/
/
/
p
p
p
t
t
t
Victoria
Neli
tercinta
yang
telah
membesarkan,
mendoakan,
dan
memberi
hthttp
hthttp
hthttp
kasih sayang kepada anakmu selama ini;

d.id Mater Fakultas Hukum
d
did
d
Jember
aj.ca.ciAlma
aj.ca.ci .id 2. Agama, Bangsa,ejdan
aj.ca.ci .Universitas
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
e
e
e
n e
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
tercinta; ilibi.bu.un
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
ig il
idgigil
idgigil
/:d
//:d
:p//:d
:pDosen
:p//:d
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
tp
t
t
3. htBapak/Ibu
Guru
dan
Bapak/Ibu
yang
telah
tulus
membimbing,
t
t
hhtt
hhtt
htt
mengajarkan, dan membekali ilmu pengetahuan dengan penuh kesabaran dan

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
/d/idgigili

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
g ili
://d/idig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
g ili
://d/idig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
g ili
://d/idig

tak kenal lelah;

iv

igliiblib.u
g
i
d
i
/://d

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
j
j
j
e
e
e
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
gigil
idgigil PERKAWINAN OLEH
idgigil
idHUKUM
ASPEK
GUGATAN PEMBATALAN
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhttISTERI NON MUSLIM TERHADAP
PERKAWINAN KEDUA

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

SUAMI NON MUSLIM
d
i
i
.
.
d
cac.i
cacd.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
(Kajian Putusan Pengadilan
903/Pdt.G/2007/PA.Sby)
e
e
e
e
nej.
nej. Agama Surabaya Nomor:
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
ig ili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
//dig
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp

d.id
d LEGAL ASPECTS OF CANCELLATION
d
d
MARRIAGE LITIGATION
BY NON
aj.ca.ciWIFE
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
MUSLIM
TO
SECOND
MARRIAGE
ne NON MUSLIM HUSBAND
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
ig il
idgigil
idgigil
/:d
//:d
//:d
:pof
:pCourt
:p//:d
/
/
/
(Study
Decision
Religion Surabaya
Number: 903/Pdt.G/2007/PA.Sby)
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
/d/idgigili

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

SKRIPSI

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
j
j
j
e
e
e
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
Diajukan
hhtt Hukum
hhtt sebagai salah satu syarat
hhuntuk
tt memperoleh gelar Sarjana
dalam Program Studi Ilmu Hukum pada Fakultas Hukum Universitas
Jembe r

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

c.id.id

c.id.id

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
.
.
j
j
e
e
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/
/
:
:
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthttp JEMBER
UNIVERSITAS

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

a c
YOSHUA
eje.aj.ac DUTA BUDI PRAGIWAKSA
n
neje. j.a

liibli.bu.un
i
g
i
://d/dig
hthtp
ttp:/

liibli.bu.un
i
g
i
NIM. 060710101065
://d/dig
hthtp
ttp:/

FAKULTAS HUKUM
.id
.id
2010
j.ac c.id
j.ac c.id

e
n
ej.a
u
n
.
u
b
.
i
idgiigl ilib
d
/
/
:
/
/
hthtp
ttp:

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
g ili
://d/idig

e
n
ej.a
u
n
.
u
b
.
i
idgiigl ilib
d
/
/
:
/
/
hthtp
ttp:

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
g ili
://d/idig
v

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
g ili
://d/idig

igliiblib.u
g
i
d
i
/://d

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
j
j
e
e
ne
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
idgigil
idgigil
PERSETUJUAN
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
hhtt
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

SKRIPSI INI TELAH DISETUJUI
d
d
TANGGAL
ac.i .id 2 NOVEMBER 2010
ac.i .id

je. j.ac
e
n
u
n
.
u
b
idgiigliilib.
d
/
/
:
/
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

je. j.ac
e
n
u
n
.
u
b
idgiigliilib.
d
/
/
:
/
hthtp
ttp:/

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
Oleh:
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
Pembimbing,

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

KOPONG PARON PIUS, S.H., S.U.
.cid.id.194809031980021001 .ac.cid.id
.acNIP

jej.a
e
n
u
n
.
u
b
.
i
idgiigl ilib
d
/
/
:
/
/
hthtp
ttp:

jej.a
e
n
u
n
.
u
b
.
i
idgiigl ilib
d
/
/
:
/
/
hthtp
ttp:

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
.
.
j
j
e
e
nej. Pembantu Pembimbing,
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/
/
:
:
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
j
j
e
e
ne
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
idgigil
idgS.H.,M.H.
ISWI HARIYANI
igil
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
NIP .196212161988022001
hhtt
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
/d/idgigili

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
g ili
://d/idig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
g ili
://d/idig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
g ili
://d/idig

vi

igliiblib.u
g
i
d
i
/://d

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
j
j
e
e
ne
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
idgigil
idgigil
PENGESAHAN
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
hhtt
hhtt

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id Skripsi dengan judul : j.aca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
e
nej.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
ig ili
idgigili GUGATAN PEMBATALAN
idgigili
idgigili
ASPEK//d
HUKUM
PERKAWINAN //OLEH
d
/:d
/:d
/
:
:
:
/
/
/
//dig
/
/
/
p
p
p
:
:
t
t
t
hthttp NON MUSLIM TERHADAP
hthttp PERKAWINAN KEDUA
hthttpSUAMI
ISTERI
NON MUSLIM

(Kajian Putusan Pengadilan Agama Surabaya Nomor:

d
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id 903/Pdt.G/2007/PA.Sby)
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
ne
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
ig il
idgigil
idgigil
/:d
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt ASPECTS OF CANCELLATION
hhtt MARRIAGE LITIGATION
hhttBY NON
LEGAL

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
/d/idgigili

MUSLIM WIFE TO SECOND MARRIAGE NON MUSLIM HUSBAND
(Study of Decision Religion iSurabaya
Court Number: 903/Pdt.G/2007/PA.Sby)
d
id

aj.ca.c.id
.
j
e
n e
liibli.bu.un
i
g
i
:p//:d
/dig
/
p
t
t
t
hht

aj.ca.c.id
.
j
e
n e
liibli.bu.un
i
g
i
Oleh
:p//:d
/dig
/
p
t
t
t
hht

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

.idd

.idd

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

YOSHUA
je.aj.cac.i DUTA BUDI PRAGIWAKSA
je.aj.cac.i
e
e
n
n
u
u
NIM. 060710101065
ilibi.b.un
ilibi.b.un

idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

Pembimbing

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

Pembantu Pembimbing

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ISWI HARIYANI, S.H.,M.H
NIP.a.196212161988022001
c.cid.id

KOPONG PARON PIUS, S.H., S.U.
id
NIP .194809031980021001
.ac.c.id

ca.cid.id
a
.
j
j
a
.
.
e
e
nej
nej
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
p
p
t
t
Mengesahkan
:
t
t
hhtt
hhtt
Kementerian Pendidikan Nasional Republik Indonesia

jej.a
e
n
u
n
.
u
b
.
i
idgiigl ilib
d
/
/
:
/
/
hthtp
ttp:

Universitas Jember

ca.cid.id Fakultas Hukum
ca.cid.id
a
a
.
.
j
j
e
e
Dekan,
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/
/
:
:
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthttp
d.id AMRULLAH, S.H., M.Hum.
Prof. Dr..aM.
ca.ciARIEF
ca.cid.id
a
.
j
j
.
.
e
e
j
j
une NIP. 196001011988021001
une
b.un
b.un

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
g ili
://d/idig

giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
g ili
://d/idig

vii

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
g ili
://d/idig

igliiblib.u
g
i
d
i
/://d

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
j
j
e
e
ne
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
idgigil PENGUJI
idgigil PENETAPAN PANITIA
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
hhtt
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

.cid.id Penguji pada :
ca.cid.id Dipertahankan di hadapan
caPanitia
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
Hari
ig ili
idgig:iliSenin
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
:
:
/
/
//dig
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthttp
Tanggal
: 29

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

Bulan

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

: November

d
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id Tahun
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
:
2010
e
e
e
e
ne
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
ig il
idgigil
idgigil
d
/:d
:p//:oleh
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
Diterima
Panitia
Penguji
Fakultas
Hukum
Universitas
Jember.
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
.
.
j
j
e
e
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
idgigili
idgigil:i
/:d
/:d
/
/
Panitia
Penguji
:
:
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthttp
Ketua,

Sekretaris,

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

SUGIJONO S.H.,M.Hid
c. id
NIP. 195208111984031001
ej.aj.ac.

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

n e
liibli.bu.un
i
g
i
:p//:d
/dig
/
t
hthtp
t

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

MOH.idALI S.H.,M.H
c. id
NIP.197210142005011002
ej.aj.ac.

n e
liibli.bu.un
i
g
i
:p//:d
/dig
/
t
hthtp
t

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

Anggota Penguji :

d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
j
j
j
e
e
e
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt PARON PIUS, S.H., S.U.
hhtt
hhtt
…………………………
KOPONG
NIP .194809031980021001

ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
thttp HARIYANI, S.H.,M.H hthttp
hISWI
hthttp
…………………………
NIP .196212161988022001

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
/d/idgigili

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
g ili
://d/idig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
g ili
://d/idig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
g ili
://d/idig

viii

igliiblib.u
g
i
d
i
/://d

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
j
j
e
e
ne
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
idgigil
idgigil
PERNYATAAN
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
hhtt
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

.cid.id tangan di bawah ini :.ac.cid.id
ca.cid.id Saya sebagai penulis yang
cabertanda
a
a
.
.
j
j
jej.a
e
e
e
j.
j.
n
n
n
e
e
u
u
u
n
n
n
.
.
.
Nama
:
Yoshua
Duta
Budi
Pragiwaksa
u
u
u
b
b
b
idgiigliilib.
idgiigliilib.
idgiigliilib.
d
d
/:d
/
/
/
/
:
:
/
/
//
hthtp
hthtp
ttp:/ NIM : 060710101065
ttp:/

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

Menyatakan dengan sesungguhnya bahwa skripsi yang berjudul : Aspek Hukum

d
d
d
.cid.id
Perkawinan
aj.ca.ci .id Oleh Isteri Non Muslim
aj.ca.ci .id Gugatan PembatalanePerkawinan
aj.caTerhadap
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
n
e
nMuslim
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.buPengadilan
.bu.n
Non
(Kajian Putusan
Agama Surabaya
Kedua Suami
u
u
u
u
b
b
b
b
.
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
ig il
idgigil
idgigil
/:d
/:d
:p/903/Pdt.G/2007/Pa.Sby).
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
Nomor:
adalah
benar-benar
karya
sendiri,
kecuali
jika
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
dalam pengutipan substansi disebutkan sumbernya, dan belum pernah diajukan

.cid.id
bukan karya jiplakan. Saya
atas
ca.cid.id pada institusi manapun,j.aserta
ca.cid.id
cabertanggungjawab
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
e
nej.
nej. isinya sesuai denganilsikap
nej. yang harus dijunjung
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
keabsahan
dan
kebenaran
ilmiah
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
i
i
i
ig ili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
//dig
/
/
/
p
p
p
t
t
t
tinggi.
hthttp
hthttp
hthttp
Demikian pernyataan ini saya buat dengan sebenarnya, tanpa adanya

d
d
d.id akademik jika
ca.cid.id lain serta bersedia mendapat
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id tekanan dan paksaan edari
aj.pihak
aj.ca.cisanksi
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
ne
ne
ne pernyataan ini tidak benar.
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
ternyata dikemudian
hari
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
ig il
idgigil
idgigil
/:d
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
j
a
e
e
j.
nej.
neYang
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
menyatakan,
l
l
i
i
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/
/
:
:
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthttp

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
j
j
e
e
n
ne
ne Duta Budi Pragiwaksa
.bu.n
.buYoshua
u
u
b
b
.
i
i
l
l
i
i
i
i
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
NIM 060710101065
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
hhtt
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
/d/idgigili

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
g ili
://d/idig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
g ili
://d/idig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
g ili
://d/idig

idid
Jember,
2010
.ac29.c.November

ix

igliiblib.u
g
i
d
i
/://d

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
j
j
e
e
ne
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
il
idgigKASIH
idgigil
UCAPAN TERIMA
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
hhtt
hhtt

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

Puji syukur penulis panjatkan kepada Allah SWT atas segala rahmat dan
d
i
.
d
cac.i
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
hidayah-Nya, sehingga
kekuatan serta neej.
e
e
e
ej.
nej.
nej.penulis diberi kemudahan,
nkesabaran,
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
liibli.bu.un
i
i
i
i
i
i
i
l
l
l
g
g
g
g
i
i
i
i
i
i
i
hikmah:/yang
/:d
/:d
:p//:d
:p//:d
/digterbaik dalam menyelesaikan
/digskripsi dengan judul t:tpt“ASPEK
/dig
//dig
/
/
/
p
p
t
t
t
t
p
t
t
hht
hht
hht ISTERI
HUKUM
GUGATAN PEMBATALAN
PERKAWINAN OLEH

d.id PERKAWINAN KEDUA
d.id NON MUSLIM TERHADAP
d.id SUAMI NON
d
i
i
i
.
.
.
c
c
c
aj.aPutusan
aj.ac MUSLIM
aj.ac Surabaya Nomor:
aj.ca.ci .id
c
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
(Kajian
Pengadilan
Agama
ne
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
gigil memenuhi salah satu//dsyarat
g il
idgigil
ig il
idguna
903/Pdt.G/2007/PA.Sby)”
yang disusun
/:d
:p//:d
:p//:d
:p://idig
/
/
/
//dig
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
h hukum
hhtt hukum
tt
menyelesaikan
program studi ilmu h
dan mencapai gelar sarjana

id.id pada Fakultas Hukum Universitas
id.id Jember.
.
.
c
c
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
a
c
c
.
.
.
.
j
j
j
j
a
a
.
e
e
e
Penulis menyadari
dorongan
dan bantuan dari une
nej.
nej. bahwa tanpa bimbingan,
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.b.unej
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
gigili
ig ili
idgigilipenulis tidak dapat menyelesaikan
idgigili tugas akhir ini dengan
id
d
berbagai
baik.
/:d
/:pihak,
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
//dig
/
/
/
p
p
p
t
t
t
ht ttp
ht ttp
hthttp
Olehhkarena itu, penulis mengucapkanhterima kasih kepada :

yang telah
d.id S.H., S.U., Pembimbing
.cid.id 1. Bapak Kopong Paron
.ciPius,
.cidSkripsi,
d
i
ca.cid.id
c
c
c
.
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
a
a
a
.
.
.
.
e
e
e
e
j
untuk mendidik, .unnej
banyak meluangkan
nej
nej waktu ditengah kesibukan
nebeliau
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
giigliiblib.u
gigil ilmu, nasehat, pengarahan
gigildorongan kepada penulis//ddalam
i
idgigil
i
i
d
d
/:d
/
/
memberikan
dan
/
/
: d
: d
: d
//
tp://
tp://
tp://
hthtp
hthtp
hthtp
t
t
t
menyelesaikan skripsi ini.

Pembantu Pembimbing idSkripsi, yang telah
id.id
id.id 2. Ibu Iswi Hariyani, aS.H.,M.H.,
.
.
c
ca.cid.id
ca.c.id
c
a
a
a
c
c
.
.
.
.
j
j
j
j
a
a
e
e
e
j.
dalam mengarahkan,
ilmu dan nasehat .une
banyak meluangkan
n
newaktu
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.memberikan
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
.
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
b
idgigili
idgigili
idgigili
ig ili
d
/:mendampingi
/:d
/:d
/:d
serta
penulis hingga terselesaikannya
skripsi ini.
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
//dig
p
p
p
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp
3. Bapak Sugijono S.H.,M.H Ketua Panitia Penguji

Panitia Penguji
.cid.iSekretaris
.cid.id 4. Bapak Moh Ali S.H.,M.H
d
c
c
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
a
a
.
.
.
.
e
e
e
e
5. Bapak Prof. Dr.
M.
nejArief Amrullah, S.H.,iliM.Hum.,
nej
nej
nejDekan Fakultas Hukum
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
idgigilJember dan Dosen Pembimbing
ig il
idgigil
idgigil Akademik (DPA), yang
/:d
Universitas
selalu
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
memberikan bimbingan, konsultasi dan masukan selama melaksanakan kuliah

di Fakultas Hukum Universitas
Jember
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
6. Bapak Echwan
Iriyanto,
ej. I Fakultas Hukumb.u.n
nej. S.H., M.H., Pembantu
nej.
nej.
nDekan
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
b
i
li
idgigiJember,
ig ili
idgigIIili
idgigilS.H.,
/:d
/:d
/:d
/:d
/
/
/
Universitas
Bapak Marditp
Handono,
M.H., Pembantu
Dekan
:
:
:
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthttp
hthttp

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
/d/idgigili

Fakultas Hukum Universitas Jember, Bapak H. Eddy Mulyono, S.H., M.H.,
Pembantu Dekan III Fakultas
.idd Hukum Universitas Jember..idd

je.aj.cac.i
e
n
liibli.bu.un
i
g
i
://d/dig
hthtp
ttp:/

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
g ili
://d/idig

je.aj.cac.i
e
n
liibli.bu.un
i
g
i
://d/dig
hthtp
ttp:/

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
g ili
://d/idig
x

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
g ili
://d/idig

igliiblib.u
g
i
d
i
/://d

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

d
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
ne
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil Fakultas Hukum Universitas
idgigil
ig il
idgPegawai
7. Seluruh
dan Karyawan di lingkungan
igil
/:d
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
//dig
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hJember,
htt fasilitas yang diberikan.hhtt
htt
terima kasih atas segalahbantuan

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

8. Keluarga Besarku dirumah Ibunda tercinta Michailin Victoria Neli dan

ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
Ayahanda tercinta
Tjahja Budi AsmaranS.H
e
e
j.
neBaskara
nej.beserta Adikku tercinta
nej.
.bu.n
.bu.ue
.bu.n
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
ili atas doa, keceriaan dan
idgigili Duta Budi Nalapraja, terima
idgigkasih
idgigili
Yuda
kasih
d
/:Clemen
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
thttp
hsayangnya
hthttp
hthttp
padaku selama ini.

d.id atas segenap tenaga, pikiran
d.id 9. Temanku Danis AliascKiwil
d.iddan motifasi yang
d
i
i
i
.
.
.
c
c
aj.ac skripsi ini
aj.ac
aj.ac
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
diberikan
hingga
selesainya
ne
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil di Fakultas Hukum Universitas
ig il
idgigil Jember : Arditya Rizqi,://d
idgigil
10. Teman-teman
Angga
/:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
:
t
t
t
t
t
t
hMartha,
h Andreas
hhttpCishilia
tt
htt
Anditha Sellasari, Ridha h
Dwiyantoro, Nurul Furqon,

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

Bayu, Doni Putra , Dani Occy,
d Waenar Lay Daniel, DindadWulan Bestari, Deo

ca.ci .id
ca.ci .id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
j.
Erdiansyah, Gedion
Wayan Frida, FaizuZubaidah,
neArdana,
nej. Anastasia Tunjung,
nej.
.bu.n
.b.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
ili Fredy, Dwi Bagus Jovi,//Kokoh
idgiIndah
idgigJan
idgigili
gili Widiastuti, Dwi Retnandi,
d
Hidayah,
/:d
/:d
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
:
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp
Winarko, Laila Fadilah Yusuf, Sofyan
Widi, Lukman Hakim, Lusy
Aprillia,
Mia Ramadhani, Mita Rahayu,
Novalian, Risnawati, Wulansari
id
id Kusuma, Yuni

ca.cid.id
ca.c.id
ca.c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
.
.
.
e
e
e
j
Aditya
Nur Hayati, Yogi
Ahmad Setyohadi,
nej
neWiranata,
nej Rangga dan teman.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
gigil
gigil yang tidak dapat penulis
id
idlain
idgsebutkan
igil
teman
satu persatu yang
telah
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
memberikan kenangan indah di kampus
tercinta ini,

ketulusan dan keikhlasan
id.id hati pada penulis, mendapatkan
id.id balasan dari
id.id
.
.
.
c
ca.cid.id
c
c
a
a
a
a
c
c
c
.
.
.
.
j
j
j
j
a
a
a
. tidaklah akan pernah sempurna,
e
e
e
e
Allah SWT. Karya
tulis
nejini
nej.
nej. karena kesempurnaan
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
li SWT semata. Akhirnya,
idgigiAllah
idgigili
idgipenulis
ig ili
gili mengharapkan karya
d
/:milik
/:d
/:d
/:d
hanyalah
ilmiah
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
//dig
p
p
p
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp
ini dapat bermanfaat bagi penulis dan pembaca

Jember,id29 November 2010

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

aj.ca.c.id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
/d/idgigili

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
g ili
://d/idig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
g ili
://d/idig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
g ili
://d/idig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

Penulis

xi

b.u

gili
://di

b.u

gili
://di

http

b.u

gili
://di

http

b.u

gili
://di

http

RINGKASAN

Permasalahan yang muncul dalam Putusan yang ditetapkan oleh
Pengadilan Agama Surabaya dengan Nomor Perkara No. 903/Pdt.G/2007/P.A.
Sby,. Adalah isteri pertama (Penggugat) beragama Katolik, merasa dirugikan oleh
tindakan Suami (Tergugat I) Beragama Kristen Protestan karena suami ( Tergugat
1) telah menikah lagi dengan Tergugat II beragama muslim, tanpa sepengetahuan
dan ijin dari isteri pertama sehingga isteri pertama mengajukan gugatan
pembatalan perkawinan terhadap perkawinan kedua yang dilakukan oleh
suaminya di Pengadilan Agama Surabaya. Berdasarkan

uraian diatas, maka

penulis tertarik untuk meneliti dan membahasnya lebih lanjut dalam skripsi
dengan judul : “ASPEK HUKUM GUGATAN PEMBATALAN PERKAWINAN
OLEH ISTERI NON MUSLIM TERHADAP PERKAWINAN KEDUA SUAMI
NON MUSLIM ”.

Rumusan masalah dalam skripsi ini adalah mengenai Kewenangan
Pengadilan Agama Dalam Memutus Perkara Pembatalan Perkawinan Yang
Diajukan Isteri Non Muslim Terhadap Perkawinan Kedua Suami Non Muslim,
dan mengenai Ratio Decidendi Hakim Dalam Mengabulkan Gugatan Pembatalan
Perkawinan tersebut serta

mengenai Akibat Hukum Bagi Isteri yang

Perkawinannya Dibatalkan
Tujuan penulisan skripsi ini terbagi menjadi 2 (dua), yaitu : tujuan umum
dan tujuan khusus. Tujuan umumnya yaitu untuk memenuhi dan melengkapi tugas
sebagai persyaratan pokok guna mencapai gelar Sarjana Hukum Universitas
Jember, dan memberikan sumbangan pemikiran. Tujuan khususnya yaitu untuk
mengkaji dan menganalisis permasalahan dalam skripsi ini sehingga dapat
menghadirkan suatu karya ilmiah yang dapat dipertanggung jawabkan secara
ilmiah.
Metode penelitian dalam penyusunan skripsi ini menggunakan pendekatan
normatif, pendekatan konseptual, pendekatan kasus dengan penggunaan bahan
hukum primer yaitu Landasan Syariah Al-Qur’an dan Al-Hadits, HIR, Kitab
Undang-Undang Hukum Perdata, Undang – Undang Nomor 1 Tahun 1974,
Undang-Undang Nomor 50 tahun 2009, Peraturan Pemerintah No. 9 Tahun 1975,

xii

lib

i
/dig

lib

igi
d
/
/
:
ttp

h

lib

igi
d
/
/
:
ttp

h

lib

igi
d
/
/
:
ttp

h

Kompilasi Hukum Islam, Yurisprudensi Mahkamah Agung, Putusan Pengadilan
Agama Surabaya dengan Nomor Perkara No. 903/Pdt.G/2007/P.A. Sby dan bahan
hukum sekunder serta bahan non hukum berupa buku Pedoman Penulisan Karya
Ilmiah, kamus, makalah dan internet.
Kesimpulan dalam skripsi ini adalah Pertama, berdasarkan pasal 2
Undang-Undang Nomor 50 Tahun 2009 maka pengadilan agama mempunyai
kewenangan dalam menerima dan memutus perkara tersebut karena dalam perkara
ini tergugat II beragama Muslim dan Tergugat I dianggap telah beragama muslim
karena pernikahan mereka dilakukan di KUA. Selain itu Hakim dalam menerima
perkara tersebut tidak melihat dari status personalitas seseorang tetapi status
perkawinan orang tersebut. Kedua, Putusan ini tidak bertentangan dengan apa
yang telah ditentukan oleh undang-undang yang berlaku, hanya saja hanya saja
hakim dalam pertimbangannya tidak mencantumkan status agama suami
(Tergugat I) masih beragama Kristen atau Beragama Muslim padahal dalam
gugatan yang diajukan oleh isteri pertama menyatakan bahwa suami beragama
Kristen. Ketiga, Akibat hukum Isteri Kedua tidak memiliki hubungan keperdataan
lagi dengan suaminya sedangkan untuk anak-anak tetap memiliki hubungan
keperdataan baik dengan bapak maupun ibunya.
Saran dalam skripsi ini adalah Pertama, masyarakat hendaknya dalam
melakukan suatu perkawinan memenuhi syarat-syarat yang telah diatur dalam
perundang-undangan. Kedua, hendaknya hakim dalam memberikan pertimbangan
hukum harus lebih memperhatikan gugatan yang diajukan oleh pihak penggugat.
Ketiga, Hendaknya masing- masing pihak yang perkawinannya telah dibatalkan
tidak melalaikan kewajibannya sebagai orang tua untuk memelihara dan mendidik
anak-anak hasil dari perkawinannya yang telah dibatalkan tersebut.

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
/d/idgigili

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
g ili
://d/idig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
g ili
://d/idig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
g ili
://d/idig

xiii

igliiblib.u
g
i
d
i
/://d

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
gigil
idISI
DAFTAR
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

HALAMAN SAMPUL ..................................................................................
i
d
d
d
i
i
i
.
.
.
d
d
d
cac.i
cac.i
cac.i
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
HALAMAN JUDUL
ii neej.
e
e
e
j.
nej.
ne.....................................................................................
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
iibli.bu.un
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
l
l
l
g
g
g
g
i
i
i
i
i
i
i
HALAMAN
MOTTO ...................................................................................
/:d
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/dig
/dig
/digiii
//dig
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
t
hht
hht
hht
HALAMAN
LEMBAR PERSEMBAHAN
.................................................
iv

...........................................................
v
d.GELAR
d.id HALAMAN PRASYARAT
d.id
d
i
i
i
.
.
.
d
i
c
c
c
aj.ac ......................................................................
aj.ac HALAMAN PERSETUJUAN
aj.ac
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
vi
ne
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
il
idgig
ig il
idgigil
idgivii
gil
HALAMAN
PENGESAHAN
.......................................................................
/:d
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt PENGUJI ......................................
hhtt
PENETAPAN PANITIA
viii
HALAMAN

ix
id.id HALAMAN PERNYATAAN
id.id.......................................................................
id.id
.
.
.
c
c
c
ca.cid.id
a
a
a
a
c
c
c
.
.
.
.
j
j
j
j
a
a
a
.
.
e
e
e
HALAMAN UCAPAN
KASIH ...................................................
x une
nej.
nejTERIMA
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.b.unej
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
ig ili
idgigil................................................................................................
idgigili
idgixii
gili
RINGKASAN
/:d
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
//dig
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp
DAFTAR
ISI ..................................................................................................
xiv

xvii
d.id
.cid.id HALAMAN LAMPIRAN
.ci.............................................................................
.cid.id
ca.cid.id
c
c
c
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
a
a
a
.
.
.
.
e
e
e
e
nej
nej
nej
nej
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgig1il
ig il
idgigil
idgigil
/:d
BAB p
1 :PENDAHULUAN
..............................................................................
//:d
//:d
//:d
:
:
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
t
t
t
t
t
t
hhttp
hhttp
hhttp
1.1 Latar Belakang ................................................................................
1

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

1.2 Rumusan Masalahid...........................................................................
id

3
.
.
d
d
i
i
c
ca.cid.id
c
.
.
a
a
a
c
c
.
.
.
j
j
j
a
a
e
e
1.3 Tujuan .Penulisan
3 .une
u.n
nej. .............................................................................
nej.
nej.
.bu.n
u
u
u
b
b
b
.
i
i
i
l
l
l
i
i
i
b
b
i
idgigilTujuan
idgig3ili
idgigili
/:d
/:d
/:d
1.3.1
Umum .......................................................................
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp
1.3.2 Tujuan Khusus .......................................................................

4

1.4 Metode Penelitianid...........................................................................
id

4
.c.id
.c.id
c
ca.cid.id
c
a
a
a
.
.
.
j
j
j
a
a
.
.
.
e
e
e
1.4.1 Tipe
4 .unnej
ej
nPenelitian.......................................................................
nej
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
gigil Pendekatan Masalah .............................................................
gig5iiblib.u
gigil
i
i
i
d
d
d
/
/
/
/
/
/
1.4.2
: /d
: /d
: /d
hthtp
hthtp
hthtp
ttp:/
ttp:/
ttp:/
1.4.3 Bahan Hukum........................................................................
5
a. Bahan Hukum
.id Primer ......................................................
.id

5
cac.id
ca.cid.id
cac.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
b.un
Bahan
6 .une
nej. Hukum Sekunder...................................................
nej.
nej.
.bu.n
u
u
u
b
b
b
.
.
i
i
i
l
l
l
i
i
i
b
b
idgigilic Bahan Non Hukum ..........................................................
idgig6ili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp
1.4.4 Analisis Bahan Hukum.........................................................

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
/d/idgigili

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
g ili
://d/idig

7

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
g ili
://d/idig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
g ili
://d/idig

xiv

igliiblib.u
g
i
d
i
/://d

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/

d
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
ne
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgig8il
ig il
idgigil PUSTAKA ....................................................................
BAB 2 TINJAUAN
/:d
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
//dig
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
tt
2.1hhGugatan
...................................................................................................
8

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig

ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig

2.1.1 Pengertian Gugatan .............................................................

8
d
d
i
i
.
.
d
d
cac.i
cac.i
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
2.1.2 Bentuk
8 neej.
e
e
nej.Gugatan ...................................................................
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
iibli.bu.un
l
l
l
i
i
i
i
i
l
l
g
g
g
i
i
i
i
i
//:d
dig Syarat-Syarat Gugatan
:p//:d
:p.........................................................
:p//:d
/2.1.3
/dig
/dig9
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
t
hh2.1
hht
hht
t Perkawinan .....................................................................................
10
2.1.1 Pengertian Perkawinan .........................................................

10
d.id
d.id
d
i
i
.
.
c
c
aj.ac Perkawinan ...................................................
aj.ac
aj.ca.ci .id
.
.
.
j
j
j
e
e
e
2.1.2 Syarat-Syarat
11
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil Pencatatan Perkawinan..........................