AN ALIS IS YU RID IS PUT USAN BE B AS DAL AM P E RKAR A TIND AK P IDA NA P E NY E RTA AN M E L AK U K A N P R AK T IK K E DO K T E RA N YA NG M E N G A K IB ATK AN M ATINYA P AS IE N ( PUT USA N N O MOR: 9 0/PID.B /2011/ PN.MD O)

.id/

.id/

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
t

ry.u

libra
/
/

:
p
tt

ry.u

y.u

y.u

/

rary

/

rary

://lib
http

y.u

ht

c.id

j.a
.une

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht

c.id

.id/

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht

lib
tp://

.id/

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

j.a
.une

ry.u

h

.id/

y.u

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

r
ibra

l
/
/
:
tp

.id/

ac
nej.

/

c.id

j.a
.une

rary

://lib
http

/

c.id

j.a
.une

rary

://lib
http

SKRIPSI
ANALISIS YURIDIS PUTUSAN BEBAS DALAM PERKARA TINDAK
PIDANA PENYERTAAN MELAKUKAN PRAKTIK KEDOKTERAN
YANG MENGAKIBATKAN MATINYA PASIEN
(PUTUSAN NOMOR: 90/PID.B/2011/PN.MDO)

JURIDICAL ANALYSIS OF THE ACQUITTALS IN CRIMINAL CASE
PARTICIPATION OF DOING MEDICAL PRACTICE
THAT CAUSES THE DEATH OF PATIENT
(THE VERDICT NUMBER: 90/PID.B/2011/PN.MDO)

MUSLIMIN
NIM : 090710101280

.id/

.id/

ac
nej.

ry.u

libra
/

/
:
p
t

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

.id/

ac
nej.

y.u

libra
/
/
:
p
tt

h
JEMBER
UNIVERSITAS

id/

ac.
nej.

ry.u

ry.u

ac.
nej.

h

a
/libr
/
:
p
t
t

i

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

h

/
.id/
HUKUM
cFAKULTAS
c.id
a
a
.
.
j
j
.une
.une
y
y
r
r
a
a
r
r
2013
://lib
://lib
p
p
t
t
t
t
h
h

id/

libra
tp://

.id/

u
PENDIDIKAN DAN
KEMENTERIAN
ry.u
ry.KEBUDAYAAN

h

r
ibra
l
/
/
:
tp

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht

/

c.id

://lib
http

rary

j.a
.une

/

c.id

://lib
http

rary

j.a
.une

.id/

.id/

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
t

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

ry.u

y.u

y.u

/

rary

y.u

/

ht

c.id

j.a
.une

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

SKRIPSI
ht

c.id

.id/

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht

lib
tp://

.id/

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

j.a
.une

ry.u

h

.id/

y.u

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

r
ibra
l
/
/
:
tp

.id/

ac
nej.

/

c.id

j.a
.une

/

c.id

j.a
.une

ary
rary
rary PERKARA TINDAK
ANALISIS
PUTUSAN BEBAS
/libYURIDIS
/libDALAM
/libr
:/

:/

http

:/

http

http

PIDANA PENYERTAAN MELAKUKAN PRAKTIK KEDOKTERAN

.id/

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
t

d/
d/
YANG MENGAKIBATKAN
MATINYA PASIEN
ac.i
ac.i
nej.

.id/

nej.

y.u
r(PUTUSAN
ry.u
a
a
r
r
NO.
90/PID.B/2011/PN.MDO)
b
b
i
i
://l
://l
http
http

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

h

/
/
CASE
.id/ JURIDICAL ANALYSIS
.id/ THE ACQUITTALS IN .CRIMINAL
cOF
c.id
c.id
a
a
a
.
.
j
j
j
.une
.une
.une
y
y
y
r
r
r
a
a
a
r
r
r
PARTICIPATION
OF DOING MEDICAL
PRACTICE
://lib
://lib
://lib
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h
h
h

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
t

THAT CAUSES THE DEATH OF PATIENT

.id/

d/
id/
(THE VERDICT
90/PID.B/2011/PN.MDO)
ac.NUMBER:
ac.i

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht
d/
ac.i

j.
.une

rary

lib
tp://

MUSLIMIN

/

c.id

.id/

ry.u

libra
/
/
:
p
t

ry.u

rary

://lib
http

.id/

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

h

/

c.id

j.a
.une

.id/

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

y.u

ht

ej. NIM : 090710101280 .unej.a
n
u
.
ry
ry
ibra
ibra
l
l
/
/
/
/
:
:
http
http

.id/

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht
d/
ac.i

ac
nej.

.id/

nej.

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

h

h

KEMENTERIAN PENDIDIKAN DAN KEBUDAYAAN

.id/

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
t

.id/
.id/
c
c
a
a
.
.
j
j
UNIVERSITAS JEMBERne
.une
y
r
ry.u
a
a
r
r
b
b
i
i
://l
://l
FAKULTAS
http
http HUKUM

.id/

.id/

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

h

.id/

2013

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

.id/

.id/

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht

ac
nej.

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht

ht

ii

/

c.id

lib
tp://

rary

j.a
.une

/

c.id

://lib
http

rary

j.a
.une

/

c.id

://lib
http

rary

j.a
.une

/

c.id

://lib
http

rary

j.a
.une

.id/

.id/

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
t

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

ry.u

y.u

y.u

ry.u

y.u

ht

/ MOTTO

d
ac.i
.
j
e
n

ry.u

a
/libr
/
:
p
t
t

/

c.id

j.a
.une

rary

://lib
http

h

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht

/

.id/

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht

libra
tp://

.id/

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

d
ac.i
.
j
e
n

ry.u

h

.id/

y.u

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

r
ibra
l
/
/
:
tp

.id/

ac
nej.

/

c.id

j.a
.une

rary

://lib
http

Pemidanaan merupakan suatu pekerjaan
professional, sama seperti
merencanakan
/
id/
id/
id/
.
.
.
c
c
c
c.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e suatu operasi pembedahan.uatau
e mengembangkan suatu .une
suatu gedung, melakukan
y.un
y.un
y n
r
r
r
a
a
a
r
r
r
rary
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
/
/
/
/
rumusan
kimia,
merupakan
aktivitas-aktivitas
yang
membutuhkan
ketekunan
/
/
/
/
:
:
:
tp:
http
http
http
secara professional.

.id/

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
t

/
/
c.id( G.D. Wooday )1
c.id
a
a
.
.
j
j
.une
.une
y
y
r
r
a
a
r
r
://lib
://lib
p
p
t
t
t
t
h
h

.id/

.id/

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

y.u

/

rary

lib
tp://

.id/

ry.u

ry.u

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

.id/

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

.id/

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

t
hG.D.

ac
nej.

h

.id/

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

h

h

.id/

ac
nej.

ry.u

.id/

ac
nej.

h

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

libra
/
/
:
p
tt

.id/

ry.u

.id/

ry.u

rary

://lib
http

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

/

c.id

j.a
.une

.id/

ry.u

.id/

.id/

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

t
ht2003, Sistem Sanksi dalam HukumhPidana,
Wooday dalam M. Sholehuddin,
PT.
Raja Grafindo Persada, Jakarta, Hlm. 143
1

/

c.id

j.a
.une

rary

lib
tp://

rary

://lib
http

h

libra
/
/
:
p
t

/

c.id

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

j.a
.une

.id/

ac
nej.

libra
/
/
:
p
t

/

rary

ac
nej.

ht

c.id

j.a
.une

://lib
http

.id/

y.u

ht

c.id

h

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht
j.a
.une

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

.id/

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

.id/

ac
nej.

/

c.id

://lib
http

rary

j.a
.une

/

c.id

iii

://lib
http

rary

j.a
.une

/

c.id

://lib
http

rary

j.a
.une

.id/

.id/

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
t

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

ry.u

ry.u

h

.id/

y.u

.id/

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

r
ibra
l
/
/
:
tp

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

PERSEMBAHAN
ht

ht

/

d/
d/
d/
ac.i
ac.i
ac.i
.
.
.
j
j
j
e
e
e
n SWT, penulis
Dengan mengucapkan
puji syukur atas rahmat
y.un
y.uAllah
y.un
r
r
r
a
a
a
r
r
r
://lib
://lib
://lib
persembahkan
http skripsi ini untuk:
http
http

c.id

j.a
.une

rary

lib
tp://

1.

.id/

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
t

u

/
/
/
dan Ibu Mutmainnah ayang
c.id selalu mendoakan, memberikan
c.id kasih sayang,
c.id
a
a
.
.
.
j
j
j
.une
.une
.une
serta dukungan
raryselama ini kepada penulis; rary
rary
://lib

://lib

Almamater
tercinta Universitas Jember
http
http yang penulis banggakan; http

3.

Guru-guruku sejak TK, SD, SMP sampai dengan SMA serta para Dosen yang

id/
.ac.

tp

id/

.un
y
r
a
r saat ini.
menjadi//seperti
: lib
p
t
t
h

.id/

y.u

.id/

ry.u

rary

://lib
http

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

y.u

y.u

/

rary

rary

://lib
http

y.u

ht

/

c.id

j.a
.une

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht

c.id

.id/

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht
j.a
.une

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

.id/

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

ac
nej.

h

.id/

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

.id/

ac
nej.

h

.id/

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

.id/

ry.u

h

ac
nej.

h

.id/

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

.id/

ry.u

h

.id/

ry.u

rary

://lib
http

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

/

c.id

iv

j.a
.une

rary

://lib
http

/

c.id

j.a
.une

.id/

ry.u

h

libra
/
/
:
p
t

/

c.id

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

j.a
.une

.id/

ac
nej.

libra
/
/
:
p
t

/

rary

ac
nej.

ht

c.id

j.a
.une

://lib
http

.id/

ac
nej.

ht

/

rary

h

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht

ry.u

.id/

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

j.a
.une

.id/

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

http

ac
nej.

c.id

lib
tp://

un

ry.
a
r
b
i
://l

.id/

y.u

lib
tp://

id/

c.
terhormat, yang telah
ilmu dan membimbing
.ac.
ejmemberikan
ej.a penulis hingga bisa

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

://lib

2.

nej

ry.
a
r
b
i
://l

Orang tua yang selalu penulis sayangi, hormati dan banggakan. Bapak Marni

/

c.id

://lib
http

rary

j.a
.une

.id/

.id/

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
t

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

.id/

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ac
nej.

h

.id/

y.u

.id/

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ANALISIS
YURIDIS PUTUSAN BEBAS
DALAM PERKARA TINDAK
ht
ht
ht

d/
ac.i

j.
.une

ry

libra
tp://

PIDANA PENYERTAAN MELAKUKAN PRAKTIK KEDOKTERAN

.id/

.id/

u
u
ary.
ary.
r
r
b
b
i
i
(PUTUSAN
NOMOR:
90/PID.B/2011/PN.MDO)
l
l
://
://
http
http

/

c.id

ac
.ac
YANG MENGAKIBATKAN
MATINYA
nej.
nejPASIEN

j.a
.une

rary

://lib
http

/
/
.id/ JURIDICAL ANALYSIS
.id/ THE ACQUITTALS IN .CRIMINAL
CASE
cOF
c.id
c.id
a
a
a
.
.
j
j
j
e
e
e
y.un
y.un PRACTICE
y.un
r
r
r
PARTICIPATION
OF
DOING
MEDICAL
a
a
a
r
r
r
://lib
://lib
://lib
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h
h DEATH OF PATIENT
h
THAT CAUSES THE

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
t

(THE VERDICT NUMBER: 90/PID.B/2011/PN.MDO)

id/
.ac.

.id/

nej

ry.u

libra
/
/
:
p
t

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

ry.u

une

tp://

/

c.id

rary

lib
tp://

une

j.a
.une

rary

://lib
http
.id/

rary

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

ry.u

.id/

ac
nej.

y.u

rary

.id/

.id/

NIM : 090710101280
ry.u

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

.id/

h
.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

ac
nej.

ry.u
ry.u
ry.u
a
a
a
r
r
r
b
b
b
i
i
i
://l
://l
://l
http
http
http
KEMENTERIAN
PENDIDIKAN
DAN KEBUDAYAAN
UNIVERSITAS JEMBER
/
/
/
c.id
c.id
c.id
FAKULTAS
HUKUM
a
a
a
.
.
.
j
j
j
.une Jember, Mei 2013
.une
.une
y
y
y
r
r
r
a
a
a
r
r
r
://lib
://lib
://lib
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h
h
h

/

c.id

j.a
.une

rary

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

/

c.id

j.a
.une

://lib
http

h

.id/

libra
/
/
:
p
t

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

j.a
.une

://lib
http

h

r
ibra
l
/
/
:
tp

y.u

.id/ MUSLIMIN

ry.u

ac
nej.

.id/

ac
nej.

t dan memenuhi salah satu syarat
htt
ht
Diajukan
guna melengkapi tugas hakhir
untuk menyelesaikan Program Studi Ilmu Hukum (S1)
/ gelar Sarjana Hukum .id/
dan mencapai
c.id
c

ac
nej.

libra
/
/
:
p
t

.id/

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

p://

j.a
.une

ry.u

h

.id
j.ac

ry.
libra

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

/ SKRIPSI

.id
j.ac

.id/

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

ry.
libra

.id/

ac
nej.

/

lib
tp://

ry.u

h

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

r
ibra
l
/
/
:
tp

.id/

ac
nej.

/

c.id

://lib
http

rary

j.a
.une

/

c.id

v

://lib
http

rary

j.a
.une

/

c.id

://lib
http

rary

j.a
.une

.id/

.id/

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
t

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

ry.u

y.u

ht
/

rary

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

rary

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

/

ht

c.id

j.a
.une

://lib
http

.id/

ac
nej.

PERSETUJUAN
ht

c.id

lib
tp://

.id/

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

j.a
.une

ry.u

h

.id/

y.u

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

r
ibra
l
/
/
:
tp

.id/

ac
nej.

/

c.id

j.a
.une

ry
ibra
l
/
/
:
SKRIPSI INI TELAH
http DISETUJUI

/

c.id

j.a
.une

rary

://lib
http

TANGGAL 10 MEI 2013

.id/

.id/

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
t

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

ry.u

.id/

ry.u

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

.id/

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ry.u

h
.id/

Oleh :

ry.u

ry.u

h

.id/

.id/

ac
nej.

/

rary

lib
tp://

rary

://lib
http

y.u

ht

.id/
ry.u

y.u

/

rary

lib
tp://

y.u

/

c.id

://lib
http

rary

j.a
.une

.id/

ac
nej.

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht

c.id

j.a
.une

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

h

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht

ac
nej.

.id/

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

.id/

ry.u

.id/

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

h

h

.id/

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

ac
nej.

.id/

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

.id/

ac
nej.

.id/

ry.u

libra
/
/
:
p
t

rary

://lib
http

ry.u Dwi Endah Nurhayati,bS.H.,M.H.
ry.u
a
r
i
://l
NIP. 19631013
http199003 2 001

h

ht
/

c.id

j.a
.une

vi

rary

://lib
http

/

c.id

j.a
.une

.id/

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

ac
nej.

/

c.id

j.a
.une

.id/

ry.u

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

y
brar
i
l
/
/
:
Pembantu Pembimbing
http

.id/

ac
nej.

libra
/
/
:
p
t

/

c.id

j.a
.une

.id/

ac
nej.

NIP. 19650603 199002 2 001

c.id

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

ry.u
ry.u
a
a
r
r
b
b
Dr. Fanny Tanuwijaya,
://li
://li S.H.,M.Hum.
http
http

j.a
.une

.id/

ac
nej.

libra
/
/
Pembimbing
:
p
htt

h

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

libra
/
/
:
p
t

.id/

ac
nej.

/

c.id

://lib
http

rary

j.a
.une

.id/

.id/

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
t

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

ry.u

ry.u

h

.id/

y.u

.id/

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

r
ibra
l
/
/
:
tp

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

PENGESAHAN
ht

ht

dengan judul: ANALISIS
YURIDIS PUTUSAN .iBEBAS
DALAM
/
d/
d/
.idSkripsi
.id/
c
c
c
a
a
a
ac.i
.
.
.
.
j
j
j
j
PERKARA
TINDAK
PIDANA
PENYERTAAN
MELAKUKAN
PRAKTIK
e
e
e
e
y.un
y.un MENGAKIBATKAN rMATINYA
y.un PASIEN (PUTUSAN
y.un
r
r
r
r
a
a
a
a
r
r
r
KEDOKTERAN
YANG
lib
://lib
://lib
://lib
tp://
NOMOR:
http90/PID.B/2011/PN.MDO) http
http

/
/
/
CASE
id/
c.idJURIDICAL ANALYSIS j.aOF
c.id THE ACQUITTALS IN
c.CRIMINAL
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
e
PARTICIPATION OF
y.un
y.un DOING MEDICAL PRACTICE
y.un THAT CAUSES THE
y.un
r
r
r
r
a
a
a
a
r
r
r
r
DEATH OF://PATIENT
(THE VERDICT NUMBER:
lib
lib
://lib 90/PID.B/2011/PN.MDO)
://lib
p
p
p
tp://
t
t
t
t
t
t
h
h
h
.id/

.id/

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
t

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

h

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ry.u

.id/

ac
nej.

.id/

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

y

y.u

ry.u

h

.id/

ry.u

h

/

ht

c.id

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht

/

c.id

j.a
.une

rary

.id/

y

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

/
/
Dr.Widodo
c.id Ekatjahjana, S.H., M.Hum.
c.id
a
a
.
.
j
j
une
.une NIP. 19710501 199303 1 .001

y

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

ry.u

h

r
ibra
l
/
/
:
tp

://lib
http

.id/

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

/

c.id

vii

j.a
.une

rary

://lib
http

/

c.id

j.a
.une

.id/

ac
nej.

.id/

rary

/

c
Mengesahkan,
ej.a
n
u
u
.
.
y
y
Pendidikanlidan
rarKementerian
rarKebudayaan
b
b
i
l
/
/
/
/
:
:
Universitas
http
http Jember
Fakultas Hukum
.id/ Dekan,
.id/

ac
nej.

j.a
.une

ht

y

h

r
ibra
l
/
/
:
tp

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

c.id

j.a
.une

ac
nej.

ry.u

lib
tp://

/

c.id

y

.id/

libra
/
/
:
p
t

ry.u
a
r
b
li
tp://Pembantu Pembimbing

j.a
.une

.id/

ac
nej.

r
r
r
Dr. Fanny Tanuwijaya,
S.H.,M.Hum.
Dwi
ibra
ibraEndah Nurhayati, S.H.,M.H.
ibra
l
l
l
/
/
/
/
/
/
:
:
:
NIP. 19650603
199002 2 001
http
http NIP. 19631013 199003 2 001
http

ac
nej.

libra
/
/
:
p
t

.id/

ht

/

rary

lib
tp://

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

ac
nej.

y.u

ac
nej.

h

.id/

r
ibra
l
/
Pembimbing
/
:
http

.id/

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

ac
nej.

c.id

j.a
.une

.id/

ac
nej.

h
Muslimin
NIM. 090710101280

.id/

ac
nej.

Oleh:

/

c.id

://lib
http

rary

j.a
.une

.id/

.id/

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
t

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

ry.u

ry.u

h

.id/

y.u

.id/

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

r
ibra
l
/
/
:
tp

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

PENETAPAN PANITIA
PENGUJI
ht

ht

/

d/
d/
ac.i
ac.i
.
.
j
j
e
e
Dipertahankan dihadapan
y.un Panitia Penguji pada: rary.un
r
a
r
://lib
://lib
Hari http
: Kamis
http

c.id

j.a
.une

rary

lib
tp://

Tanggal

: 25 April 2013

Bulan

: April
ry.u

d/

c.i
ej.a

.un

rary
b
i
l
/
/
:

tp

.id/

libra
/
/
:
p
tt

Tahunh

rary

://lib
http

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

h

: 2013

h

Diterima
oleh Panitia Penguji Fakultas
Hukum Universitas Jember/
/
/

.id
j.ac

.id

une

ry.
a
r
b
i
://l

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

tp

h

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

y.u

.u
ySekretaris,

/

ry

libra
tp://

/

Echwan Iriyanto,
aryS.H., M.H.
r
b
i
l
/
NIP. 19620411
ttp:/ 198902 1 001

.id/

.id/

ry.u

libra
/
/
:
p
t

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

h

/

c.id

j.a
.une

/

c.id

j.a
.une

ry
aryHalif, S.H., M.H.
r
b
i
ibra
l
l
/
/
/
/
NIP.
19790705
200912
1
004
:
:
http
http

h

ac
nej.

y.u

ht

c.id

j.a
.une

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht

c.id

.id/

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht
j.a
.une

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

.id/

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

ac
nej.

h

.id/

Ketua,

.id/

.id

ac
nej.

Panitiah Penguji :

.id/

ac
nej.

/

c.id

j.a
.une

.id/

.id/

ac
nej.

ry.u
a
r
b
i
://l :
AnggotattPenguji
h p

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

h

/
/
.id/
.id/
c.idDr. Fanny Tanuwijaya, S.H.,M.Hum.
c.id
c
c
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
: ……………………………….
.une
.une
.une
.une
y
y
y
y
r
r
r
r
a
a
a
a
NIP. 19650603
r199002 2 001
r
r
libr
://lib
://lib
://lib
p
p
p
tp://
t
t
t
t
t
t
h
h
h
/ Endah Nurhayati, S.H.,M.H.
/
.idDwi
c.id
a
.
j
NIP. 19631013 199003
.un2e 001
y
r
a
r
://lib
p
t
t
h

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

/

c.id

j.a
.une

rary

lib
tp://

d/
:…………….............................
ac.i

ac
nej.

rary

://lib
http

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

.id/

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht

ht

/

c.id

j.a
.une

nej.

/

c.id

viii

://lib
http

rary

j.a
.une

/

c.id

://lib
http

rary

j.a
.une

.id/

.id/

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
t

.id/

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

h

y.u

y.u

/

rary

Nama

: Muslimin

.id/

ry.u

ac
nej.

Fakultasrary.u

hProgram Studi/ Jurusan
une

ry.
a
r
b
i
://l

sesungguhnya
/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

h

skripsi /yang berjudul:
d
ac.i
j.PERKARA
e
e
“ANALISIS YURIDIS
PUTUSAN
BEBAS
DALAM
TINDAK
n
n
.u
.u

/

.id
j.ac

dengan

rary

.id/

: 090710101280

.id
j.ac

/

c.id

j.a
.une

://lib
http

: Hukum rary.u
/lib
ttp:/Hukum/ Hukum Pidana
:h
Ilmu

/lib
ttp:/

Menyatakan

j.a
.une

rary

://lib
http

NIM

/

c.id

://
http

.id/

libra
/
/
:
p
t

/

ry
Saya yang bertandatangan
di bawah ini:
libra

ac
nej.

y.u

ht

c.id

j.a
.une

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

PERNYATAAN
ht

c.id

.id/

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht

lib
tp://

.id/

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

j.a
.une

ry.u

h

.id/

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

bahwa

.id/

ac
nej.

ry
ry
ry.u
a
a
a
r
r
r
b
b
b
i
i
i
l
PIDANApPENYERTAAN
MELAKUKAN
KEDOKTERANpYANG
://l
://PRAKTIK
://l
htt
http
htt

tp

MENGAKIBATKAN

MATINYA

PASIEN

NOMOR:

(PUTUSAN

/
/
/
adalah
.id90/PID.B/2011/PN.MDO)”
.id/ kecuali jika
c.id benar-benar hasil karya
csendiri,
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
ne belum pernah diajukan y.une
.une disebutkan sumbernya,
.udan
dalam pengutipanry
substansi
y
r
r
a
a
ibr
ibr
ibra
l
l
l
/
/
/
/
/
/
:
:
:
pada institusi
ttp atas
http manapun, serta bukan karya
http jiplakan. Saya bertanggung hjawab

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

keabsahan dan kebenaran isinya sesuai dengan sikap ilmiah yang harus dijunjung

/
c.idtinggi.

j.a
.une

rary

lib
tp://

/

c.id

j.a
.une

/

c.id

j.a
.une

ry

ry

ry

a
a
Demikian
ibra sebenarnya, tanpa adanya
/libr pernyataan ini saya buat
/ldengan
/libr
/
/
/
:
:
:
p
p
p
t
t
t
ht
ht
ht
tekanan dan paksaan dari pihak mana pun serta bersedia mendapat sanksi
jika ternyata dikemudian
/
/
dakademik
id/ hari pernyataan ini tidakabenar.
.
c
c.id
a
.
.
j
j
e
e
y.un
y.un
r
r
a
a
r
r
://lib
://lib
p
p
t
t
t
t
h
h

.id/

c.i
ej.a

.un

rary
b
i
l
/
/
:

tp

/

c.id

j.a
.une

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

h

Jember, 25 April 2013

.id/

.id/

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
t

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

/

y.u

/

c.id

j.a
.une

rary

://lib
http

( MUSLIMIN
)
.id/
NIM. 090710101280

.id/

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht

c.id

rary

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht

.id/

ac
nej.

h

.id/

y.u

lib
tp://

ry.u

h

.id/

ac
nej.

j.a
.une

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

r
ibra
l
/
/
:
tp

/
Yang
.idmenyatakan,

ac
nej.

ht
/

c.id

j.a
.une

ix

rary

://lib
http

/

c.id

://lib
http

rary

j.a
.une

.id/

.id/

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
t

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

ry.u

ry.u

h

.id/

y.u

.id/

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

r
ibra
l
/
/
:
tp

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

UCAPAN TERIMAKASIH
ht

ht

Allah SWT yang .telah
/ syukur penulis panjatkan.idkehadirat
/
d/
idPuji
id/ melimpahkan
c
c
a
a
ac.i
.
.
.
j
j
j
e
e
e
rahmat dan karunia-Nya,
y.un sehingga dapat menyelesaikan
y.un skripsi ini dengan judul
y.un
r
r
r
a
a
a
r
r
r
lib
/lib
://lib
“ANALISIS
tp://
ttp:/ DALAM PERKARAhtTINDAK
http YURIDIS PUTUSAN hBEBAS

ac.
nej.

ry.u

libra
tp://

PIDANA PENYERTAAN MELAKUKAN PRAKTIK KEDOKTERAN YANG

/
/
/
/
.idMENGAKIBATKAN
MATINYA
PASIEN
(PUTUSAN
NOMOR:
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
y.un
y.un
y.un
90/PID.B/2011/PN.MDO)”
r
r
r
a
a
a
r
r
r
://lib
://lib
://lib
p
p
p
t
t
t
t
t
t
Pada kesempatan
ini,
penulis
ingin
mengucapkan
terimakasih
kepada:
h
h
h

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
t

1.

id/
.ac.

nej

ry.u

libra
/
/
:
p
t

Ibu Dr. Fanny Tanuwijaya S.H.,M.Hum. selaku dosen pembimbing yang

id/

id/

id/

.
.
.
telah meluangkan waktu
j.ac untuk memberikan bimbingan
j.ac dan arahan dalam
j.ac
e
e
e
n
n
n
ry.uini hingga mencapai hasilbryang
ry.umaksimal. Merupakan suatu
ry.u
a
a
a
r
r
penulisan
Skripsi
b
b
i
i
i
//l
//l
//l
ttp:

ttp:

ttp:

h
kebanggaan
tersendiri bagi penulishmendapatkan bimbingan beliau;h
2.
/

.id
j.ac

une

ry.
libra

tp://

Ibu Dwi Endah Nurhayati S.H.,M.H.
selaku dosen pembantu
d/
d/ pembimbing
i
i
.
.
c
c
a
.a
yang selalu sabar
dalam penulisan
nej. memberikan bimbingan.udan
nejarahan
.udalam

.id/

ac
nej.

ry
ry
ry.u
a
a
a
r
r
r
b
b
b
i serta memberikan motivasi
/li
Skripsi
://lini,
://li bagi penulis. Merupakan
:/suatu
http
http
http
kebanggaan bagi penulis mendapatkan bimbingan beliau;

/
Tjahjana,
S.H., M.Hum. selaku
d/
d/Dekan Fakultas
d/
c.id3. Bapak Dr. Widodo jEka
ac.i
ac.i
ac.i
.
.
.
j
j
e
e
e
Hukum Universitas
y.un Jember yang telah memberikan
y.unpersetujuan Skripsi ini; rary.un
r
r
a
a
r
r
/lib
://lib
://lib
4. Bapak
ttp:/Ketua
http Echwan Iriyanto, S.H., M.H.
http selaku Pembantu Dekan I hdan

j.a
.une

rary

lib
tp://

Penguji Skripsi saya yang telah memberikan bimbingan, saran dan motivasi

.id/

ac
nej.

.u

rary
b
i
l
/
/
:

5.

id/
.ac.

nej

ry.u

/

.une

.une

ry
Merupakan
tersendiri bagi penulis
ary
ibrkebanggaan
ibra telah diuji beliau;;
l

tp

libra
/
/
:
p
t

/

.id/

.id
c.id
kepada penulis selamaj.a
menuntut
ilmu di Fakultas Hukum
j.acUniversitas Jember.
l

tp://

tp://

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

ht Mardi Handono, S.H., M.H.
ht selaku Pembantu Dekan II hyang telah
Bapak

memberikan bimbingan dan motivasi kepada penulis selama menuntut ilmu

.id/

.id/

c
di Fakultas HukumnUniversitas
Jember;
ej.a

.id/

ac
nej.

ac
nej.

ry.u
ry.u
ry.u
a
a
a
r
r
r
b
b
b
i
i
i
6. Bapak:/H.
l
/l Eddy Mulyono, S.H., M.Hum.
://l selaku Pembantu DekanttIII
://yang
http
http
h p
telah memberikan bimbingan dan motivasi kepada penulis selama menuntut

.id/

ac
nej.

ilmu di Fakultas Hukum Universitas
Jember;
id/

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

rary

lib
tp://

y.u

/

/

c.id

://lib
http

rary

j.a
.une

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht

c.id

.id/

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht
j.a
.une

.id/

.

ac
nej.

ht
/

c.id

x

://lib
http

rary

j.a
.une

/

c.id

://lib
http

rary

j.a
.une

.id/

.id/

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
t

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

ry.u

.id/

ac
nej.

y.u

7.

d/
ac.i

j.
.une

ary
/libr

8.

tp:/

ry.u

h

.id/

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

r
ibra
l
/
/
:
tp

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

t
Bapak
Skripsi yang telah memberikan
ht Halif, S.H., M.H. selakuhPenguji
ht
bimbingan, saran dan motivasi kepada penulis untuk menyempurnakan

id/

id/

y.un

/

c.id

.
c.
skripsi saya. Merupakan
penulis
j.ac telah diuji beliau;
ej.a kebanggaan tersendiri bagi e
y.un

j.a
.une

y

r
r
rar
Ibu Laili
S.H., M.H. selaku Dosen
ibFurqoni,
ibra Pembimbing Akademik://yang
ibra
l
l
l
/
/
/
/
:
:
ttp
ttp
httpmemberikan bimbingan danhmotivasi
telah
kepada penulis selamah menuntut

ilmu di Fakultas Hukum Universitas
Jember;
/
/
id/
id/
.
.
c
c
c.id
c.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
edan karyawan Fakultas .une
9. Para Dosen yang
terhormat beserta seluruh staf
y.un
y.un
y.un
r
r
r
a
a
a
r
r
r
rary
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
/
/
/
/
Hukum
Universitas
Jember
yang
telah
memberikan
ilmu
dan
membantu
/
/
/
/
:
:
:
tp:
http
http
http
penulis dalam perkuliahan;

/ Kedua orang tua penulis,.idBapak
/
/
/
Marni dan Ibu Mutmainnah
.id10.
c
c.id yang penulis
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e segala bimbingan, doa .une
hormati dan cintai,
yang tak terhingga
.unterimakasih
.unatas
y
y
r
r
a
a
r
r
rary
b
b
b
i
i
i
l
l
l
/
/
/
/
/
/
:
:
p: sayang yang telah diberikan
dan
httkasih
httpkepada penulis;
http

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
t

11. Kakak-kakakku, Mbak Asih, Mbak Khoiriyah, Mbak Mukaromah, Mas

.id/

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

/

/

/

d
d
id Imam, Mas Santoso, dan
Anshori, Mas Nawawi,
ac.Mas
ac.i Adikku Umi Ati,
ac.i
.
.
.
j
j
j
e
e
e
y.un
y.un
y.un
Marta, Irsyad,
brar Fajar, Endang dan Aryanti,
brarterimakasih telah memberikan
brar
i

p://l

i

://li

p://l

htt
htt
semangat
kepada penulis selama ini;

http

12. Kekasihku Lilik Setiawati, AMd.Kep yang penulis sayangi, yang telah

d/
ac.i

j.
.une

ry

libra
tp://

.id/

.id/

ry.u

ry.u

ra
ini selesai;
://lib

j.a
.une

rary

a
/libr
/
:
p
t
t

http

/

c.id

ac
memberikan bantuan,
j.ac sehingga Skripsi
nej.motivasi dan semangat kepada
nepenulis
://lib
http

h

13. Teman-temanku seperjuangan Kuliah Kerja Mahasiswa, Wahyu Alamsyah,
Okta Nofia dan Aroffa yang
dan segala
/
/
id/ telah memberi motivasi,
idsaran
.
.
c
c
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
bantuan yang telah
y.undiberikan kepada penulisrasehingga
y.un Skripsi ini selesai; rary.un
r
r
a
r
/lib
/lib
://lib Astin, Fio, Zannah, Asyikul,
14. Teman-temanku
seperjuangan Koko,
ttp:/
ttpVilla,
ttp:/ Ivo,

d/

c.i
ej.a

.un

rary
b
i
l
/
/
:

tp

h

h

h

Yuni, Devi, Annur, Riky, Sofi, Sutejo, Frika, Endro, Dwi, Teman-teman

.id/

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
t

/
d/ bisa penulis
CLSA, dan semua teman-teman
seperjuanganku yangc.itidak
c.id
a
nej.

a
nej.

.id/

ac
nej.

.u
sebutkan satu
terimakasih atas luapan
dan segala bantuanary.u
y.u
arpersatu,
arysemangat
r

r

//lib

//lib

r

//lib

:
:
:
terhadap
http penulis mulai masa perkuliahan
http sampai Skripsi ini selesai;http

15. Semua pihak yang tidak dapat penulis sebutkan satu persatu yang turut

.id/

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

d/

n
ry.u
a
r
b
//li 2013
:Mei
Jember,t10
h tp
/

c.id

tp:/

ary
/libr

j.a
.une

.id/

c.i Skripsi ini.
membantu dalam penyelesaian
ej.a

/

.id/

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
Penulis
http

ht
c.id

:/
http

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

j.a
.une

ary
/libr

ac
nej.

/

xi

c.id

://lib
http

rary

j.a
.une

/

c.id

://lib
http

rary

j.a
.une

.id/

.id/

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
t

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

ry.u

h

.id/

y.u

ht

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

.id/

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ac
nej.

h

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

r
ibra
l
/
/
:
tp

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht

RINGKASAN
Perkembangan dunia kesehatan semakin pesat, cara pengobatan penyakit
pun semakin pesat pula mulai dari pemeriksaan biasa sampai melalui
pembedahan/operasi, namun demikian perlindungan dan penegakan hukum di
Indonesia di bidang kesehatan terlihat jelas masih kurang. Salah satu kasus
malpraktik medik yang terungkap yang mengakibatkan matinya pasien yaitu
kasus dalam Putusan Nomor: 90/Pid.B/2011/PN.Mdo. Permasalahan yang akan
diteliti dalam Skripsi ini yaitu Pertama, mengenai cara Hakim membuktikan pasal
yang didakwakan kepada terdakwa dalam putusan No. 90/Pid.B/2011/PN.Mdo
dikaitkan dengan penerapan bentuk-bentuk surat dakwaan. Kedua, mengenai
dasar pertimbangan hakim menjatuhkan putusan bebas dari dakwaan Kedua
dalam Putusan No. 90/Pid.B/2011/PN.Mdo dikaitkan dengan fakta-fakta yang
terungkap dipersidangan dan Putusan Mahkamah Konstitusi No. 4/PUU-V/2007.
Tujuan dari penelitian skripsi ini terdiri dari pertama, untuk menganalisis
cara Hakim membuktikan pasal yang didakwakan kepada terdakwa dalam putusan
No. 90/Pid.B/2011/PN.Mdo dikaitkan dengan penerapan bentuk-bentuk surat
dakwaan. Kedua, untuk menganalisis dasar pertimbangan hakim menjatuhkan
putusan bebas dari dakwaan Kedua dalam Putusan No. 90/Pid.B/2011/PN.Mdo
dikaitkan dengan fakta-fakta yang terungkap dipersidangan dan Putusan
Mahkamah Konstitusi No. 4/PUU-V/2007.
Tipe penelitian yang digunakan adalah yuridis normatif dengan metode
pendekatan undang-undang, pendekatan konseptual dan studi kasus terhadap
Putusan Nomor: 90/Pid.B/2011/PN.Mdo. Bahan hukum yang digunakan terdiri
dari bahan hukum primer dan bahan hukum sekunder. Analisis bahan hukum yang
digunakan adalah dengan menggunakan metode analisa bahan hukum deduktif.
Tinjauan Pustaka dalam penulisan skripsi ini memuat uraian yang sistematik
tentang asas, teori, konsep dan pengertian-pengertian yuridis yang relevan yakni
mencakup: Pengertian Putusan dan Jenis-jenis Putusan dalam Perkara Pidana,
Pembuktian, Tindak Pidana Penyertaan, Praktik Kedokteran, Tindakan Medik,
Standar Profesi dan Standar Prosedur Operasional, Informed Consent, Malpraktik
Medik, Pasien dan Dokter.
Kesimpulan dalam skripsi ini yaitu pertama, Cara Hakim membuktikan
pasal
yang
didakwakan
kepada
terdakwa
dalam
putusan
No.
90/Pid.B/2011/PN.Mdo sudah sesuai dengan penerapan bentuk-bentuk surat
dakwaan. Karena Hakim menilai dakwaan Kesatu yang paling terbukti sesuai
fakta-fakta yang terungkap di persidangan dan Hakim selanjutnya membuktikan
dakwaan Kesatu terlebih dahulu. Oleh karena Hakim menyatakan dakwaan
Kesatu tidak terbukti maka selanjutnya Hakim membuktikan dakwaan Kedua dan
Ketiga, dan akhirnya menyatakan semua dakwaan tidak terbukti. Dalam surat
dakwaan berbentuk alternatif Hakim dapat langsung membuktikan dakwaan yang
menurutnya terbukti. Setelah Hakim membuktikan dakwaan dan menyatakan
dakwaan yang didakwakan kepada terdakwa terbukti maka Hakim tidak perlu
membuktikan dakwaan lainnya. Namun apabila dakwaan yang dibuktikan

xii

ac
nej.

dinyatakan tidak terbukti maka Hakim harus membuktikan dakwaan lainnya.
Kedua, Pertimbangan Hakim menjatuhkan putusan bebas terhadap Terdakwa I dr.
Dewa Ayu Sasiary Prawani, Terdakwa II dr. Hendry Simanjuntak dan Terdakwa
III Hendy Siagian dari dakwaan Kedua dalam putusan nomor:
90/Pid.B/2011/PN.Mdo tidak sesuai dengan fakta-fakta yang terungkap di
persidangan dan Putusan Mahkamah Konstitusi Nomor: 4/PUU-V/2007. Faktafakta yang terungkap di persidangan sesuai alat-alat bukti berupa dengan
keterangan saksi-saksi, keterangan ahli, surat berupa Visum et Repertum dan
keterangan terdakwa membuktikan bahwa Terdakwa I, Terdakwa II dan
Terdakwa III telah terbukti secara sah dan meyakinkan bersama-sama melakukan
praktik kedokteran tanpa memiliki surat izin praktik sebagaimana yang
didakwakan dalam dakwaan Kedua yaitu melanggar Pasal 76 Undang Undang
Praktik Kedokteran Jo. Pasal 55 Ayat (1) ke-1 KUHP. Pertimbangan Hakim yang
mengacu Putusan Mahkamah Konstitusi Nomor: 4/PUU-V/2007 yang
menyatakan Pasal 76 Undang Undang Praktik Kedokteran bukan merupakan
tindak pidana lagi, sehingga terhadap Terdakwa I, Terdakwa II dan Terdakwa III
harus dibebaskan dari dakwaan Kedua adalah juga tidak tepat, karena dalam
Putusan Mahkamah Konstitusi tersebut yang dihapus hanya pidana penjara saja
sedangkan pidana denda tetap berlaku. Oleh karena itu, seharusnya kepada
Terdakwa I, Terdakwa II dan Terdakwa III dijatuhi pidana denda karena
Terdakwa I, Terdakwa II dan Terdakwa III telah terbukti secara sah dan
meyakinkan bersama-sama melakukan praktik kedokteran tanpa memiliki surat
izin praktik. Saran yang diberikan dalam skripsi ini yaitu: pertama, untuk
mempermudah pemeriksaan surat dakwaan dan membuktikan kesalahan
terdakwa, Hakim seyogyanya memperhatikan bentuk surat dakwaan dalam
membuktikan pasal yang didakwakan, mengingat bentuk-bentuk surat dakwaan
mempunyai cara pemeriksaan yang berbeda-beda. Kedua, Hakim seyogyanya
terlebih dahulu memahami secara mendalam substansi putusan Mahkamah
Konstitusi ketika putusan Mahkamah Konstitusi tersebut dijadikan dasar
pertimbangan dalam suatu putusan, karena pemahaman terhadap substansi
putusan Mahkamah Konstitusi menjadi penting apabila pemahaman tersebut
dijadikan dasar pertimbangan dalam putusan perkara pidana, mengingat
pertimbangan hakim merupakan rasionalitas dari amar suatu putusan.

.id/

.id/

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
t

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

y.u

y.u

/

rary

/

c.id

://lib
http

rary

j.a
.une

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht

c.id

.id/

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht
j.a
.une

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

.id/

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

ac
nej.

h

.id/

y.u

lib
tp://

ry.u

h

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

r
ibra
l
/
/
:
tp

.id/

ac
nej.

ht
/

c.id

j.a
.une

xiii

rary

://lib
http

/

c.id

://lib
http

rary

j.a
.une

.id/

.id/

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
t

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

ry.u

y.u

ry.u

h

.id/

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

.id/

.id/

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

r
ibra
l
/
/
:
tp

.id/

ac
nej.

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

DAFTAR
ht ISI

ht

/
d/
d/
d/
c.idHALAMAN SAMPUL DEPAN
ac.i ......................................................................
ac.i
ac.i
i
.
.
.
j
j
j
e
e
e
y.un DALAM ....................................................................
y.un
y.un
r
r
r
a
a
a
r
r
r
HALAMAN/liSAMPUL
ii
:/ b
://lib
://lib
http
http
http

j.a
.une

rary

lib
tp://

HALAMAN MOTTO ...................................................................................... iii

HALAMAN PERSEMBAHAN/ ......................................................................
iv
/
id/
id
id/
.
.
.
c
c
c
c.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e GELAR ..............................................................
e
e
HALAMAN PRASYARAT
v
y.un
y.un
y.un
y.un
r
r
r
r
a
a
a
a
r
r
r
r
b
lib
HALAMAN
........................................................................
://liPERSETUJUAN
://lib
://libvi
p
p
p
tp://
t
t
t
t
t
t
h
h
h
HALAMAN PENGESAHAN .......................................................................... vii

/
/
/
/
PENETAPAN PANITIA
PENGUJI..........................................
viii
.idHALAMAN
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
HALAMAN ORISINALITAS
........................................................................
ix ry.un
.une
.une
y
y
r
r
a
a
a
r
br
libr
://liUCAPAN
://.....................................................
://libx
p
p
p
HALAMAN
TERIMA
KASIH
t
t
t
t
t
t
h
h
h

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
t

HALAMAN RINGKASAN ............................................................................. xii

/
/
/
/
xiv
c.idDAFTAR ISI .....................................................................................................
c.id
c.id
c.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
.une
.uneLAMPIRAN ..............................................................
.une
.une
y
y
y
y
r
r
r
r
HALAMAN
DAFTAR
xvi
a
a
a
a
r
r
r
libr
://lib
://lib
://lib
p
p
p
tp://
t
t
t
t
t
t
h
h
BAB Ih: PENDAHULUAN ..............................................................................
1
d/
ac.i

j.
.une

ry

libra
tp://

1.1 Latar Belakang Masalah .................................................................... 1

.id/

.id/

ac
ac
1.2 Rumusan Masalah
6
nej. .............................................................................
nej.
ry.u

ry.u

ry

ra
ra
ra
1.3 Tujuan
://lib Penelitian ...............................................................................
://lib
://lib7
http

http

/

c.id

j.a
.une

http

1.4 Metode Penelitian .............................................................................. 7

d/

c.i
ej.a

.un

rary
b
i
l
/
/
:

tp

1.4.1 Tipe Penelitian d..........................................................................
8
/
d/

/
c.i
c.i
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
1.4.2 Pendekatan
8 y.une
y.un Masalah .................................................................
y.un
r
r
a
a
r
r
rar
b
b
b
i
i
i
l
l
l
/
/
/
/
/
/
: Bahan Hukum ...........................................................................
:
: 8
1.4.3
http
http
http
1.4.4 Analisis Bahan Hukum ............................................................. 10

/
/
/
/
II : TINJAUAN PUSTAKA
11
.idBAB
c.id ...................................................................
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
ne
une
.une
.........................................
2.1 Putusan
Pengadilan
dalam Perkara Pidana
11ary.u
y
y
r
r
a
a
r
r
r
://libPengertian Putusan Pengadilan
://libdalam Perkara Pidana .............
://lib12
p
p
p
t
t
t
t
t
t
2.1.1
h
h
h

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
t

d/
ac.i

nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

2.1.2 Jenis-jenis Putusan Pengadilan dalam Perkara Pidana ............. 13

d/

d/

://
://
://
http2.2.2 Alat Bukti .................................................................................
http
http 16

/

c.id

j.a
.une

/

c.id

ry

libra
tp://

d/

2.2 Pembuktian ........................................................................................
15
ac.i
ac.i
ac.i
.
.
.
j
j
j
e
e
e
n
n
n
ry.u Pembuktian .............................................................
ry.u
ry.u
a
a
a
2.2.1
Pengertian
15
r
r
r
b
b
b
li
li
li

ry

j.a
.une

h

a
/libr
/
:
p
t
t

/

c.id

xiv

://lib
http

rary

j.a
.une

/

c.id

://lib
http

rary

j.a
.une

.id/

.id/

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
t

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

ry.u

ry.u

h

.id/

y.u

.id/

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

r
ibra
l
/
/
:
tp

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

19
ht 2.2.3 Sistem Pembuktian ...................................................................
ht
ht

d/
ac.i

j.
.une

ary
/libr

id/

id/

y.un

d/

c.i
ej.a

.un

tp

/

c.id

.
c.
2.3 Tindak PidanaePenyertaan
.................................................................
22
j.ac
ej.a
y.un

j.a
.une

y

r
r
ar
2.3.1
Tindak Pidana Penyertaan
ibrPengertian
ibra ......................................
ib22ra
l
l
l
/
/
/
/
/
/
:
:
:
ttp
http2.3.2 Bentuk-bentuk Tindak hPidana
http 25
Penyertaan ...............................

tp:/

rary
b
i
l
/
/
:

2.2.4 Fakta-fakta Di Persidangan ...................................................... 21

2.4 Praktik Kedokteran ............................................................................
28
/
/

/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e Praktik Kedokteran .................................................
e
e
2.4.1 Pengertian
28
y.un
y.un
y.un
r
r
r
a
a
a
r
r
r
2.4.2
://libTindakan Medik ........................................................................
://lib
://lib29
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h
h
h
2.4.3 Standar Profesi dan Standar Prosedur Operasional ................... 30

.id/

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
t

2.4.4 Informed Consent
31
.id/ .....................................................................
.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

ac
nej.

2.4.5 Malpraktik
Medik .....................................................................
32 ry.u
ry.u
ry.u
a
a
r
r
b
b
b
i
i
i
l
l
l ra
/
/
/
/
/
/
:
:
:
p
p
p
2.5
33
htt Pasien dan Dokter ..............................................................................
htt
htt
2.5.1 Hak dan Kewajiban Pasien ....................................................... 33

d/
ac.i

nej.

u

ry.
libra

/

.id/

une

une

ac
nej.

u

.
.
.
BAB III : PEMBAHASAN
..............................................................................
36
rary
rary
rary
b
b
b
i
i
i
l
l
l
/
/
/
:/
:/
ttp:/
httpCara Hakim Membuktikan Pasal
http yang Didakwakan KepadahTerdakwa
3.1

tp://

dalam

d/
ac.i

j.
.une

ry

libra
tp://

/

.id Dokter ......................................................
.id
2.5.2 Hak dan Kewajiban
34
j.ac
j.ac

Putusan

No.

d/
ac.i

90/Pid.B/2011/PN.Mdo

Dikaitkan

dengan

d/
ac.i

ry.u

ry.u

/

c.id

Penerapan Bentuk-Bentuk
Surat Dakwaan ......................................
36
nej.
nej.

j.a
.une

ry

ra
ra Putusan Bebas dari Dakwaan
ra
3.2 Dasar
://lib Pertimbangan Hakim Menjatuhkan
://lib
://lib
ttp
httpKedua dalam Putusan Nomor:
http 90/Pid.B/2011/PN.Mdo hDikaitkan

dengan Fakta-fakta dyang
Terungkap di Persidangan
/
i /
id/ dan Putusan
.
.
c
c
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
ne
Mahkamah
Nomor: 4/PUU-V/2007
y.uKonstitusi
y.un.................................. 46rary.un
r
r
a
a
r
r
/lib
/lib
://lib
BAB IVtt:pPENUTUP
........................................................................................
ttp:/
ttp:/ 66

d/

c.i
ej.a

.un

rary
b
i
l
/
/
:

tp

h

h

h

4.1 Kesimpulan ........................................................................................ 66

.id/

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
t

/
/
4.2 Saran ..................................................................................................
67
c.id
c.id
a
nej.

.u
DAFTAR BACAAN
rary

y.u

y.u

y.u

/

rary

/

c.id

://lib
http

rary

j.a
.une

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht

c.id

.id/

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht
j.a
.une

.id/

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

ry.u

h

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

.id/

lib
tp://

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

/lib
ttp:/

LAMPIRAN
h

r
ibra
l
/
/
:
tp

a
nej.

ht
/

c.id

j.a
.une

xv

rary

://lib
http

/

c.id

://lib
http

rary

j.a
.une

.id/

.id/

ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
t

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

y.u

y.u

ry.u

libra
tp://

1.

ry.u

a
/libr
/
:
p
t
t

Lampiran
h

I

:

.id/

ry.u

libra
/
/
:
p
t

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

ry.u

ry.u

y.u

y.u

/

rary

.id/

rary

://lib
http

ry.u

ry.u

ry.u

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

/

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

/

c.id

://lib
http

rary

j.a
.une

.id/

ac
nej.

ac
nej.

y.u

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht

c.id

rary

.id/

ac
nej.

ht
j.a
.une

ry.u

h

.id/

y.u

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

.id/

.id/

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

r
ibra
l
/
/
:
tp

.id/

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

ac
nej.

ry.u

h

.id/

ry.u

libra
/
/
:
p
t

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

.id/

.id/

ry.u

h
ac
nej.

rary

://lib
http

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

ht
/

c.id

j.a
.une

xvi

rary

://lib
http

/

c.id

j.a
.une

.id/

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

/

c.id

j.a
.une

.id/

ry.u

libra
/
/
:
p
t

/

rary

://lib
http

ac
nej.

y.u

ht

c.id

j.a
.une

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht

c.id

.id/

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht

lib
tp://

.id/

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

j.a
.une

ry.u

h

.id/

y.u

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

.id/

.id/

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h
ac
nej.

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

.id/

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

ac
nej.

h

.id/

ry.u

.id/

ac
nej.

h

.id/

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

.id/

ry.u

/

c.id

j.a
.une

ry
ibra
l
/
/
:
ManadohttpNomor:

Putusan
90/Pid.B/2011/PN.Mdo.

h

libra
/
/
:
p
t

ry
ibra
l
/
/
:
Pengadilan
Negeri
http

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

/

c.id

j.a
.une

.id/

ac
nej.

y.u

ht

DAFTAR
LAMPIRAN
/

d
ac.i
.
j
e
n

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht

/

.id/

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

ht
d
ac.i
.
j
e
n

ry.u

libra
/
/
:
p
tt

.id/

ac
nej.

r
ibra
l
/
/
:
tp

ac
nej.

h

.id/

y.u

lib
tp://

ry.u

h

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

libra
/
/
:
p
tt

h

r
ibra
l
/
/
:
tp

.id/

ac
nej.

/

c.id

://lib
http

rary

j.a
.une