8
Pamekar Diajar
BASA SUNDA
Pikeun Murid SMASMKMAMAK Kelas XI
3. Amanat ngajak sangkan
ngamasarakatkeun kadaharan tradisional nu ngaranna colénak
………………………….. …………………………..
………………………….. …………………………..
C. Neuleuman Wangun jeung Gaya Basa dina Rumpaka Kawih
Wangun rumpaka kawih sarua jeung wangun sajak atawa puisi. Réa sajak atawa puisi nu geus dijadikeun rumpaka kawih. Rumpaka kawih
aya ogé nu disusun dina wangun sisindiran. Geura tengetan deui ieu sempalan rumpaka kawih “És Lilin” di handap
Itu saha dunungan nu nungtun munding digantélan geuning ku saputangan
itu saha dunungan nu ginding teuing sihoréng mah aduh geuning jungjunan
Sempalan rumpaka kawih di luhur téh diwangun ku opat padalisan. Padalisan kahiji jeung kadua disebutna cangkang, padalisan katilu jeung
kaopat disebutna eusi. Nilik kana wandana mah, sempalan rumpaka kawih di luhur téh kaasup kana paparikan. Pangna disebut paparikan lantaran
padeukeut sora tungtung padalisan nu aya dina cangkang jeung eusi. Sora tungtung padalisan kahiji padeukeut sorana jeung sora tungtung padalisan
katilu, sora tungtung padalisan kadua padeukeut jeung sora tungtung padalisan kaopat. Sora nu padeukuet kitu téh sok disebut murwakanti.
Geura tengetan deui ieu sempalan rumpaka kawih di handap
Itu saha dunungan nu nungtun munding digantélan geuning ku saputangan
itu saha dunungan nu ginding teuing sihoréng mah aduh geuning jungjunan
Sora tungtung padalisan kahiji ding padeukeut jeung sora tungtung
padalisan katilu ing, kitu ogé sora tungtung padalisan kadua ngan
padeukeut jeung sora tungtung padalisan kaopat nan. Sajaba ti conto di luhur aya rumpaka kawih séjénna anu diwangun ku sisindiran.
}
Cangkang
}
Eusi
Padeukeut sora i ding jeung ing
Padeukeut sora a ngan jeung nan
9
Pamekar Diajar
BASA SUNDA
Pikeun Murid SMASMKMAMAK Kelas XI
Unsur penting séjénna anu kudu dipikanyaho ku didep dina rumpaka kawih nya éta pilihan kecap. Diksi atawa pilihan kecap dalit
pisan patalina jeung unsur gaya basa, nya éta basa anu digunakeun ku nu ngarang sangkan bisa leuwih ngahudang imajinasi paregep atawa nu
maca. Teu béda ti sajak atawa puisi, gaya basa anu sok kapanggih dina rumpaka kawih kayaning gaya basa babandingan nu istilah séjénna sok
disebut metapora
metapora. Métapora
metaphor nya éta gaya basa babandingan atawa lalandian, ku jalan nyebut hiji barang, padahal anu dimaksud mah anu séjén
lantaran dianggap boga pasipatan atawa ciri-ciri anu sarua. Dina harti jembar, métapora ngurung rupa-rupa gaya basa babandingan, kayaning
lalandian, mijalma, ngasor, rarahulan, rautan, jeung sajabana
Gaya basa lalandian sok dipaké pikeun ngaganti ngaran ku sesebutan. Aya sesebutan alus atawa pideudeuh
héronimia jeung aya sesebutan goréng, ocon, atawa
métonimia, contona: kecap Srikandi keur sesebutan ka awéwé wanian;
Si Jalak Harupat idipaké keur sesebutan ka lalaki anu toh pati jiwa raga, cadu ngejat ti pakalangan atawa
pangperangan; Wayang pangsisina dipaké keur sesebutan ocon banyol ka
jalma anu jangkung gedé. Gaya basa mijalma
personiikasai sok digunakeun pikeun nyebutkeun barang anu henteu nyawaan atawa sasatoan diupamakeun
boga polah cara jalma, kayaning boga rasa sedih, susah, bungah, atawa ambek, contona: Gunung siga anu milu
nguyung, lebak siga milu susah. Pucuk janur
tingarulang, ngagupayan anu angkat; Lokomotip ngahégak lir seunggah nanjak; Bulan
ngintip tina sela-sela méga. Gaya basa ngasor
litotes sok dipaké pikeun ngébréhkeun hal nu sabalikna tina kanyataan, contona:
Kuring mah teu boga duit sapésér-pésér acan padahal beunghar; Dahar gé ukur jeung uyah padahal deungeun
sanguna sagala aya, jeung sajabana. Gaya basa rarahulan hiperbola sok dipaké pikeun nandeskeun,
ngantebkeun, atawa nimbulkeun rasa nu kaleuleuwihi, contona: Amarahna nguntab-nguntab lir seuneu hurung. Ngajerit maratan langit, ngocéak maratan
jagat; Najan nepi ka ceurik getih oge, moal ditolih. Gaya basa rautan
eupimisme dipaké pikeun ngalemesan maksud sangkan teu kasar katarimana ku nu maca atawa ngaregepkeun, contona:
Ké, kuring rék ka cai heula maksudna rék kiih; Karunya, anakna téh geuning teu ningali maksudna lolong.
10
Pamekar Diajar
BASA SUNDA
Pikeun Murid SMASMKMAMAK Kelas XI
Satuluyna pék ilo deui ieu rumpaka kawih di handap. Mun aya mah bari ngaregepkeun tape, video, MP 3 atawa wangun rékaman séjénna
Bulan Batu Hiu
Doel Sumbang Bulan nu ngagantung
di langit Batu Hiu tinggal sapasi
sésa purnama kamari Urang duaan
anteng sosonoan suka bungah
sagala rasa dibedah Bulan nu ngagantung
di langit Batu Hiu tinggal sapasi
sesa purnama kamari Ikrar janji
sahidup samati moal hianat
insya Allah moal pegat Dina ruang haté
nu aya ukur salira dina ruang haté
pasti ngan ukur salira Bulan di langit Batu Hiu
Sesa purnama kamari bulan sapeupeuting nyaksi
nya pangrusiah moal betus pasti
Sumber: wisatapangandaran.com
11
Pamekar Diajar
BASA SUNDA
Pikeun Murid SMASMKMAMAK Kelas XI
Dina rumpaka kawih di luhur aya kecap-kecap anu ngandung harti injeuman konotasi . Geura tengetan ku hidep ieu pedaranana di
handap
Ngupamakeun metafora
Bulan nu ngagantung
tinggal sapasi
sésa purnama kamari
sagala rasa dibedah
dina ruang haté
- nu ngagantung biasana maké tali atawa sabang-
saning bungbuahan dina tangkalna
- kecap sapasi biasana
dipaké kana dahareun nu dipotongan.
- kecap sésa dipaké keur
dahareun teu béak atawa duit sésa balanja.
- kecap bedah biasana
dilarapkeun kana balong atawa tanggul
- kecap ruang atawa
rohangan sok dipaké pikeun nuduhkeun tem-
pat atawa patempatan Mijalma
personiikasi bulan sapeupeuting
nyaksi - anu sok nyaksi;
nyaksian; jadi saksi biasana jalma
12
Pamekar Diajar
BASA SUNDA
Pikeun Murid SMASMKMAMAK Kelas XI
Pancén 3:
Sanggeus hidep neuleuman pedaran di luhur, pigawé pancén ieu di handap
1 Sawalakeun jeung babaturan sakelompok pikeun maluruh cangkang
jeung eusi unggal pada dina éta kawih. Geura imeutan heula conto cara nganalisisna ieu dina tabél di handap
Sempalan rumpaka kawih “És Lilin”
Cangkang Eusi Kecap di tungtung padalisan nu padeukeut sorana
Padalisan És lilin mah dunungan kalapa muda
dibantun mah dunungan ka Sukajadi
abdi isin dunungan samar kaduga sok sieun mah aduh henteu ngajadi
1 2
- -
- -
3 4
Kecap a.
muda dina padalisan
ka-1 padeukeut sorana jeung
kecap kaduga dina padalisan katilu, nya éta sora a
Kecap b.
sukajadi dina padalisan
ka-2 padeukeut sorana jeung
kecap ngajadi dina padalisan ka-4, nya éta sora i
.
Sempalan rumpaka kawih “És Lilin”
Cangkang Eusi Kecap di tungtung padalisan nu padeukeut sorana
Padalisan És lilin mah ceuceu buatan Bandung
dicandak mah geuning ka Cipaganti abdi isin jungjunan duh babaringung
sok inggis mah aduh henteu ngajadi …
… …
… …
… …
… a. ….
b. ….
.
Sempalan rumpaka kawih “És Lilin”
Cangkang Eusi Kecap di tungtung padalisan nu padeukeut sorana
Padalisan És lilin mah ceuceu di kalapaan
raosna mah geuningan kabina-bina abdi alim dunungan paduduaan
sok sieun mah dibantun kamana-mana …
… …
… …
… …
… a. ….
b. ….
.
Sempalan rumpaka kawih “És Lilin” Cangkang Eusi
Kecap di tungtung padalisan nu padeukeut
sorana Padalisan
Kamana mah geuningan ngaitkeun kincir Ka kalér mah ka kalér katojo bulan
Kamana mah dunungan ngaitkeun pikir Moal palér duh da ku sabulan
… …
… …
… …
… …
a. …. b. ….
13
Pamekar Diajar
BASA SUNDA
Pikeun Murid SMASMKMAMAK Kelas XI
2 Ieu rumpaka kawih “Bubuy Bulan” di handap diwangun ku
sisindiran. Pék paluruh ungkara mana waé dina unggal pada nu kaasup kana wangun cangkang jeung eusi kana tabél nu aya di
handapeunana
Bubuy Bulan
Cipt. Beni Corda Bubuy bulan, bubuy bulan sangray béntang
panon poé, panon poé disasaté unggal bulan, unggal bulan abdi téang
unggal poé, unggal poé ogé hadé
Situ Cuburuy laukna hésé dipancing nyérédét haté ningali ngénclong caina
tuh itu saha nu ngalangkung unggal énjing nyérédét haté ningali sorot socana
Unggal bulan, unggal bulan abdi téang unggal poé, unggal poé ogé hadé
Situ Ciburuy laukna hésé dipancing nyérédét haté ningali ngénclong caina
Tuh itu saha nu ngalangkung unggal énjing nyérédét haté ningali sorot socana
Unggal bulan, unggal bulan abdi téang unggal poé, unggal poé ogé hadé
Sumber: htp:bp2.blogspot.com
14
Pamekar Diajar
BASA SUNDA
Pikeun Murid SMASMKMAMAK Kelas XI
Pada Wangun Sisindiran
Ungkara Katerangan
Kahiji …
… …
… Cangkang: …
Eusi: …
Kadua …
… …
… Cangkang: …
Eusi: …
Kaopat …
… …
… Cangkang: …
Eusi: …
3 Pék ayeuna paluruh ku hidep sora nu padeukeut unggal tungtung
padalisan dina éta kawih “Bubuy Bulan” kana tabél ieu di handap
Pada Padeukeut sora tungtung padalisan
Ungkara Katerangan
Kahiji Bubuy bulan, bubuy bulan sangray
béntang panon poé, panon poé disasaté
unggal bulan, unggal bulan abdi téang unggal poé, unggal poé ogé hadé
padeukeut sora tungtung unggal padalisan, contona:
ang, té, ang, té a-é-a-é
Kadua …
… …
… padeukeut sora tungtung
unggal padalisan: ...
Katilu Unggal bu lan
, unggal bulan abdi téang …
Padeukeut sora tungtung kecap unggal padalisan,
contona: a-a-a-a-a
…
15
Pamekar Diajar
BASA SUNDA
Pikeun Murid SMASMKMAMAK Kelas XI
Kaopat …
… …
… Padeukeut sora tungtung
unggal padalisan: …
Kalima …
… Padeukeut sora tungtung
kecap unggal padalisan …
…
4 Sawalakeun ku hidep gaya basa naon waé nu aya dina rumpaka
kawih “Bubuy Bulan” di luhur sarta tuliskeun dina tabél ieu di handap
Rumpaka Pada
Padalisan Gaya basa
Katerangan
Bubuy bulan 1
1 Sangray béntang
1 1
Panon poé disasaté 1
2 5
Pék paluruh kecap-kecap naon waé anu dibalikan deui dina éta rumpaka kawih “Bubuy Bulan” kana tabél ieu di handap
Kacap nu dibalikan deui Pada
Padalisan
… …
… …
D. Nyusun Paraprase tina Rumpaka Kawih
Tanda yén hidep paham eusi kawih di antarana bisa nyaritakeun deui ku basa sorangan. Rupa-rupa carana pikeun nyaritakeun deui eusi
kawih téh, di antarana ku cara nyusun paraprase. Naon ari paraprase? Paraprase atawa paraprasa nya éta ngébréhkeun deui hiji wangun basa
kana wangun basa séjénna, kalawan teu ngarobah hartina. Kagiatan nulis paraprase teu hésé. Nu basajan mah di antarana ku cara nambahan
kecap-kecap kana rumpaka kawih ku kecap-kecap nu dianggap mampuh ngajelaskeun. Geura tengetan contona di handap.
16
Pamekar Diajar
BASA SUNDA
Pikeun Murid SMASMKMAMAK Kelas XI
Wangun paraprasena:
Hasil wangun paraprasena di luhur ku hidep bisa dirobah kawas ieu di handap.
Pancén 4:
Di handap aya rumpaka kawih nu judulna “Malati di Gunung Guntur” jeung “Sabilulungan”. Pék ku hidep jeung babaturan sakelompok
caritakeun eusina ku cara paraprase atawa wangun prosa séjénna kawas conto di luhur.
Malati
di Gunung Guntur Seungitna sungkeman ati
Bodas sésétraning rasa jadina dina mumunggang
leuweung larangan
kacaritakeun aya wanoja. Bakat ku geulis lir ibarat mekarna kembang malati éta wanoja téh ayana di
Gunung Guntur pernahna di Garut Éta kembang téh
seungitna sumeleber, nepi ka jadi sungkeman ati Warnana
bodas nyacas jadi sésétraning rasa sakur nu ningali Éta kembang téh
jadina persis dina mumunggang gunung Guntur Nu teu meunang kasaba ku manusa, dan cenah mah éta téh
leuweung larangan.
Kacaritakeun aya wanoja. Bakat ku geulis, éta kageulisanana
téh diibaratkeun lir kembang malati nu keur mekar. Éta wanoja téh cicingna di
Gunung Guntur. Ma’lum ka nu geulis. Kabéh jalma pada apal. Tapi teu sagawayah
jalma lalaki bisa manggihan éta wanoja, sabab cicingna di mumunggang
gunung Guntur, nu teu meunang kasaba ku manusa, da cenah mah éta téh
leuweung larangan.
17
Pamekar Diajar
BASA SUNDA
Pikeun Murid SMASMKMAMAK Kelas XI
Malati di Gunung Guntur
Mang Koko Wahyu Wibisana Malati di Gunung Guntur
Seungitna sungkeman ati Bodas sésétraning rasa
jadina dina mumunggang leuweung larangan
Malati di Gunung Guntur Hanjakal henteu dipetik
Béja geus aya nu boga Ngahaja melak di dinya
Para Guriang
Ayeuna kuring geus jauh Malati sosoca gunung
Boa geus aya nu metik duka ku saha
Kamari jol aya béja Malati ratna mumunggang
Pajar can aya nu metik, duka ku naon
Malati di Gunung Guntur Ligar dina panineungan
na panineungan
Na saha nu baris metik Kuring mah da puguh jauh
Biheung kadongkang
Sumber: clipart
18
Pamekar Diajar
BASA SUNDA
Pikeun Murid SMASMKMAMAK Kelas XI
Sabilulungan
Sabilulungan dasar gotong royong Sabilulungan sipat silih rojong
Sabilulungan “genteng ulah potong” Sabilulungan persatuan tembong patembong
Tohaga - tohaga Rohaka - rohaka
Teguh tangguh perbawa sabilulungan saihwan Sadia - sadia
Sajiwa - sajiwa Segur singkil ngabasmi pasalingsingan pabentar
Sabilulungan hirup sauyunan Sabilulungan silih pikaheman
Sabilulungan tulung tinulungan Sabilulungan kukuh persatuan beungkeutan
Santosa - santosa Samakta - samakta
Teuneung ludeung ngajaring kawibawan k’amanan Saihwan - saihwan
Sapaham - sapaham Nagri nanjung berekah sabilulungan
Posted 22nd May 2010 by Kos Warnika Labels: Ganda Mekar
E. Ngalengkepan Rumpaka Kawih