56
Pamekar Diajar
BASA SUNDA
Pikeun Murid SMASMKMAMAK Kelas XI
N
ovel kaasup salah sahiji carita rékaan iksi, eusi jeung jalan caritana panjang tur loba bagian-bagianana, diwangun ku basa
lancaran, palaku anu ngalalakonna loba, mangsa anu kacaturna
lila. Sanajan kaasup carita iksi, palaku , jalan carita, tempat, jeung waktu kajadianana bisa katarima ku akal, persis siga kajadian anu sabenerna.
Eusi novel aya ogé anu didadasaran ku kajadian anu sabenerna, tapi éta kajadian téh ku pangarangna sok diréka-réka deui.
A. Maca Sempalan Novel
Pék baca ieu sempalan novel di handap sarta imeutan saha waé palakuna, dimana waé kajadianana, iraha lumangsungna, kumaha jalan
caritana, naon témana, jeung naon amanatna
Prasasti nu Ngancik dina Ati
Popon Saadah Basa kuring keur ngaderes “Bumi jeung Manusa” di rohang
tamu, teu kanyahoan asupna, nyaho-nyaho Prasasti geus ngajentul diuk hareupeun.
“Éta téh buku énggal? Tanya manéhna. “Yup”
“Iraha mésérna? Teu wartos-wartos” “Pamasihan.”
“Pamasihan saha?” Teu dijawab.
“Ooh pamasihan tamu nu kamari ka dieu téa?” Manéhna ku kuring ukur dirérét.
“Naha bet masihan cenah? Boa-boa ada udang dibalik buku” Kuring cicing. Tuluy pédah ku kuring diantep meureun, diukna
pindah ka gigireun. “Naha teu nyarios ka Pras atuh, Rin peryogi buku nu kitu. Teu
burung dipangmésérkeun.” Manéhna mencrong kénéh. “Da Rin mah teu nyuhunkeun ka Fauzan ogé. Manéhna ujug-ujug
masihan,” kapaksa kuring némbalan. Gandéng ku tetelepékna.
57
Pamekar Diajar
BASA SUNDA
Pikeun Murid SMASMKMAMAK Kelas XI
“Mani perhatian pisan nya Si Manéhna téh geuning” cenah deui. “
Ya… gitu déh,” ngajawab téh asal engab. “Sering masihan bukuna?”
“Mun manéhna sering masihan, badé kumaha? Mun manéhna langka masihan, badé kumaha?” Bari panon mah anteng kana bacaan.
“Ati-ati. Ulah asal nampa kitu waé” Kuring teu ngarti kana maksud éta caritaan. Naon anu dimaksud ku
Pras kudu ati-ati téh? Da Fauzan ogé lain jalma saliwat atuh. Geus dua taun kuring deukeut jeung manéhna téh, najan ukur reureujeungan di
kampus wungkul.
Ada apa denganmu, Pras? cekéng bari neundeun novel nu keur dihanca kana méja, satengah dialungkeun. Hélok ku sipat manéhna nu poé ieu
ngadak-ngadak jadi céréwéd. “Teu kedah ngiring riweuh kana urusan Rin lah” kuring keuheul
kénéh ku paripolah manéhna kamari basa panggih jeung Margarét di ondangan. Ku sok nyungkelit nya ieu haté téh.
“ Ada apa pula denganmu, Rin? témbal manéhna.
“Pras wajib nyaho kana sagala urusan Rin” cenah deui bari rada molotot.
“Wajib? Naha maké wajib? Jeung diwajibkeun ku saha? Kuring gé jadi hayang molotot.
”Biasana gé kitu pan? Urusan Rin jadi urusan Pras. Tugas-tugas Rin jadi pagawéan Pras” cenah asa meunang. Pédah dina sagala hal kuring
teu weléh dibantuan ku manéhna. Ka tugas-tugas kuliah dibantuan ku manéhna. Tapi kapan matak wani ngumaha gé bongan manéhna sok
ngahaja nawarkeun jasa ti heula.
“Éta mah kamari jeung kamarina deui. Mimiti ayeuna teu bisa kitu. Rin hoyong diajar mandiri”
“Mun aya nanaon ka diri Rin kumaha?” Manéhna molotot kénéh. “Nanaon naon? Tong melang tong hariwang,
dan réréncangan Rin mah sadayana gé balageur, teu aya nu jahat.”
“Bisa wé mimitina mah bageur” cenah. “Bisa wé jalma nu salila ieu katingalina bageur gé, tétéla teu bageur”
bari nyindir kitu téh kuring muncereng kénéh. Ari sugan, heueuh wé rék ngajak paséa tingkah téh, boro geus
ngawahan. Horéng kakara dilawan kitu gé kaburu éléh. Manéhna langsung jempé. Tuluy cicing salila-lila, kawas aya nu keur dipikiran.
58
Pamekar Diajar
BASA SUNDA
Pikeun Murid SMASMKMAMAK Kelas XI
Ras inget kana kabélana. Sestina ieu haté kacida sieunna mun Prasasti katutuluyan ngamusuhan. Mangkaning nya jirim nu ieu pisan
nu teu weléh mapaésan impian haté. Nya jirim nu ieu pisan anu mawa éndah dunya implengan téh. Gap leungeun katuhuna dirawél, saterusna
diteueulkeun kana tarang sorangan, siga mun salam ka guru kuring baréto baha keur di SMA.
“Pras, hapunten Rin nya, Pras…” Nyarita kitu téh bari ngahaja semu ngahelas, ngarah ngaherukna teu katutuluyan.
Manéhna nyarita kalawan logat nu karasa asing ceuk ceuli kuring, “
Satikosna ahu sangat sonang tu ha ito malobihi apapun. Boasa ito dang héa mengerti hatakon?”
Nyél haté téh keuheul. Kuring asa keur digeuhgeuykeun diheureuykeun make basa nu teu weléh matak teu pikahartieun.
Pok deui deui manéhna nyarita ditompokeun kana ceuli, “ Rinéga,
boasa ito dang héa mengerti hatakon? Boasa Rin? kalawan logat ledok Batak Toba.
“Naon hartina?” tanya kuring. Keur keuheul gé teu burung panasaran kana ma’na kalimah nu diucapkeun ku manéhna cikénéh téh.
Atuda katempo nyarita kituna téh bangun nu bari dirarasakeun. “Kedah ngartos atuh, Rin…,” cenah. Leuleuy ayeuna mah, sarta
logat nyaritana balik deui kana lentong Sunda. “Sing émut, Pras, Rin sanés Margarét” cekéng, bari sedih. Saha
jelemana nu rido disaruakeun jeung nu séjén bari éta nu séjén téh hiji awéwé nu meleng-meleng dianggap sainganana.
“Naha bet nyabit-nyabit waé Margarét? Pras mah geus teu aya hubungan nanaon deui jeung manéhna téh. Rin kedah terang, Margarét
mah carita lawas nu geus laas” Najan nyaritana tandes, kuring teu gancang percaya kitu waé. Sabab, haté jelema mah kapan jero alah batan
sagara nu pangjerona.
“Jelas, Rin? tanya manéhna, sabada nempo kuring ngahuleng salila- lila.
“Teu acan.” “Naonna nu teu acan téh?”
“Ari basa Batak nu nembé diucapkeun ku Pras naon hartosna? “Ooh éta…” Manéhna bari jeung gagaro sirah heula.
“Naon? Rin teu sabar.
59
Pamekar Diajar
BASA SUNDA
Pikeun Murid SMASMKMAMAK Kelas XI
“Mmm … hartosna… Iraha-iraha urang ka uleman deui,” cenah bari seuri.
“Bohong ah” Kuring teu percaya, maenya hartina ukur kitu? Padahal dina ngucapkeunana tadi manéhna kacirina daria pisan.
“Engké ogé ngartos lah,” cenah. Jung cengkat, tuluy ngaléos ka luar, ngadon asup deui ka imahna. Sigana ngahaja ngajauhan sangkan kuring
teu tatanya papanjangan. Sajongjongan kuring ngahuleng sosoranganan. Lain gé Prasasti atuh lamun eusi haté katut sikepna ka kuring salila
ieu gampang ditarjamahkeun mah. Atawa… kuringna waé anu belet, nepi ka can bisa kénéh nyieun kacindekan ngeunaan hal éta. Jadi ras inget
kana Prasasti Kawali. Basa sawatara taun ka tukang jarah ka Kabuyutan Kawali Ciamis, kuring kacida katajina ku éta batu patilasan, tapi sama
sakali teu ngarti naon ma’na di balik aksana katut basa Sunda kunona. Tah Prasasti nu ieu gé keur kuring mah teu béda ti prasasti Astana Gedé
téa, pinuh ku teka-teki. Naha kuring bakal mampuh nafsirkeun sikep anjeun, sakumaha arkéolog mampuh nyurahan tulisan nu kaunggel dina
Prasasti Kawali, Pras?
--o0o--
Pancén 1
Dina sempalan novel nu judulna “Prasasti Nu Ngancik dina Ati” di luhur diwangun ku unsur-unsur palaku, latar, jalan carita, téma, jeung
amanat. Pancén hidep ayeuna maluruh nu aya dina éta unsur ku cara ngajawab pananya ieu di handap
1.
Kecap-kecap naon waé anu teu kaharti dina éta novel. Pék tuliskeun ku hidep sarta paluruh hartina dina kamus.
2. Saha waé nu jadi palaku dina éta novel?
3. Saha anu jadi palaku utamana?
4. Kumaha watek unggal palaku dina éta novel?
5. Kumaha hubungan antara palaku dina éta novel?
6. Dimana waé kajadian dina éta carita téh lumangsungna?
7. Iraha kajadianana?
8. Kumaha suasana?
9. Ngagunakeun alur naon pangarang dina nyaritakeun éta novel?
10. Naon téma nu dicaritakeun dina éta novel? 11. Amanat naon anu hayang ditepikeun ku éta pangarang novel?
60
Pamekar Diajar
BASA SUNDA
Pikeun Murid SMASMKMAMAK Kelas XI
B. Nyangkem Unsur Novel
