EMAHAMAN GURU BIOLOGI SMA NEGERI DI KABUPATEN JEMBER TERHADAP PENILAIAN PORTOFOLIO (PORTFOLIO ASSESSMENT) YANG MENGEMBANGKAN KETERAMPILAN BERPIKIR KRITIS SISWA
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
PEMAHAMAN GURU BIOLOGI SMA NEGERI DI KABUPATEN JEMBER
TERHADAP PENILAIAN PORTOFOLIO (PORTFOLIO ASSESSMENT)
YANG MENGEMBANGKAN KETERAMPILAN
BERPIKIR KRITIS SISWA
SKRIPSI
diajukan guna melengkapi tugas akhir dan memenuhi salah satu syarat untuk
menyelesaikan pendidikan di Program Studi Pendidikan Biologi (S1)
dan mencapai gelar Sarjana Pendidikan
.id
.id
ac
nej.
b.u
ili
//dig
Oleh
Salun Nafiah
NIM 070210193100
ac
nej.
b.u
gili
://di
http
.id
.id
ac
nej.
b.u
gili
://di
http
ac
nej.
b.u
gili
://di
http
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
PROGRAM
d.idSTUDI PENDIDIKAN BIOLOGI
d
d
i
.
c
PENDIDIKAN MIPA
ajJURUSAN
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
c
.
.
.
j
j
j
a
.
e
e
e
e
ne KEGURUAN DANiliILMU
nPENDIDIKAN
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
FAKULTAS
u
u
u
b
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
i
idgigil
idgiJEMBER
idgigil
gil
UNIVERSITAS
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt2012
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
e
ne
ne
ne
nridho-Mu
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
Syukurilialhamdulillah
atas segala rahmat
dan
Ya Allah. Shalawat
b
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
idgigil
//:d
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
serta
salam
semoga
tetap
terlimpahkan
kepada
junjungan
Nabi
Agung
Muhammad
t
t
t
p
hhttp
hhttp
hhttp
h
PERSEMBAHAN
S.A.W. Sebagai rasa terima kasih yang tak terhingga, skripsi ini saya persembahkan
ca.cid.id kepada:
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
j.
nej.
nej. dan Ibunda Winarni.iliTerima
nekasih
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
1.
Ayahanda
Sudarmanto
untuk
doa,
cinta,
kasih
i
i
i
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
//:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
sayang,
p
hthttp dukungan moril dan materil
hthttp tanpa henti dan atas segala
hthttpyang telah
h
diberikan dengan tulus ikhlas hingga saya bisa meraih semua ini;
d
aj.ca.ci .id 2.
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
3.
l
i
i
idgigil
//:d
p //
ca.cid.id
a
.
j
a
a
.
.
.
e
e
e
j
n
nej
nej
.bu.n
.bu.n
u
uneBapak-Ibu Dosen yang
u
b
bli.bu.serta
b
i
i
i
Bapak-Ibugguru
telah
memberikan
ilmu,
nasehat,
dan
l
l
l
i
i
i
i
i
idgigil
idigi
idgigil
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
motovasi
p
hhttp
hhttp yang mendewasakan setiap
hhttlangkahku;
.id.id tiada henti;
M. Rifa’i, terima kasih
c.cid.iddo’a, bantuan dan dukungan
j.auntuk
j.ac cyang
h
4. Sahabat-sahabatku yang selalu memberikan semangat;
ca.cid.id
ca.cid.id Jember.
ca.cid.id dan Ilmu Pendidikan Universitas
ca.cid.id 5. Almamater Fakultas jKeguruan
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
e
e
e
e
nej.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
p
hthttp
hthttp
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
ii gilib
idigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
j
j
j
e
e
e
ne
nekeadaan suatu kaum sehingga
ne merobah keadaan iyang
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
Allah tidakilmerobah
mereka
b
b
b
i
i
i
l
l
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil sendiri.
ada pada p
diri
mereka
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
t
t
1
hhtt
hhtt
hhtt Ar ra’d:11)
(QS.
h
d.id
ca.cid.id Allah akan meninggikan
ca.cid.id
ca.cikamu
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
orang-orang
yang
beriman
diantara
dan
orang-orang
e
e
e
e
j.
n
nej.
nediberi
nej.derajat.
nej.
.bu.n
.buyang
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
ilmu
pengetahuan
beberapa
.
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili 2
idgigili
/:d
/:d
/:d
//:d
/
/
/
(QS. Almujadalah:11)
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
p
hthttp
hthttp
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
MOTO
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
ne
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
gigil dan terjemahnya. Bandung:
1
idgigil Republik Indonesia. 1989. :dari
idgigil
idgigil
idAl-Qur’an
Departemen
Agama
PT.
//:d
//:d
//:d
//:d
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
p bandung.
p
Lubuk
hhttAgung
hhttp
hhttp
2
Departemen Agama Republik Indonesia. 1989. dari Al-Qur’an dan terjemahnya. Bandung: PT.
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
Lubuk Agung bandung.
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
iii gilib
idigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
h
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
“Pemahaman
id
ca.cid.id menyatakan dengan sesungguhnya
ca.cid.id bahwa karya ilmiahj.yang
ca.cid.berjudul
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
e
ej.
ej.
nej.
nNegeri
nterhadap
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
Guru
Biologi
SMA
di
Kabupaten
Jember
Penilaian
Portofolio
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
//:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
(Portfolio
Keterampilan Berpikir
p
hthttp Assessment) yang Mengembangkan
hthttp
hthKritis
ttp Siswa”
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
PERNYATAAN
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
j
j
e
e
u.n
ne tangan di bawah ini:ilib.bu.n
ne
.bbertanda
u
u
b
Saya yang
i
l
i
i
i
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
p
p
t
t
Nama
:
Salun
Nafiah
t
t
hhtt
hhtt
NIM
: 070210193100
adalah benar-benar hasil karya sendiri, kecuali kutipan yang sudah saya sebutkan
d
d
d.id
d
pada institusi manapun,
aj.ca.ci .id sumbernya, belum pernah
aj.ca.cidiajukan
aj.ca.ci .id serta bukan karya ej.aj.ca.ci .id
.
.
.
j
j
j
e
e
e
ne
ne
ne jawab atas keabsahan
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
jiplakan.
Saya
bertanggung
dan
kebenaran
isinya
sesuai
dengan
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
idgigil
//:d
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
p
sikap
hhttp
hhilmiah
hhttp
ttp yang harus dijunjung tinggi.
h
Demikian pernyataan ini saya buat dengan sebenarnya, tanpa adanya tekanan
.cid.id
d
ca.cid.isanksi
ca.cid.id serta bersedia mendapat
ca.cid.id dan paksaan dari pihak
manapun
akademik jika j.ac
a
a
a
.
.
.
j
j
j
a
.
e
e
e
e
nej.
nej.
nejpernyataan
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
ternyata
dikemudian
hari
ini
tidak
benar.
i
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
p
hthttp
hthttp
hthttp
Jember, Januari 2012
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
nej
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
iv gilib
idigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
id
.
Yang menyatakan,
j.acac.id
e
n
ej.
u
n
.
u
b
.
i
idgiigl ilib
d
/
/
:
/
/
hthtp
ttp:
Salun Nafiah
id
c. id
NIM 070210193100
ej.a.ac.
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
.cid.id
BIOLOGI
SMA NEGERI DI.aKABUPATEN
JEMBER
ca.cid.id PEMAHAMAN GURU
ca
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
TERHADAP .PENILAIAN
PORTOFOLIO (PORTFOLIO
ASSESSMENT) .un
u.n
nej.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
.
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
b
b
li
li
MENGEMBANGKAN
idgigili
idgigiYANG
idgigiKETERAMPILAN
idgigili
/:d
/:d
/:d
//:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
BERPIKIR
SISWA
p
p
hthttp
hthttKRITIS
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
SKRIPSI
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
ca.cid.id Salun Nafiah
a
a
.
.
j
j
e
e
NIM. 070210193100
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/
/
:
:
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
nej.
nej.M.Si
nej. Utama
.bu.n
.bu.n
.bu.n
Dosen Pembimbing
: Dr.
Suratno,
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
Dosen
Pembimbing
Anggota
:
Drs.
Slamet
Hariyadi,
M.Si
p
p
p
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
v gilib
idigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
Oleh
Pembimbing
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
e
u.n
ne
ne
ne
nNegeri
.bu.n
.bu.n
.b“Pemahaman
.bu.n
u
u
u
u
Skripsi berjudul
Guru Biologi ilSMA
di Kabupaten Jember
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
idgigil
//:d
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
terhadap
Penilaian
Portofolio
(Portfolio
Assessment)
yang
Mengembangkan
t
t
t
p
hhttp
hhttp
hhttp
h
ca.cid.id dan Ilmu Pendidikan Universitas
ca.cid.id Jember pada:
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
ej.Februari 2012
nej.
n01
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
hari,
tanggal
:
Rabu,
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
//:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
thttp
tempat
: Fakultas Keguruan dan
Jember
p
tp Pendidikan Universitas h
hthttp
hthtIlmu
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
j
j
e
e
ne
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
hhtt
hhtt
Drs. Wachju Subchan, M.S.,Ph.D
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
PENGESAHAN
Keterampilan Berpikir Kritis Siswa” telah diuji dan disahkan oleh Fakultas Keguruan
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
Ketua,
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
ca.cid.id Dr. Hj. Dwi Wahyuni M.Kes
a
a
.
.
j
j
e
e
NIP. 19600309 i198702
ne2j.002
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
l
l
i
i
idgigili
idgigili
/:d
/
//:d
:
/
/
/
/
p
t
p
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
Penguji I,
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
Dr. Suratno,
M.Si
NIP. 19670625 199203 1 003
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
n
ne
.buSekretaris,
u
b
.
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
Tim Penguji
ca.cid.id M.Si
Drs. Slametj.Hariyadi,
a
e j.
NIP.ib19680101
.u.n
une 199303 1 007
idgiigl ilib
d
/
/
:
/
hthtp
ttp:/
Penguji II,
NIP. 19630813 199302 1 001
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
.
.
j
j
e
e
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/
/
:
:
/
/
/
/
Mengesahkan,
p
p
t
t
hthttp
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
j
j
e
e
ne
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
p
p
Drs.
Imam
Muchtar,
SH., M.Hum.
t
t
t
t
hhtt
hhtt
NIP. 19540712
198003 1 005
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
vi gilib
idigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
Dekan FKIP Universitas Jember
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
RINGKASAN
Pemahaman Guru Biologi SMA Negeri di Kabupaten Jember terhadap
Penilaian Portofolio (Portfolio Assessment) yang Mengembangkan Keterampilan
Berpikir Kritis Siswa; Salun Nafiah; 070210193100; Skripsi; Program Studi
Pendidikan Biologi, Jurusan Pendidikan MIPA, Fakultas Keguruan dan Ilmu
Pendidikan, Universitas Jember.
Portofolio merupakan kumpulan tugas atau pekerjaan seseorang, catatan
tentang seseorang yang didokumentasikan secara teratur dan sistematis. Keberhasilan
pelaksanaan penilaian portofolio sangat dipengaruhi oleh kemampuan guru dalam
mempersepsikan, menerapkan dan mengaktualisasikan penilaian portofolio dalam
pembelajaran. Kemampuan guru dalam mempersepsikan penilaian portofolio tersebut
terutama berkaitan dengan pengetahuan dan pemahaman guru.
Permasalahan dalam penelitian ini adalah bagaimana pemahaman guru SMA
Negeri di Kabupaten Jember tentang penilaian portofolio (Portfolio Assessment)
kaitannya dengan pengembangan keterampilan berpikir kritis siswa, permasalahan
yang dihadapi guru biologi dalam pelaksanaan penilaian portofolio (Portfolio
Assessment) serta upaya yang dilakukan guru dalam mengatasi permasalahan yang
dihadapi dalam pelaksanaan penilaian portofolio.
Penelitian ini bertujuan untuk mengetahui pemahaman guru terhadap
penilaian portofolio yang mengembangkan keterampilan berpikir kritis siswa dan
pemasalahan yang dihadapi guru dalam pelaksanaan penilaian portofolio serta upaya
untuk mengatasinya. Penelitian ini berupa penelitian survei, dimana dalam survei
informasi dikumpulkan dari responden dengan menggunakan kuesioner. Metode yang
digunakan adalah angket, wawancara, observasi, dan dokumentasi. Analisis data
menggunakan analisis deskriptif yaitu mencari persentase dan menyajikan dalam
bentuk tabel-tabel dan histogram.
Dari data tersebut diatas, dapat diketahui pemahaman guru biologi terhadap
penilaian portofolio yang mengembangkan keterampilan berpikir kritis bahwa
persentase 4,6% dengan rata-rata 0,9 bahwa guru sangat memahami penilaian
portofolio yang mengembangkan keterampilan berpikir kritis, persentase tersebut
vii
h
idgiigliilib.
//:d
p //
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
dikategorikan tidak baik, artinya dalam memahami penilaian portofolio yang
mengembangkan keterampilan berpikir kritis masih kurang dalam kriteria guru sangat
memahami penilaian portofolio yang mengembangkan keterampilan berpikir kritis.
Kemudian persentase 60,8% dengan rata-rata 12,1 (kriteria memahami) dikategorikan
cukup baik guru memahami penilaian portofolio yang mengembangkan keterampilan
berpikir kritis. Persentase 22,3% dengan rata-rata 4,5 berada pada kriteria kurang
memahami, artinya guru tersebut kurang begitu memahami penilaian portofolio yang
mengembangkan keterampilan berpikir kritis. Persentase 12,3 dengan rata-rata 2,5
berada pada kriteria tidak memahami, dimana pada persentase tersebut guru tidak
memahami penilaian portofolio yang mengembangkan keterampilan berpikir kritis.
Permasalahan yang dihadapi guru dalam implementasi penilaian portofolio
terdiri dari kesulitan menentukan jenis portofolio yang akan dikembangkan, kesulitan
memilih kategori-kategori pekerjaan yang akan dimasukkan dalam portofolio,
kesulitan mengembangkan rubrik untuk menyekor pekerjaan siswa dan rata-rata,
kesulitan nilai akhir portofolio, kesulitan dalam pengaturan portofolio, guru kesulitan
dalam memahami penilaian portofolio dan persentase tertinggi 82,5% yaitu
kurangnya fasilitas yang mendukung dalam pelaksanaan penilaian portofolio dalam
kegiatan belajar mengajar merupakan permasalahan yang terbanyak yang dihadapi
guru tersebut.
Dari permasalahan tersebut upaya yang dilakukan guru dalam mengatasi
permasalahan yang dihadapi dalam penilaian portofolio diatas adalah sebanyak 2
responden yaitu guru mencoba mencari referensi untuk lebih memahami penilaian
portofolio. Sebanyak 13 responden mengatasi masalah tersebut adalah dengan
menambah fasilitas yang dibutuhkan untuk mendukung pelaksanaan penilaian. Hal
lain untuk mengatasi permasalahan sebanyak 5 responden yaitu guru melakukan
diskusi dengan sesama guru biologi misalnya dengan MGMP, workshop sehingga
nantinya guru dapat menemukan solusi untuk mengatasi kesulitan dalam pelaksanaan
penilaian portofolio.
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
viii gilib
idigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
n
ne
ne
ne
ne rahmat dan karunia-Nya
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.busegala
u
u
u
u
Puji syukur
kehadirat
Allah S.W.T atas
b
b
b
b
.
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
idgigil
d
/:d
//:d
//:d
//:penulis
/skripsi
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
sehingga
dapat
menyelesaikan
yang
berjudul
“Pemahaman
Guru
t
t
t
p
hhttp
hhttp
hhttp
h
PRAKATA
Biologi Di Kabupaten Jember terhadap Penilaian Portofolio (Portfolio Assessment)
Berpikir Kritis Siswa”.
ca.cid.id yang Mengembangkanj.aKeterampilan
ca.cid.id
ca.cid.idSkripsi ini disusun j.aca.cid.id
a
a
.
.
j
j
.
e
e
e
e
j.
u.n
nej.
nesatu
nejpendidikan
nej.
.bu.n
.bsalah
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
untuk
memenuhi
syarat
dalam
menyelesaikan
strata
satu
(S1)
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
//:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
pada
p
hthJurusan
hthttpdan Ilmu Pendidikan Universitas
hthttpJember.
ttp Biologi Fakultas Keguruan
h
Penyusunan skripsi ini tidak lepas dari bantuan berbagai pihak, oleh karena itu
d
d
d.id terima kasih kepada: c.id.id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id penulis ingin menyampaikan
aj.ca.ciucapan
aj.ac
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
n
ne
ne
ne SH, M.Hum selakuilibDekan
neFakultas Keguruan danilIlmu
.bu.n
.bu.n
.buMuchtar,
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
.
i
i
i
1.
Drs.
H.
Imam
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
idgigil
//:d
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
Universitas Jember; hhttp
p
hhttp
hPendidikan
http
h
2. Dra. Sri Astutik M.Si selaku Ketua Jurusan Pendidikan MIPA FKIP Universitas
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
3.
l
i
idgigili
//:d
p //
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
j.
ej.
u.n
nej.
nPendidikan
neselaku
.bu.n
.bu.n
.bM.Si
u
u
u
b
b
b
i
i
i
Dr. Suratno,
Ketua
Program
Studi
Biologi
Fakultas
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
thttp
dan Ilmu Pendidikanhth
Universitas
Jember dan Dosenhth
Pembimbing
I
hKeguruan
ttp
ttp
Jember;
h
yang telah meluangkan waktu dan pikiran guna memberikan bimbingan dan
d
d
d
d
penulisan skripsi ini;
aj.ca.ci .id pengarahan demi terselesaikannya
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
u.n
ne
ne
ne M.Si selaku DosenilibPembimbing
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bHariyadi
u
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
4.
Drs.
Slamet
II
atas
bantuan
dan
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
idgigil
//:d
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
p
dalam membimbing hingga
hhttp
hhttp terselesaikannya skripsi ini;
hnasihatnya
http
h
5. Semua dosen FKIP Pendidikan Biologi, atas semua ilmu yang diberikan semoga
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
6.
idgigili
//:d
p //
id
ca.cid.id
a
.
j
e
e
e
n
nej.
nej. Studi Pendidikan Biologi,
nej.teknisi laboraturium idi
.buselaku
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
.
i
i
i
l
l
l
i
i
Bapak Tamyis
Program
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
thttp Keguruan dan Ilmu Pendidikan,
hFakultas
hthttp Universitas Jember; hthttp
id
d akhirat;
ca.c.id dan bekal kehidupanj.dunia
akan menjadi berkahj.a
selamanya
aca.c.idan
h
7. Kepala sekolah SMA Negeri di Kabupaten Jember yang memberikan ijin untuk
id
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
8.
i
idgigil
//:d
/
/
p
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
.
.
j
j
.
.
e
e
nej
nej
nej
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
Semuadguru
biologi
SMA
Negeri
di
Kabupaten
Jember
selaku
responden
dalam
i
i
i
g il
idgigil
idgigil
:p//://idig
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hpenelitian
hhtt
hhtt
ini;
htt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
ix gilib
idigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
c. id
melaksanakan penelitian;
ej.a.ac.
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id dan semangat yangejdiberikan;
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
e
e
e
n
ne
ne
ne Denik, Indah, Rina, ilSiti
ne 2007 terima kasihiliatas
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.Biologi
u
u
u
u
10. Teman seperjuangan
b
b
b
b
i
i
i
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
idgigil
//:d
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
motivasi,
semangat,
dukungan,
bantuan
dan
nasehatnya.
t
t
t
p
hhttp
hhttp
hhttp
h
9. Semua Keluarga besarku yang berada di Kota Jember atas segala bantuan do’a
11. Teman-temanku dikost, terima kasih atas kebersamaanya selama ini dan menjadi
ca.cid.id teman yang terbaik;j.aca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
e
ej.
nej.
nej.Program Studi Pendidikan
nBiologi
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
12.
Seluruh
mahasiswa
Universitas
Jember
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
//:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
thttp 2007, terima kasih hatas
thttpkekompakan, kasih sayang,
p
tp
hangkatan
hthtkebersamaan
h
selama studi dan akan menjadi kenangan selamanya;
d
d
d.id ini, yang belum
id.id
kelancaran penulisan
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id 13. Dan semua pihak eyang
aj.ca.cmembantu
aj.ca.ciskripsi
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
ne
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
dapat
tertulis
dan
tersebutkan.
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
idgigil
//:d
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
menyadari bahwa skripsi
p
p
hholeh
hhttPenulis
hhttpini masih jauh dari sempurna,
ttp sebab itu
h
kritik dan saran yang sifatnya membangun sangat penulis harapkan. Akhirnya penulis
.cid.iddapat memberi manfaat .bagi
id pendidikan dan j.aca.cid.id
ca.cid.dunia
caini
ca.cid.id berharap, semoga skripsi
a
a
a
.
.
j
j
j
e
e
e
e
nej.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
lembaga
pada
umumnya.
l
l
l
l
i
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
p
hthttp
hthttp
hthttp
h
d
d
aj.ca.ci .id Jember, Januari 2012ej.aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
idgigil
idgigil
//:d
//:d
:
/
/
/
/
p
t
t
p
hhttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
x gilib
idigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
Penulis
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
d
d
ca.cid.id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
Halaman ej.a
j
j
j
.
e
e
e
nej
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
HALAMAN
...............................................................................
idigigil
idgigil
idgiJUDUL
idgigil
gil
//:d
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
p
hhttp ii
hhttp PERSEMBAHAN .............................................................
hhttp
HALAMAN
h
DAFTAR ISI
HALAMAN MOTTO .............................................................................
iii
ca.cid.id HALAMAN PERNYATAAN
ca.cid.id.................................................................
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
iv
e
e
e
e
nej.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
HALAMAN
............................................................
idgigili
idgiPEMBIMBINGAN
idgigili
idvgigili
gili
/:d
/:d
/:d
//:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
p
hthttp PENGESAHAN .................................................................
hthttp
hthttp vi
HALAMAN
RINGKASAN ..........................................................................................
vii
d
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id PRAKATA ...............................................................................................
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
ix
e
e
e
e
ne
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
gigil
il
idxi
idgigil
idgig............................................................................................
idgigil
DAFTAR
ISI
//:d
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
p
hhttp xiv
hhttp TABEL ...................................................................................
hhttp
DAFTAR
DAFTAR GAMBAR ...............................................................................
h
xv
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
DAFTAR LAMPIRAN
...........................................................................
xvi
e
e
e
e
nej.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
id1gigili
idgigili
idgigili
idgigili
BAB 1. PENDAHULUAN
......................................................................
/:d
/:d
/:d
/
/
/
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
p
hthttp 1
hthttp
hth1.1
ttpLata Belakang ..........................................................................
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
h
4
d
d.id
d.id
i
i
.
.
c
c
aj.ca.ci .id
aj.ac
aj.ac......................................................................
.
.
.
j
j
j
1.3 Batasan Masalah
4
e
e
e
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
id5gigil
idgigil
idgigil Penelitian ....................................................................
1.4://Tujuan
d
//:d
//:d
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
:
t
t
t
t
t
t
hhttp 5
hhttp
hh1.5
ttpManfaat Penelitian...................................................................
h
1.2 Rumusan Masalah ...................................................................
6
id.id .............................................................
id.id BAB 2. TINJAUAN PUSTAKA
id.id
.
.
.
c
c
ca.cid.id
c
a
a
a
a
c
c
c
.
.
.
.
j
j
j
j
a
a
a
e
e
e
e
2.1 Penilaianun
..........................................................
6
nej.
nej.
nej.
nej.
.b.Pembelajaran
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
idgigili
idgigili
id6gigili
idgigili
2.1.1
Pengertian
Penilaian ...............................................................
/:d
/:d
/:d
/
//:d
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
p
hth2.1.2
hthttp 6
hthttp
ttp Tujuan Penilaian .....................................................................
h
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
2.1.3 Landasan Penilaian
d .................................................................
d
7
.ci .id
.ci .id
c
ca.cid.id
c
a
a
a
.
.
.
j
j
j
a
a
.
.
.
e
e
e
2.1.4 Fungsi.u
Penilaian
7
n
nej
nej
nej .....................................................................
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
.
i
i
i
l
l
l
i
i
i
b
i
i
i
idgigil Pembelajaran ...........................................................
id8gigil
idgigil
2.1.5
Penilaian
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
xi gilib
idigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
2.1 Penilaian Portofolio .................................................................
9
9
ca.cid.id
a
.
.
.
j
j
j
a
a
.
.
.
e
e
e
n ej
n
ej
u.n
nFungsi
nej
.budan
.b.................................
u
u
2.2.2 Tujuan
Penilaian Portofolio
12ilibi.bu.un
b
b
.
i
i
l
l
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
d
:p//:d
:p//:d
:p//:..............................................
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
2.2.3
Jenis-Jenis
Penilaian
Portofolio
13
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
d
d
2.2.1 Pengertian Penilaian
ac.ci .idPortofolio ..............................................
ac.ci .id
2.2.4 Konsep Dasar Penilaian Portofolio .........................................
14
idid
id
2.2.5 Langkah-Langkah
Penilaian Portofolio..............
.ac.c.Penyusunan
.ac.c.id
17
ca.cid.id
a
.
j
j
j
a
a
e
e
e
nej. Dalam Melaksanakan
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
2.2.6 Langkah-Langkah
i
i
i
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp Penilaian Portofolio ................................................................
hthttp
hthttp 18
2.2.7 Kelebihan Dan Kelemahan Penilaian Portofolio ....................
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
3.2 Tempat dan Waktu Penelitian...............................................
h
27
d
d
ca.cid.id
28
a
.
j
.
.
.
e
e
e
ej
nej
nej ...................
nVariabel
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
3.6 Identifikasi
dan
Paramater
Penelitian
29
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt 30
hhtt
hh3.7
tt Data dan Sumber Data ............................................................
.i
.i
3.5 Definisi Operasional
j.acac.id
j.acac.idVariabel ................................................
3.7.1 Data .........................................................................................
3.10 Alur Penelitian .......................................................................
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
xii gilib
idigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
30
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
3.7.2 Sumber Dataj.a
...........................................................................
31
a
a
.
.
j
j
e
e
e
u.n
nej.
nej.
nej.
.bPengumpulan
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
3.8 Metode
Data
....................................................
31
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hth3.9
hthttp 32
hthttp
ttpAnalisis Data ............................................................................
h
34
d
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id BAB 4. HASIL DANePEMBAHASAN
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
..................................................
35
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
ne
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
4.1
Hasil
Penelitian
........................................................................
35
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
idgigil
//:d
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
p
hh4.2
hhttp 52
hhttp
ttpPembahasan .............................................................................
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
h
26
d
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.i..................................................................
3.3 Variabel Penelitian
26
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
3.4 Penentuan
Populasi
Dan
Sampel
Penelitian..........................
27
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp 27
hthttp
hth3.4.1
ttp Populasi ..................................................................................
3.4.2 Sampel ....................................................................................
h
19
d
2.3 Keterampilanj.a
Berpikir
21
ca.cid.id
ca.cid.id Kritis .................................................
ca.cid.id
a
aj.ca.ci .id
a
.
.
.
j
j
j
.
.
.
e
e
e
e
n
nej
ne
nej
nej
.bu.n
.bu.n
.bu.PENELITIAN
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
BAB
3.
METODE
..........................................................
26
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
idgigil
//:d
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
p
hhttp 26
hh3.1
hhttp
ttpJenis Penelitian.........................................................................
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
h
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
BAB 5. KESIMPULAN ..........................................................................
70
d
d
d
d
5.1 Kesimpulan ...............................................................................
70
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
n e
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
5.2 Saran
.........................................................................................
71ilibi.bu.un
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
idgigil
//:d
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
DAFTAR
BACAAN
................................................................................
72
t
t
t
p
hhttp
hhttp
hhttp
LAMPIRAN .............................................................................................
h
75
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
xiii gilib
idigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
d
d
.cid.id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
Halaman ej.a.c
.
.
.
j
j
j
a
e
e
e
nej
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
gigil
il
i11
idgigil
idgigasesmen
idgigil
2.1 Perbedaan
portofolio dan tes:/baku.......................................
/:d
//:d
//:d
//:d
d
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
p
h ttp 23
hhttp Keterampilan Berpikir Kritis
hhMenurut
ttp
2.2 Indikator
Ennis ..............................h
h
DAFTAR TABEL
Penelitian ...................................
29
d.id
id.id 3.1 Identifikasi Variabel adan
iParamater
id.id
.
.
.
c
c
c
ca.cid.id
a
a
a
c
c
c
.
.
.
.
j
j
j
j
a
a
a
e
e
e
e
3.2 Klasifikasi skoruangket
n
nej.
nej. pemahaman guru biologi
nej. penilaian
nej.
.bu.n
.b.n
.bu.terhadap
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
gigili
ili mengembangkan keterampilan
idgigili
idgigyang
idgigili berpikir kritis......... ://did33
portofolio
/:d
/:d
//:d
/
/
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
:
t
t
t
p
hthttp
hthttp
hthttp
4.1 Persiapan mengajar guru biologi .........................................................
35
4.2 Pemahaman Guru BiologidSMA Negeri di Kabupaten
.cid.id
ca.cid.id
c
ca.ci .id
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
a
.
.
.
.
e
e
e
e
Jember Terhadap
Portofolio ...............................................
36 .unnej
ej
nej
nPenilaian
nej
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
giigliiblib.u
gigilguru biologi terhadap keterampilan
gigil berpikir kritis ......... //di39
idgigil
i
i
d
d
4.3
Pemahaman
/
/
//:d
/
/
: d
: d
: d
p //
tp://
tp://
tp://
hthtp
hthtp
hthtp
t
t
t
4.4 Langkah-langkah pelaksanaan penilaian portofolio............................
41
SMA Negeri di Kabupaten Jember
id
id.id 4.5 Pemahaman guru biologi
.
.
id
ca.cid.id
ca.cid.id
c
c
.
a
a
a
a
c
c
.
.
.
.
j
j
j
j
a
a
e
e
e
e
terhadap penilaian
yang mengembangkan
ej.
nej.
nej.
nportofolio
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
gigili
id44
idgigili
idgigili berpikir kritis.........................................................
idgigili
/:d
/:d
keterampilan
...... p://d
/
/
//:d
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
:
t
t
t
p
hthttp
hthttp
hthttp
4.6 Pemahaman masing-masing guru biologi SMA Negeri di Kabupaten
Jember terhadap penilaian portofolio
yang mengembangkan d
.cid.id
.cid.id
c
ca.cid.id
ca.ci .id
c
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
a
a
.
.
.
.
e
e
e
e
j ..............................................................
keterampilan berpikir
46
nej
nej
nekritis
nej
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
idgigil yang dihadapi guru dalam
4.7 Permasalahan
pelaksanaan
//:d
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
p
hhttp
hhttp
hhttp
penilaian portofolio ............................................................................
48
id.iddalam mengatasi permasalahan
id.id 4.8 Upaya yang dilakukanacguru
.
.
c
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
c
c
.
.
.
.
j
j
j
j
a
a
e
e
e
yang dihadapi.udalam
50 .une
n
nej.
nej.
nej.penilaian portofolio..........................................
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
.
.
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
b
b
gigili
idgigili berpikir kritis siswa ......................................................
idgigili
id50
idgigili
/:d
/:d
/:d
4.9 Keterampilan
/
//:d
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
p
hthttp
hthttp
hthttp
h
h
h
h
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
xiv gilib
idigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
d
d
.cid.id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
Halaman ej.a.c
.
.
.
j
j
j
a
e
e
e
nej
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
gigil
id34
idgigil
idgigil ..................................................................................
idgigil
3.10 Alur
d
//:d
//:d
//:Penelitian
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
p
p
h tp 37
hhttp
hhttterhadap
4.1 Histogram
pemahaman guru biologi
penilaian portofolio ...ht
h
DAFTAR GAMBAR
38
id.id 4.2 Histogram sumber pemahaman
id.id guru terhadap penilainaportofolio.....
id.id
.
.
.
c
c
c
ca.cid.id
a
a
a
c
c
c
.
.
.
.
j
j
j
j
a
a
a
e
e
e
4.3 Histogram pemahaman
kritis
39 uneej.
ej.
nej.
nej. keterampilan berpikir
n...........................
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
igliibli.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
PEMAHAMAN GURU BIOLOGI SMA NEGERI DI KABUPATEN JEMBER
TERHADAP PENILAIAN PORTOFOLIO (PORTFOLIO ASSESSMENT)
YANG MENGEMBANGKAN KETERAMPILAN
BERPIKIR KRITIS SISWA
SKRIPSI
diajukan guna melengkapi tugas akhir dan memenuhi salah satu syarat untuk
menyelesaikan pendidikan di Program Studi Pendidikan Biologi (S1)
dan mencapai gelar Sarjana Pendidikan
.id
.id
ac
nej.
b.u
ili
//dig
Oleh
Salun Nafiah
NIM 070210193100
ac
nej.
b.u
gili
://di
http
.id
.id
ac
nej.
b.u
gili
://di
http
ac
nej.
b.u
gili
://di
http
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
PROGRAM
d.idSTUDI PENDIDIKAN BIOLOGI
d
d
i
.
c
PENDIDIKAN MIPA
ajJURUSAN
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
c
.
.
.
j
j
j
a
.
e
e
e
e
ne KEGURUAN DANiliILMU
nPENDIDIKAN
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
FAKULTAS
u
u
u
b
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
i
idgigil
idgiJEMBER
idgigil
gil
UNIVERSITAS
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt2012
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
e
ne
ne
ne
nridho-Mu
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
Syukurilialhamdulillah
atas segala rahmat
dan
Ya Allah. Shalawat
b
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
idgigil
//:d
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
serta
salam
semoga
tetap
terlimpahkan
kepada
junjungan
Nabi
Agung
Muhammad
t
t
t
p
hhttp
hhttp
hhttp
h
PERSEMBAHAN
S.A.W. Sebagai rasa terima kasih yang tak terhingga, skripsi ini saya persembahkan
ca.cid.id kepada:
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
j.
nej.
nej. dan Ibunda Winarni.iliTerima
nekasih
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
1.
Ayahanda
Sudarmanto
untuk
doa,
cinta,
kasih
i
i
i
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
//:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
sayang,
p
hthttp dukungan moril dan materil
hthttp tanpa henti dan atas segala
hthttpyang telah
h
diberikan dengan tulus ikhlas hingga saya bisa meraih semua ini;
d
aj.ca.ci .id 2.
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
3.
l
i
i
idgigil
//:d
p //
ca.cid.id
a
.
j
a
a
.
.
.
e
e
e
j
n
nej
nej
.bu.n
.bu.n
u
uneBapak-Ibu Dosen yang
u
b
bli.bu.serta
b
i
i
i
Bapak-Ibugguru
telah
memberikan
ilmu,
nasehat,
dan
l
l
l
i
i
i
i
i
idgigil
idigi
idgigil
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
motovasi
p
hhttp
hhttp yang mendewasakan setiap
hhttlangkahku;
.id.id tiada henti;
M. Rifa’i, terima kasih
c.cid.iddo’a, bantuan dan dukungan
j.auntuk
j.ac cyang
h
4. Sahabat-sahabatku yang selalu memberikan semangat;
ca.cid.id
ca.cid.id Jember.
ca.cid.id dan Ilmu Pendidikan Universitas
ca.cid.id 5. Almamater Fakultas jKeguruan
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
e
e
e
e
nej.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
p
hthttp
hthttp
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
ii gilib
idigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
j
j
j
e
e
e
ne
nekeadaan suatu kaum sehingga
ne merobah keadaan iyang
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
Allah tidakilmerobah
mereka
b
b
b
i
i
i
l
l
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil sendiri.
ada pada p
diri
mereka
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
t
t
1
hhtt
hhtt
hhtt Ar ra’d:11)
(QS.
h
d.id
ca.cid.id Allah akan meninggikan
ca.cid.id
ca.cikamu
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
orang-orang
yang
beriman
diantara
dan
orang-orang
e
e
e
e
j.
n
nej.
nediberi
nej.derajat.
nej.
.bu.n
.buyang
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
ilmu
pengetahuan
beberapa
.
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili 2
idgigili
/:d
/:d
/:d
//:d
/
/
/
(QS. Almujadalah:11)
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
p
hthttp
hthttp
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
MOTO
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
ne
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
gigil dan terjemahnya. Bandung:
1
idgigil Republik Indonesia. 1989. :dari
idgigil
idgigil
idAl-Qur’an
Departemen
Agama
PT.
//:d
//:d
//:d
//:d
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
p bandung.
p
Lubuk
hhttAgung
hhttp
hhttp
2
Departemen Agama Republik Indonesia. 1989. dari Al-Qur’an dan terjemahnya. Bandung: PT.
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
Lubuk Agung bandung.
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
iii gilib
idigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
h
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
“Pemahaman
id
ca.cid.id menyatakan dengan sesungguhnya
ca.cid.id bahwa karya ilmiahj.yang
ca.cid.berjudul
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
e
ej.
ej.
nej.
nNegeri
nterhadap
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
Guru
Biologi
SMA
di
Kabupaten
Jember
Penilaian
Portofolio
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
//:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
(Portfolio
Keterampilan Berpikir
p
hthttp Assessment) yang Mengembangkan
hthttp
hthKritis
ttp Siswa”
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
PERNYATAAN
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
j
j
e
e
u.n
ne tangan di bawah ini:ilib.bu.n
ne
.bbertanda
u
u
b
Saya yang
i
l
i
i
i
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
p
p
t
t
Nama
:
Salun
Nafiah
t
t
hhtt
hhtt
NIM
: 070210193100
adalah benar-benar hasil karya sendiri, kecuali kutipan yang sudah saya sebutkan
d
d
d.id
d
pada institusi manapun,
aj.ca.ci .id sumbernya, belum pernah
aj.ca.cidiajukan
aj.ca.ci .id serta bukan karya ej.aj.ca.ci .id
.
.
.
j
j
j
e
e
e
ne
ne
ne jawab atas keabsahan
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
jiplakan.
Saya
bertanggung
dan
kebenaran
isinya
sesuai
dengan
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
idgigil
//:d
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
p
sikap
hhttp
hhilmiah
hhttp
ttp yang harus dijunjung tinggi.
h
Demikian pernyataan ini saya buat dengan sebenarnya, tanpa adanya tekanan
.cid.id
d
ca.cid.isanksi
ca.cid.id serta bersedia mendapat
ca.cid.id dan paksaan dari pihak
manapun
akademik jika j.ac
a
a
a
.
.
.
j
j
j
a
.
e
e
e
e
nej.
nej.
nejpernyataan
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
ternyata
dikemudian
hari
ini
tidak
benar.
i
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
p
hthttp
hthttp
hthttp
Jember, Januari 2012
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
nej
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
iv gilib
idigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
id
.
Yang menyatakan,
j.acac.id
e
n
ej.
u
n
.
u
b
.
i
idgiigl ilib
d
/
/
:
/
/
hthtp
ttp:
Salun Nafiah
id
c. id
NIM 070210193100
ej.a.ac.
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
.cid.id
BIOLOGI
SMA NEGERI DI.aKABUPATEN
JEMBER
ca.cid.id PEMAHAMAN GURU
ca
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
TERHADAP .PENILAIAN
PORTOFOLIO (PORTFOLIO
ASSESSMENT) .un
u.n
nej.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
.
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
b
b
li
li
MENGEMBANGKAN
idgigili
idgigiYANG
idgigiKETERAMPILAN
idgigili
/:d
/:d
/:d
//:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
BERPIKIR
SISWA
p
p
hthttp
hthttKRITIS
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
SKRIPSI
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
ca.cid.id Salun Nafiah
a
a
.
.
j
j
e
e
NIM. 070210193100
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/
/
:
:
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
nej.
nej.M.Si
nej. Utama
.bu.n
.bu.n
.bu.n
Dosen Pembimbing
: Dr.
Suratno,
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
Dosen
Pembimbing
Anggota
:
Drs.
Slamet
Hariyadi,
M.Si
p
p
p
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
v gilib
idigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
Oleh
Pembimbing
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
e
u.n
ne
ne
ne
nNegeri
.bu.n
.bu.n
.b“Pemahaman
.bu.n
u
u
u
u
Skripsi berjudul
Guru Biologi ilSMA
di Kabupaten Jember
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
idgigil
//:d
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
terhadap
Penilaian
Portofolio
(Portfolio
Assessment)
yang
Mengembangkan
t
t
t
p
hhttp
hhttp
hhttp
h
ca.cid.id dan Ilmu Pendidikan Universitas
ca.cid.id Jember pada:
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
ej.Februari 2012
nej.
n01
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
hari,
tanggal
:
Rabu,
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
//:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
thttp
tempat
: Fakultas Keguruan dan
Jember
p
tp Pendidikan Universitas h
hthttp
hthtIlmu
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
j
j
e
e
ne
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
hhtt
hhtt
Drs. Wachju Subchan, M.S.,Ph.D
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
PENGESAHAN
Keterampilan Berpikir Kritis Siswa” telah diuji dan disahkan oleh Fakultas Keguruan
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
Ketua,
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
ca.cid.id Dr. Hj. Dwi Wahyuni M.Kes
a
a
.
.
j
j
e
e
NIP. 19600309 i198702
ne2j.002
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
l
l
i
i
idgigili
idgigili
/:d
/
//:d
:
/
/
/
/
p
t
p
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
Penguji I,
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
Dr. Suratno,
M.Si
NIP. 19670625 199203 1 003
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
n
ne
.buSekretaris,
u
b
.
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
Tim Penguji
ca.cid.id M.Si
Drs. Slametj.Hariyadi,
a
e j.
NIP.ib19680101
.u.n
une 199303 1 007
idgiigl ilib
d
/
/
:
/
hthtp
ttp:/
Penguji II,
NIP. 19630813 199302 1 001
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
.
.
j
j
e
e
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/
/
:
:
/
/
/
/
Mengesahkan,
p
p
t
t
hthttp
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
j
j
e
e
ne
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
p
p
Drs.
Imam
Muchtar,
SH., M.Hum.
t
t
t
t
hhtt
hhtt
NIP. 19540712
198003 1 005
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
vi gilib
idigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
Dekan FKIP Universitas Jember
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
RINGKASAN
Pemahaman Guru Biologi SMA Negeri di Kabupaten Jember terhadap
Penilaian Portofolio (Portfolio Assessment) yang Mengembangkan Keterampilan
Berpikir Kritis Siswa; Salun Nafiah; 070210193100; Skripsi; Program Studi
Pendidikan Biologi, Jurusan Pendidikan MIPA, Fakultas Keguruan dan Ilmu
Pendidikan, Universitas Jember.
Portofolio merupakan kumpulan tugas atau pekerjaan seseorang, catatan
tentang seseorang yang didokumentasikan secara teratur dan sistematis. Keberhasilan
pelaksanaan penilaian portofolio sangat dipengaruhi oleh kemampuan guru dalam
mempersepsikan, menerapkan dan mengaktualisasikan penilaian portofolio dalam
pembelajaran. Kemampuan guru dalam mempersepsikan penilaian portofolio tersebut
terutama berkaitan dengan pengetahuan dan pemahaman guru.
Permasalahan dalam penelitian ini adalah bagaimana pemahaman guru SMA
Negeri di Kabupaten Jember tentang penilaian portofolio (Portfolio Assessment)
kaitannya dengan pengembangan keterampilan berpikir kritis siswa, permasalahan
yang dihadapi guru biologi dalam pelaksanaan penilaian portofolio (Portfolio
Assessment) serta upaya yang dilakukan guru dalam mengatasi permasalahan yang
dihadapi dalam pelaksanaan penilaian portofolio.
Penelitian ini bertujuan untuk mengetahui pemahaman guru terhadap
penilaian portofolio yang mengembangkan keterampilan berpikir kritis siswa dan
pemasalahan yang dihadapi guru dalam pelaksanaan penilaian portofolio serta upaya
untuk mengatasinya. Penelitian ini berupa penelitian survei, dimana dalam survei
informasi dikumpulkan dari responden dengan menggunakan kuesioner. Metode yang
digunakan adalah angket, wawancara, observasi, dan dokumentasi. Analisis data
menggunakan analisis deskriptif yaitu mencari persentase dan menyajikan dalam
bentuk tabel-tabel dan histogram.
Dari data tersebut diatas, dapat diketahui pemahaman guru biologi terhadap
penilaian portofolio yang mengembangkan keterampilan berpikir kritis bahwa
persentase 4,6% dengan rata-rata 0,9 bahwa guru sangat memahami penilaian
portofolio yang mengembangkan keterampilan berpikir kritis, persentase tersebut
vii
h
idgiigliilib.
//:d
p //
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
dikategorikan tidak baik, artinya dalam memahami penilaian portofolio yang
mengembangkan keterampilan berpikir kritis masih kurang dalam kriteria guru sangat
memahami penilaian portofolio yang mengembangkan keterampilan berpikir kritis.
Kemudian persentase 60,8% dengan rata-rata 12,1 (kriteria memahami) dikategorikan
cukup baik guru memahami penilaian portofolio yang mengembangkan keterampilan
berpikir kritis. Persentase 22,3% dengan rata-rata 4,5 berada pada kriteria kurang
memahami, artinya guru tersebut kurang begitu memahami penilaian portofolio yang
mengembangkan keterampilan berpikir kritis. Persentase 12,3 dengan rata-rata 2,5
berada pada kriteria tidak memahami, dimana pada persentase tersebut guru tidak
memahami penilaian portofolio yang mengembangkan keterampilan berpikir kritis.
Permasalahan yang dihadapi guru dalam implementasi penilaian portofolio
terdiri dari kesulitan menentukan jenis portofolio yang akan dikembangkan, kesulitan
memilih kategori-kategori pekerjaan yang akan dimasukkan dalam portofolio,
kesulitan mengembangkan rubrik untuk menyekor pekerjaan siswa dan rata-rata,
kesulitan nilai akhir portofolio, kesulitan dalam pengaturan portofolio, guru kesulitan
dalam memahami penilaian portofolio dan persentase tertinggi 82,5% yaitu
kurangnya fasilitas yang mendukung dalam pelaksanaan penilaian portofolio dalam
kegiatan belajar mengajar merupakan permasalahan yang terbanyak yang dihadapi
guru tersebut.
Dari permasalahan tersebut upaya yang dilakukan guru dalam mengatasi
permasalahan yang dihadapi dalam penilaian portofolio diatas adalah sebanyak 2
responden yaitu guru mencoba mencari referensi untuk lebih memahami penilaian
portofolio. Sebanyak 13 responden mengatasi masalah tersebut adalah dengan
menambah fasilitas yang dibutuhkan untuk mendukung pelaksanaan penilaian. Hal
lain untuk mengatasi permasalahan sebanyak 5 responden yaitu guru melakukan
diskusi dengan sesama guru biologi misalnya dengan MGMP, workshop sehingga
nantinya guru dapat menemukan solusi untuk mengatasi kesulitan dalam pelaksanaan
penilaian portofolio.
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
viii gilib
idigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
n
ne
ne
ne
ne rahmat dan karunia-Nya
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.busegala
u
u
u
u
Puji syukur
kehadirat
Allah S.W.T atas
b
b
b
b
.
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
idgigil
d
/:d
//:d
//:d
//:penulis
/skripsi
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
sehingga
dapat
menyelesaikan
yang
berjudul
“Pemahaman
Guru
t
t
t
p
hhttp
hhttp
hhttp
h
PRAKATA
Biologi Di Kabupaten Jember terhadap Penilaian Portofolio (Portfolio Assessment)
Berpikir Kritis Siswa”.
ca.cid.id yang Mengembangkanj.aKeterampilan
ca.cid.id
ca.cid.idSkripsi ini disusun j.aca.cid.id
a
a
.
.
j
j
.
e
e
e
e
j.
u.n
nej.
nesatu
nejpendidikan
nej.
.bu.n
.bsalah
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
untuk
memenuhi
syarat
dalam
menyelesaikan
strata
satu
(S1)
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
//:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
pada
p
hthJurusan
hthttpdan Ilmu Pendidikan Universitas
hthttpJember.
ttp Biologi Fakultas Keguruan
h
Penyusunan skripsi ini tidak lepas dari bantuan berbagai pihak, oleh karena itu
d
d
d.id terima kasih kepada: c.id.id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id penulis ingin menyampaikan
aj.ca.ciucapan
aj.ac
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
n
ne
ne
ne SH, M.Hum selakuilibDekan
neFakultas Keguruan danilIlmu
.bu.n
.bu.n
.buMuchtar,
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
.
i
i
i
1.
Drs.
H.
Imam
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
idgigil
//:d
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
Universitas Jember; hhttp
p
hhttp
hPendidikan
http
h
2. Dra. Sri Astutik M.Si selaku Ketua Jurusan Pendidikan MIPA FKIP Universitas
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
3.
l
i
idgigili
//:d
p //
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
j.
ej.
u.n
nej.
nPendidikan
neselaku
.bu.n
.bu.n
.bM.Si
u
u
u
b
b
b
i
i
i
Dr. Suratno,
Ketua
Program
Studi
Biologi
Fakultas
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
thttp
dan Ilmu Pendidikanhth
Universitas
Jember dan Dosenhth
Pembimbing
I
hKeguruan
ttp
ttp
Jember;
h
yang telah meluangkan waktu dan pikiran guna memberikan bimbingan dan
d
d
d
d
penulisan skripsi ini;
aj.ca.ci .id pengarahan demi terselesaikannya
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
u.n
ne
ne
ne M.Si selaku DosenilibPembimbing
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bHariyadi
u
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
4.
Drs.
Slamet
II
atas
bantuan
dan
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
idgigil
//:d
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
p
dalam membimbing hingga
hhttp
hhttp terselesaikannya skripsi ini;
hnasihatnya
http
h
5. Semua dosen FKIP Pendidikan Biologi, atas semua ilmu yang diberikan semoga
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
6.
idgigili
//:d
p //
id
ca.cid.id
a
.
j
e
e
e
n
nej.
nej. Studi Pendidikan Biologi,
nej.teknisi laboraturium idi
.buselaku
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
.
i
i
i
l
l
l
i
i
Bapak Tamyis
Program
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
thttp Keguruan dan Ilmu Pendidikan,
hFakultas
hthttp Universitas Jember; hthttp
id
d akhirat;
ca.c.id dan bekal kehidupanj.dunia
akan menjadi berkahj.a
selamanya
aca.c.idan
h
7. Kepala sekolah SMA Negeri di Kabupaten Jember yang memberikan ijin untuk
id
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
8.
i
idgigil
//:d
/
/
p
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
.
.
j
j
.
.
e
e
nej
nej
nej
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
Semuadguru
biologi
SMA
Negeri
di
Kabupaten
Jember
selaku
responden
dalam
i
i
i
g il
idgigil
idgigil
:p//://idig
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hpenelitian
hhtt
hhtt
ini;
htt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
ix gilib
idigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
c. id
melaksanakan penelitian;
ej.a.ac.
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id dan semangat yangejdiberikan;
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
e
e
e
n
ne
ne
ne Denik, Indah, Rina, ilSiti
ne 2007 terima kasihiliatas
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.Biologi
u
u
u
u
10. Teman seperjuangan
b
b
b
b
i
i
i
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
idgigil
//:d
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
motivasi,
semangat,
dukungan,
bantuan
dan
nasehatnya.
t
t
t
p
hhttp
hhttp
hhttp
h
9. Semua Keluarga besarku yang berada di Kota Jember atas segala bantuan do’a
11. Teman-temanku dikost, terima kasih atas kebersamaanya selama ini dan menjadi
ca.cid.id teman yang terbaik;j.aca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
e
ej.
nej.
nej.Program Studi Pendidikan
nBiologi
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
12.
Seluruh
mahasiswa
Universitas
Jember
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
//:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
thttp 2007, terima kasih hatas
thttpkekompakan, kasih sayang,
p
tp
hangkatan
hthtkebersamaan
h
selama studi dan akan menjadi kenangan selamanya;
d
d
d.id ini, yang belum
id.id
kelancaran penulisan
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id 13. Dan semua pihak eyang
aj.ca.cmembantu
aj.ca.ciskripsi
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
ne
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
dapat
tertulis
dan
tersebutkan.
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
idgigil
//:d
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
menyadari bahwa skripsi
p
p
hholeh
hhttPenulis
hhttpini masih jauh dari sempurna,
ttp sebab itu
h
kritik dan saran yang sifatnya membangun sangat penulis harapkan. Akhirnya penulis
.cid.iddapat memberi manfaat .bagi
id pendidikan dan j.aca.cid.id
ca.cid.dunia
caini
ca.cid.id berharap, semoga skripsi
a
a
a
.
.
j
j
j
e
e
e
e
nej.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
lembaga
pada
umumnya.
l
l
l
l
i
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
p
hthttp
hthttp
hthttp
h
d
d
aj.ca.ci .id Jember, Januari 2012ej.aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
idgigil
idgigil
//:d
//:d
:
/
/
/
/
p
t
t
p
hhttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
x gilib
idigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
Penulis
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
d
d
ca.cid.id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
Halaman ej.a
j
j
j
.
e
e
e
nej
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
HALAMAN
...............................................................................
idigigil
idgigil
idgiJUDUL
idgigil
gil
//:d
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
p
hhttp ii
hhttp PERSEMBAHAN .............................................................
hhttp
HALAMAN
h
DAFTAR ISI
HALAMAN MOTTO .............................................................................
iii
ca.cid.id HALAMAN PERNYATAAN
ca.cid.id.................................................................
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
iv
e
e
e
e
nej.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
HALAMAN
............................................................
idgigili
idgiPEMBIMBINGAN
idgigili
idvgigili
gili
/:d
/:d
/:d
//:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
p
hthttp PENGESAHAN .................................................................
hthttp
hthttp vi
HALAMAN
RINGKASAN ..........................................................................................
vii
d
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id PRAKATA ...............................................................................................
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
ix
e
e
e
e
ne
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
gigil
il
idxi
idgigil
idgig............................................................................................
idgigil
DAFTAR
ISI
//:d
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
p
hhttp xiv
hhttp TABEL ...................................................................................
hhttp
DAFTAR
DAFTAR GAMBAR ...............................................................................
h
xv
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
DAFTAR LAMPIRAN
...........................................................................
xvi
e
e
e
e
nej.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
id1gigili
idgigili
idgigili
idgigili
BAB 1. PENDAHULUAN
......................................................................
/:d
/:d
/:d
/
/
/
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
p
hthttp 1
hthttp
hth1.1
ttpLata Belakang ..........................................................................
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
h
4
d
d.id
d.id
i
i
.
.
c
c
aj.ca.ci .id
aj.ac
aj.ac......................................................................
.
.
.
j
j
j
1.3 Batasan Masalah
4
e
e
e
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
id5gigil
idgigil
idgigil Penelitian ....................................................................
1.4://Tujuan
d
//:d
//:d
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
:
t
t
t
t
t
t
hhttp 5
hhttp
hh1.5
ttpManfaat Penelitian...................................................................
h
1.2 Rumusan Masalah ...................................................................
6
id.id .............................................................
id.id BAB 2. TINJAUAN PUSTAKA
id.id
.
.
.
c
c
ca.cid.id
c
a
a
a
a
c
c
c
.
.
.
.
j
j
j
j
a
a
a
e
e
e
e
2.1 Penilaianun
..........................................................
6
nej.
nej.
nej.
nej.
.b.Pembelajaran
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
idgigili
idgigili
id6gigili
idgigili
2.1.1
Pengertian
Penilaian ...............................................................
/:d
/:d
/:d
/
//:d
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
p
hth2.1.2
hthttp 6
hthttp
ttp Tujuan Penilaian .....................................................................
h
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
2.1.3 Landasan Penilaian
d .................................................................
d
7
.ci .id
.ci .id
c
ca.cid.id
c
a
a
a
.
.
.
j
j
j
a
a
.
.
.
e
e
e
2.1.4 Fungsi.u
Penilaian
7
n
nej
nej
nej .....................................................................
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
.
i
i
i
l
l
l
i
i
i
b
i
i
i
idgigil Pembelajaran ...........................................................
id8gigil
idgigil
2.1.5
Penilaian
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
xi gilib
idigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
2.1 Penilaian Portofolio .................................................................
9
9
ca.cid.id
a
.
.
.
j
j
j
a
a
.
.
.
e
e
e
n ej
n
ej
u.n
nFungsi
nej
.budan
.b.................................
u
u
2.2.2 Tujuan
Penilaian Portofolio
12ilibi.bu.un
b
b
.
i
i
l
l
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
d
:p//:d
:p//:d
:p//:..............................................
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
2.2.3
Jenis-Jenis
Penilaian
Portofolio
13
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
d
d
2.2.1 Pengertian Penilaian
ac.ci .idPortofolio ..............................................
ac.ci .id
2.2.4 Konsep Dasar Penilaian Portofolio .........................................
14
idid
id
2.2.5 Langkah-Langkah
Penilaian Portofolio..............
.ac.c.Penyusunan
.ac.c.id
17
ca.cid.id
a
.
j
j
j
a
a
e
e
e
nej. Dalam Melaksanakan
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
2.2.6 Langkah-Langkah
i
i
i
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp Penilaian Portofolio ................................................................
hthttp
hthttp 18
2.2.7 Kelebihan Dan Kelemahan Penilaian Portofolio ....................
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
3.2 Tempat dan Waktu Penelitian...............................................
h
27
d
d
ca.cid.id
28
a
.
j
.
.
.
e
e
e
ej
nej
nej ...................
nVariabel
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
3.6 Identifikasi
dan
Paramater
Penelitian
29
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt 30
hhtt
hh3.7
tt Data dan Sumber Data ............................................................
.i
.i
3.5 Definisi Operasional
j.acac.id
j.acac.idVariabel ................................................
3.7.1 Data .........................................................................................
3.10 Alur Penelitian .......................................................................
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
xii gilib
idigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
30
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
3.7.2 Sumber Dataj.a
...........................................................................
31
a
a
.
.
j
j
e
e
e
u.n
nej.
nej.
nej.
.bPengumpulan
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
3.8 Metode
Data
....................................................
31
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hth3.9
hthttp 32
hthttp
ttpAnalisis Data ............................................................................
h
34
d
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id BAB 4. HASIL DANePEMBAHASAN
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
..................................................
35
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
ne
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
4.1
Hasil
Penelitian
........................................................................
35
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
idgigil
//:d
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
p
hh4.2
hhttp 52
hhttp
ttpPembahasan .............................................................................
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
h
26
d
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.i..................................................................
3.3 Variabel Penelitian
26
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
3.4 Penentuan
Populasi
Dan
Sampel
Penelitian..........................
27
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp 27
hthttp
hth3.4.1
ttp Populasi ..................................................................................
3.4.2 Sampel ....................................................................................
h
19
d
2.3 Keterampilanj.a
Berpikir
21
ca.cid.id
ca.cid.id Kritis .................................................
ca.cid.id
a
aj.ca.ci .id
a
.
.
.
j
j
j
.
.
.
e
e
e
e
n
nej
ne
nej
nej
.bu.n
.bu.n
.bu.PENELITIAN
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
BAB
3.
METODE
..........................................................
26
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
idgigil
//:d
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
p
hhttp 26
hh3.1
hhttp
ttpJenis Penelitian.........................................................................
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
h
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
BAB 5. KESIMPULAN ..........................................................................
70
d
d
d
d
5.1 Kesimpulan ...............................................................................
70
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
n e
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
5.2 Saran
.........................................................................................
71ilibi.bu.un
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
idgigil
//:d
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
DAFTAR
BACAAN
................................................................................
72
t
t
t
p
hhttp
hhttp
hhttp
LAMPIRAN .............................................................................................
h
75
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
xiii gilib
idigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
d
d
.cid.id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
Halaman ej.a.c
.
.
.
j
j
j
a
e
e
e
nej
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
gigil
il
i11
idgigil
idgigasesmen
idgigil
2.1 Perbedaan
portofolio dan tes:/baku.......................................
/:d
//:d
//:d
//:d
d
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
p
h ttp 23
hhttp Keterampilan Berpikir Kritis
hhMenurut
ttp
2.2 Indikator
Ennis ..............................h
h
DAFTAR TABEL
Penelitian ...................................
29
d.id
id.id 3.1 Identifikasi Variabel adan
iParamater
id.id
.
.
.
c
c
c
ca.cid.id
a
a
a
c
c
c
.
.
.
.
j
j
j
j
a
a
a
e
e
e
e
3.2 Klasifikasi skoruangket
n
nej.
nej. pemahaman guru biologi
nej. penilaian
nej.
.bu.n
.b.n
.bu.terhadap
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
gigili
ili mengembangkan keterampilan
idgigili
idgigyang
idgigili berpikir kritis......... ://did33
portofolio
/:d
/:d
//:d
/
/
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
:
t
t
t
p
hthttp
hthttp
hthttp
4.1 Persiapan mengajar guru biologi .........................................................
35
4.2 Pemahaman Guru BiologidSMA Negeri di Kabupaten
.cid.id
ca.cid.id
c
ca.ci .id
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
a
.
.
.
.
e
e
e
e
Jember Terhadap
Portofolio ...............................................
36 .unnej
ej
nej
nPenilaian
nej
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
giigliiblib.u
gigilguru biologi terhadap keterampilan
gigil berpikir kritis ......... //di39
idgigil
i
i
d
d
4.3
Pemahaman
/
/
//:d
/
/
: d
: d
: d
p //
tp://
tp://
tp://
hthtp
hthtp
hthtp
t
t
t
4.4 Langkah-langkah pelaksanaan penilaian portofolio............................
41
SMA Negeri di Kabupaten Jember
id
id.id 4.5 Pemahaman guru biologi
.
.
id
ca.cid.id
ca.cid.id
c
c
.
a
a
a
a
c
c
.
.
.
.
j
j
j
j
a
a
e
e
e
e
terhadap penilaian
yang mengembangkan
ej.
nej.
nej.
nportofolio
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
gigili
id44
idgigili
idgigili berpikir kritis.........................................................
idgigili
/:d
/:d
keterampilan
...... p://d
/
/
//:d
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
:
t
t
t
p
hthttp
hthttp
hthttp
4.6 Pemahaman masing-masing guru biologi SMA Negeri di Kabupaten
Jember terhadap penilaian portofolio
yang mengembangkan d
.cid.id
.cid.id
c
ca.cid.id
ca.ci .id
c
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
a
a
.
.
.
.
e
e
e
e
j ..............................................................
keterampilan berpikir
46
nej
nej
nekritis
nej
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
idgigil yang dihadapi guru dalam
4.7 Permasalahan
pelaksanaan
//:d
//:d
//:d
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
p
hhttp
hhttp
hhttp
penilaian portofolio ............................................................................
48
id.iddalam mengatasi permasalahan
id.id 4.8 Upaya yang dilakukanacguru
.
.
c
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
c
c
.
.
.
.
j
j
j
j
a
a
e
e
e
yang dihadapi.udalam
50 .une
n
nej.
nej.
nej.penilaian portofolio..........................................
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
.
.
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
b
b
gigili
idgigili berpikir kritis siswa ......................................................
idgigili
id50
idgigili
/:d
/:d
/:d
4.9 Keterampilan
/
//:d
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
p
hthttp
hthttp
hthttp
h
h
h
h
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
xiv gilib
idigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
d
d
.cid.id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
Halaman ej.a.c
.
.
.
j
j
j
a
e
e
e
nej
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
gigil
id34
idgigil
idgigil ..................................................................................
idgigil
3.10 Alur
d
//:d
//:d
//:Penelitian
//:d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
p
p
h tp 37
hhttp
hhttterhadap
4.1 Histogram
pemahaman guru biologi
penilaian portofolio ...ht
h
DAFTAR GAMBAR
38
id.id 4.2 Histogram sumber pemahaman
id.id guru terhadap penilainaportofolio.....
id.id
.
.
.
c
c
c
ca.cid.id
a
a
a
c
c
c
.
.
.
.
j
j
j
j
a
a
a
e
e
e
4.3 Histogram pemahaman
kritis
39 uneej.
ej.
nej.
nej. keterampilan berpikir
n...........................
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
igliibli.