Al-Qiyas 'inda sibawah fi ushul an-nahwi

‫ا ﺎس ﺪ ﻮ ﻰ أ ﻮل ا‬
‫)درا ﺔ و ﺔ(‬

‫ﻮ‬

‫ﺪم ا ﻰ آ ﺔ ا داب وا ﺪرا ﺎت ا ﺎ ﺔ ﺎ ﺔ ﺮ هﺪا ﺔ اﷲ‬
‫ﻮل ﻰ ا ﺪر ﺔ ا ﺎ ﺔ ا و ﻰ )‪(s.s‬‬
‫ﺔ ا ﻜﻮ ﺔ‬
‫ا‬

‫)ر ا‬

‫إ ﺪاد‪:‬‬
‫د ﺎ ﻮ ﺎﻰ‬
‫‪(105021000755 :‬‬

‫ا ﻐﺔ ا ﺮ ﺔ وﺁدا ﻬﺎ‬
‫آ ﺔ ا داب وا ﺪرا ﺎت اﻹ ﺎ ﺔ‬
‫ﺔ ا ﻜﻮ ﺔ‬
‫ﺎ ﺔ ﺮ هﺪا ﺔ اﷲ اﻹ‬
‫ﺎآﺮ ﺎ‬

‫‪ 2010‬م‪ 1431 /‬هـ‬

‫ا ﺎس ﺪ ﻮ ﻰ أ ﻮل ا‬
‫)درا ﺔ و ﺔ(‬

‫ﻮ‬

‫ﺪم ا ﻰ آ ﺔ ا داب وا ﺪرا ﺎت ا ﺎ ﺔ ﺎ ﺔ ﺮ هﺪا ﺔ اﷲ‬
‫ﻮل ﻰ ا ﺪر ﺔ ا ﺎ ﺔ ا و ﻰ )‪(s.s‬‬
‫ﺔ ا ﻜﻮ ﺔ‬
‫ا‬

‫ر ا‬

‫إ ﺪاد‪:‬‬
‫د ﺎ ﻮ ﺎﻰ‬
‫‪105021000755 :‬‬
‫إ ﺮاف‪:‬‬

‫)ا ﺪآ ﻮرا ﺪوس أد‬


‫ﺮ(‬

‫أ ﺪاري ا ﺎ‬

‫ا ﺔ ا ﺮ ﺔ و دا ﻬﺎ ﻜ ﺔ ا داب وا ﺪرا ﺎت ا‬
‫ﺔ ا ﻜﻮ ﺔ‬
‫ﺎ ﺔ ﺮ هﺪا ﺔ اﷲ ا‬
‫ﺎآﺮ ﺎ‬
‫‪ 2010‬م‪ 1431 /‬هـ‬
‫ﺮ ا ﺎ ﺔ‬
‫ﻰ هﺬ ا ﺎ ﺔ‬
‫‪.1‬‬

‫هﺬا ا‬

‫ﺮ‬

‫ا‬


‫ﺄن‪:‬‬

‫آ‬

‫ا ﺪر ﺔ ا ﺎ‬

‫ﺎ ﺔ‬

‫ﻜ ﺔ ا ﺮوط‬
‫ﺔ ا وﻰ‬

‫ﺔ ا ﻜﻮ ﺔ ﺎآﺮ ﺎ‪.‬‬

‫ﺎ ﺔ‬

‫ﺮ‬

‫ﻮل‬

‫ﻰ‬


‫هﺪا ﺔ اﷲ‬

‫‪ .2‬آ‬

‫ا ﺮا‬

‫و‬

‫ا ﻰ ا‬

‫ﻬﺎ‬

‫ﺎ ﺔ ﺮ‬

‫هﺪا ﺔ‬

‫ا ﺮارات ا ﻮ ﻮدة‬

‫اﷲ ا‬


‫ﺔ ا ﻜﻮ ﺔ ﺎآﺮ ﺎ‪.‬‬

‫إذا آﺎن ا‬

‫‪.3‬‬

‫ﻬﺎ ﻰ آ ﺎ ﺔ هﺬا ا‬

‫ﺪ‬

‫ﺮ إ ﺪادي و ﻮ ﺪ‬

‫ا ﺮ دون ذآﺮ ﺄ‬
‫ﺎ ﺔ ﺮ‬

‫ﺪ أن أ‬

‫هﺪا ﺔ اﷲ ا‬


‫ﺎل راء‬

‫ا‬

‫آ ا ﻮ ﺎت ا ﻰ ﺮر ﻬﺎ‬
‫ﺔ ا ﻜﻮ ﺔ ﺎآﺮ ﺎ‪.‬‬
‫ﺎآﺮ ﺎ‪ 11 ،‬ﺎرس ‪ 2010‬م‬
‫د ﺎ ﻮ ﺎﻰ‬

‫ﺮار‬

‫ﻰا‬

‫ﺔ ا ﺎ ﺔ وا ﻜ‬

‫ا ﻮان ”ا ﺎس‬

‫ﺎ ﺔ هﺬا ا‬
‫ﻮ‬


‫ﻰ أ ﻮل‬

‫ﻮ )درا ﺔ و‬

‫وا ﻜ ﻜ ﺔ ا داب وا ﺪرا ﺎت ا‬
‫اﷲ ا‬
‫ا ﻮا‬

‫ﺔ ا ﻜﻮ ﺔ‬

‫ﺔا ﺎ ﺔ‬

‫ﺎ ﺔ ﺎ ﺔ ﺮ‬

‫ﺎآﺮ ﺎ ﻰ ‪ 25‬ر‬

‫‪ 11‬ﺎرس ‪ 2010‬و ﺪ‬

‫ا ﺪر ﺔ ا ﺎ‬


‫ﺔ(" أ ﺎم‬

‫ﻮ‬

‫ﺪ‬
‫هﺪا ﺔ‬

‫ا ول ‪1431‬‬

‫ﺮ ﺎ‬

‫ﻮل‬

‫ﻰ‬

‫ﺔ ا و ﻰ ﻰ ا ﺔ ا ﺮ ﺔ و دا ﻬﺎ )‪.(s.s‬‬
‫ﺎآﺮ ﺎ‪،‬‬
‫‪1431‬م‬

‫‪ 25‬ر‬


‫ا ول‬

‫‪ 11‬ﺎرس ‪ 2010‬هـ‬

‫ﺔا‬

‫ﺎن‬

‫ر‬

‫ا‬

‫ﺔ‬
‫أ ﺪاري ا ﺎ‬

‫ا ﺪآ ﻮرا ﺪوس أد‬
‫ﺮ‬
‫ا ﺎ‬
‫‪150246291 :‬‬

‫ر ا ﻮ‬
‫‪197506302003122001‬‬

‫ا‬

‫ﺎء‬

‫ا‬

‫ﻜﺮ ﺮ ا‬
‫ا ﺪآ ﻮرة‬

‫ﺮ‬

‫ﺮف‬
‫أ ﺪاري ا ﺎ‬

‫ا ﺪآ ﻮرا ﺪوس أد‬
‫ﺎ ﺪا ﺎ‬
‫‪150246291 :‬‬

‫ر ا ﻮ‬

‫ﻬﺎ‬

‫ﺔ‬
‫ﻮان‬

‫ا ﺎ‬
‫ا ﺮو ﻮر ا ﺪآ ﻮر أ ﺪ‬

‫ﺮ‬

‫‪194810051985031001‬‬

‫ﺮﺪ‬
‫د ﺎ ﻮ ﺎ ﻰ‪ :‬ا ﺎس‬
‫)درا ﺔ و‬
‫ا‬
‫ا‬

‫ا‬
‫ا‬

‫ﺪ‬

‫ﻮ‬

‫ﻰ أ ﻮل ا‬

‫ﻮ‬

‫ﺔ(‬
‫ا‬

‫ﺮ ﺔ‪ .‬آ‬
‫ا ﻮ‪ .‬ا‬
‫ﻮ‪ ،‬ا ﺬى‬
‫ﻬﻮل ﻰ‬
‫و ا‬
‫ﻮ ‪ .‬هﻮ‬
‫ﻮ‪ ،‬وأ ﺎ‬
‫ﻮ‪.‬‬

‫دور ﻬ ﻰ ا ﺔ‬
‫ا ﺪ ل ا ﻜ وآﺬ ﻚ‬
‫أو ﺪأ ﻜﻮن أ ﺎس‬
‫ﺎس‪ .‬ا ﺎس هﻮ‬

‫ﻮ هﻮ أ ﺪ ا ﻮم ا ﺬى‬
‫ا ا ﺬى ا ﻮل ﻰ‬
‫ا ﻮ هﻰ د‬
‫ﻮل ﻰ‬
‫ﺪ ا ﺎة‪ ،‬و ﻬﺎ ا‬
‫ﻮم ﺔ وإ ﺮاء ﻜ ‪.‬‬
‫ﺪم ا ﺎس ﻰ ا ﺪ ل ا ﻜ هﻮ‬
‫ﺎة ا ﺬى‬
‫ﺎ ﻰ‬
‫و‬
‫ﺎء ا ﺮة ا ﺬى ا ﻬﺮ‬
‫ﺎ ﻬﺪ ﻰ‬
‫ا ﺪ‬
‫ﺎ‬
‫ﻰ اﻜ ﺔ‬

‫آ ﺮة‬
‫ا ﻜ ﺎب‬
‫ وهﻮ ﺆ‬،
‫ﻮ ا ﺮاع‬
‫ و ﻚ أن‬.‫ا ﻮاهﺪ ا ﻰ ﺮح ﻮا ﺪ ا ﻮ ﺎ ﺪام ا ﺎس‬
‫ﺎ ﻰ ا ﺪام ا ﺎس‬
،‫ﺎ ﻰ ا ﻮ‬
‫ﻮ ا ﺮا ﺎ‬
.‫ﺪ ل ﻜ ا ﻮ‬
‫ آ‬:‫ا ﺆال‬
‫ﺎول ا ﺎ ﺔ أن‬
‫لا‬
‫و‬
‫هﺬا‬
‫ﻜﻮن ا ﺎس أ ﻮل ا ﻮ ﺪ ﻮ ؟ أ ﺎ ا ﺮض‬
.‫ا ﺎس ﺪ ﻮ ﻰ أ ﻮل ا ﻮ‬
‫ اﻜ‬: ‫ﻬ‬
‫ا‬
‫ﻮل ﻰ ا ﺮض‬
‫ﺎ ﺔ ا ﺆال ا ﺮو ﺔ و ﺎح ا‬
‫ﻮاد ا‬
‫ﺪم ا ﺎ ﺔ ا ﺮ ﺔ ا ﻜ ﺔ ﻰ‬
‫ا ﺮ ﻮة‬
‫و ﺪ ﻰ آ ﺎب د‬
‫ا ﺪرا ﺔ ا ﻮ ﺔ ﻰ‬
‫و‬
. ‫ا ﺔ ا ﺮ ﺔ و دا ﻬﺎ ﻰ آ ﺎ‬
‫ا ﺬى أ ﺪر‬
‫ا‬

ABSTRAK
Ilmu nahwu adalah salah satu ilmu terpenting dalam bahasa arab.
Sebagaimana ilmu fiqh yang mempunyai ushul dalam pengambilan hukum,
begitu juga dengan ilmu nahwu. Ushul dalam ilmu nahwu adalah dalil atau
sumber yang menjadi pondasi nahwu, dimana ia mempunyai beberapa dalil dalam
pengambilan hukum

nahwu, salah satunya adalah qiyas. Qiyas adalah

menganalogikan sesuatu yang belum diketahui dengan sesuatu yang sudah
diketahui karena adanya sebab dan pemberlakuan hukum atasnya.
Diantara para ulama nahwu yang banyak menggunakan qiyas dalam
pengambilan hukum adalah Sibawaih. Ia adalah salah satu ulama bashroh yang
terkenal dengan ilmunya terutama nahwu, karena kesalahannya ketika belajar
hadits maka ia bersungguh-sungguh mempelajari nahwu.

Sibawaih mempunyai sebuah karya besar, yaitu “al-Kitab” yang di
dalamnya banyak menggunakan qiyas dalam mengeluarkan kaedah-kaedah
nahwu. Maka tidak diragukan lagi bahwa Sibawaih dan karyanya itu mempunyai
peranan penting dalam ilmu nahwu.
Dari

segi

pembahasan,

peneliti

berupaya

untuk

menjawab

inti

permasalahan: bagaimana qiyas menjadi ushul nahwu menurut Sibawaih? Adapun
tujuan pembahasan adalah: mengungkap tentang qiyas menurut Sibawaih dalam
ushul nahwu. Untuk menjawab pertanyaan agar sampai pada tujuan pembahasan,
peneliti menggunakan metode kepustakaan pada seluruh meteri pembahasan dan
menggunakan kajian deskriptif pada analisisnya, dan bersandar pada pedoman
penulisan skripsi yang diterbitkan oleh jurusan bahasa dan sastra arab pada
penulisannya.

‫ﻜﺮ و ﺪ ﺮ‬
،

‫ﺎن ﺎ‬

‫ﺪ ﷲ ا ﺬى آﺮم ا‬

،

‫ا ﻮل ﺎ ﺬآﺎء وا‬

‫ﺎرة ﻮل‬
‫ﺎ‬

‫ا‬.

‫و‬،

‫ و ﻮذ ﺎﷲ‬، ‫ﺮ‬
‫و‬

، ‫ا ﻜ‬

‫ا‬

‫ﺎ‬
‫و‬

‫ﻬﺪ اﷲ‬
‫ﺎإﻚأ‬

‫اﷲ ا ﺮ‬

‫ وز‬، ‫و ﻮر ا ﻮب ﺎ ﺮ ﺎن وا ﻬ‬

‫ﺎ داب وا‬

‫ﺮور أ‬

‫اﺮ‬

‫ﺎ‬

‫ﺎإ‬

،

‫ﺎ‬

‫ﺪ و‬

،‫ا ﺰ ﺎن‬

‫ﺎت أ ﺎ ﺎ‬
‫ﺎﻚ‬

‫و‬

‫و‬

، ‫هﺎدي‬

‫ة وا‬

‫وا‬

‫م‬

‫و ﻰ ا وأ‬

‫ﻰ‬

‫ﺪا ﺮ‬

‫ﺎ و‬

‫ﻰ ﺎ أ‬

‫ا ﻬﺎء‬

‫ﻬﺎ‬

‫ا ﺬى ﻜﻮن ﺮ ﺎ ز ﺎ‬

‫ﺎم ا ﺪرا ﺔ ﻰ آ ﺔ‬

‫ﺎ ﺔ ﺮ‬

‫ﻮل‬

‫ا داب وا ﺪرا ﺎت ا‬

‫ﺎ ﺔ‬

‫ﻰ ا ﻬﺎدة ﺪر ﺔ ا ﺮ ﺔ ا ﺎ‬

‫أ ﺪ إ ﻬﺎ ﺎ‬

‫هﺪا ﺔ اﷲ و‬

‫ﺔ ا و ﻰ ﻬﺎ‪.‬‬

‫و ﺮ ا ﺎ ﺔ أن ﺪم ﺎ‬
‫آ‬

‫ﻰ اﷲ‬

‫ﻬ ا ﻰ ﻮم ا ﺪ ‪ ،‬أ ﺎ ﺪ‪.‬‬

‫ﻜﺮت ا ﺎ ﺔ ا ﻰ اﷲ‬
‫آ ﺎ ﺔ هﺬا ا‬

‫ﺪ‬

‫و‬

‫ﻜﺮي و‬

‫ﺪ ﺮي ا ﻰ‬
‫وأ‬

‫ﺎ ﺪات ﻰ أ ﺎء آ ﺎ ﺔ هﺬا ا‬

‫ﺎ ﺬآﺮ‪:‬‬
‫ﺔ‬

‫‪.1‬‬

‫ﺮ‬

‫ﺪ ا داب ﺎ ﺔ‬

‫ﺔ‬

‫هﺪا ﺔ اﷲ ا‬

‫ا ﻜﻮ ﺔ ﺎآﺮ ﺎ‪ ،‬ور‬

‫ا ﺔ ا ﺮ ﺔ و دا ﻬﺎ وهﻮ‬

‫ﺮف ﻬﺬا ا‬

‫أ ﺪاري‬

‫آﺬ ﻚ ا‬
‫ا ﺎ‬

‫ﺮ‬

‫ﻰ‬

‫ا ﺪآ ﻮرا ﺪوس أد‬
‫ﺎ‬

‫إ ﺮاف و ﻰ ﻮ ﻬﺎ ا‬
‫ا‬

‫‪ .‬ﺰا اﷲ أ‬

‫ﺮاف‬
‫ﺔ‬

‫ﻰ هﺬا ا‬
‫ﻰ ﻜ‬

‫أ‬
‫إ ﺎم هﺬا‬

‫ا ﺰاء‪ .‬و ﻜﺮ ﺮ ا ﺪآ ﻮرة ﻬ ﺎ‬

‫ﻮا ﺎ ا ﺎ‬

‫ﺮ‪ ،‬و‬
‫ا‬

‫ا ﺪر‬

‫بو‬

‫ﺬ ﻮا ﻬﻮده ﻰ‬

‫اﺬ‬
‫ﺎ‬

‫ﻬ و ﺰو ﺪه‬

‫ﻮم‬

‫ﻬ‬

‫و ﺎرف‪.‬‬
‫‪.2‬‬

‫ا ﻜ ﺔ ﺎ ﺔ ﺮ‬

‫أ‬

‫ﺎآﺮ ﺎ و ﻮ‬
‫اﻜ‬
‫‪.3‬‬

‫ﻬﺎ ا ﺬ‬

‫هﺪا ﺔ اﷲ ا‬
‫ﺪوا أ ﺪ ﻬ ﺎ‬

‫ا ﺎ ﺔ إ ﻬﺎ ﻰ آ ﺎ ﺔ هﺬا ا‬

‫وا ﺪي ا ﺰ ﺰ‬
‫وإ‬

‫ﺮ‬
‫ﺮات‬

‫ﻮ‬

‫ا‬

‫ﺪ ﺬ‬

‫ا ﺬ‬

‫ﺎء ا ﺎت ا ﺎ ﺔ ﺪرا‬
‫ﻰ ﺬ‬

‫وا‬

‫ﺮة‪.‬‬

‫أ‬

‫ا ﻜ ﺮ وزو‬

‫هﺬا ا‬
‫‪.5‬‬

‫و‬

‫‪ .‬وآﺬ ﻚ‬
‫أ ﺪﺎ‬

‫ﺎ ﺪات ﻰ إ ﺎرة‬
‫‪.‬‬
‫ﻬﻮده ﺎ ﻰ‬
‫و ﺮهﺎ‬

‫ﺮى ا ﻰ ﻮ ﺎ هﺬا‪.‬‬

‫ﻰ اﷲ أن‬

‫در ﻬ ﺎ‬

‫ﻰ اﺪ ﺎ‬

‫ﺮ ذﻮﻬ ﺎ وﺮ ﻬ ﺎ وﺮ‬

‫‪.4‬‬

‫ﺔ ا ﻜﻮ ﺔ‬

‫اﺬ‬

‫ﻰا‬

‫ﻮﻰ‬

‫ﺪأ‬
‫ﺮا‬

‫ﻮب‪.‬‬

‫ﻰ آ ﺔ ا داب وا ﺪرا ﺎت ا‬

‫ا ﺔ ا ﺮ ﺔ و دا ﻬﺎ ﻰ‬

‫ﺎ ﺎ ﻜﺎﺔ‬

‫ا‬

‫ﺎ ﺔ‬
‫) أ( ا ﺮ ﺔ‬

‫ﻮ ﺎ اﻰ أ ﻰ ا‬

‫‪ 2006/2005‬م‬

‫ﻮ ﺔ " ﻮر‬

‫ﺔ‪ ،‬وددي ر ﺎ ﺎ ﻰ‪ ،‬و ﻮر د ﺔ" ا‬
‫ﻰ ا ﺮور وا ﺰن‪.‬‬

‫آ ﺮا ورا‬

‫اﷲ‬

‫ﺰاه‬

‫ﺮ‬

‫ا ﺰاء‪.‬‬
‫ﺪ ﺎ‬

‫‪.6‬‬

‫ﺮ ﺔ‬

‫ا ﺮ ﺔ ‪ 2005‬م‬
‫" ﻮر‬

‫ﺪ‬

‫وا ﻰ اﷲ‬

‫ﺔ ا ﺎ ﺔ‪ ،‬ور ﺎ ﻮ‬

‫"‬

‫ﺎ ﺰي‬

‫آ ﺮا‪.‬‬
‫ﺎ‬
‫ﺎد ا‬

‫ﻰ اﷲ أن ﺮز ﺎ‬

‫ا ﻮﻰو‬

‫ﻮ ﺎ ا ﻰ إ ﻮا‬

‫ا‬

‫ﻮﺔ‬

‫ﺎ ﺎرى ﺮ ﻮى‪ ،‬و‬

‫ا‬

‫و‬

‫ﻬﺪ ا ﻮدة ا‬

‫ﻰ‬

‫ﺎت‬

‫ا‬

‫و ﺎﻰ‬
‫ﺎ‬

‫ﺄل ا ﺎ ﺔ أن‬
‫ا‬

‫ﻮ ﺎ ﺎ ﺔ‪،‬‬
‫ﺪ ﷲ رب ا ﺎ‬

‫ﺮ‪ ،‬وا‬

‫و ﺮ ﻮ ا ﺎ ﺔ أن ﻜﻮن هﺬا ا‬
‫و‬
‫ا‬

‫ا ﻬ‬
‫ﺮاح‬

‫و‬
‫اه ﺎم ﻬﺬا ا‬

‫ﺰﻬ‬

‫ﺮ‬

‫ﻰ ا ﺪ ﺎ وا‬

‫ﺮة‪،‬‬

‫ﺎ اﷲ و‬

‫ا ﻮآ‬

‫‪.‬‬
‫ﺎ ﺎ ﻰ ﺪﺔا‬

‫ا ﺔ ا ﺮ ﺔ‪ ،‬و ﺮ ﻮ أ‬
‫ﻰ ﻜ ﺔ هﺬا ا‬

‫‪.‬‬

‫ﺎ‬

‫ﻮ ﺎت ا‬
‫ﻮا ﺔ ا ﺮف ‪ .............................................‬أ‬
‫ب‬
‫ﺮ ا ﺎ ﺔ ‪.............................................‬‬
‫‪..........................‬‬
‫ﺮار ﺔ ا ﺎ ﺔ وا ﻜ ﻰ ا‬
‫ج‬
‫‪ .............................................‬د‬
‫ﺮﺪ‬
‫‪.............................................‬‬
‫ﻜﺮ و ﺪ ﺮ‬
‫ﻮ ﺎت ا‬

‫‪ .............................................‬و‬

‫ا ﺎب اﻷول‪ :‬ﺪ ﺔ‬
‫ﺔ ا ﻜ ﺔ ‪1 ......................................‬‬
‫أ‪.‬‬
‫‪......................................‬‬
‫ﺪﺪا ﻜﺔ‬
‫ب‪.‬‬
‫‪7‬‬
‫‪......................................‬‬
‫ج‪ .‬ا ﺮض ا‬
‫‪8‬‬
‫‪......................................‬‬
‫ﻬ ا‬
‫د‪.‬‬
‫‪9‬‬
‫هـ‪ .‬ا ﺪرا ﺎت ا ﺎ ﺔ ﻮ ﻮع ‪10 .........................‬‬
‫‪......................................‬‬
‫ﺔا‬
‫و‪.‬‬
‫‪11‬‬
‫ﺎة‬

‫ﻮ‬
‫‪......................................‬‬

‫ا ﺎب ا ﺎ ﻰ‪ :‬ﺮ ﺔ‬
‫ﻮﺪ و ﺄ‬
‫أ‪.‬‬
‫‪13‬‬
‫و ﺎ ‪21 ......................................‬‬
‫ب‪.‬‬
‫‪..................‬‬
‫ﺎ ﺮا وو ﺎ وأ ﻮال ا ﺎء‬
‫ج‪.‬‬
‫‪29‬‬

‫ا ﺎس ﻰ أ ﻮل ا ﻮ‬
‫ا ﺎب ا ﺎ ‪ :‬ﺔ‬
‫‪33 ............................................‬‬
‫ﺮ‬
‫أ‪.‬‬
‫ب‪ .‬أرآﺎن ا ﺎس ‪39 .....................................‬‬
‫‪.....................................‬‬
‫ج‪ .‬أه ﺔ ا ﺎس‬
‫‪52‬‬
‫ا ﺎب ا ﺮا ‪ :‬ا ﺎس ﻰ أ ﻮل ا ﻮ ﺪ ﻮ‬
‫أ ﻮل ا ﻮ ‪..............................‬‬
‫أ‪ .‬ا ﺮ‬
‫‪56‬‬
‫ب‪ .‬ا ﺪام ا ﺎس ﺪ ﻮ ‪58 ........................‬‬
‫‪........................‬‬
‫ا ﺎس ﺪ ﻮ‬
‫ج‪ .‬ا ﻮاهﺪ‬
‫‪66‬‬
‫ﻜﺎ ﺔ ا ﺎس ﺪ ﻮ ﻰ أ ﻮل ا ﻮ‬
‫د‪.‬‬
‫‪69 ...........‬‬
‫‪ :‬ﺎ ﺔ‬

‫ا ﺎب ا ﺎ‬
‫ﺎ ا‬
‫أ‪.‬‬
‫‪71‬‬
‫ب‪ .‬ا ﺮا ﺎت‬

‫‪72 ....................................‬‬

‫ا‬

‫‪73 ....................................‬‬

‫ﺮا‬

‫‪....................................‬‬

‫ا ﺎب اﻷول‬
‫ﺪ ﺔ‬

‫أ‪.‬‬

‫ﺔا‬
‫ا‬

‫ﻜﺔ‬
‫ا ﺬى أ ﺰل ا ﺬآﺮ ا ﻰ‬

‫ﺪ ﷲ رب ا ﺎ‬

‫ﺎس ﺎ ﺰل إ ﻬ و ﻬ‬
‫ﺮﻚ‬

‫و ﺪ‬

‫وأ ﻬﺪ أن‬

‫وا‬

‫ة وا‬

‫م‬

‫اﷲ‬

‫و‬

‫و ﻰ‬

‫ﺪ أن‬
‫ﻰد‬

‫ﻰ أ ﺮف ا‬

‫اﷲ أ ﻮا ﺎ‪ ،‬و‬

‫ﻬ‪ .‬وﻰ ا ﺎ‬

‫إ إ اﷲ‬

‫ﺪ ور ﻮ‬

‫ﺪ‪.‬‬

‫ﺎء وا ﺮ‬

‫ﺎ أ‬

‫ا ﺮب آ ﺮا‬

‫ﻬﺎ‪ ،‬ﺪأت ا ﻜ ﺔ‬

‫و‬

‫ﺪا‬

‫وأ‬

‫ا‬

‫ﻜﺮون‪ .‬أ ﻬﺪ أن‬

‫ﻰ‬

‫ﻰ‬

‫ﺪ‬

‫‪ .‬أ ﺎ ﺪ‪.‬‬
‫ا‬

‫ﺎر‪ ،‬د‬

‫د وا‬

‫أه ﻬﺎ‬

‫ﻮا ا ﺮان ودر ﻮا ا ﺔ ا ﺮ ﺔ و ﻜ ﻮا‬
‫ﻬﺮ‬
‫ا‬

‫ذﻚ اﻰ ﻮ‬
‫ﺄة أو د ا ﺮاء وا‬

‫آ ﻬ آ ﺎ ﺪأ ا‬
‫ﺮ‪ ،‬ه ﺎك‬

‫ا‬

‫وا‬

‫ﺎ‬

‫ا ﺮب وا‬

‫و ﺮ ا ﻬﺬب ﻰ آ ﻬ ‪ .‬آ ﺎ أن‬
‫ﺎء وا ﺮ ﺎء‬

‫أ ﻬﺎت أو ﺮ ﺎت‬

‫أ‬

‫أﺮ‬

‫ﺎت آﺎن‬

‫ا ﻮرو ﺔ‪ .‬و ﺪ‬
‫‪ ،‬و ﺎم ا‬

‫ا‬

‫إ ﺎد‬

‫ﻰ ﺔ ا ﺮ ن ا ﻜﺮ‬
‫ﺎء‬

‫‪ ،‬ﻮ‬

‫ﺎو‬

‫ا ﻮ ﺎر ﺔ ﻮ ﺔ‬
‫ا ﺎة وا‬

‫ﻮر‪ ،‬ﺎ ﻮ‬

‫وا ﻮي ا‬

‫ا‬

‫ﺎ‬

‫ن ا ﺔ‬

‫ﺮي وراء ا ﺔ‬

‫ﺎ ﻬﺎ‪ ،‬وأن‬

‫وا‬

‫ﺎ تا‬

‫أو ا‬

‫ﺔ وأو ﺎ ﻬﺎ ا‬
‫ﺮص أ‬

‫ﻮي‬

‫ا‬
‫ﺮف‬

‫وا ﻜﻮ ﻰ أ ﺎ ﺎ‬

‫ﺰو ‪،‬‬

‫ﺬا ه‬

‫ﻮرة أ ﺪا‪،‬‬

‫ﺎ ‪ ،‬و ﺎ‬
‫ﺔ هﺬ ا ﺔ‪،‬‬

‫ﻬﺎ‬
‫ﺎ‬

‫ﺔ‪.‬‬

‫ﻮا‬

‫ﺮ ﻬﺎ‪ ،‬و‬

‫ﺎ‬

‫ﻮرة أ ﻮل و ﻮا ﺪ‬

‫ﻬﺪي ا‬

‫ا ﺔ‬

‫ﺔ ا ﻮي أن‬

‫ﺎرا‬

‫‪1‬‬

‫ﻮا‬

‫ﺎهﺮة‬

‫ا ﻮ‪.‬‬

‫ﻮر أ ﺪا‪،‬‬

‫ذ ﻚ ا ﺬى‬

‫أ ﺎ ﻬﺎ‪ ،‬وو‬

‫ﺎ ﻬ و ﺮه ا د ﺔ‬

‫ﺎ‬

‫ﺮأ‬

‫ﻰ ا ﻜ ﺔ‪،‬‬

‫‪1‬‬

‫ﺪ‬

‫ﻰ ا ﺎذ ﺬه‬

‫ا ﻮ‬

‫‪ .‬و ﺪ ا ﺬه ﺎن ا ﻮ ﺎن‪ :‬ا‬
‫ا‬

‫ﺮى ا ﻰ‬

‫ا ﻮا ﺮ ‪ :‬ﺪوﻮ‬

‫ص‪.19 .‬‬

‫ﺄت‬

‫) ﺮوت‪:‬‬

‫ﺮي‬

‫ﺎ ﺪ‪ ،‬وآ‬

‫ﻮرات ا ﻜ ﺔ ا‬

‫ﺮ ﺔ‪ ،‬د‪ .‬ت(‬

‫ا ﺬه‬

‫هﺬ‬

‫ﻰ ا ﻰ ﺪر ﺔ‬

‫ﻰ ا ﻰ ﺪر ﺔ ا‬

‫وﺪ ﺮ‬

‫ﻮﺔ‬

‫ﺮي‬

‫ﻬﻮرة‪ ،‬ﺎ‬

‫ﺮة‪ ،‬وا ﻜﻮ ﻰ ا ﻰ ﺪر ﺔ ا ﻜﻮ ﺔ‪.‬‬

‫ا‬

‫ﺮة ا ﻰ و‬

‫ا‬

‫ﺎر‬

‫ﺮة‬

‫ا ﻮ ﺬ ا ﺮن ا ول ا ﻬ ﺮي‪،‬‬
‫ا ﻮ ﺄ ﻬﺎ ا ﺪر ﺔ ا ﻰ و‬
‫ﻰ ا ﻰ أن ﻜﻮن ا ﻮا ﺪ‬

‫أ ﻮل ا ﺎس ا ﻮى‪ ،‬وأ ﻬﺎ آﺎ‬
‫ﺮدة ا ﺮادا وا ﺎ‪.‬‬
‫آﺎن‬
‫ﺪ‬

‫ﻮ‬

‫إ ﺎم ا‬

‫و ﺄ ﺮ‬

‫ﺪور ا‬
‫ا‬

‫ﺮ‪ ،‬أو أ ﻮ ا‬
‫‪.‬وﺪ‬
‫آ‬

‫)را ﺔ ا ﺎح(‪.‬‬

‫ﻮا ﺪ ا ﺔ ا ﺮ ﺔ‪ ،‬و‬
‫ﻮي ﻮا ‪،‬‬

‫ا ﻜﺎن ا ول‬
‫ﺮو‬
‫ﺎر‬

‫)‬

‫وهﻰ أ ﻮ‬

‫إ ﺎم ا ﺎة‬
‫ﺎزع‪ ،‬وهﻮ أ ﻬﺮ ﺎ‬

‫ل وا ﺪ ﺮ ﺎ‬

‫اراء ‪ ،‬و ﺮو ﻬﺎ‬

‫وأ ﻬﺮ‬

‫ﻮر‬

‫ﻰ أ ﺔ ا ﺪار‬

‫ﻮ ﻬ‬

‫آ‬

‫ﺮ‬

‫آ ا‬

‫ﺎ ﺔ‬

‫ﺎ‬

‫ا‬
‫ﺎن‬

‫وا‬

‫ﺪون‬

‫ﺎ ﺔ‪ ،‬وهﻮ أ ﻮ‬
‫ا ﺎرث‬

‫ﺮ ﻮﻰ‬

‫ﻮ ( أ ﻬﺮ‬

‫ا‬

‫وهﻮ‬

‫ﺮ أو أ ﻮ ا‬

‫‪،‬و‬

‫ﻰ هﺬا ا‬

‫ﺮو‪،‬‬

‫ﺔ ﻮ ﺔ ﻬﺮت‬

‫وهﻮ‬
‫ﻜ ﻬﺎ‬

‫ا ﻰ آﺎن‬
‫آ ﺎ ﻬﺮت‬
‫ا ﺎ‬
‫ﻮ‬

‫ا‬

‫ا ﻮﺔو‬
‫ا ﻮا ﺪ ا‬

‫ﺎدا‬

‫ا ﺪا‬

‫ﺔ‪ ،‬و‬
‫وا‬

‫ﺎ‬

‫ﺮ‬

‫ا ﻜ ﺎب ﺎو ﺎ‬

‫ﺎآ‬

‫أﻬ ﺎ ﺮ‬
‫ﻬﺮت‬

‫ﺔ‬

‫ﻮ ا ﻮﺔ‬

‫ا‬
‫وا ﺮ وا‬

‫ﺮ ﺪ‬

‫ا ﺬى ا‬
‫وا‬

‫ﻬﻮ ‪ ،‬و‬
‫ﺔ ﻮاهﺪ أ‬

‫ﺪا‬
‫‪ 2‬ﺪ ا ﻜﺮ‬
‫‪ 1992 – 1413‬م( ص‪.66 .‬‬

‫ذﻚ‬
‫ﺮ ﺎ‪ ،‬آﺬ ﻚ‬

‫ا‬

‫ا ﺮوع‬

‫ﺮا‬

‫ا ﺎس ا ﺬى‬

‫ﻰ ا ﻮاهﺪ ا ﻮ ﺔ‬

‫ﻜﺎم ا ﻰ ﺮرهﺎ و‬
‫ﺎه‬

‫آﺎ‬

‫ﺮ‬

‫وا‬

‫ﺎوز هﺆ ء ا ﻰ ا‬
‫ا ﺮ‬

‫إ‬

‫ﺎ ﺪ‬

‫‪:‬‬

‫ﺎر‬

‫ا‬

‫ا ﺮن‬

‫ﻬﺎ‪ ،‬ﺪ آﺎن ا‬

‫ﺪ‬

‫ﺪ‪ ،‬ا ﻮ‬

‫آ ﻬﺎ‪ ،‬و‬

‫ﻮا ﺪ‪ ،‬و ﻮدة‬

‫ﺮ‬
‫ا‬

‫ﺎ‬

‫ﺮ ا ﺄ ﻮف‬

‫ف‪ ،‬و‬

‫ا ﻜ ﺎب‪ ،‬و‬

‫ا ﺮب‬

‫ﺎ ﺮ ا‬

‫ءوﺎ‬

‫و ﻮ‬

‫ﺮ‬

‫ﻬﺎ ﺎ ﺮ‬

‫‪،‬‬

‫‪،‬و‬

‫ﻰ‬

‫ﺪا‬

‫ﻮاز‬
‫ا ﻜ‬

‫اراء ا‬

‫ﺎء‬

‫ﺮ‬

‫وا‬
‫‪،‬و‬
‫‪2‬‬

‫‪.‬‬

‫ﻮ ا ﺮ ‪ ،‬ط‪) 1 .‬ا ﺮ ﺎض‪ :‬دار ا ﻮاف‪،‬‬

‫ﺮ ا ﺎس‬
‫هﻰ‬

‫ﺎدئ و‬

‫وا ﺮ‬

‫وا ﺮ‬

‫ﻜ‬

‫ﺎت ﺪ ﺔ ﺪ‬

‫ﻮ ﺔ ﺮرة ﺮ‬

‫ﻬﺎ ا ﺎة و‬
‫ﺎء هﺬ‬

‫ا‬

‫ا‬

‫د‬

‫ﺔ‬

‫ا‬

‫ﺪ اﷲ أ ﺪ ﺎد ا ﻜﺮ ‪ ،‬ا‬

‫)و ﺪ‬
‫ﻰ وا‬

‫‪4‬ا‬

‫ﺰو ‪،‬‬

‫آﺎ‬

‫– هﻮ ا ﺮ‬

‫)و ﺪ‬

‫ﻰ ا ﺮع(‪ ،‬وا ﺔ ) ﺄ ﻮا ﻬﺎ‬
‫ﻮ‪ ،‬ط‪ ) 1 .‬ﺎزان‪ :‬ﻜ ﺔ ا داب‪ 2002 – 1422 ،‬م(‬

‫ص‪.25.‬‬

‫ا‬

‫ﺪ‬

‫‪4‬‬

‫ﻰ أر ﺔ أرآﺎن هﻰ‪ :‬ا‬

‫(‪ ،‬وا‬

‫ﺎع‪،‬‬

‫ﺎ‬

‫ﺮات وا ﺎ‬

‫ﻮ ﺎدة ا ﺔ وا ﺎ ﻬﺎ‪.‬‬

‫ﻰا‬
‫‪3‬‬

‫ﻮم‪ ،‬و‬

‫‪ .‬وهﺬا ا ﺎس – آ ﺎ‬

‫و ﻮم ا ﺎس‬

‫ا ﺎة‬

‫ﺎع‪ ،‬ا ﺎس‪ ،‬ا‬

‫ﻰ‬

‫وو‬

‫ﺮ ‪ ،‬او‬

‫ﻮل‬

‫‪3‬‬

‫ﻬﻮل‬

‫‪،‬و‬

‫ا ﻰ أ ﻮل إن‬

‫ز ﺮﻬ ‪ ،‬وﺪ‬

‫ﺎب ا ﺎل‪.‬‬

‫ا ﺎس هﻮ‬

‫ﺮ‬

‫ن ا ﻮل‬

‫إ ﻬﺎ ا ﺎة‪ ،‬ﻬﺬ ا‬

‫ﻮل وهﻰ‪ :‬ا‬

‫ﺎن‪ ،‬وا‬

‫ﻰ ﺎ‬

‫ا ﻮ‪،‬‬

‫‪ ،‬و ﺎ اﻰ ذﻚ آ‬

‫ﻜ ﻮ ﺔ ﻬﻰ‬
‫ﺮ‬

‫وا‬

‫أه أ ﻮل ا ﻮ ا ﺮ ﻰ‪ ،‬وأ ﻮل ا ﻮ‬

‫ﻮ ا ﺮ ‪ ،‬ص‪.20 .‬‬

‫و ﺎ ﻜﻬﺎ و ﻮا ﺪهﺎ(‪ ،‬وا ﻜ ) ﺄ ﻮا‬
‫ا ﺎس‬

‫ا ﺪا‬

‫ا ﻮ هﻮ ا‬

‫ﻜﻮن ﺮ ﻮ ﺎ ﺎ ﺎ ﻰ ا ﺎ‬
‫ﺎ‬

‫ﺎ‬

‫ﺔ(‪ .‬وا‬

‫ا‬
‫إ‬

‫‪ ،‬ﺎ‬

‫ﺪﺎ‬

‫ﻮ ﺪ‬

‫ا ﻮم ا ﺮ ﺔ‪ ،‬و‬

‫و ﻮ ﺮهﺎ‪ ،‬و‬

‫ﺎ‬

‫ﺎد‪.‬‬
‫آ ﺮ‬

‫ﻮ‬

‫ا ﺮا ﻬﺎ‬

‫دور‬

‫ا ﻮ‪ ،‬ﺬ ﻚ ﺮ ﺪ ا ﺎ ﺔ أن‬

‫ا ﺪى ا د ﺔ ا ﻮ ﺔ وهﻰ ا ﺎس‬

‫ﺪ إ ﺪى أ ﺔ ا ﺎة وهﻰ‬

‫أ ﻮل ا ﻮ‪.‬‬

‫ب‪ .‬ﺪ ﺪ ا‬

‫ﻜﺔ‬
‫ﻚ أن ا ﺎ ﺔ‬

‫ا ﻜﺮى ا‬

‫ا‬

‫ا ﺎ ﺔ وا ﺮ ﺔ‬
‫ا‬

‫‪ ،‬وا ﺮع هﻮ‬

‫‪ ،‬وا ﻜ هﻮ ا ﺮ ‪ ،‬وا ﺔ ا ﺎ ﺔ هﻰ ا‬

‫و ﺎ ذآﺮت ا ﺎ ﺔ ﺎ ﺎ ﺪل ﺎ أن‬

‫ﻮ‬

‫ﻮ‬

‫هﻮ ا ﺎ‬

‫أن‬

‫ﺎق‪ ،‬و‬

‫ﺎ ﺔ ﺎ ﺔ اﻰ ا‬
‫ﺎ داب وا ﺎر‬

‫ع‬

‫ﻰ ا ﺮاث‬
‫ﺎد‬

‫و ﺮه ﺎ‬

‫هﺬا ا ﻮ ﻮع‪ .‬وأن هﺬا ا ﻮ ﻮع وا‬

‫ﺎج ا ﺎ ﺔ ا ﻰ‬

‫ﺪﺪ‬

‫ﻮا‬

‫ﻮل‬

‫ﻰ‬

‫ا ﺎ ‪.‬‬

‫"ا ﺎس‬

‫ﺪدت هﺬا ا‬

‫ﺪ‬

‫ﻮ‬

‫ﻰ أ ﻮل‬

‫ا ﻮ"‪.‬‬
‫وا‬
‫اﻰا‬

‫ﺪﺪ ا‬

‫ﺎ‬
‫ﺔا‬

‫‪.1‬‬

‫ا ﺎ‬

‫ﺔ‪:‬‬
‫ﻮ ؟‬

‫هﻮ‬

‫‪ .2‬ﺎ هﻮ ا ﺎس‬
‫‪ .3‬آ‬

‫أ ﻮل ا ﻮ؟‬

‫ﻜﻮن ا ﺎس أ ﻮل ا ﻮ‬

‫ج‪ .‬ا ﻐﺮض‬
‫أ ﺎا‬

‫ﺪ‬

‫ا‬
‫ﺮاض‬

‫‪ .1‬ﺮ ﺔ‬

‫ﺎة‬

‫‪ .2‬ﺮ ﺔ ا ﺎس‬

‫ﻬﻰ‪:‬‬
‫ﻮ‬
‫أ ﻮل ا ﻮ‬

‫‪ .3‬ﺮ ﺔ ا ﺎس أ ﻮل ا ﻮ‬

‫د‪ .‬ﻬ ا‬

‫ﻜ‬

‫ا ﺎ ﺔ ﺮﺮ‬

‫ﺪ‬

‫ﻮ‬

‫ﻮ ؟‬

‫ﺎ‬

‫ا ﺎ ﺔ‬

‫أ ﺪت ا ﺎ ﺔ‬
‫ﺪ‬

‫إ ﺪاد هﺬا ا‬

‫ﻰ اﻜ‬

‫ﻮ‬

‫ا‬

‫ا ﻜ‬

‫ﺎ‬

‫ﺔ ﺎ ﻮ ﻮع‪ ،‬ودر‬

‫‪،‬‬
‫ا ﺎس‬

‫أ ﻮل ا ﻮ‪.‬‬

‫وأ ﺎ ﺮ ﺔ آ ﺎ ﺔ ا‬
‫ﺎ ﺔ‬

‫ا ﺬى أ ﺪر‬
‫ﺎآﺮ ﺎ وهﻮ "د‬

‫ﺪا‬
‫ﺮ‬

‫ﺪت ا ﺎ ﺔ‬

‫هﺪا ﺔ اﷲ ا‬

‫ﻜ ﺎ ﺔ ا ﻮث وا ﺮ ﺎ‬

‫ا‬

‫ﻰ ا ﻜ ﺎب‬
‫ﺔ ا ﻜﻮ ﺔ‬

‫ﺔ"‬

‫ﻮان‪:‬‬

‫‪Pedoman Penulisan Skripsi, Tesis, dan Disertasi IAIN Syarif‬‬
‫‪Hidayatullah Jakarta‬‬

‫ﻮ ﻮع‬

‫هـ‪ .‬ا ﺪرا ﺎت ا ﺎ ﺔ‬
‫ا ﺆآﺪ أ‬
‫ا ﻮ ﻮع‪،‬‬

‫ﻬ ﺎ‪:‬‬

‫‪2002‬م‪ ،‬وإ ﺎ‬
‫ا ﺎر ﺔ‬

‫ا‬
‫ﺔ‬

‫ﺎر‬

‫آﺎ‬

‫ﻬﺎ "ا ﺎس‬

‫أ ﻮل ا‬

‫ا ﺎ ﺎن ﺎ ﺎن‬
‫اﷲ ﺎآﺮ ﺎ‪.‬‬

‫أن ﺎم ا ﺎ ﺎن ﺎ ﺪرا ﺔ ﻮل هﺬا‬
‫"ا ﻜ ﺎ ﺎس"‬

‫ﺔ‬

‫ﺰان ا ﺪرا ﺔ‬

‫وأ ﻮل ا ﻮ" ﺔ ‪2009‬م‪ .‬وهﺬان‬

‫ا ﺔ ا ﺮ ﺔ واد ﻬﺎ‬

‫ﺎ ﺔ ﺮ‬

‫هﺪا ﺔ‬

‫وآ ﺎ ﺔ ﺎ ﻬﺎ ﺮآﺰ‬
‫ا‬

‫ﻰ اﻜ‬

‫ﻰ و‬

‫ﺔ ﺎ ﻮ ﻮع‪ .‬أ ﺎ‬

‫ﻮان " ا ﻜ ﺎ ﺎس"‪ ،‬ﻬﻮ‬
‫أﺎ إ ﺎ‬

‫ﺔ‬

‫ا ﺎر ﺔ‬

‫ﻬﺎ‬

‫ﺪد‬

‫آﺎ‬

‫ﺎر‬

‫‪.‬و‬

‫ﻰ ﻜ ا ﺎس‬

‫ﺰان ا ﺪرا ﺔ‬

‫وأ ﻮل ا ﻮ"‪ ،‬ﻬﻰ و‬

‫أ ﻮل ا‬

‫وا‬

‫ا‬

‫ﺎ‬

‫ﻮان " ا ﺎس‬

‫أ ﻮل ا‬

‫ﺔ ا ﺎس‬
‫ا ﺎ‬

‫ا ﺎس‬

‫ﺎد‬

‫ف‬

‫وأ ﻮل ا ﻮ وذآﺮت و ﻮ‬

‫ا ﺎس‬

‫وا ﺎس‬

‫أ ﻮل ا‬

‫أ ﻮل ا ﻮ‪.‬‬
‫ﺎء‬
‫ﻰ ا ﺎس‬

‫و‪.‬‬

‫ﻰ ذ ﻚ أرادت ا ﺎ ﺔ أن ﺪم هﺬا ا‬
‫ﻮ‬

‫ﺪ‬

‫ﺎ‬

‫ﺮ‬

‫أ ﻮل ا ﻮ‪.‬‬

‫ﺔا‬
‫و ﻬ‬

‫ا ﺎب ا ول‬

‫ﻜ ﺎ ﺔ هﺬا ا‬
‫‪:‬‬

‫‪ ،‬ﺪ‬

‫ﺪ ﺔ‪ ،‬و‬

‫و ﺪ ﺪهﺎ‬

‫ﻮى‬

‫ا ﻮ‬

‫ﻮى‬

‫آ ﺎ ﻰ‪:‬‬

‫ﻰ‬

‫ﻰ ﺮﺮا‬

‫ﺔ ا‬

‫ﻜ ﺔ‪،‬‬

‫‪ ،‬وا ﺮض‬

‫‪ ،‬و ﻬ ‪ ،‬وا ﺪرا ﺎت ا ﺎ ﺔ‬
‫و‬
‫ا ﺎب ا ﺎ ﻰ‬

‫ﺔا‬

‫‪.‬‬

‫‪ :‬ﺮ ﺔ‬

‫ﺎة‬

‫ﻮ ‪،‬‬

‫ﻮى هﺬا ا ﺎب‬

‫ﻮﺪ و ﺄ ‪ ،‬و‬
‫وو ﺎ وأ ﻮال ا‬
‫ا ﺎب ا ﺎ‬

‫ﺔ‬

‫‪:‬‬

‫وأرآﺎ ‪ ،‬وأه‬
‫ا ﺎب ا ﺮا‬

‫‪ :‬ا ﺎس‬

‫ا ﺎب ا ﺎ‬

‫‪.‬‬

‫ﺪام ا ﺎس‬
‫ﺪ‬
‫ﺪ‬

‫ﺎ ﺮا‬

‫أ ﻮل ا ﻮ‪ ،‬ﺮ ‪،‬‬

‫ﺪ‬

‫ﻰ ا ﺮ‬

‫ا ﺎس‬
‫ا ﻮ‬

‫ﺎء‬

‫ﻰ‬

‫‪.‬‬

‫أ ﻮل ا ﻮ‬

‫ﻮى‬
‫وا‬

‫و ﺎ ‪،‬‬

‫ا ﺎس‬

‫ﻮ ﻮع‪،‬‬

‫ﻮ ‪ ،‬ا ﺬى‬

‫أ ﻮل ا ﻮ‪،‬‬
‫ﻮ ‪ ،‬وا ﻮاهﺪ‬

‫ﺪ‬

‫ﻮ ‪ ،‬و ﻜﺎ ﺔ ا ﺎس ﻰ ا ﺪ ل‬
‫ﻮ ‪.‬‬
‫ﻮى‬

‫‪:‬‬

‫ﺎ ﺔ‪،‬‬

‫وا‬

‫ﺮا ﺎت‪ ،‬و ﺮا‬
‫ا ﺎب ا ﺎ ﻰ‬

‫ﻰ‬
‫ا‬

‫ﺎ‬
‫‪.‬‬

‫ا‬

‫‪،‬‬

‫ﺮ ﺔ‬

‫ﻮ‬

‫ﺎة‬

‫أ‪ .‬ﻮ ﺪ و ﺄ‬
‫هﻮ‬
‫ﻬﻮ أ ﻮ‬

‫ﺎن‬

‫ﺮ‪ ،‬وهﻮ أ ﻮ ا‬

‫اﻜﻰ‬

‫ا‬

‫ﺮو‬

‫ﺮ‪ ،5‬وأ ﺎ آ‬

‫ﺮ‪.‬‬

‫ﺎ هﻰ أ ﻮ‬

‫‪ ،‬وهﻮ أ ﻮ‬

‫وا ﻬﺮ‬

‫ﻮ‬

‫ﺮف‬

‫ﺬ‬

‫ﻮ ‪ .‬وا‬

‫ﻬ ا ﻰ أن‬
‫ﺎر‬

‫آ‬
‫را ﺔ‪ .‬وذه‬

‫ا ﺮون ا ﻰ أ‬

‫آﺄ ﻬ ﺎ ﺎح‪ .‬أ ﺎ ا‬

‫ا ﺎء ﻰ‬
‫‪5‬ا‬
‫و ﻜﻮن ا ﻮن و ا ﺎء‪ ،‬وروى‬
‫ﻰ ﺎج ا ﺮوس ﺎدة ) ﺮ( ‪.508/3‬‬
‫‪6‬‬

‫ﺪا‬

‫م‬

‫ﺎ ﺎ ﺮف ‪ .‬وهﻮ‬

‫ﻰأ‬

‫ا ﺆر ﻮن ﻰ‬

‫ﺮ هﺬا‬

‫ﺎ }را ﺔ ا ﺎح{‪ ،‬ﻬﻮ ﺮآ‬

‫‪ ،‬وه ﺎ }‬

‫ﺎﻮ‬

‫ﺎن‪ .‬وأ‬

‫هﺬ‬

‫‪6‬‬

‫هﺬا‬

‫‪ ،‬ﺬه‬

‫ﺎ‬

‫ﻬﺎ‪:‬‬

‫ﺎح‪ ،‬و}و { أى‬

‫{ أى‬
‫ﻬﺬا ا‬

‫ﺎل‪) :‬آﺎن‬

‫نو‬
‫ﻮ‬

‫ﺰال‬

‫ا ﺎف وا ﺎء و ﻜﻮن ا ﻮن‪ ،‬وروى‬
‫ﺮ‪ ،‬وا ﻬﺮ‬
‫ا ﺮ ا ﺮد‬
‫ا ﺎف و ا ﻮن و ﻜﻮن ا ﺎء‪ ،‬وا‬

‫ﺪ هﺎرون‪ ،‬ا ﻜ ﺎب‪ :‬آ ﺎب‬

‫ﻮ )د‪ .‬م‪ .‬ن‪ :‬دار ا‬

‫‪ 1966 ،‬م(‪ ،‬ص‪.3 .‬‬

‫آﺎ ﺎ‬
‫ﺎ‬

‫ا ﺎف‬
‫ا ﺰ ﺪى‬

‫ﻰ‬

‫را ﺔ ا‬

‫ﻮ ‪ ،‬و‬

‫و ﻮي‪ :‬ا ﺮا ﺔ‪ .‬ﻜﺄ رأى‬
‫وا ﺮب ا ﻰ ا‬

‫را ﺔ‬

‫ﻰ‪:‬‬

‫(‪.‬‬

‫ﻮاب أن ا ﻜ ﺔ ﺮآ ﺔ‬

‫{ أى ﺎح‪ ،‬و}وى{ وهﻰ أداة‬

‫}‬

‫ﻰ‬

‫آ‬

‫ﺔ ﺪ ﺔ‬

‫}ا ﺎ ﻰ{‪ ،‬وهﻮ رأى ﺮ‬

‫ﻰ اﻜ ﺔ‬

‫ا ﺎر ﻰ ﻜ ﺔ‪ ،‬ﺎل ا‬

‫ﻜﺎن‪) :‬و‬
‫ﻬﺎ‪ ،‬و‬

‫ا ﺎء ا ﻮ ﺪة وا ﻮاو‪ ،‬و ﻜﻮن ا ﺎء ا ﺎ ﺔ‪ ،‬و ﺪهﺎ‬

‫ﺎآ ﺔ – و‬

‫ا ﻬ ﺔ‪ ،‬و ﻜﻮن ا ﺎء ا‬

‫ﺎل ﺎ ﺎء ا ﺔ‪ ،‬وهﻮ‬

‫ﺎ ﺮ ﺔ را ﺔ ا ﺎح‪ ،‬هﻜﺬا‬
‫و ﺎﺮ‬
‫}‬

‫ﺪم‬

‫ﻮ‬

‫هﺎء‬

‫ﻜ ﺮا‬

‫وه ﺎ‬
‫ﺪ‬

‫ﻰ ا ﺔ ا ﺎر ﺔ ا ﻮم‪ .‬و ﻰ هﺬا‬
‫ا‬

‫ﻮن‪،‬‬

‫ﻮ‬

‫ﻮ {‬
‫ﻬﺎ‪،‬‬

‫و ﺬا ﺈن‬

‫و ﺮو‬

‫أه‬

‫ﺎ‬

‫ﺎر‬
‫ا ﺮ ﺔ هﺬا ا‬

‫و ﺮه ﺎ‪ ،‬وا‬

‫ا ﺎء ا ﻮ ﺪة و ﻜﻮن ا ﻮاو و‬

‫ﻬ ﻜﺮهﻮن أن‬

‫ﺎة‬

‫ﻮ ﻮن‬

‫ا ﺎء ا‬

‫ﺎة‬

‫ﻰ ا ﺮ ا ﻜ ﺔ }و {‬

‫ﻬﺎ ﺪ ﺔ(‪.‬‬

‫أ ﺮب ا‬

‫ﺮات ا ﻰ‬

‫ﺮ إ ﺮاه ا ﺮ ﻰ‬

‫ﺪ‬

‫ﻮل‬

‫ا‬

‫ﺎل‪ ) :‬ﻰ‬

‫وآﺎن ﻰ ﺎ ﺔ ا‬
‫وﺪ‬

‫ﺎل(‪.‬‬
‫ﺎ‬

‫ﻮ‬

‫ﻮ‬

‫نو‬

‫‪7‬‬

‫ﺎء‪ ،‬وهﻰ أآ ﺮ ﺪ ﺔ ﻰ آﻮرة إ‬

‫ﺎرس‪ ،‬و ﺎل‪ :‬إن ﻮ ﺪ و‬
‫ﺪ ﺎا‬
‫–ا‬

‫ﺎدر‬

‫ﺪا‬

‫ﻰ‬

‫ﺎ ﺔ ﺎ ﻮت – أن‬

‫ﺎ ﻮت‪،‬‬
‫ﺮاز‬

‫ﺔ ﺎ‬

‫و ﺎ ﺔ‪،‬‬

‫‪7‬‬

‫ﺎﺪ‬

‫ﺪ ا ﻜﺮ‬

‫أن‬

‫و ﺎة‬

‫ﻰ‬

‫‪8‬‬

‫ﺪا‬

‫ﻮ‬

‫ﺔ‬

‫إ ﺪى‬

‫‪،‬و‬

‫ﻰ‬

‫(‪ .‬و ﻰ هﺬا ﻜ ﺎ أن ﻮل إن‬

‫ﻮ وﺪ‬

‫ﺔ‪ ،‬ﻮاهﺪ ا‬

‫إ وهﻮ‬

‫‪،‬‬

‫ﺮ ﺎت‬

‫ﻰ ا ﻰ و ﺎة‬

‫ﺮ‪ :‬ﻰ آ ﺎب‬

‫ﻮ )ا ﻜﻮ ‪ :‬ﻜ ﺔ دار ا ﺮو ﺔ‪1980 ،‬‬

‫م(‪ ،‬ص‪.23 .‬‬
‫م‬

‫ﺮ آﺎن ا‬
‫ﺔ‪ .‬وهﻮ ا‬

‫ﺮ‪ ،‬و‬

‫ﺔ‪ ،‬و ﺎ ﻜﻮن ﺪ أ ﺬ‬

‫د ‪ ،‬ﺎل‬

‫ﻮ ‪) :‬و ﺎل ا ﺮز ﺎ ﻰ‪ :‬ﺎت‬

‫ﻰا ر‬
‫ﻰ‬

‫ﻜﻮن ﺎ ﺎ واﷲ أ‬

‫ﺔ‬

‫و ﺎ ﺔ‪ .‬وذآﺮ ا‬

‫ﺪ روى‬

‫و‬

‫ﻮ ‪ ،‬وﻜ ﺎ‬

‫ﺮب‬

‫ﺔ و ﺎة‬

‫ﺔ‪ .‬و ﺎل إ‬

‫وأر‬

‫رأ‬

‫ﺮ‬

‫آﺎن ﺎ هﻮاز‪ 8.‬و‬

‫ا ﺔ ا ﻰ و ﺪ ﻬﺎ‬

‫ﺪ ﺪ‬

‫و‬

‫آﺄ ﻬ ﺎ ﺎ ﺎن‪،‬‬

‫ﺪ هﺎرون‪ ،‬ا ﻜ ﺎب ‪ :‬آ ﺎب‬

‫ﻮ ‪ ،‬ص‪.7 .‬‬

‫ﻰ أوا‬

‫ا ﺮن ا ﺎ ﻰ ا ﻬ ﺮى‪ 9.‬و ﺪو أن أ ﺎ‬

‫ا ﺪ ا ﺮا‬

‫و ﺪ ه ﺎ ا ﺬان د‬
‫ﻜ‬

‫ﻰا‬

‫ﺪاد ا ﺮس ﺪ‬
‫أ ﺎﻬ ‪ ،‬أ ﺎ أ‬
‫ا ﺎر‬

‫هﺬا ا‬
‫ه ﺎء‬

‫ا‬

‫ﺮ ﺎ ﺪ‬

‫ﻜﺎ‬

‫ﺎر ﺔ أ‬

‫ﺎ ﺪ‬

‫ﺮ‬

‫ا ﺬى ﺮف‬

‫ا‬

‫ﺎر‬

‫مو‬
‫ﺮ‬

‫ﺄ‬

‫ﺮد‬

‫}‬

‫ﻮ { أ ﻬﺮ‬

‫ا‬

‫أﻮ‬

‫ﺮ أو أ ﻮ ا‬

‫‪.‬‬

‫ا‬

‫ﺎه ﻰ أر ﺎ ﻬﺎ‪،‬‬

‫‪9‬‬

‫‪10‬‬

‫ﺎﺪ‬

‫ﺪ ا ﻜﺮ‬

‫ا ﻬﺎ‬

‫ﻰ ا ﺎر ‪ ،‬و ﺪ‬

‫ﺮو‪ ،‬وأ ﻬﺮ‬

‫ﺮة‬

‫ﺎر‬
‫آ‬

‫ﺄ ﻬﺎ‪ ،‬وآﺎ‬

‫وهﻰ‬

‫ا ﻬ ﺮة ا ﻰ‬

‫ﺔ ﻰ ذ ﻚ ا ﺰ ﺎن‪ ،‬وآﺎن أ ﺮب‬

‫ﺎر أ ﺮ‬
‫ا‬

‫ﺪ‪ ،‬ا ﻮ‬

‫ﺮة‬

‫‪،‬‬

‫ﺔ‪ ،‬ﻮاهﺪ ا‬
‫ﺪا‬

‫أ ﻬﺎ‬

‫ﺎرس هﻰ ﺪن ا ﺮاق ا‬

‫وا ﻜﻮ ﺔ و ﺪاد‪ .‬ﻜﺎن ا‬

‫ﺪ ا ﻜﺮ‬

‫اﻰ‬

‫‪10‬‬

‫ﺔ ﺎ ﺔ ﻮا‬

‫ا ﻬﺎ ﺮ ا ﻰ أه‬

‫ا ﺆر‬

‫ا ﺎر ﺔ‪ ،‬و ﺪ‬

‫وهﻮ‬

‫هﺎ ﺮ أه ا ﻰ ا‬
‫ا ﻮا ﺮ ا‬

‫ﺎ ﺄ ﺎء ﺮ ﺔ‪ ،‬وأ‬

‫‪:‬‬

‫ﻮن ﻬﺎ‪ ،‬و‬

‫ﺎ‬

‫ﺪا ﺎ ﺪا‪ .‬و‬

‫ﺮ‪ :‬ﻰ آ ﺎب‬
‫ﺎر‬

‫ث‪ :‬ا‬

‫ﺮة‬

‫ا‬

‫ﻮ ‪ ،‬ص‪.24 – 23 .‬‬
‫ﻮ ا ﺮ ‪ ،‬ص‪.58 .‬‬

‫ﻮ‬
‫ا‬

‫ا‬

‫ﺎء‪.‬‬

‫ﻬﺎ‪ ،‬ﻜﺎن ا ﺪ‬

‫أﺎه ﺮ‬
‫ا ﺪ ﺔ‪ .‬و ﻜ ﻬﺎ و‬

‫ﻚ آﺎ‬

‫ﺮة‬

‫وآﺎن هﺪف‬
‫ا ﺪ‬
‫ﺎ‬

‫ﺎد‬

‫‪ ،‬وآﺎن‬
‫و‬

‫ﻰ‬

‫ﻮ‬

‫وا ﺎر‪،‬‬

‫‪):‬‬

‫أ ﺎ ا ﺪرداء(‪،‬‬

‫ﺪث ا‬

‫و ﺰم‬
‫م‬

‫ﻰو‬
‫و ﺎ ﺔ‪ ،‬أى‬
‫و ﺎ ﺔ(‪.‬‬

‫ﺔ‬
‫ﺮة ا ﺰود‬

‫ا ﻬﺎء وأه ا ﺪ ‪.‬‬
‫ﻮ‬

‫ﺎ‬

‫ﺮى‪ ،‬وآﺎن‬

‫ﻮ ﺎ ﻮل ر ﻮل اﷲ‬

‫ﻰ اﷲ‬

‫ﺎﻰ أ ﺪ إ وﻮ‬

‫ﺬت‬

‫ﺎل‬

‫ﻮ ‪:‬‬

‫أ ﻮ ا ﺪرداء‪.‬‬

‫ﻮ ‪،‬‬

‫هﺬا‬

‫ذه ‪ ،‬إ ﺎ هﻮ ا‬

‫ﺎء‪.‬‬

‫‪،‬‬

‫ﻰ‬

‫ﺮم واﷲ‪،‬‬
‫ا‬

‫ﺪا‬

‫ﺮ)ﻰ‬

‫ﺎ‪ .‬ﺎ‬
‫أ‬

‫ﻮ ‪:‬‬

‫وأر‬

‫ﻰ أول أ ﺎ‬

‫ﺎد‬

‫ﺎد‪:‬‬

‫ﻰو‬

‫ا ﻬ ﺮة ا ﻰ ا‬

‫ﺔا‬

‫ﺎ‬

‫ﺪرى‬
‫ﺔ‬

‫ا ﺔ ا ﻰ ﻮ ﻰ ﻬﺎ‬

‫‪11‬‬

‫وا‬

‫‪11‬‬

‫اﻰ ا‬

‫ﺎل‬

‫أول ﺎ ﺪرس‬

‫اﻜ ﺮ‬
‫ﺪ هﺎرون‪ ،‬ا ﻜ ﺎب‪ :‬آ ﺎب‬

‫ﺎ‬
‫ﻮب ا‬
‫ﻮ ‪ ،‬ص‪.7 .‬‬

‫ﻰ‬

‫ﺎح‬

‫ﺮ ﻰ وا‬

‫ﺎ ﺪ‬

‫و ﺎﺮا ﻮ‬

‫‪،‬وا‬

‫ز ﺎ ‪ .‬وآﺎ‬

‫هﺬ ا‬

‫ﺔ‬

‫و ﺮ ا ﺮ ﺮو‬
‫ﻮم ﻜ ﻮن‬
‫ا‬

‫ﺎ‬

‫ﺎ‪،‬‬

‫ا ﻮ وا‬
‫ﺔ‪ ،‬أ‬

‫ﺎد‬
‫ا ﺪ ‪ ،‬ﺎل‬

‫‪):‬‬

‫ﻰ اﷲ‬

‫‪ ،‬ﺎل‪) :‬‬
‫ﺎ ﺎر ﻰ‬

‫ﺎء(‪،‬‬

‫آ ﺮا‬

‫ﺎ ﺮغ‬

‫‪.‬‬

‫‪12‬‬

‫ﻮ‬
‫ﺎا‬
‫و‬

‫ﺪا ﻰ‬
‫ا‬

‫ﺎ‬

‫ﺎء إ‬

‫ﺎد‪ :‬ﻜﺎن‬

‫ﺪ ر ﻮل اﷲ‬

‫وآﺎن هﻮ ا ﺬى‬
‫ا‬

‫ز ﺔا‬

‫ﺎ ﻰ‬

‫أ ﺪ ﺎ ﺔ‬

‫ا‬

‫ﻰ اﷲ‬

‫ﺎء‪ ،‬ن ا‬
‫ﺎ‬

‫ﺎ(‪،‬‬
‫و‬

‫ﺎ‬

‫و ﺎل‪ ) :‬أآ‬

‫ذآﺮ‬

‫ﻮر‪.‬‬
‫ﻰأ ﻜ‬

‫ا ﺮ ﺔ(‪.‬‬
‫هﺎ‬

‫و‬
‫ا ﻰ ﺪت‬

‫ا‬

‫ا‬

‫ا ﺎد‬

‫ﻮادث أ ﺮى هﻰ‬

‫ﺮ‬

‫ﻮ ا ﻰ ا ﺎ ﺔ ا ﺪ ﺪة‬

‫و ﺪ أن ﻜ‬

‫ﻮ‬

‫ﺮة‪ ،‬ﺎ‬

‫اﻰ اﺮ ﺔ اﻰ‬

‫‪12‬‬

‫‪13‬‬

‫ﺎﺪ‬

‫ﺪ ا ﻜﺮ‬

‫ﺪا‬

‫م‬

‫ﺔ‪ ،‬ﻮاهﺪ ا‬

‫ﻰ‬

‫ا ﻮ‪.‬‬

‫وا ﻬﺮ و ﺮ ا ﺎس ﻰ‬

‫ﺮ‪ :‬ﻰ آ ﺎب‬

‫ﺪ هﺎرون‪ ،‬ا ﻜ ﺎب‪ :‬آ ﺎب‬

‫‪13‬‬

‫ﺪاد‬

‫ﺎ ﺮة ا ﺪو ﺔ‬

‫ﻮ ‪ ،‬ص‪.25 – 24 .‬‬

‫ﻮ ‪ ،‬ص‪.8 .‬‬

‫ا ﺎ ﺔ‪ .‬و ﺪو أن ا ﺮ ﺔ ﻰ ا ﻬﺮة وا ﻜ‬
‫اﻰ‬

‫ر‬

‫ا‬

‫ﻬﺎ‬

‫ر‬

‫ﻬ ﺎ ا ﺎ ﺮة ا‬
‫ﻮ‬

‫ﻮ ‪.‬و‬

‫ﻬﺎ ﻮ ﻬﺎ ا ﻰ‬

‫ﺎ‬

‫ا‬

‫ﺮة‪ ،‬ﺄر‬

‫ا‬

‫ﺮ‬

‫و‬

‫ﺪاﻰا‬
‫و‬

‫وأ‬

‫ﺮ‬

‫آ ﻬﺎ‬

‫ا ﻜ ﺎ ﻰ‪ ،‬وود‬

‫أ‬

‫ﺮ‪ ،‬روى أ‬
‫ﻜﻰ أ ﻮ‬

‫ﺎا‬

‫ﺎﺪ‬

‫ﻰ اﻰ‬

‫زو ﺔ‬

‫ﺎ‬
‫وه‬

‫ﻮ‬
‫ﺮت‬

‫ﻮ‬

‫ﺮ‪ :‬ﻰ آ ﺎب‬

‫أو و ﺪ‪،‬‬
‫ﺎ‬

‫ا ﺎرب أخ وا ﺪ‬
‫و‬

‫رأ‬

‫ﻰ‬

‫ﺮأ‬

‫ﺮة‬

‫ﻰ و‬

‫ﻜﻰ ﺎل‪:‬‬

‫ﺔ‪ ،‬ﻮاهﺪ ا‬

‫ﺮاز‪.‬‬

‫وآﺮس‬

‫ﺎ ﺬآﺮ ا ﺎر‬

‫ﺮا‬
‫ﺪ ا ﻜﺮ‬

‫ﺪ‬
‫و‬

‫ﺪة‬

‫‪14‬‬

‫ﺰوج‪،‬‬

‫ﺎ رأى ﺎ‬

‫ﻮ‬

‫ﺎرس‪ ،‬و ﺮ ﻰ ﺮ‬

‫ﺬ أﻰ ا‬

‫ﺮة ا ﻰ أن ﺎت‪.‬‬

‫‪ ،‬وآ‬

‫‪14‬‬

‫اﻰ‬

‫ﻬﻮرة ا ﻰ‬

‫ﻰ ﺪاد ﺪ هﺬ ا ﺎد ﺔ‬

‫رأ‬

‫ﺮوى ﺎ ا ﺎر‬
‫ا‬

‫آﺎ‬

‫ﺪاد‪ ،‬وه ﺎك ا ﻰ ﺎ ﻜ ﺎ ﻰ ا ﺎ ا ﻜﻮ ﻰ ا ﻜ ﺮ‬

‫ﺆدب أو د ا ﺮ ﺪ‪ ،‬وو‬
‫ﻬ‬

‫ا ﻬﺪف‬

‫ﻮ ‪ ،‬ص‪.26 – 25 .‬‬

‫أ‬
‫ﺄ‬

‫ﺎ‬

‫آ ﺎ ﺮق ا ﺪهﺮ‬

‫ﻰو‬

‫اﻰ ا ﺪ ا‬

‫ا ﺪهﺮا‬
‫وهﻜﺬا‬

‫ﺮك‬

‫وا ﺎ ﻮف‬

‫ﺎن ﺎ‬

‫ب‪.‬‬

‫ﻮ‬

‫ﺪ ‪ ،‬وﻜ‬

‫ذر ﺔ‬
‫ا ﺔ ا ﺮ ﺔ‪.‬‬

‫ﺮك آ ﺎ ﺎ‬

‫‪15‬‬

‫و ﺎ‬
‫وهﻮ أ‬

‫‪ ،‬وأ‬

‫ا ﺎس ﺎ ﻮ ﺪ ا‬

‫ا ﺎس ﺮان ا ﻮ‪ ،‬و ﺪ أ ﻮا‬
‫درس‬
‫ذﻚ‬

‫ﻮ‬

‫و‬
‫ﺎ‬

‫ﻰ ﺪا ﺔ‬

‫ﺎت ا ﺎة‪ ،‬و ﻜ‬

‫ﺪرس ا ﺮاءات‬
‫ا ﺔ‬

‫ﻰ ﺪ‬

‫أﻰا‬
‫ﺎ ﻰ‬

‫‪15‬‬

‫‪16‬‬

‫ﺪ ا ﻜﺮ‬
‫ﺪز ﻬ‬

‫ﻰ‬

‫ﺎب ا‬

‫ا‬

‫ا‬
‫ا‬

‫آ ﺎ ا ﺬى‬
‫‪.‬‬

‫‪16‬‬

‫وا ﺪ ‪،‬‬
‫ﺎم‬

‫ﺰم‬

‫ﺎ ﺎت ذ ﻚ ا‬

‫ﺮ وهﺎرون ا‬
‫وأ ﻰ ز ﺪ ا‬

‫ﺎ‬

‫ﺪ‬
‫ﺮ‪،‬‬

‫ﻮر‪ .‬وأ ﺬ‬

‫ﺎرى‪ .‬وآﺎن‬

‫ﺎ‬

‫آ ﺮ ا ﺆال وا ﺎ ﺮة‪ .‬وآﺎن ا‬

‫ﺪا‬

‫ﺪ‪ ،‬ا ﻮ‬

‫ﺎر‬

‫‪:‬‬

‫ﺪ ﺰب‪ ،‬آ ﺎب‪ :‬ﺮا‬
‫‪.79‬‬

‫ا‬

‫ا ﻮ‬

‫ﻮ ا ﺮ ‪ ،‬ص‪.64 .‬‬
‫)د‪ .‬م‪ .‬ن‪ :‬دار ا ﺎق ا ﺮ ﺔ‪ ،‬د‪.‬ت(‪ ،‬ص‪.‬‬

‫أ ﺪ‬

‫ﺈذا را‬

‫(‪ .‬و‬

‫ا‬

‫ﻜ ا‬

‫ﺎل ‪ ) :‬ﺮ ﺎ ﺰا ﺮ‬

‫أ ﺪ ﻮ ﻬﺎ‬

‫وآﺎن ﺪ ﺪ ا ﺔ‬
‫ﺔ‬

‫ا ﺎ ﺔ‪ .‬ﺎل‬
‫وآﺎن ﺪث ا‬

‫)رأ‬

‫ا‬
‫ﻰ ﺎ‬

‫و‬

‫و‬

‫ﺬ‪،‬وﺪو‬

‫ا‬

‫آﺎ‬

‫ا‬

‫ﺮ‪ ،‬و ﺪ‬

‫ا‬
‫‪17‬‬

‫‪18‬‬

‫ﺎﺪ‬

‫ﺮأ أ‬

‫ﻬﺮ‬

‫ﺎ (‪.‬‬

‫ﺎ‪،‬‬

‫ﺎ‬
‫آ‬

‫ﺎ‬
‫ﺎ ﺎء ﻰ‬

‫‪17‬‬

‫ﻮ‬

‫‪،‬وﺎ‬

‫ﺔ‪ ،‬ﻮاهﺪ ا‬
‫ﺪ‬

‫ﻮ ‪:‬‬

‫أ‬

‫ﺔ‪،‬‬

‫ﺮ‪ :‬ﻰ آ ﺎب‬

‫أ ﺪا‬
‫ﺎ‬

‫ﺎ(‪ 18.‬آﺎن‬

‫ﻮ ‪ ،‬ص‪.28 .‬‬

‫ﻮد‪ ،‬ا ﻮ وا ﺎة‪ :‬ا ﺪارس وا‬
‫ت(‪ ،‬ص‪.43 .‬‬

‫ا‬

‫‪،‬‬

‫آ ﺎ هﺬا‪،‬‬

‫ﺮت ﻰ آ ﺎ ‪ ،‬ﺮأ‬

‫ﺪ ا ﻜﺮ‬
‫ﺮ ﻮ ﻰ‬

‫ﺮأ‬

‫ا‬

‫ﺎل ا زهﺮي‪) :‬آﺎن‬
‫وأ ﺬ‬

‫ﻰ ذﻚ ا‬

‫ﺎء و ﺪ ﻮ ‪ ،‬و ﻮا‬

‫و ﺮ‪.‬‬

‫ﺎن‬

‫ﻰ‬

‫ﻮ‬

‫ﻜ و ﺎ ﺮ ﻰ ا ﻮ‪ ،‬وآﺎ‬

‫ﺔ‪ ،‬و ﺮت ﻰ آ ﺎ‬

‫وآﺎن ر‬

‫ﻜﺮ ا‬

‫أ‬

‫‪،‬وﺪ‬

‫ا‬

‫ﺎ‬

‫‪ ،‬وآﺎن ﻰ‬

‫ﺎو ﺔ‬

‫‪،‬آ‬

‫اﷲ‬

‫ﺮ‪.‬‬

‫ﺎﺋ‬

‫)د‪ .‬م‪ .‬ن‪ :‬ﺎ ا ﻜ ‪ ،‬د‪.‬‬

‫ﻮ‬

‫ﺎ‬

‫هﺬا ﺎ‬
‫ا‬

‫ا ﺮأي‪ ،‬ذا‬

‫ﺮة ﺎذة‪ ،‬وآﺎن ا ﻰ‬

‫ا ﺬه ‪،‬‬

‫أ ﺎ ﺬ و ﺪه و ﺎ ﻬ ﻰ‬

‫ﻰ إن‬

‫ﻬ آﺎن‬

‫وذآﺎ ‪.‬‬

‫ﺎ ﻰ‬

‫ﺎء‬

‫و‬

‫ﺎ ﺮ‬

‫‪19‬‬

‫أﺎ‬

‫اﺬ‬

‫ﻮ‬

‫‪ -1‬ا‬

‫ﻬ ﻬ‪:‬‬

‫أ ﺬ‬

‫أ ﺪ ا ﺮاه ﺪى‪ :‬آﺎن ا‬

‫وأذآﺎه ‪ ،‬وأ‬

‫ﻮ‬

‫ﺎ‬
‫ا‬

‫ﻮ‬
‫اﷲ‬

‫ﻰ‬
‫وآﺎن‬

‫‪ .‬وآ‬

‫ا‬

‫ﺮ أن ﺬآﺮ ﺎ‬
‫أآ ﺮ‬

‫ﻰ آﺎ‬

‫ﺔ ‪ 170‬هـ‪ ،‬و‬

‫أ ﺎء آ ﺮة‬

‫ﺮ ﻜﺎوي‪ ،‬ﻮ ﻮ ﺔ‬

‫‪19‬ر ﺎب‬
‫ا ﺮ ‪ ،(1993 ،‬ص‪.23 .‬‬

‫ﻬﻮ‬

‫‪ 522‬ﺮة‪.‬‬

‫اﻮ ﺪ ا‬

‫م‪:‬‬

‫ﺰو ﻰ‪.‬‬

‫ا ﺮاءات وآﺎن‬

‫ﺔ ﺎ ﺎ ﺎ ﺮ ﺔ وا ﻮ وا ﺔ وا ﺮاءات‪ ،‬آ ﺮ ا‬
‫ﺎ ﺮة اﻹ‬

‫ﺎ‬

‫ﺔ ‪ 174‬أو ‪.175‬‬

‫ﺮ ا ﻰ‪ :‬هﻮ ﻮ ﻰ ﺎ ﺪ‬
‫ﺎ‪ ،‬و ﺮوى‬

‫ا ﺎس‬

‫أه أ ﺎ ﺬة‬

‫ﻮ‬

‫)و ﺄ ( أو ) ﺎل(‬

‫‪ .‬روى‬

‫وﻮﻰر‬

‫أ‬

‫ا ﺎس وأ ﺎه ‪ .‬وا‬

‫ﻮ ‪ ،‬و ﺎ ﺔ ا ﻜﺎ ﺔ ﻰ آ ﺎب‬

‫‪-2‬‬

‫ا‬
‫ﻮة‬

‫ﺎ ‪،‬‬

‫ا ﻮ وا ﻐﺔ وا‬

‫ﺎع‬

‫) ﺮوت‪ :‬دار ا ﻜﺮ‬

‫ا ﺮب‪ .‬و ﻮ ﻰ ر‬
‫ﻮ‬

‫اﷲ‬

‫ﻰآﺎ ا‬
‫ا‬

‫‪ -3‬ﻮ‬

‫و‬

‫و ﺬاه‬

‫ﻰآﺎ‬

‫ا ﺮب‪ ،‬وآﺎ‬
‫ﺮاب‪ ،‬وآﺎن‬

‫ﺎس ﻰ ا ﻮ‬

‫ﺎد‬

‫ﺔ‪ :‬أ ﻮ‬

‫ﻰا ﺪ‬

‫وا ﺮ ﺔ وا‬

‫‪ ،‬وآﺎن‬

‫‪ -5‬أ ﻮ ا‬

‫ﻰ ﺪود‬

‫ﺮة‬

‫ﺔ ‪ 182‬هـ‪.‬‬

‫ﺎ ﻰ ﺮة‪.‬‬

‫ﺔ ا ﺎم ا‬

‫ﺎد‬

‫ﺔ‪ ،‬وآﺎن ﺎ ﺎ‬
‫ﺎ‬

‫ﺮد ﻬﺎ‪ .‬و ﻮ ﻰ ﻮ‬

‫وروى‬
‫‪-4‬‬

‫ﺎء ا‬

‫ﻮ‬

‫ﺮة‪.‬‬

‫ﻰ‪ :‬هﻮ ﻮ ﻰ ﻰ‬

‫ﺎ ﺔ وا ﻮ‪ ،‬و‬
‫ﺎ ﻬﺎ ا د ﺎء و‬

‫ﺔ ‪ 149‬هـ أو‬
‫ﺮ‬

‫ﺔ ‪ .150‬روى‬

‫ﺮى‪،‬‬
‫ﺎ‬

‫أه ا‬

‫ﺮ ﺔ‬

‫ﺮة‬

‫ﺎ‪ .‬ﻮ ﻰ‬

‫ﺔ ‪ 169‬هـ أو ﺔ ‪ 168‬هـ‪.‬‬
‫‪ :‬هﻮ‬

‫ﺎب ا‬

‫ﺪا‬

‫ﺪ‬

‫ﺪا‬

‫ا ﺔ وا ﻮ‪ ،‬وآﺎن د ﺎ ﺔ ور ﺎ‪ .‬و‬
‫روى‬
‫‪ -6‬أ ﻮ ز ﺪ ا‬
‫آﺎن آ ﺮ ا‬

‫ﻰآﺎ‬

‫ﻮ‬

‫ﺎ وأر‬

‫ﺎرى‪ :‬هﻮ أ ﻮ ز ﺪ‬
‫ﺎع‬

‫ا ﺮب‪ ،‬آﺎن‬

‫ﺪ‬

‫أ ﺔ‬

‫ﺮف ﺎر‬

‫وﺎ ‪.‬‬

‫ﺮة‪.‬‬
‫ﺪ‬

‫أوس ا‬

‫ﺎرى‪،‬‬

‫ﺎ ﺎ ﺎ ﺔ وا ﻮادر‬

‫وا ﺮ ‪ ،‬ﺔ‬

‫ﻮل ا ﺮوا ﺔ‪ .‬ﻮ ﻰ ر‬

‫ﺔ ‪ 215‬هـ‪ .‬روى‬
‫‪ -7‬هﺎرون‬

‫‪ ،‬و‬

‫ﻰآﺎ‬

‫ﻮب‬

‫‪-8‬‬
‫ا‬

‫إ‬

‫ﺮﻰ ا‬

‫ﺎق‬

‫‪ ،‬و‬

‫ﺪود ا‬

‫ﺮات‪.‬‬
‫زﺪ‬

‫ﺔ ‪205‬‬

‫‪88‬‬

‫روى‬

‫‪ -9‬و‬

‫ﺮة‪ ،‬و‬

‫ا‬

‫‪20‬‬

‫‪21‬‬

‫ﺎﺪ‬

‫ﺪ ا ﻜﺮ‬

‫ﺪا‬

‫م‬

‫و ﺎ ﺔ‪ .‬روى‬

‫ﺮى ا ﺎرئ‪ :‬آﺎن أ‬

‫ﻬ‬

‫أﻰ إ‬

‫ﺎق‬

‫ا ﺎس ﻰ ز ﺎ‬

‫ﻬﻮرة هﻰ إ ﺪى ا ﺮاءات‬
‫ﺔ‪.‬‬

‫ﻮ ‪ :‬أﻮ‬

‫‪21‬‬

‫ا‬

‫ء‪ ،‬ﺎرئ أه‬

‫إ‬

‫ﺮ‬

‫ا ﺮوا ﺔ‬

‫ﺮ‪ :‬ﻰ آ ﺎب‬

‫ﻮ ‪ ،‬ص‪.32 .‬‬

‫ﺄ ﺬ‬

‫ﺔ‪ ،‬ﻮاهﺪ ا‬

‫ا ﺮان و‬

‫‪،‬‬

‫ﺪ اﷲ‬

‫ﺎ ﺮاءات وا ﺮ ﺔ‪ ،‬و‬
‫ا‬

‫أه ا‬

‫ﺮة‪،‬‬

‫‪20‬‬

‫ﺮاءة‬

‫ﺮ‪ .‬ﻮ ﻰ‬

‫ﺮات‪.‬‬

‫ﺎ ﺮاءات‬

‫إ‬

‫ا ﻮ‪ .‬ﺎت ﻰ‬
‫ﻮ‬

‫ﻰ ا ﻜ ﺎب‬

‫ﻮ ﻰ ا ﺎرئ‪ :‬ﺎ‬

‫آﺎن ﻬﻮد ﺎ ﺄ‬
‫و‬

‫ﻮ‬

‫اﷲ‬

‫ﺔ ‪ 214‬هـ أو‬

‫ﻮ‬

‫ﺪ هﺎرون‪ ،‬ا ﻜ ﺎب‪ :‬آ ﺎب‬

‫ﺮو‬

‫ﻮ ‪ ،‬ص‪.9 .‬‬

‫روى‬

‫‪ .‬وآﺎ‬

‫هﺬا‬

‫و ﺎة أ ﻰ‬
‫ﻮ‬

‫‪ -10‬و ﻬ‬
‫ا‬

‫ﺎء وا‬

‫ﺪ اﷲ‬

‫ﺬ‬

‫زﺪ أﻰ إ‬

‫ﺎق‬

‫ﺮ ﻰ ﺮوى‬

‫أ‬

‫ﺮو ﺎ ﻜﻮ ﺔ‬
‫‪.‬‬

‫ﻮ‬

‫ا ﺎرث‪ ،‬ﻮ ﻰ ال‬
‫ﺮ‬

‫ﺎ‪ .‬و ﺪ اﷲ هﺬا‪ ،‬ﺎل إ أول‬
‫ﻮ‬

‫ﻰ ا ﺮب ﻮ ﻰ‬
‫‪ -11‬و ﻬ ا ﺮؤا ﻰ‪ ،‬وهﻮ‬
‫ﺎ ﺮؤا ﻰ‬
‫ا ﻜﻮ‬

‫‪ .‬وآﺎن‬

‫ﻰ أ ا ﺎﺔ‬

‫ﺔ ‪.127‬‬
‫ا‬

‫ﺪ‬

‫أ ﻰ ﺎرة‪،‬‬

‫ا ﺮأس‪ .‬وهﻮ أول‬

‫ﻰ‬

‫و‬

‫آ ﺎ ﺎ ﻰ ا ﻮ‪.‬‬

‫أ ﺬ‬

‫هﺆ ء ا‬

‫ﻮ‬

‫ﺮه ا ﺪ ‪ ،‬و‬

‫هﺬا آﺎن‬

‫و ﺬآﺮ ﺎ ا ﺎر‬
‫أ ﺪ‪ :‬ا‬

‫ا‬
‫‪22‬‬

‫ﻮ‬
‫ا ﻮ‪ .‬و‬

‫ﺎل‪) :‬هﻮ وا ﻮ ﻮاء(‪،‬‬

‫آﺎن‬

‫ﺔ ‪ .154‬و‬

‫ﺪا‬

‫م‬

‫م ا ﺔ وا ﻮ آ ﺎ أ ﺬ‬
‫ﺎرآﺔ‪.‬‬

‫ﺎ‬

‫ز ء‬
‫ﺮ‬

‫ﺪ هﺎرون‪ ،‬ا ﻜ ﺎب‪ :‬آ ﺎب‬

‫ﻮ‬

‫وآﺎن أ ﺮع‬
‫ﻮ ‪ ،‬ص‪.14 .‬‬

‫‪22‬‬

‫ﺔ‬

‫ﻮا‬

‫ﻰ ﺪ‬

‫ﺬا‬

‫ﻰ‬

‫ا ﺔ‪ ،‬و ﺆرج ا ﺪو ﻰ وآﺎن أ ﺮ ﻬ‬
‫ﺮا ﻬ‬
‫ا‬

‫ﺪ‬

‫وآﺎن أ ﺮ ﻬ ﻰ ا ﺪ ‪.‬‬

‫وا ﺄ ﺮ‬

‫ﺎ ﻮ‪ ،‬و‬

‫ا ﻜ ﺎب ا ﺬى‬

‫آ‬
‫و‬

‫ﻜ‬

‫و‬
‫ا‬

‫‪.‬‬

‫ﻮ‬

‫ﺎ‬

‫ﺮة‬

‫ﻮ‬
‫ﻰ‬

‫ﺪ‬

‫‪24‬‬

‫ﺮاز‪ ،‬و‬

‫ﺎ ﺮ‬

‫ﻰ ا ﻮات‬

‫ﺪ اﻰ ا‬

‫ﻜ ﺎﻰ ﻰ‬

‫ﺮة‬

‫ﺪاد‪ .‬و‬

‫ﺬ وه ‪:‬‬

‫ا‬
‫ﺪ‬

‫‪ -2‬أ ﻮ‬

‫ا‬

‫ﺮ ا ﺮوف‬

‫ﺮب‬

‫‪ -3‬ا ﺎ ﻰ‬
‫‪23‬‬
‫‪24‬‬

‫ﺪا‬
‫ﺪ ا ﻜﺮ‬

‫م‬

‫ﻮل‬

‫ا ﺎس ﻰ ا ﻮ آ ﺎ ﺎ‬

‫ﻮ ﻰ ﺎ ﺎ‪ .‬آ ﺎ أ‬

‫ﺎدر ﻮى أر ﺔ‬
‫‪ -1‬أ ﻮ ا‬

‫آ ﺎ ‪ ،‬وهﻮ‬

‫ﺬ آ ﺮون ﻮازون ﻬﺮ و ﻜﺎ ‪،‬‬

‫ذ ﻚ أن‬

‫ا ﺬى أ ﺎ‬
‫ا‬

‫ﺎل‪:‬‬

‫ا ﺎس‬

‫ﻮ أ‬

‫أول آ ﺎب ﺎ‬
‫ﻜ‬

‫ﺎل‬

‫و ﺪ‬

‫ﻮ‬

‫أ ﺪ اﻰ‬

‫ا ﻮ‪ ،‬ذآﺮ ا ﺎ‬
‫و‬

‫ﻰ ا‬
‫‪23‬‬

‫ﺮ‪ ،‬و‬

‫ﺪ هﺎرون‪ ،‬ص‪.15 .‬‬
‫ﺪ ا ﺪ‪ ،‬ا ﻮ ‪:‬‬

‫ﺎر‬

‫ا‬

‫ﻮ ا ﺮ ‪ ،‬ص‪.61 .‬‬

‫ﺪا‬
‫ﺬآﺮ ﺎ‬

‫‪ -4‬أ ﻮ إ‬

‫ﺎن ا ﺰ ﺎدى‬

‫ﺎق إ ﺮاه‬

‫ج‪ .‬ﺎ ﺮا وو ﺎ وأ ﻮال ا‬
‫و‬

‫ذﻚ ﺪ‬

‫ووزارة‬

‫ﺪ‬

‫ﻰ‬

‫‪ ،170‬و ﺄل‬

‫ﻰ‬

‫ﺎء‬
‫اﻰ‬

‫ﻮ‬

‫ﺪاد ﻰ‬

‫ﺎ ﺪ ا ﺮ ﻜﻰ‪ ،‬ا ﻰ ﺪهﺎ أول ﺎ ﺪهﺎ‬
‫اﻜ ﺎﻰ‬

‫ا ﻜﻮ‬

‫‪،‬‬

‫أن‬

‫‪ ،‬وا‬

‫و‬

‫ﻰ أن‬
‫‪ ،‬ﺄﻰ‬

‫إ‬

‫ﻮ‬

‫ﺪ ا ﺮا ﻜﺔ‪ ،‬أو ﻰ دار ا ﺮ ﺪ‪ ،‬أو ﻰ‬
‫أ‬

‫ف ﻰ ذ ﻚ‪،‬‬

‫ﺪوا ﻮآ‬

‫ﻮا ذ ﻚ‬
‫وﺎ ﺮ ﻰ ا‬

‫ﺎ‬

‫أن‬

‫‪25‬‬

‫ﺎﺪ‬

‫وا‬

‫اﻜ ﺎﻰ‬

‫ﺄ ﺔ ا ﺰ ﻮر ﺔ‪) :‬آ‬

‫ﺔ م ا ﺰ ﻮر‪ ،‬ﺈدا هﻮ هﻰ‪ ،‬أو ﺈذا هﻮ‬

‫إ ﺎهﺎ(‪.‬‬

‫ﺪ ا ﻜﺮ‬

‫ﺮ‪،‬‬

‫ﻰ ا ﻜ ﺎ ﻰ‪ ،‬آﺄ ﺎ‬

‫ﻜ ﺎ ﻰ‪،‬‬

‫ﺄ ﺔ ا ﺮو ﺔ‪ ،‬وهﻰ ا‬

‫أن ا ﺮب أ ﺪ‬

‫ا‬

‫ﺎب ا ﻜ ﺎ ﻰ‪ ،‬و ﻬ ا‬

‫وه ﺎم‪ ،‬وا ﺮاء‪ ،‬ﺎ ﺮو و ﺎء ﻮ‬

‫أ‬

‫ﺔ اﺮ ﺪ‬
‫ﺔ‬

‫ﻰ أ‬
‫ﺎﻜ ﺎﻰ‬

‫‪25‬‬

‫ﺔ‪ ،‬ﻮاهﺪ ا‬

‫ﺮ‪ :‬ﻰ آ ﺎب‬

‫ﻮ ‪ .‬ص‪.33 .‬‬

‫و ﺪ أ ﺎد ا‬
‫و‬

‫ﺎذ‬

‫ﺎ ﻬﺎ ﺎ‬

‫ﻰ ا ﺪى ﻰ‬

‫ﺪع ﺎ‬

‫و ﺬآﺮون أن‬
‫ا‬

‫أن ا ﻜﻮ‬

‫إ ﺎق‬
‫ا‬

‫ﺎهﺮة‬

‫آﻮ ﻰ‬

‫و‬

‫ا‬

‫ا ﺮا آ ﺎ‬

‫ﻮ‬