kontroversi dalam sejarah pemerintahan khulafau rasyidin marzuki haji mahmood

I SU- I SU KONTROVERSI DALAM SEJARAH PEMERI NTAHAN KHULAFA' AL- RASYI DI N

1

I SU- I SU KONTROVERSI DALAM
SEJARAH PEMERI NTAHAN
KHULAFA’ AL- RASYI DI N*

*

Anda hanya dapat m em baca sahaj a buku ini dalam bent uk PDF ( fasilit as print dan t ext search
t elah di non akt ifkan) . Walau bagaim anapun, ij ab kabul yang berlaku iait u pem inj am an buku
sahaj a ( saya m em inj am kan kepada anda) . Lebih baik lagi bila anda m em beli buku aselinya.
Jazakum ullahu khairan.

I SU- I SU KONTROVERSI DALAM SEJARAH PEMERI NTAHAN KHULAFA' AL- RASYI DI N

2

RESEN SI
Suasana penulisan sej arah I slam sebagai salah sat u ruang pengam at , t erdedah

kepada sem ua elem en sam a ada posit if m ahupun negat if dan am at m udah dicem ari
at au dikelirukan oleh pihak- pihak t ert ent u yang sem em angnya berniat unt uk
m em usuhi I slam . Perbuat an ini dilakukan j uga oleh m ereka yang m endakwa kom it ed
dengan I slam t et api t idak sedar bahawa dalam m asa yang sam a m ereka sebenarnya
sedang m enj adi ej en kepada golongan ant i I slam . Dengan m enj aj a segala fakt a keliru
cipt aan m usuh yang kononnya it ulah fakt a sej arah I slam yang sebenar.
Menyadari keadaan ini buku “ I su- isu Kont roversi dalam Sej arah Pem erint ahan
Khulafa’ al- Rasyidin ini cuba m enam pilkan beberapa cont oh perist iwa dan isu yang
m elibat kan generasi t erunggul daripada um at ini. Generasi yang m enj adi sasaran
m usuh, agar para m uslim in kebelakangan m udah pula m em andang serong dan
m encem uh m ereka. Padahal m ereka m erupakan pewris Nabi Muham m ad s.a.w. dalam
usaha m eneruskan risalah I slam yang suci. Penyelesaian t erhadap isu- isu kont roversi
t ersebut dikem ukakan dengan huj ah- huj ah dari sum ber yang m u’t abar.
Bahagian pert am a buku ini m em bicarakan lat ar belakang dan konsep Khilafah
I slam iyah m enurut m azhab- m azhab dalam I slam , t erm asuk j uga bidang kuasa para
khalifah.
Bahagian kedua m enghuraikan isu perlant ikan Abu Bakar al- Siddiq r.a. m enj adi
khalifah yang pert am a. I ni berdasarkan pandangan Ahlu al- Sunnah wa al- Jam a’ah dan
al- Syi’ah yang disusuli dengan penilaian dan analisis.
Manakalah bahagian ket iga pula berkisar di sekit ar isu- isu yang dit im bulkan pada

zam an Khalifhah ‘Ut hm an bin ‘Affan r.a. dan disusuli dengan penj elasan sebenar
kedudukan fakt a yang berkait an.
Sem ent ara bahagian keem pat pula, perbincangan t ert um pu kepada sit uasi dalam
pem erint ahan Khalifah Ali bin Abu Talib k.w., khususnya kont roversi yang berpunca
dari Perang Jam al, Perang Siffin dan peranan golongan al- Saba’iyah sebagai unsure
perosak, sert a penilaian t erhadap t okoh- t okoh yang t erlibat sebagai j alan m elihat
kebenaran siapakah sebenarnya m ereka.
Akhir sekali, dalam kesim pulan, beberapa rum usan dan saranan dibuat secara ilm iah
yang dikira waj ar bagi m engat asi kekaburan isu- isu keliru dan kont roversi dalam fakt a
penulisan sej arah I slam yang berlarut an hingga hari ini.
Profesor Madya Dr. Marzuki Haj i Mahm ood ialah pensyarah di Jabat an Pengaj ian Arab
dan Tam adun I slam , Fakult i Pengaj ian I slam , Universit i Kebangsaan Malaysia. Beliau
yang berkelulusan Ph. D. dari Universit i al- Azhar, Mesir, m erupakan salah seorang
pakar Sej arah dan Tam adun I slam , di Malaysia.

I SU- I SU KONTROVERSI DALAM SEJARAH PEMERI NTAHAN KHULAFA' AL- RASYI DI N

3

KAN D UN GAN

PENDAHULUAN................................................................................................................................5
PENGHARGAAN................................................................................................................................7
PERTAMA : LATAR BELAKANG KHILAFAH ISLAMIYAH.......................................................8
INSTITUSI KHILAFAH ISLAMIYAH ........................................................................................10
ANTARA SISTEM KHILAFAH DAN SISTEM-SISTEM YANG LAIN ...................................11
PENDAPAT MAZHAB-MAZHAB DALAM ISLAM TENTANG INSTITUSI KHILAFAH....13
PENDAPAT SYI'AH .....................................................................................................................13
PENDAPAT AHL AL-SUNNAH WA AL-JAMA'AH.................................................................14
PENDAPAT GOLONGAN AL-KHAWARIJ...............................................................................15
PENDAPAT GOLONGAN AL-MURJlAH ..................................................................................15
PENDAPAT GOLONGAN AL-MU'TAZILAH ...........................................................................16
BIDANG KUASA KHALIFAH ....................................................................................................16
KEDUA: ISU-ISU KONTROVERSI ................................................................................................18
PENDAHULUAN..........................................................................................................................18
ISU PERLANTIKAN ABU BAKAR AL-SIDDIQ.......................................................................18
PENDAPAT GOLONGAN SYI'AH .............................................................................................19
NAS AL-QUR'AN DAN AL-HADITH.........................................................................................20
SIKAP ALI BIN ABI TALlB R.A.................................................................................................24
PANDANGAN AHL AL-SUNNAH WA AL-JAMA'AH ............................................................26

DASAR KESAHIHAN ABU BAKAR AL-SIDDIQ SEBAGAI KHALIFAH.............................27
PENILAIAN DAN ANALISIS......................................................................................................30
KETIGA: KONTROVERSI ZAMAN KHALIFAH UTHMAN BIN AFFAN R.A..........................45
SITUASI MASYARAKAT ...........................................................................................................45
PERANAN GOLONGAN AL-SABA'IYAH ................................................................................47
ISU-ISU SENSITIF ZAMAN PEMERINTAHAN UTHMAN BIN AFFAN...............................52
CARA MENGEMBALIKAN KEBENARAN KE LOKASINYA................................................55
ANALISIS TERHADAP ISU-ISU YANG DITIMBULKAN ......................................................61
Isu Pertama: Khalifah Uthman Mengabaikan Hudud ................................................................61
Isu Kedua: Khalifah Uthman Tidak Menyertai Perang Uhud, Badar dan Bai'at al-Ridhwan....63
Isu Ketiga: Khalifah Uthman r.a. Bertindak Kejam ke Atas Sahabat Nabi s.a.w. Seperti Abu alDarda' .........................................................................................................................................65
Isu Keempat: Bertindak Menyalahi al-Sunnah, Tidak Qasar Sembahyang Ketika Musafir......66
Isu Kelima: Khalifah Membuat Kerja Bld'ah dengan Mengumpul Mushaf Kemudian
Membakamya .............................................................................................................................68
Isu Keenam: Khalifah Menjatuhkan Hukuman Buang Daerah ke atas Abu Zar al-Ghifari.......70
Isu Ketujuh: Bersikap Cuai Hingga Menyebabkan Cincin Amanah Rasulullah s.a.w Hilang ..73
Isu Kelapan Dan Kesembilan: Bersikap Diskriminasi Dengan Memilih Keluarga Sendiri
Menjadi Pegawai Kerajaan, Walaupun Mereka Fasiq ...............................................................74
AL-WALID BIN ‘UQBAH............................................................................................................76
MARWAN BIN AL-HAKAM.......................................................................................................79

PERLANTIKAN PEGAWAI DAN KAUM KELUARGA...........................................................79
Persoalan Pertama ......................................................................................................................80
Persoalan Kedua .........................................................................................................................81
Isu Kesepuluh: Memecat Abu Musa al-Asy’ari daripada Jawatan Gabernor ............................82
Isu Kesebelas: Menyerahkan 1/5 Rampasan Afrika kepada Abdullah bin Abi al-Sarh.............83

I SU- I SU KONTROVERSI DALAM SEJARAH PEMERI NTAHAN KHULAFA' AL- RASYI DI N

4

Isu Kedua Belas: Mengguna Harta Benda Negara sebagai Hadiah dan Ganjaran kepada Kaum
Keluarga Sendiri.........................................................................................................................84
Isu Ketiga Belas: Merancang Strategi Membunuh Penentang-Penentang Kerajaan .................86
KEEMPAT: KONTROVERSI DALAM PEMERINTAHAN ALI BIN ABI TALIB R.A...............91
KONTROVERSI PERANG JAMAL ............................................................................................91
KONTROVERSI PERANG SIFFIN (SAFAR 36H) ...................................................................103
KONTROVERSI YANG MENGELIRUKAN ............................................................................106
PENILAIAN TERHADAP KESELURUHAN PROBLEM........................................................110
PERSELlSIHAN ANTARA ALI DAN MU'AWIYAH ..............................................................110
KEDUDUKAN TUGAS SEMASA BAGI MU’AWIYAH.........................................................112

LATAR DIRI ABU MUSA AL-ASYARI R.A. ..........................................................................114
KESIMPULAN ............................................................................................................................116
SARANAN...................................................................................................................................121
BIBLIOGRAFI.................................................................................................................................123

I SU- I SU KONTROVERSI DALAM SEJARAH PEMERI NTAHAN KHULAFA' AL- RASYI DI N

5

PEN D AH ULUAN

Bism illahi al- Rahm an al- Rahim
Segala puj ian dan t a’zim khusus bagi Allah Yang Maha Kuasa, Selawat dan Salam
khusus bagi Rasulullah s.a.w. dan para sahabat nya yang t erbukt i berj uang dan
berbakt i ke j alan Allah sem at a- m at a.
Buku ini lebih m erupakan hasil kaj ian ke at as fakt a- fakt a sej arah awal I slam
yang m elibat kan ram ai sahabat Nabi Muham m ad s.a.w. t erut am anya yang dikenali
sebagai " Khulafa al- Rasyidin." Dorongan unt uk m enilai sem ula kedudukan fakt a- fakt a
sej arah awal I slam it u, t erbit dari rasa, ada sesuat u yang kurang t epat m ungkin
berlaku secara t erancang at au kebet ulan, hingga seolah- olah kem urnian sej arah

generasi awal I slam it u sudah benar- benar dicem ari.
Ant ara persoalan yang sering berm ain di kepala pencint a “ Sej arah dan
Tam adun I slam ” ialah: Apakah sem ua m aklum at , laporan dan cat at an sej arah I slam
yang sam pai ke t angan para pem baca hingga kini dikira t epat , m ukt am ad dan t idak
perlu dinilai sem ula ...? Adakah segala fakt a dan bahan yang t erm uat di dalam
sum ber- sum ber bacaan sej arah it u, sudah m enepat i kehendak int erpret asinya sebagai
sej arah kepada um at yang diredai Allah ini? At aukah t erdapat banyak resapanresapan t idak sihat dan pencem aran- pencem aran t ert ent u yang t elah m enut upi
kem urnian waj ah sej arah dan t okoh- t okoh I slam sepanj ang zam an it u? Dan perlukah
ia dibersihkan sem ula?
Bert it ik t olak daripada persoalan- persoalan sepert i inilah, sat u kaj ian berbent uk
penilaian sem ula dirasakan t erlalu perlu. I ni kerana kit a sendiri kadang- kadang t erasa
keliru dengan bahan- bahan yang disaj ikan, t erut am anya sebagai seorang I slam yang
perlu m em aham i pelbagai bidang ilm u yang m encakup keperluan asas, sepert i ilm uilm u fiqh, Hadit h, t afsir, usuluddin, sej arah dan sebagainya. Jika seseorang
m em bat askan dirinya dengan sat u disiplin ilm u sahaj a ant ara ilm u- ilm u ini, m ungkin
kurang t erasa kont roversinya. Akan t et api apabila cuba m elangkah ke beberapa
disiplin yang lain sebagai usaha m encakup keperluan I slam , m ulalah t erasa banyak
percanggahan m aklum at , dan t im bul kont roversi di sana sini.
Cont ohnya seseorang yang t erlibat dengan disiplin sej arah um pam anya, wakt u
ia berhadapan dan bergelum ang dengan hanya buku- buku dan bahan sej arah sem at am at a t anpa m enyent uh sum ber lain, ia akan berhadapan dengan huraian- huraian
sej arah yang dikiranya cukup sem purna dan m enepat i keadaan sebenar. Am bil saj a

cont oh sej arah perlant ikan Abu Bakar al- Siddiq r.a. m enj adi khalifah selepas wafat
Nabi s.a.w., rat a- rat a buku sej arah, sam a ada yang dikarang oleh kalangan orient alis
barat m ahupun yang dikarang oleh kalangan I slam sendiri, kerapkali m enggam barkan
Saiyidina Ali bin Abi Talib r.a., m enunj ukkan am arah dan prot esnya, kerana
diket epikan daripada m endapat j awat an agung it u, sedangkan ia sendiri m enant u
Nabi s.a.w. dan dikat akan m endapat wasiat ist im ewa daripada Nabi s.a.w. Oleh it u,
baginda m erupakan pilihan ut am a daripada seluruh m uslim in. Gam baran sej arah
selanj ut nya m enunj ukkan Abu Bakar r.a. dan t em an- t em an rapat nya dari awal- awal
lagi m erancang unt uk m em bolot j awat an it u.
Ket ika t eraj u negara berpindah ke t angan Saiyidina Ut hm an bin Affan r.a. pula,
rat a- rat a sej arah m enggam barkan t ent ang keburukan peribadi ini, kerana t erlalu
banyak berlaku penyelewengan, salah guna hart a negara, diskrim inasi, penguasaan
keluarga dan penindasan, sebab it u baginda dibunuh. Secara kebet ulan pula baginda
dari ket urunan Bani Um aiyah. Zam an Saiyidina Ali r.a. m ula m em erint ah, keadaan

I SU- I SU KONTROVERSI DALAM SEJARAH PEMERI NTAHAN KHULAFA' AL- RASYI DI N

6

m enj adi lebih aneh dan gawat , ram ai sahabat - sahabat besar Nabi s.a.w. bangkit

m engangkat senj at a m enent angnya t erm asuk ist eri kesayangan Nabi s.a.w. sendiri,
Saiyidat una Aisyah r.a. yang m engepalai penent angan t erhadap Khalifah Ali r.a.,
sem at a- m at a berm ot ifkan balas dendam , dengan m elibat kan puluhan ribu para
sahabat Rasulullah s.a.w. sendiri. Akan t et api kalau kit a panj angkan pengam at an ke
disiplin yang lain pula, Hadit h, fiqh dan t auhid um pam anya gam baran yang diberi
t erhadap individu- individu yang sam a am at berlainan sekali. Mereka digam barkan
sebagai wira, pej uang, penyam bung perj uangan Nabi s.a.w., bahkan dari keringat dan
j asa bakt i m erekalah kem urnian I slam it u t erpelihara dan selam at diwarisi hingga ke
zam an kini dan zam an akan dat ang.
Bert olak dari sinilah fikiran akan m ula kacau, yang m ana sat ukah bet ul ...?
Cat at an dan laporan sej arah it ukah yang bet ul, at au m aklum at - m aklum at fiqh, Hadit h
dan usuluddin it ukah yang bet ul ...? Kedua- dua disiplin m engulas t ent ang individu
yang sam a. Mengapakah berlaku percanggahan ...? Andainya laporan dan m aklum at
sej arah it u yang bet ul, m aka bagaim anakah pula kit a boleh m ewarisi dan
m engam billslam daripada orang- orang yang berperibadi buruk dan j ij ik sepert i it u ...?
Lebih gawat daripada it u, bagaim anakan pula m elalui al- Qur'an, Allah s.w.t . sering
m em uj i dan m eredai individu- individu dari golongan ini, dan m elalui Hadit h- hadit h
sahih pul.a, Rasulullah s.a.w. sering m em uj i, m enyanj ung dan m engasihi orang- orang
ini ...?
Sebagai orang I slam yang berim an dengan al- Qur'an dan Hadit h Nabi s.a.w.,

sudah t ent u t idak m eragui segala perakuan al- Qur'an dan Hadit h- hadit h berkenaan
kerana sem uanya t epat dan m ukt am ad. Lalu bert olak dari sini, nyat alah, unsur- unsur
keraguan it u berada pada m aklum at , fakt a dan bahan- bahan ilm u sej arah it u sendiri.
Maka sebagai salah sat u usaha unt uk m enj ernihkan kem bali fenom ena sej arah
m asyarakat dan inst it usi I slam di peringkat Khulafa al- Rasyidin khasnya, sej aj ar
dengan t arafnya sebagai generasi yang t erunggul di sisi I slam , dan supaya ia dapat
diserasikan dengan prinsip yang digam barkan oleh ilm u- ilm u I slam yang lain, m aka
inilah dikem ukakan sat u kaj ian awal, dengan segala kelem ahan dan kelonggarannya,
bersam a harapan akan m enyusul kaj ian- kaj ian yang lain t ent ang t aj uk yang sam a
oleh ahli- ahli yang pakar dalam bidang berkenaan.
Sat u hal yang pat ut disyukuri dan dianggap sebagai unsur rangsangan ke arah
m elaksanakan obj ekt if m um i daripada kaj ian ini, ialah t erdapat banyak Hadit h Nabi
s.a.w. yang m enyent uh secara nyat a kedudukan biografi, lat ar diri dan keist im ewaan
individu- individu yang t erbabit dengan gam baran kont roversi dalam kaj ian ini.
Sebahagian daripada Hadit h- hadit h ini dikira sebagai salah sat u penyelesaian yang
m ukt am ad dan t idak boleh diragui lagi.
Akhir kat a, sebagai sat u kaj ian awal, sudah t ent u t erdapat kekurangan dan
kelem ahan yang t ersendiri dalam buku ini, hanya kepada Allah s.w.t . dipohon hidayah
dan t aufiq.

Jabat an Pengaj ian Arab dan Tam adun I slam ,
Fakult i Pengaj ian I slam ,
Universit i Kebangsaan Malaysia,
Bangi
Januari 1994

I SU- I SU KONTROVERSI DALAM SEJARAH PEMERI NTAHAN KHULAFA' AL- RASYI DI N

7

PEN GH ARGAAN
Segala puj ian dan t a'zim khusus bagi Allah Maha Kuasa, selawat dan salam khusus
bagi Rasulullah s.a.w. dan sahabat - sahabat nya yang t erbukt i berj uang dan berbakt i
ke j alan Allah.
Melalui penyelidikan serba ringkas ini, penulis m erakam kan set inggi- t inggi
penghargaan dan t erim a kasih kepada pihak Universit i Kebangsaan Malaysia, kerana
dengan penuh t anggungj awab m eluluskan cut i sabat ikal, kira- kira sem bilan bulan
yang berakhir pada 31 Mac 1991, bagi m em bolehkan penulis m enyiapkan
penyelidikan ini.
Terim a kasih j uga dit uj ukan kepada Tim balan Naib Canselor Bahagian
Akadem ik yang t elah m em berikan rangsangan khusus, agar peluang cut i sabat ikal
sepert i ini, digunakan sebaik- baiknya oleh para pensyarah unt uk kerj a- kerj a
m enyelidik, m engkaj i dan m em bongkar khazanah ilm u yang begit u banyak m engikut
bidang m asing- m asing, kerana m anfaat nya kelak akan dapat dinikm at i oleh sem ua
generasi.
Set erusnya t erim a kasih khusus dit uj ukan kepada Jabat an Pengaj ian Arab dan
Tam adun I slam , Fakult i Pengaj ian I slam sert a anggot a- anggot anya yang berm urah
hat i m em bincang dan m enim bangkan perm ohonan cut i bagi m enyiapkan penyelidikan
ini, kem udian m eluluskannya walaupun dalam rasa keberat an, m em andangkan dalam
m asa yang sam a t enaga di j abat an agak t erhad, berikut an seorang dua t enaga
kont rak m enam at kan perkhidm at an m asing- m asing.
Terim a kasih selanj ut nya kepada pihak Perpust akaan Tun Sri Lanang Universit i
Kebangsaan Malaysia, Perpust akaan Khas Fakult i Pengaj ian I slam , UKM dan orangorang perseorangan yang m em iliki bahan- bahan ilm iah yang berkait an secara
peribadi, yang banyak dapat dim anfaat kan dalam penyelidikan ini.
Set erusnya j ut aan t erim a kasih diucapkan kepada Dewan Bahasa dan Pust aka
kerana bersedia m enerbit kan buku ini dan kepada Encik Moham m ad Hashim
Jam aludin edit or yang t elah m enyunt ing buku ini j uga diucapkan set inggi- t inggi
t erim a kasih.
Kerj asam a, sim pat i dan bant uan sem ua pihak yang berkenaan, saya sekali lagi
m erakam kan ucapan t erim a kasih, dan kepada Allah Azzawaj alla j ua sudahnya
dim ohonkan ganj aran unt uk sem ua!
Sekian.

Salam horm at daripada;

Pr of. M a dya D r . M a r zu k i H a j i M a h m ood
Jabat an Pengaj ian Arab dan Tam adun I slam ,
Fakult i Pengaj ian I slam .

I SU- I SU KONTROVERSI DALAM SEJARAH PEMERI NTAHAN KHULAFA' AL- RASYI DI N

PERTAM A :
I SLAM I YAH

LATAR

BELAKAN G

8

KH I LAFAH

Period awal dalam sej arah I slam , iait u m ulai dari zam an Nabi Muham m ad s.a.w.
m endakwah ke j alan Allah s.w.t ., hingga t ert egaknya sebuah kekuasaan I slam di
Madinah dan set erusnya sehingga baginda wafat ; m erupakan period paling ideal
dalam sej arah m anusia am nya, dan period paling keem asan dalam sej arah I slam
khasnya. Keseluruhan period ini m erangkum i dua peringkat yang sepadu, dan
perist iwa hij rah m enj adi penyam bung di ant ara dua peringkat sej arah ini berlainan
m engikut world view m asing- m asing.
Kebanyakan golongan orient alis barat , um pam anya, m elihat kelainan yang
cukup ket ara di ant ara kedua- dua peringkat ini, lalu dikonklusikan bahawa keduaDuanya t idak bersepadu, m alahan berasingan sam a sekali. H.A.R Gibb, dalam
kaj iannya m em ut uskan bahawa Muham m ad bersam a risalah agam anya berubah
sekali selepas perist iwa hij rah. I ni kerana kalau sebelum it u di Makkah ia bet ul- bet ul
m enepat i kerj a agam a, t et api selepas berpindah ke Madinah ia bert ukar m enj adi sat u
gagasan polit ik. Gerak laku Muham m ad j uga berubah daripada pasif kepada agresif. 1
Sebenarnya, pem ikir- pem ikir sepert i ini t idak m elihat I slam m elalui kaca m at a
I slam it u sendiri, akan t et api lebih m enggunakan kaca m at a yang asing daripada
I slam , lalu t erj adilah apa yang sering disebut sebagai pem ikir- pem ikir yang
berorient asikan
" sekularism e" .
Penularan
pem ikiran
begini
banyak
pula
m em pengaruhi penulis- penulis I slam sendiri, sehingga ada yang m engat akan
kekuasaan Nabi s.a.w., t idak ada kena m engena dengan pem erint ahan at au polit ik. 2
Bahagian pert am a period ini m erupakan peringkat m encam bah benih bagi
m asyarakat I slam ; yang lebih m enum pu kepada aspek pengukuhan kaedah- kaedah
asas I slam , m anakala peringkat kedua m erupakan peringkat penyem purnaan dan
pem bangunan m enyeluruh m asyarakat . 3 I ni berert i, kedua- dua bahagian period Nabi
Muham m ad s.a.w. adalah m erangkum peringkat pengasasan dan pem bangunan
m enyeluruh bagi kehidupan um at I slam dengan m elet akkan asas- asas um um yang
m enj adi perat uran buat m em andu um at ini di sepanj ang sej arahnya. 4
Walaupun banyak persoalan yang dit im bulkan t ent ang; apakah I slam it u
m em punyai hubungan dengan urusan pem erint ahan, at au ia hanya t idak lebih
daripada sist em ibadah sem at a- m at a. Persoalan- persoalan sepert i ini m erupakan
salah sat u usaha unt uk m engelirukan sesuat u hakikat yang sudah cukup j elas. Tanpa
m eruj uk kepada fakt a- fakt a sej arah I slam pada zam an Rasulullah s.a.w. pun ia sudah
cukup nyat a. Kenyat aan beberapa orang pem ikir barat t ent ang hal ini m enj elaskan
persoalan t ersebut :

1

H.A.R. Gibb, Moham m edanism , in t he series, ( H.U.L.) 1949, hlm . 27.
Lihat karangan ‘Ali Ab. Raziq, Syeikh. al- I slam wa Usul al- Hukm , Beirut cet . 1966. hlm . 82- 83
dan 126, 142.
3
Dr. Moham m ad Dhiyauddin al- Rais, al- Nazariyyat al- Siasiyyah al- lslam iyyah, The Anglo Egypt ion Book Shoop, Cairo, 1960, hlm . 11.
4
Dr. M.S. al- 'lwa, fi al- Nizam al- Siasiy Liddaulah al- lslam iyah, al- Ahram al- Tij ariyya, Cairo,
1975, hlm . 25.
2

I SU- I SU KONTROVERSI DALAM SEJARAH PEMERI NTAHAN KHULAFA' AL- RASYI DI N

1.

2.

3.
4.

9

R. St rot hm ann secara berani m enyat akan bahawa I slam ialah sist em agam a
dan polit ik. I ni kerana pengasasnya ialah seorang Nabi. la j uga m erupakan
t okoh polit ik yang berwibawa at au dengan kat a- kat a lain seorang negarawan. 5
Dr. Schacht pula m enj elaskan bahawa apa yang dim aksudkan dengan I slam
adalah lebih luas daripada sat u agam a. la j uga m erangkum i t eori- t eori
perundangan dan polit ik. Secara keseluruhannya dapat dikat akan bahawa I slam
ialah sist em budaya hidup m anusia yang lengkap m erangkum agam a dan
pem erint ahan secara sepadu. 6
Sir T. Arnold m enj elaskan bahawa Nabi Muham m ad s.a.w. it u dalam wakt u
yang sam a ialah seorang ket ua agam a dan seorang ket ua negara. 7
D.B. MacDonald pula m enyebut bahawa pada zam an it u t erbent uklah sebuah
negara I slam yang pert am a di Madinah dengan m elet akkan prinsip- prinsip asas
perundangan I slam . 8

Walaupun di sini t idak dibent angkan pendapat para ulam a I slam bagi
m engukuhkan bukt i bahawa I slam yang dibawa oleh Rasulullah s.a.w., m encakupi
agam a dan pem erint ahan secara sepadu, t et api pendapat sebahagian penulis barat
yang t idak I slam it u adalah cukup unt uk m em bukt ikan it u sem ua. I ni kerana j ika
diket engahkan pandangan ulam a- ulam a I slam sahaj a, m aka ram ai akan m enuduh
bahawa it u pendapat pihak I slam sendiri, past i m enyebelahi I slam .
Dari aspek sej arah, aspirasi daripada kedua- dua bai'ah Aqabah pert am a dan
Aqabah kedua, t erut am anya Aqabah kedua it u di ant ara Nabi Muham m ad s.a.w.,
dengan perwakilan Madinah m engandungi pengert ian polit ik yang besar. I ni kerana
bai'ah it u m enj adi asas ke arah penubuhan " Negara I slam pert am a" di Madinah. 9
Ant ara kandungan ut am a dalam bai'ah Aqabah kedua it u ialah pengakuan perwakilan
Madinah unt uk berim an dengan Allah, Rasul, t aat set ia, bersedia m em pert ahankan
I slam dan Rasul dan sedia berperang m em pert ahankan m aruah dan kesucian I slam . 10
Jika dit elit i kandungan perj anj ian Aqabah it u, t ernyat a benar bahawa obj ekt if
Rasulullah s.a.w., ke arah m eningkat kan daya usaha bagi m enghadapi sebarang
t indakan perset eruan ke at as I slam yang dibawanya, sekalipun t erpaksa berperang.
Daya usaha begini m erupakan kerj a- kerj a polit ik yang sering dilakukan dalam
sesebuah m asyarakat yang t erat ur at au boleh disebut sebagai m asyarakat
berpolit ik. 11
Bert it ik t olak daripada ba’iah Aqabah yang m erupakan asas kepada sist em
pem erint ahan Rasulullah s.a.w., dan kem udian disusuli dengan penghij rahan baginda
dari Makkah ke Yat hrib ( Madinah) , berm ulalah sebuah kuasa I slam yang syum ul iait u
dim ulai dengan penerim aan para penduduk t erhadap Rasulullah s.a.w., sebagai ket ua
t ert inggi di Yat hrib. Di Yat hriblah dit urunkan ayat - ayat wahyu yang m encakupi segala
bidang pem erint ahan dan perundangan ( Tasyri’) . Ayat - ayat t ersebut m enj adi asas
m ewuj udkan perlem bagaan negara secara t erat ur. Para m uslim in m eruj uk kepada
Rasulullah s.a.w. bagi m enyelesaikan seluruh perm asalahan hidup. Maka at as dasar

5

The Encyclopaedia of I slam , j il. 14, hlm . 350.
Encyclopaedia of Sciences, j il. VI I I , hlm . 383.
7
Sir. T. Arnold, The Caliphat e, Oxford, 1924, hlm . 60.
8
D.B. MacDonald, Developm ent of Muslim Theology, Jurisprudence, and Const it ut ion Theory,
New York, 1930, hlm . 67.
9
Dr. M.S. al- 'lwa, fi Nizam , hlm . 23.
10
I bn Hisyam , Sirah, bersam a Syarh: al- Raud al- Unuf, j il. I . Kaherah. 1914, hlm . 274- 278.
11
Dr. Moham m ed Taha Badawi, Frudh I lm iyyah fi Tafsir Alaqat al- Harb wa al- Salam , Universit i
of Beirut , 1974, hlm . 9.
6

I SU- I SU KONTROVERSI DALAM SEJARAH PEMERI NTAHAN KHULAFA' AL- RASYI DI N

10

it u, Rasulullah sebagai ket ua t ert inggi, m enguasai seluruh bidang kuasa perundangan,
perlaksanaan dan kehakim an. 12
Walaupun t erdapat perbezaan t ert ent u di kalangan m azhab at au kelom pokkelom pok dalam I slam t ent ang t eori polit ik, t erut am anya di kalangan kelom pok besar
sepert i Ahli al- Sunnah dan Syi’ah um pam anya, t et api keseluruhan kelom pok I slam
sependapat bahawa Nabi s.a.w., sem asa hidupnya m enguasai dua bidang kuasa
t erbesar iait u bidang kuasa keagam aan dan polit ik/ pem erint ahan. At as dasar inilah
diasaskan kaedah- kaedah yang bersangkut an dengan Negara I slam . Dalam kont rak
ini, keraj aan m erupakan sebuah inst it usi besar yang m engat ur hubungan individu
dengan m asyarakat , kem udian dalam m asa yang sam a m enghubungkan m ereka
dengan Khaliq ( Allah) . 13 Berm ula dengan hubungan- hubungan dengan Allah s.w.t .,
yang bakal dit ent ukan balasannya pada hari akhirat , m aka t erbinalah pem ikiran
berm asyarakat dan bernegara dalam I slam . I ni m erupakan rahsia pengut usan Rasul,
Kit ab dan t anggungj awab bagi m em ant apkan hubungan- hubungan t ersebut . 14 I ni
kerana m anusia t idak akan dibiarkan t anpa sist em yang t erat ur dalam perj alanan
m enem ui Allah s.w.t .
Sem ua ini m em bukt ikan bahawa Rasulullah s.a.w., ialah Nabi dan ket ua negara
yang berdaulat . Baginda berperanan m engat ur kehidupan seluruh m uslim ke arah
kebaikan unt uk agam a dan dunia m ereka. Dalam hal- hal pem bangunan, baginda
m engat ur perhubungan ant ara individu dan m asyarakat . Melaksanakan urusan sivil
m ahupun j enayah. Menent ukan perunt ukan- perunt ukan dalam urusan hak m ilik,
t erm asuk urusan keselam at an dan pert ahanan. Oleh it u, sem ua perm asalahan yang
m enyangkut urusan negara t erdapat dalam syariat I slam yang dikem ukakan oleh
Rasulullah s.a.w. Ant ara persoalan yang paling pokok t erm asuklah urusan
peperangan, perdam aian, perj anj ian, urusan t awanan, bait al- m al ( perbendaharaan
negara) , pent adbiran, kehakim an, penggubalan undang- undang dan hukum an. 15
Keseluruhannya m em bukt ikan bahawa Rasulullah s.a.w., t elah m enegakkan
sebuah negara yang bersist em dan cukup sem purna. Sem ua ini m eruj uk kepada
kesem purnaan I slam it u sendiri yang m erupakan aqidah, ibadah dan sist em ( nizam ) .
Malahan t idak dapat disangkal bahawa sist em yang dibawa oleh Rasulullah s.a.w.
yang t erdapat dalam al- Qur'an dan al- Sunnah, sebenarnya t elah dilengkapi dengan
persediaan- persediaan unt uk dilaksanakan, kalau t idak ia hanya sist em yang
berbent uk t eori sem at a- m at a. Tidak ada nilai dari aspek perlaksanaan, dan keadaan
ini t idak loj ik sam a sekali. Berasaskan kepada realit i Sirah Nabi, begit u j elas bahawa
Rasulullah s.a.w., t elah m engasaskan kaedah- kaedah bagi sebuah negara yang
bersist em , dan cukup sem purna. Kesem uanya berdasarkan keperluan, dan
perlaksanaan arahan wahyu yang dit urunkan, sert a m engikut kepent ingan um um
yang difikirkan oleh Rasul. 16
I N STI TUSI KH I LAFAH I SLAM I YAH
Menurut Ensiklopedia dan kam us- kam us bahasa sepert i Lisan al- Arab, al- Taj , alSihah, al- Faiq, al- Nihayah dan lain- I ain, ist ilah khilafah berasal dari kat a dasar khalafa
12

Anuar al- Rifaei, al- lslam fi Hadharat ihi wa Nuzum ihi, Dar al- Fikr, Dam syiq, cet . 11, 1982,
hlm . 70.
13
Dr. Must afa Hilm i, Nizam al- Khilafah fi al- Fikr al- lslam i, Dar al- Ansar. Kaherah, 1977. hlm . 3.
14
Ibid
15
Muham m ad al- Tahir bin Asyar, Naqd I lm iy li Kit ab al- lslam wa Usul al- Hukm , Kaherah, hlm .
24.
16
Zafir al- Qasim y, Nizam al- Hukm fi al- Syariah wa al- Tarikh j il. 1 Dar al- Nafais, Beirut , 1974,
hlm . 46, 47.

11

I SU- I SU KONTROVERSI DALAM SEJARAH PEMERI NTAHAN KHULAFA' AL- RASYI DI N

berert i orang yang m enyusul selepas orang t erdahulu, at au penggant i kepada orang
yang lalu. 17 Set erusnya lahirlah ist ilah khalifah iait u pem im pin at au ket ua t ert inggi. 18
Maka at as dasar it u, orang yang m enggant ikan Rasulullah s.a.w., dalam aspek
pim pinan dan perlaksanaan hukum syarak digelar khalifah. 19
Dalam al- Qur'an t erdapat dua t em pat yang m enyebut ist ilah khalifah secara j elas,
iait u:
1. Maksud firm an Allah; ...dan ket ika Tuhanm u berfirm an
sesungguhnya Aku m ahu j adikan di bum i it u khalifah. 20

kepada

Malaikat ,

2. Maksud firm an Allah. Wahai Daud! “ Sesungguhnya Kam i j adikan kam u it u khalifah
di ruang bum i ini, m aka perint ahkanlah seluruh m anusia it u dengan kebenaran." 21
Dalam al- Qur'an t erdapat ist ilah khalifah dalam bent uk j am ak, iait u beberapa
orang khalifah, ant aranya m aksud firm an Allah, ... dan Dialah yang m enj adikan
beberapa khalifah di bum i ini. 22
Walau bagaim anapun Khilafah dalam kont eks yang lebih luas, ialah pim pinan bagi
negara I slam . la diberikan berbagai- bagai definisi yang berlainan gaya bahasa t et api
m em beri persam aan ert i. 23 Beberapa pem ikir I slam t em am a t urut m enghuraikan
pengert ian Khilafah, ant aranya:
1. I bn Khaldun: Menurut beliau Khilafah ialah t anggungj awab kepim pinan ke at as
seluruh m asyarakat berdasarkan pandangan syarak, dalam urusan keakhirat an
dan keduniaan m ereka. I ni kerana seluruh t indak laku di dunia dalam perhit ungan
syarak m em punyai kait an dengan keadaan yang bakal dit em ui di akhirat . Sebab ia
m erupakan t anggungj awab dari Allah dalam m em elihara agam a dan polit ik
dunia. 24
2. Al- Mawardi: Bagi beliau Khilafah ialah urusan pim pinan yang diperunt ukkan bagi
m enggant ikan t ugas kenabian dalam m em elihara agam a dan polit ik dunia. 25
3. I bn Hazm : Menurut beliau perkat aan I m am sekiranya disebut secara t unggal, ia
past i berm aksud " I m am Agung" iait u khalifah, t et api sekiranya m ahu dim aksudkan
dengan im am - im am yang lain, m aka perlu dipadukan dengan perkat aan- perkat aan
lain supaya m aksudnya khusus, sepert i im am sem bahyang, im am agam a dan
sebagainya. 26
AN TARA SI STEM KH I LAFAH D AN SI STEM - SI STEM YAN G LAI N
Kalau dibandingkan secara m enyeluruh di ant ara sist em Khilafah yang dikem ukakan
oleh I slam dengan sist em - sist em pem erint ahan yang lain yang pernah dikenali oleh
m asyarakat m anusia, t erut am a sist em em payar at au sist em kisra yang lahir sem asa,
m aka t erdapat ciri- ciri perbezaan yang am at ket ara. Ant aranya, sist em Khilafah
m erangkum i dua bidang kuasa yang ut am a iait u keagam aan dan polit ik keduniaan.
17

Dr. A.H. al- Khurbout ly, al- Hadarah al- Arabiyyah al- lslam iyah, Makt abah al- Khanj i, Kaherah,
1975, hlm . 3.
18
Anwar al- Rifaie. al- lslam , hlm . 77.
19
Dr. A.H. al- Khurbout ly, al- Hadarah, hlm . 3.
20
Al- Qur'an surah al- Baqarah, 2: 30.
21
Al- Qur’an surah Sad, 38: 26.
22
Al- Qur'an surah al- An’am , 6: 165.
23
Zafir al- Qasim y, Nizam , hlm . 119.
24
I bn Khaldun, Muqaddim ah, Kaherah, 1284, hlm . 158- 159.
25
Al- Mawardi. al- Ahkam al- Sult aniya. Must afa al- Babi al- Halabi. Kaherah, 1966 Cet . I I , hlm . 5.
26
I bn Hazm , al- Fasl fi al- Milal wa al- Nihal. Kaherah.

I SU- I SU KONTROVERSI DALAM SEJARAH PEMERI NTAHAN KHULAFA' AL- RASYI DI N

12

Sedangkan sist em em payar dan lain- lainnya m em punyai kuasa yang t erbat as, dalam
t anggungj awab ke at as seluruh rakyat , berasaskan kepada pem ikiran sem at a- m at a,
bagi m encapai kepent ingan duniawi. 27
Dengan kat a- kat a lain, kebanyakan pem erint ah di dunia yang bert am adun ini,
m enj alankan pem erint ahan m enggunakan undang- undang polit ik yang diput uskan
oleh ahli- ahli fikir dan pem besar negara, m em buat sem ua orang pat uh dan t unduk
pada hukum an t ersebut . Manakala sist em Khilafah, ia diikat rapat oleh undangundang agam a bersifat syarak, di m ana khalifah m ent adbir um at sebagai
m enggant ikan Rasul s.a.w., pem bawa syariat it u. Dari aspek ini Khilafah m erangkum i
asas- asas pim pinan. 28 Walau bagaim anapun, orient alis T. Arnold cuba m engem ukakan
kaj ian perbandingannya t ent ang sist em Khilafah di Tim ur dengan Em payar Rom ania
suci di Barat , kat anya, " Kedua- kedua sist em berdasarkan kekuat an agam a, cum a
em payar suci bukanlah sesuat u yang baru lahir, bahkan ia adalah lanj ut an daripada
Em payar Wat hani ( keberhalaan) yang lalu j uga. 29 Di Barat j uga t erdapat dua
pem erint ah, pert am a pem erint ah duniawi iait u Maharaj a, dan kedua, pem erint ah
rohani ( spirit ual) , iait u Pope. Sedangkan khalifah ialah pem erint ah polit ik yang
m enguasai kedua- dua bidang kuasa duniawi dan rohani ( keagam aan) . Walaupun
dem ikian kuasa keagam aan di sekit ar m em elihara perlaksanaan kesucian agam a,
m enghukum para pesalah, m engisyt iharkan j ihad dan m engim am kan solat . Berlainan
pula dengan Pope yang dianggap m anusia suci yang paling t inggi, sehingga boleh
m engam pun segala dosa orang- orang yang berdosa. Dialah sum ber ruj ukan paling
t inggi bagi hal- hal keagam aan. 30
Walau bagaim anapun keadaan ini am at ket ara perbezaannya dengan khalifah
I slam . I ni kerana sum ber hukum paling t inggi bagi inst it usi Khilafah ialah al- Qur'an
dan al- Sunnah. 31 I ni berert i khalifah dalam kont eks I slam t idaklah m em punyai apaapa keist im ewaan peribadi. Jawat an yang disandang t idak m elet akkan ia sebagai
orang yang paling t inggi at au paling ist im ewa di hadapan Tuhan, kerana ukuran t inggi
rendah seseorang m uslim , sam a ada pem erint ah at au rakyat biasa ialah t aqwa. I ni
berasaskan m aksud firm an Allah s.w.t ., “ Sesungguhnya yang paling m ulia kam u disisi
Allah ialah orang yang paling t aqwa, sesungguhnya Allah it u Maha Menget ahui lagi
Maha Bij ak" . 32 Ant ara kandungan ucapan Rasulullah s.a.w. dalam “ Haj j at u al- Wada."
m enj elaskan, “ Tuan- t uan sekalian! apakah t idak Tuhan Kam u it u Esa, apakah t idak
bapa ket urunan kam u sat u, apakah t idak ada sebarang kelebihan bagi seseorang
berbangsa Arab, dari seorang bukan Arab, t idak pula yang berkulit m erah, ke at as
yang berkulit hit am m elainkan dengan t aqwa." 33 Penj elasan ini m em bukt ikan bahawa
pangkat dan kedudukan t idaklah m enj adi pengukur t inggi rendah at au hina m ulia
seseorang dari perspekt if I slam . Malahan yang m enj adi penent u sebenarnya ialah
t ahap ket aqwaan dan im an seseorang kepada Allah s.w.t .. Sem uanya m enunj ukkan
dasar persam aan yang digariskan oleh I slam unt uk m enj am in ert i keadilan dan
keharm onian sebenar. Kit a lihat penghayat annya begit u j elas daripada kandungan
ucapan dasar Khalifah Abu Bakar r.a. ket ika m enggariskan m asa depan
pem erint ahannya ket ika m ula- m ula dilant ik m enj adi ket ua negara, ant aranya:
" ...orang- orang yang lem ah pada anggapan kam u, adalah ia kuat pada anggapanku,
27

Dr. A.H. Khurbout ly, al- Hadarah. hlm . 4.
Jurj i Zaidan. Tarikh al- Tam adun al- I slam i. j il. I I , cet . al- Hilal. Kaherah. hlm . 127
29
T. Arnold: The Caliphat e. Oxford. 1924. hlm . 10.
30
I bid.
31
A.A. Mansor, Nuzum al- Hukm Wa al- I darah fi al- Syariah al- lslam iyah, Beirut , cet . I I , 1971.
hlm . 43.
32
Al- Qur’an, surah al- Huj urat 49: 13.
33
Musnad I m am Ahm ad, Jil. 3. Beirut , 1978/ 1938, cet . 2, hlm . 313. Lihat j uga Ham idullah. alWat haiq al- Siasiyyah.
28

I SU- I SU KONTROVERSI DALAM SEJARAH PEMERI NTAHAN KHULAFA' AL- RASYI DI N

13

m aka aku m est i m enunaikan haknya. Sebaliknya orang- orang yang kam u sangka kuat
it u, sebenarnya ia lem ah buat ku, hingga aku bersedia m engam bil haknya." 34
PEN D APAT M AZH AB- M AZH AB D ALAM I SLAM TEN TAN G I N STI TUSI KH I LAFAH
Bert olak daripada fakt a sej arah, bahawa seluruh m uslim in t anpa m elihat kepada
perbezaan m azhab, kefaham an, aliran polit ik dan kecenderungan, sam a- sam a
berpendapat , bahawa m elant ik seorang penggant i Nabi s.a.w., sebagai pem im pin dan
ket ua negara m erupakan suat u kem est ian. I ni berert i m enegakkan sist em Khilafah
adalah waj ib dan sat u kewaj ipan suci dari segala kewaj ipan yang lain, kerana dalam
perist iwa Saqifah ( Saqifah: ialah balai Bani Saidah, sebuah dewan t em pat
perhim punan di Madinah, paling t erkenal set elah digunakan sebagai t em pat pem ilihan
Khalifah Abu Bakar al- Siddiq r.a. m enj adi ket ua negara I slam selepas wafat Rasulullah
s.a.w., pada t ahun 11 H/ 632M.) ,
seluruh kaum m uslim in sam a ada Muhaj irin
m ahupun Ansar, sam a- sam a sepakat t ent ang pent ingnya m elant ik ket ua negara bagi
m enggant ikan Rasulullah. 35
Cum a t it ik perm asalahan yang sering m enj adi pert ikaian di kalangan m azhabm azhab at au kum pulan- kum pulan I slam dari dahulu hingga kini ialah bagaim anakah
cara pem ilihan seseorang khalifah it u. Apakah harus dipilih secara bebas, at au
t erdapat sesuat u ket ent uan t ert ent u yang dij elaskan oleh al- Qur'an at au al- Sunnah
Rasulullah s.a.w., sej ak dahulu ...?
Di kalangan m azhab- m azhab I slam , t erdapat dua kum pulan besar yang begit u
m enonj ol dan m em pert ahankan pandangan m asing- m asing. Kum pulan t ersebut ialah
Syi’ah dan Ahli al- Sunnah wa al- Jam aah.
PEN D APAT SYI 'AH
1.
2.
3.
4.

Menegakkan I m am ah at au Khilafah adalah waj ib kerana ia adalah rukun
agam a.
Seseorang I m am / khalifah t idak boleh dipilih secara bebas, kerana Nabi s.a.w.
pernah m enyebut kan ( m enent ukan) perkara t ersebut .
Saiyidina Ali bin Abi Talib, t okoh pert am a yang dinaskan sebagai gant i
Rasulullah s.a.w.
Seseorang I m am / khalifah waj ib bersifat m aksum . 36

Tuj uan golongan Syi'ah pada perm ulaannya ialah m enunt ut hak Ali bin Abi Talib r.a.
sebagai khalifah selepas Rasulullah s.a.w.. Akan t et api apabila Saiyidina Ali r.a.
m enj adi khalifah, m ereka m elakukan sedikit perubahan, iait u Ali sebagai penerim a
wasiat , dan I m am ; dengan berhuj j ahkan, bahawa I m am ah bukanlah sem at a- m at a
perm asalahan kepent ingan yang berhubungkait dengan pem ilihan um um , t et api ia
adalah m asalah usul aqidah, ia m erupakan rukun agam a yang t idak harus sam a sekali

34

I bn al- At hir, al- Kam il fi al- Tarikh, j il. 2, Kaherah, 1349, hlm . 224- 225.
Dr. I brahim Ahm ad al- Adawi, al- Nuzum al- I slam iyah. Anglo al- Misriyah, Kaherah, 1972, hlm .
140.
36
Zafir al- Qasim i, Nizah al- Hukm , hlm . 397. Pet ikan dari “ Kit ab Ayah al- Syiah” karangan
Mohsen al- Am in, dalam t aj uk: I t ikad m ereka t ent ang I m am ah dan Khilafah, j il. I : “ Bahawa
I m am selepas Rasulullah s.a.w., ialah sepupunya Ali bin Abi Talib, kerana ia naskan begit u
dalam perist iwa al- Ghadir; dengan perint ah Allah." Lihat j uga, Syeikh Moham m ad Hussain alZain, al- Syiah fi al- Tarikh. Beirut , 1979, hlm . 45.
35

I SU- I SU KONTROVERSI DALAM SEJARAH PEMERI NTAHAN KHULAFA' AL- RASYI DI N

diabai at au dilupakan oleh Rasulullah s.a.w., dan t idak m unasabah
m enyerahkan urusan t ersebut kepada budi bicara m asyarakat um um . 37

14
Rasul

PEN D APAT AH L AL- SUN N AH W A AL- JAM A'AH
Rat a- rat a kum pulan Ahl al- Sunnah wa al- Jam a'ah pada peringkat awal m engandungi
golongan Muhaj irin dan Ansar. Keseluruhan Ahl al- Sunnah berpendapat bahawa
Rasulullah s.a.w., t idak pernah m enyat akan secara t erang t ent ang siapakah di
kalangan para pengikut nya yang dicadangkan sebagai penggant inya kelak. Baginda
j uga t idak m enyat akan kaedah yang waj ib digunakan dalam pem ilihan seorang
pem erint ah at au yang dikenali selepas it u sebagai khalifah. 38
Begit u j uga Baginda Rasulullah s.a.w. t idak pernah m enent ukan secara t epat
syarat at au krit eria t erperinci yang harus dipenuhi oleh bakal- bakal calon khalifah.
Cum a yang boleh disebut sebagai arahan Rasulullah s.a.w., dalam kont eks ini ialah
kaedah- kaedah am yang waj ib diam bil kira oleh seseorang pem erint ah I slam dalam
m enj alankan pem erint ahan. I ni t erm asuk m engam bil kira ciri- ciri m oral dan
kesopanan I slam yang waj ib dipegang secara bersam a di ant ara pihak pem erint ah
dengan pihak yang kena perint ah ( rakyat ) . 39 Bukan sahaj a al- Qur'an, m alahan alSunnah j uga t idak m engem ukakan sesuat u yang t erperinci t ent ang form at sist em
yang m est i diut arakan dalam negara I slam . 40 Apa yang dit erangkan ialah kaedahkaedah am sahaj a. Sebagai cont oh, dalam al- Qur'an banyak ayat m em bayangkan
cara pem erint ahan yang baik, ant aranya; m aksud firm an AlI ah s.w.t . “ Taat lah akan
Allah dan t aat lah akan Rasul, dan pem im pin- pem im pin dari kalangan kam u" . 41
Walaupun dalam kum pulan yang sam a, golongan Muhaj irin berbeza pendapat dengan
golongan Ansar dari aspek t anggapan dan penilaian kelayakan. Kalangan Muhaj irin
m erasa m ereka lebih layak daripada orang lain. Alasan yang dipegang ialah m ereka
m erupakan orang pert am a berim an dengan Nabi s.a.w. sebelum orang lain berbuat
begit u. Mereka orang pert am a m enanggung sabar m enerim a kezalim an bersam asam a Rasulullah s.a.w.. Mereka t idak gent ar walaupun bilangan m ereka m asih kecil.
Mereka j uga berket urunan Quraisy yang berert i sepanj ang m asa m enj adi pem im pin. 42
Sekiranya pem im pin dipilih dari kum pulan lain, sudah t ent u kum pulan- kum pulan lain
j uga akan bangun bersaing, lalu akan m elet us kekacauan dalam negeri. 43

37

Al- Syaharast ani, al- Milal wa al- Nihal, j il. I , Makt abah al- Hussain al- Tij ariyah, Kaherah, 1948,
hlm . 234.
38
A. Ali Mansor, Nuzum al- Hukm , hlm . 245. Lihat j uga: Dr. M.S. al- I wa, dlm . fi al- Nizam alSiasi, hlm . 39.
39
I bid.
40
I bid.
41
Al- Qu’.an surah al- Nisa’ 4: 56, huraian oleh Dr. A.H. al- Khurbout ly, dlm . al- Hadarah alArabiyah. hlm . 6- 7.
42
Al- Tabari, Tarikh al- Rusul wa al- Muluk. ( Tahqiq Muham m ad Abu al- Fadhl, Kaherah, 19, j il.
I I I , hlm . 309.
43
Anuar al- Rifaie, al- I slam fi Hadharat ihi, hlm . 79.

I SU- I SU KONTROVERSI DALAM SEJARAH PEMERI NTAHAN KHULAFA' AL- RASYI DI N

15

PEN D APAT GOLON GAN AL- KH AW ARI J*
Jawat an khalifah hendaklah dibuat secara pilihan bebas. Jika seseorang m uslim dipilih
m enj adi khalifah, ia t idak boleh m elet akkan j awat annya. Seseorang khalifah j uga
t idak sem est inya berbangsa Quraisy, m alahan j awat an t ersebut boleh dipegang oleh
sesiapa sahaj a walaupun oleh seorang ham ba yang berkulit hit am . 44 Seseorang yang
dipilih m enj adi khalifah waj ib m em at uhi perint ah selengkapnya; kalau t idak, ia waj ib
dipecat . 45 Dengan dem ikian golongan Khawarij m em punyai t eori yang berlainan
daripada Syi'ah yang m engkhususkan j awat an khilafah hanya bagi kalangan keluarga
Nabi s.a.w. sahaj a. la j uga m em punyai t eori yang berlainan dengan kalangan Ahl alSunnah yang kebanyakannya m enet apkan syarat berbangsa Quraisy. 46 Walau
bagaim anapun, dalam banyak kum pulan, kum pulan Khawarij ini t erlalu ekst rim ,
kerana bersikap segera m engkafirkan orang- orang yang t idak sealiran dengan
m ereka. Selepas perist iwa Tahkim m ereka m engkafirkan Saiyidina Ali bin Abi Talib,
dan Mu'awiyah bin Abi Sufian. Mereka j uga m engkafirkan Talhah, al- Zubair, dan
Saiyidat una Aisyah r.a. 47 Mereka j uga m ewuj udkan beberapa syarat ke at as khalifah,
ant aranya, sekiranya khalifah m enyeleweng dari j alan yang baik, dan lari daripada
kebenaran, ia waj ib dipecat at au dibunuh.
Mereka m engharuskan dunia ini berj alan t anpa m em punyai ket ua langsung,
sekiranya perlu dilant ik, ia boleh dilant ik daripada seorang ham ba at au m erdeka at au
nabat * * at au Quraisy. 48 Risiko daripada t eori Khawarij yang m em ungkinkan rakyat
m em ecat at au m em bunuh ket ua negara yang dirasakan t elah m elakukan
penyelewengan, banyak m eninggalkan kesan negat if kepada perlem bagaan polit ik
I slam selepas pem erint ahan khalifah Abu Bakar al- Siddiq r.a. Seorang penulis
Pakist an, Khuda Bukhsh berpendapat , bahawa kesan t eori ini m enggerakkan para
pem beront ak bert indak m em bunuh khalifah Ut hm an bin Affan r.a. apabila
disangkakannya dia t elah m engubah dan m enukar polit iknya. 49

PEN D APAT GOLON GAN AL- M URJlAH
Golongan al- Murj iah ialah kum pulan yang bersikap t idak m enyebelahi m ana- m ana
pihak. Tidak bersam a keraj aan dan t idak pula m enent angnya. 50 Mereka t idak
m engkafirkan seseorang yang berperang unt uk m endapat kuasa sepert i sikap
*

Al- Khawarij ialah kum pulan I slam yang ada kait an dengan t ragedi “ Perang Siffin" ant ara Ali
bin Talib dengan Mu’awiyah bin Abi Sufian pada t ahun 37H. Pada peringkat awal, al- Khawarij
adalah kalangan t ent era Saiyidina Al,. t et api akhirnya berpecah m eninggalkan barisan, konon
t idak berpuas hat i dengan kedudukkan t ahkim ant ara Ali dan Mu’awiyah. Buat perm ulaannya,
Khawarij lebih m erupakan kum pulan polit ik, t et api m eningkat m enj adi kefaham an agam a.
Ant ara prinsipnya, ialah m engkafirkan orang- orang I slam yang t idak sehaluan dengan m ereka,
hingga ke t ahap m engkafirkan Saiyidina Ali, Mu’awiyah, Am ru al- As dan lain- I ain, sert a
m enghalalkan darah m ereka.
44
I bid., hlm . 80.
45
I bid.
46
I bid.
47
Dr. A.H. Khorbout ly, al- Hadarah, hlm . 8.
**
Sat u suku bangsa bukan berdarah Arab yang m erupakan im igran ke kawasan negeri I raq
pada zam an purba.
48
Al- Syaharst ani, al- Milal wa al- Nihal, j il. I I , Kaherah 1948/ 1368, hlm . 174.
49
Khuda Bukhsh, Cont ribut ions t o t he Hist ory of I slam ic Civilizat ion, Calcut t a, 1930, j il. I I , hlm .
159.
50
Anwar al- Rifaie, al- I slam fi Hadharat ihi, hlm . 81.

I SU- I SU KONTROVERSI DALAM SEJARAH PEMERI NTAHAN KHULAFA' AL- RASYI DI N

16

golongan Khawarij . Pada m ereka, khalifah- khalifah sem uanya m ukm in, t idak boleh
dit ent ang. Alasannya, kerana kit a t idak dapat m enent ukan yang m ana yang bet ul.
Kit a harus m enyerahkan urusan m ereka keseluruhannya kepada Allah sem at a- m at a. 51
Golongan Murj iah berpendapat bahawa golongan Khawarij , Syi'ah dan Bani Um aiyah
sem uanya berim an, kerana seset engahnya bet ul dan seset engahnya salah. Tet api
sukar unt uk dipast ikan yang m ana sat u. Oleh it u m enyerah saj a urusan m ereka
kepada hari kiam at . 52 Maka at as dasar sedem ikianlah klt a dapat i sikap m ereka
t erhadap pem erint ahan Bani Um aiyah lebih m irip ke arah m enyokong, t et api
sokongan negat if bukan posit if. 53

PEN D APAT GOLON GAN AL- M U'TAZI LAH
Pada peringkat awalnya, golongan Mu't azilah sem at a- m at a lahir sebagai kum pulan
agam a, t idak m enyent uh soal polit ik. I ni berbeza daripada Khawarij , Syi'ah at au
Murj iah.
Cum a
pada
dekad- dekad
berikut nya
barulah
m ereka
m ulai
m encam puradukkan dokt rin agam a dengan beberapa prinsip polit ik, khususnya
perm asalahan Khilafah at au I m am ah. 54
Menyent uh perm asalahan Khilafah at au I m am ah, golongan Mu't azilah
berpegang kepada prinsip bahawa m anusia m em punyai kebebasan. Um at berhak
m em ilih ket ua m ereka, kerana al- Qur'an t idak pernah m enyent uh t ent ang sifat yang
m est i ada pada pem erint ah I slam secara t erperinci. Walau bagaim anapun m ereka
t idak sekat a t ent ang syarat berbangsa Quraisy bagi seseorang ket ua. Mereka
berhuj ah bahawa Hadit h yang berm aksud, “ I m am - im am it u hendaklah berbangsa
Quraisy" , t idak m ut awat ir, kerana kalau ia bet ul- bet ul m ut awat ir, sudah t ent u
golongan Ansar t idak cuba bersaing dengan Muhaj irin dalam soal Khilafah. 55 Malahan
Saiyidina Um ar bin al- Khat t ab sendiri m engharuskan perlant ikan ket ua dari kalangan
ham ba, kat anya, “ kalau sekiranya Salim ham ba kepada Huzaifah m asih hidup nescaya
aku m elant iknya." 56 Sec