Hak dan Kewajiban Kapal dan Pesawat Udara Asing Dalam Melaksanakan Hak lintas Alur Laut Kepulauan di Alur Laut Kepulauan Indonesia (ALKI).
II,\T( DAN KI]WAJIEAN
L D N TESAIVAI'UDARA ASING
DII,.{NT NII'I,AKSANAKAN H (LINTAS ALUR LAtiT KI]P( LAUAN
Dr AL{rR LA!T l{lipULA(iAN INDONESI/\ (ALXt)
( I'
SKRIPST
Diajuka" A"tu, Me@hi Soloh Sotu Sttrut
ttentpetuleh Celatsa4ana H u t
OLEH
llILMA
I'ROCR,\tU
NEh_l
';st.$t.q
'r "'
',i..r
t(EK I StrS,{N : lll l{lLtrl INI
ERNASIONAL
FAKULTAS HTIXUM
T:NIYI!RSITAS ANDALAS
PADANG
2005
\o.Rcg,l945/P( Vlt?08,!005
1
t\ t0
AL!S'I'RA(
Keldntsusrn Hutun Irtcmrsionrl,
Frkultas ltukun, Unive^i(Ns A.drhs. 92 Hrlinn.,l005)
iHjt.. \cni,0ll.l001r, P..gnd
lidglin-yi rrco\ x! lxlu liflis pe iyun di p.uian l.Joo.six d
5obrhu Lcrak gcogrrln lnd. csr yang nrarcgis Pxd! ponsi rillng Jutri.
boargkd Jrri Nsisi kclaulxn gll)bll l.Nbul rcntuDya rncnlbutrliLan pemLmn
raDg jelas basi lnd. csix nrcngcrri hrk dm k.*aiiban lrpal dln P$a\!ar uirrr
asire y.D! m.hk{mlrn hi[ lidls di peranan Ind.tsia. Seiri'rg Jengdn rc]alr
dir.rxpkinrlr I buxh sunrtN '\l KJ l]lJr sidlng Maririme Srlcrl (in iirtcc
(Msc-6r)) lntc,mli,,ill Mi tDe lirsaniarion (lNlo) l]llLa khun lt)tR. !ndtn.nr
dilr trtr unlul m.NtJL[x. alr Nl.{ran inlenranoorl Yang aDrin hrli lrl.l
drn lr.\x{.r ud.r. isir! )!ng utli asi p.'aian ltulo..sx \1rtx.l.rind! u
1r '
-.j'.
f,
,,i
'1i
'.
lial dan ke\aiihln ktlpxl ,litr N{,rrt udr.r r\ing dJa i ni.hlsrnrlad lr.k li'r1r!
lLr la lctuhlr ncourul tcl.Drurn hullm iorco$ionxl nrf hlktrf, isioDrl
linLdr.sii se,r! brgrinrnilrh lcr.!rIxo hulum diAl,KI
\lclodc lrng Jr.!trdlldr drlrn ncntrlisrn :knpsi iDi lxirtr )trni n o.r.ilil'
!dn! lf,furb.rkaD Lcrld! d.1i sckuM.r. Fkni m.lilLtr i i [eftr{llxr
fco{uitirrDltu Llati dcnlrr !a.! ifi dihkukaD lerhadap brhrn hllr. hukrnr nrint.
)rnlr he srllxn l.D\.nri konvcLi. urd! g udtug dai Lrahrn hrLuh sck0nl.r
)!n! txrrsrl dxn bdkr Nlu. rnrkcl I)JJx su.ar lat[r. nmjaLah din inlcnt.( s.dr
nxli
rh
brhxn htr[rDr rcr\criuS! drguo&]n \cpcnil.nn,\.
r'riil.( nrl! n{r'si tcrka
'm[]Lab.
d.D LvrNancjrd.nlrf
rnlklit(i
llcrdrsi[]n hr!L pcn.lirirn. n,cn!.oli hrlt dan k.u.iitu, []Pl dxd
p.si\!al !d.m 6in! drLr r cliks.fililn ha[ linrb rLLr l.ul l.puLi ad
nrtoinrhulkad Foblcn rkx t.r\$dni rcrura r mcngcnii hik Ju l.wi brn
kr.to! pinnn yMg t.rdanil pi r hll in rs .iur
|c!r\rl ud! ai.! dl
^l-tal
hur kenllruao 0x& KoDrosi llukum Lrl l93l bcrb.d. denSrn aPx laDg
tenhplr pJJx Konrcnsi C|icilo 1944 r.mmg Pc.crMrgrn Sitil lcntranri
nr.-scDai lrio\rf ktJrdlalxD negrrr Jr .Lrg ulilranya scna bclunr . !i
peD-liruran rerlan! bxDnd akscs keringgi{o fd{ral Ddea dl ruan! uJrrx suatrr
ncgda. s.danelan m.nsooJ p.ncgakan hrkum di AI-KJ mem.rllror lootdrnlsi
lug lrAarcni d.d LcrlurLna lnlar innaosi rcrlail aear Lr.brgli tCdelarat di
s.p.dL ...oniFakar. runy.luodrrdr.
^l-Kl
db
ill.cal. N ridikle lrdilrqr
r.
rldakan, iiser drn 0cmc(rad li.r
BA)] I
.\. t atar Bclak"g M!t'l.h
Direrimanya koNep ncCea kepul.ud pada
ltonlcNi PBB tcntans h0kum
laur pada lahun 1982, di JanEic, I'ate dnadfikasi densan undang undan3
\omor
17 Taiun 1935 leDtang Fcrairao Ind.ncsja. nrencmpalkan lndonesi!
sbagaietu
sldta negd
kcpulauan ymg
pemtr dcnmpai hdpir 2ll dd r.lal
tcrbe!' di dunia de'gdn luas wilalh
wildFh kc$luFrndl ,^pabih dikair[m
luas
J.ngan letak FsGi geograc lang b.nda pada ncrsilangan
Fsisi r]ng
Indoncsb nadi
oe-qrn n.gamlair
sangar
dllm ntncapri
ttlrcgis dan singlt
du'ia
mencmparkaf
diDerhi(ldslian ol'1r
k.pcDtiDaan ndsionalnva
Konngusi dan k.nslclasi pulll vaDa bemda pnJa benrangai latrr
vaog
iua: relah menb$ikan p€luln! nralcg,s sckaliSus kendlla lane h3m\ dihad{L
oleh lNlonesia dalam nclaksandkd. kchiduFn b€rbanesa dan b€rncsa.a. Pelune
Jr
kendJa lc6cbut neruFakan karunia sckaligus benco!
dd
aprbila daprl
d'lelola se*a bail don tePa! anan daPat ncmb€riko kcsciahle.m
i.tubura. b4i
Nmun
bdssa Indo.esia
l
rtabila pcluans
scbaliknya
dan
dd
lcndala teNbut
lid:I
daDal
Snebh secra bail dd lepat- mala alan menimbulke FcanasaLnm lma cukup
pe.mbxbne di laut dm nusa
-ntrlilkaq ulambya
! Adhk.'a
-.1t.
M"r.r"h
^".d. 1x'
c"k-'*h
I
t",-
AI. Arir,005
'
akhirtva d'pal
menggdgg! $abiliias
kcma
ncgda
!i.rbul, dielardya ebagai .libar dan
msional, p.sisi seosr.ll
tata
di l.ut. I"rnaeltlnn dj liul
:
luasnva
berada pada
wilaFh perairan vurisdilsi
sils! Junia smbcrdrva alan
harati dan n.n layali, Alur Laul Kcpdlaud lndonesia
pcnycbar Pnduduk yars ridir nEral,.
i
cNil6 hlu linas
do
alur hnra damri'
]
kq,al-kapal dm pce*dr Lldan
6irA di
sal$
ruisdiksi terilorial Irdoncsia deru{ inidikarenaran lndo'esia seb'eai
negrd
laut
pemLr2lahan F rba(rstur ldul'
pcnyclundupa[ pennpakan dd bcrasamnya ctnis
Meningkatiyr
ydrg
tmrai ]mC bcsar di duJa mehtDnval
lerdk geograiis
satLr
ta'a ftalegis
sehifgg! hcncgang pcranm p.nrirg bagi otlrva'an dan
peoerbangan
inr.rnrsi.n.l dalan hal pelalaan ncmasi.nal lDd.Desir mc'dliki tidali kurmg
dari ruiLrh seld yang mcnlunyi lcngduh laog siAnililtn' dalam pclarlnn
i.r.masiotul dianr,rMya Seldr sunda, Selar Lonbok sclal Ombli. Sclat wcrd
&o SelI Makaser dc.gan*ettdddtr
selal sclar rcrsebur l.dru
$jr
mcnerluk'n
o.osrlurb rdre jelds basi I.do.csia rcnlans hak timas lerhadap ktFl-kapal
asi4 yana .r.lintasi rvilayd tcninD Indorcsia. dinr:n.
scriap
l:Pdl asins Yds
nc.nliki IFk li.rd eperti haL lnl6 dn"ii hak 1inl6 trbsil allu
n'"r" ' pero Ji r_. d p
l.k. or d"
rkaird dersan alur laut
h'l linld alu
i
dan skena pcmisin
Deqan selesain'€ peldusoi KoNersi Hukun Laut 1982, pe'.juansb
Iodonesia
tula
di
lolu
intemr.ion
i
kn66nla ftklui Konl!reNi HuIm Lern
1982
kcdudn(ar lndoncsia lebn ncnapai Pada kcmnapd posisi sebasai saLn
elu .ccam
keFulaum. Hal ini
tudi
t€hwa nesra
kcpuhM vee lelal
l.
Penaaiurm lcntang hak dan rcwajiban knFal dan Pcsawat udan Lsnlg
,lxl'r
nieiaksdtuk. hak li las alur
la
kepularm tebn dialu dalam
hukun il]lemari.nal !ai1u pada Konlensi Hukun
rl
ayat 2 konvensincnycburkan balNva seoua kapaldan
b.rli.k untuk nEnilmrri hak linlas rlur
lsrr
P'srl 5l
Fs'wat ldm as''g
Lad kePul"ud dalmr alur dan
rur'
tc crbaryan ytuia dtr.nfukan olch .cAan Lcpu]aur' sd 'ek'n
hc*aiili.f k4J dd leeq.l ucara 6rng dlpar dilihll dalanr llat l0 I an-!
dd
menlcburkar bahrvr scriap kap^l
pcsarai udxm vaog mLaksaotkan
hak linrd alur laul ketul.uar ha'us dcnaruhi
Nnrisar hlu lifias
pelxlml
Nanun *.ara
r!u' laur dro
L"*rBh (ontx'
rs,s.bur harita nredml pedonrdn dasar sala tenrd.c hak
kctrlalan ebnsai h.k -vrg bdu muncul
sebagai
dmai. konve$i nembeikm kewcndsan
k€Pada
kepulald unluk ncrumuskh dalan hukun
h*
li'ta
lurun ddi
rdsing
negda
linlas peewal udda
di Al-Xl
me.imbulkm problematika lesendiri neneingal
Iidalbn b€bd dip€+uEldr
hak Li'tas
nasionalnva secda lebih
lrurm dtri ko.vs$|
suaru nccea
aLur bdr
'fuine
rerperinci
Meneenai
sk'nra
dina
lrdg udla
iap! til! da hir
Lna!
PceMl ndaE tli wilay:i ked,uratm sulu n€gtra lelah di"td scbelunDa
8i
A!..s
llrtr. R- Kokrinsi lhtkrn
'
Laut
1982 Mdalnh P'nqaturah hdk
Littor
XaNl '1si4 AludiD, Brdung, 1991
,1,a!^i:.ian E|n\tusi HuIfu tz tang leryatutun Skend lentisdh talu Lintus
Adi
Pdtwm Dausun o r tinr reia dil'ru'i olch lR'
(BPllN)
SrrmrdituD.S.lr, Lr.din Pcnbilon Hukun Nasi'na!
DcpanemLd HrktrmD.D lerundrne_undrgan lluna luli2C0l
Alhcn \n (oe.s, Kohtoln l'.B,,k'tln ta,t\a Ban!\o T!r!on! ll'kun Lart
S utt rirlg;& 1. {{crjcr.$h Rudi M Rizli dan $J2h}!ni Brhat
Crdiah l&dr Uri\drsn! I'rs5. l99l
A\lrh.ii
Bunrd.
r\tr,A t.,!1ntu, gtlur
Rinekr(
ifra rllani.
1996
)jrhl ll.sfiD. /rrriird)j!., l,l .i. di Bilunt //rrll'i 1'rr' Bini CiDo'
Nrn x rr.cr Aultrr /,i.,,.tr.n.1 Do:i!.rtio
lru,,iitt
d?.)rdl.
Dir1L.ri.ls. Vc6.hoor.
Povda.
lk,g,risldr
(Lnnfurn ala
N
LLtnni.
ll.tui!
l.Mn
20110
da, l'.thdann lhtk'rt I)l'rd
Simr Gr.aha
&dt,i thlkr l tunitah Kerrturu"
Soerjono, /')drgdntr I eneliti.n
Jakana, 1936
l'j,
ln ll\k rl
lr9l
l,nrd (4dl,'l\i,{ Alu.t| Bddung,
Sub4)o Jolo
l:l'tq\i Dalnn lt1'
o.[r... &rlt, nd,,2,i /]r*,,i 1.r/ lli'rrcrfQ l'7S
Nllnrfch Murrjiddin. Arjc.
S.ckmb
ddn
rrht
l
danaiu dar E
k
1991.
llrkunt lltulcisilas
lndonesir Prcs
/-,r//,,/drcJjr, Ri.ckaCinlr l9'rl
I'cmtuun Po.undrns und.nsNn
K..r.JEi l,cscrilrls Llaigslldrgsa le.rdg I tuku'n I .ur
1932
Ko.vcNi Chicrao l94l le.rare lntmalioml Cilil Avialion
Uidms Undans Replblil lndoncsja Nom.r l7 iabun 1935 tentee P?,gsd,,n
t I h i J! d I int b, Cnnt kl ion
L D N TESAIVAI'UDARA ASING
DII,.{NT NII'I,AKSANAKAN H (LINTAS ALUR LAtiT KI]P( LAUAN
Dr AL{rR LA!T l{lipULA(iAN INDONESI/\ (ALXt)
( I'
SKRIPST
Diajuka" A"tu, Me@hi Soloh Sotu Sttrut
ttentpetuleh Celatsa4ana H u t
OLEH
llILMA
I'ROCR,\tU
NEh_l
';st.$t.q
'r "'
',i..r
t(EK I StrS,{N : lll l{lLtrl INI
ERNASIONAL
FAKULTAS HTIXUM
T:NIYI!RSITAS ANDALAS
PADANG
2005
\o.Rcg,l945/P( Vlt?08,!005
1
t\ t0
AL!S'I'RA(
Keldntsusrn Hutun Irtcmrsionrl,
Frkultas ltukun, Unive^i(Ns A.drhs. 92 Hrlinn.,l005)
iHjt.. \cni,0ll.l001r, P..gnd
lidglin-yi rrco\ x! lxlu liflis pe iyun di p.uian l.Joo.six d
5obrhu Lcrak gcogrrln lnd. csr yang nrarcgis Pxd! ponsi rillng Jutri.
boargkd Jrri Nsisi kclaulxn gll)bll l.Nbul rcntuDya rncnlbutrliLan pemLmn
raDg jelas basi lnd. csix nrcngcrri hrk dm k.*aiiban lrpal dln P$a\!ar uirrr
asire y.D! m.hk{mlrn hi[ lidls di peranan Ind.tsia. Seiri'rg Jengdn rc]alr
dir.rxpkinrlr I buxh sunrtN '\l KJ l]lJr sidlng Maririme Srlcrl (in iirtcc
(Msc-6r)) lntc,mli,,ill Mi tDe lirsaniarion (lNlo) l]llLa khun lt)tR. !ndtn.nr
dilr trtr unlul m.NtJL[x. alr Nl.{ran inlenranoorl Yang aDrin hrli lrl.l
drn lr.\x{.r ud.r. isir! )!ng utli asi p.'aian ltulo..sx \1rtx.l.rind! u
1r '
-.j'.
f,
,,i
'1i
'.
lial dan ke\aiihln ktlpxl ,litr N{,rrt udr.r r\ing dJa i ni.hlsrnrlad lr.k li'r1r!
lLr la lctuhlr ncourul tcl.Drurn hullm iorco$ionxl nrf hlktrf, isioDrl
linLdr.sii se,r! brgrinrnilrh lcr.!rIxo hulum diAl,KI
\lclodc lrng Jr.!trdlldr drlrn ncntrlisrn :knpsi iDi lxirtr )trni n o.r.ilil'
!dn! lf,furb.rkaD Lcrld! d.1i sckuM.r. Fkni m.lilLtr i i [eftr{llxr
fco{uitirrDltu Llati dcnlrr !a.! ifi dihkukaD lerhadap brhrn hllr. hukrnr nrint.
)rnlr he srllxn l.D\.nri konvcLi. urd! g udtug dai Lrahrn hrLuh sck0nl.r
)!n! txrrsrl dxn bdkr Nlu. rnrkcl I)JJx su.ar lat[r. nmjaLah din inlcnt.( s.dr
nxli
rh
brhxn htr[rDr rcr\criuS! drguo&]n \cpcnil.nn,\.
r'riil.( nrl! n{r'si tcrka
'm[]Lab.
d.D LvrNancjrd.nlrf
rnlklit(i
llcrdrsi[]n hr!L pcn.lirirn. n,cn!.oli hrlt dan k.u.iitu, []Pl dxd
p.si\!al !d.m 6in! drLr r cliks.fililn ha[ linrb rLLr l.ul l.puLi ad
nrtoinrhulkad Foblcn rkx t.r\$dni rcrura r mcngcnii hik Ju l.wi brn
kr.to! pinnn yMg t.rdanil pi r hll in rs .iur
|c!r\rl ud! ai.! dl
^l-tal
hur kenllruao 0x& KoDrosi llukum Lrl l93l bcrb.d. denSrn aPx laDg
tenhplr pJJx Konrcnsi C|icilo 1944 r.mmg Pc.crMrgrn Sitil lcntranri
nr.-scDai lrio\rf ktJrdlalxD negrrr Jr .Lrg ulilranya scna bclunr . !i
peD-liruran rerlan! bxDnd akscs keringgi{o fd{ral Ddea dl ruan! uJrrx suatrr
ncgda. s.danelan m.nsooJ p.ncgakan hrkum di AI-KJ mem.rllror lootdrnlsi
lug lrAarcni d.d LcrlurLna lnlar innaosi rcrlail aear Lr.brgli tCdelarat di
s.p.dL ...oniFakar. runy.luodrrdr.
^l-Kl
db
ill.cal. N ridikle lrdilrqr
r.
rldakan, iiser drn 0cmc(rad li.r
BA)] I
.\. t atar Bclak"g M!t'l.h
Direrimanya koNep ncCea kepul.ud pada
ltonlcNi PBB tcntans h0kum
laur pada lahun 1982, di JanEic, I'ate dnadfikasi densan undang undan3
\omor
17 Taiun 1935 leDtang Fcrairao Ind.ncsja. nrencmpalkan lndonesi!
sbagaietu
sldta negd
kcpulauan ymg
pemtr dcnmpai hdpir 2ll dd r.lal
tcrbe!' di dunia de'gdn luas wilalh
wildFh kc$luFrndl ,^pabih dikair[m
luas
J.ngan letak FsGi geograc lang b.nda pada ncrsilangan
Fsisi r]ng
Indoncsb nadi
oe-qrn n.gamlair
sangar
dllm ntncapri
ttlrcgis dan singlt
du'ia
mencmparkaf
diDerhi(ldslian ol'1r
k.pcDtiDaan ndsionalnva
Konngusi dan k.nslclasi pulll vaDa bemda pnJa benrangai latrr
vaog
iua: relah menb$ikan p€luln! nralcg,s sckaliSus kendlla lane h3m\ dihad{L
oleh lNlonesia dalam nclaksandkd. kchiduFn b€rbanesa dan b€rncsa.a. Pelune
Jr
kendJa lc6cbut neruFakan karunia sckaligus benco!
dd
aprbila daprl
d'lelola se*a bail don tePa! anan daPat ncmb€riko kcsciahle.m
i.tubura. b4i
Nmun
bdssa Indo.esia
l
rtabila pcluans
scbaliknya
dan
dd
lcndala teNbut
lid:I
daDal
Snebh secra bail dd lepat- mala alan menimbulke FcanasaLnm lma cukup
pe.mbxbne di laut dm nusa
-ntrlilkaq ulambya
! Adhk.'a
-.1t.
M"r.r"h
^".d. 1x'
c"k-'*h
I
t",-
AI. Arir,005
'
akhirtva d'pal
menggdgg! $abiliias
kcma
ncgda
!i.rbul, dielardya ebagai .libar dan
msional, p.sisi seosr.ll
tata
di l.ut. I"rnaeltlnn dj liul
:
luasnva
berada pada
wilaFh perairan vurisdilsi
sils! Junia smbcrdrva alan
harati dan n.n layali, Alur Laul Kcpdlaud lndonesia
pcnycbar Pnduduk yars ridir nEral,.
i
cNil6 hlu linas
do
alur hnra damri'
]
kq,al-kapal dm pce*dr Lldan
6irA di
sal$
ruisdiksi terilorial Irdoncsia deru{ inidikarenaran lndo'esia seb'eai
negrd
laut
pemLr2lahan F rba(rstur ldul'
pcnyclundupa[ pennpakan dd bcrasamnya ctnis
Meningkatiyr
ydrg
tmrai ]mC bcsar di duJa mehtDnval
lerdk geograiis
satLr
ta'a ftalegis
sehifgg! hcncgang pcranm p.nrirg bagi otlrva'an dan
peoerbangan
inr.rnrsi.n.l dalan hal pelalaan ncmasi.nal lDd.Desir mc'dliki tidali kurmg
dari ruiLrh seld yang mcnlunyi lcngduh laog siAnililtn' dalam pclarlnn
i.r.masiotul dianr,rMya Seldr sunda, Selar Lonbok sclal Ombli. Sclat wcrd
&o SelI Makaser dc.gan*ettdddtr
selal sclar rcrsebur l.dru
$jr
mcnerluk'n
o.osrlurb rdre jelds basi I.do.csia rcnlans hak timas lerhadap ktFl-kapal
asi4 yana .r.lintasi rvilayd tcninD Indorcsia. dinr:n.
scriap
l:Pdl asins Yds
nc.nliki IFk li.rd eperti haL lnl6 dn"ii hak 1inl6 trbsil allu
n'"r" ' pero Ji r_. d p
l.k. or d"
rkaird dersan alur laut
h'l linld alu
i
dan skena pcmisin
Deqan selesain'€ peldusoi KoNersi Hukun Laut 1982, pe'.juansb
Iodonesia
tula
di
lolu
intemr.ion
i
kn66nla ftklui Konl!reNi HuIm Lern
1982
kcdudn(ar lndoncsia lebn ncnapai Pada kcmnapd posisi sebasai saLn
elu .ccam
keFulaum. Hal ini
tudi
t€hwa nesra
kcpuhM vee lelal
l.
Penaaiurm lcntang hak dan rcwajiban knFal dan Pcsawat udan Lsnlg
,lxl'r
nieiaksdtuk. hak li las alur
la
kepularm tebn dialu dalam
hukun il]lemari.nal !ai1u pada Konlensi Hukun
rl
ayat 2 konvensincnycburkan balNva seoua kapaldan
b.rli.k untuk nEnilmrri hak linlas rlur
lsrr
P'srl 5l
Fs'wat ldm as''g
Lad kePul"ud dalmr alur dan
rur'
tc crbaryan ytuia dtr.nfukan olch .cAan Lcpu]aur' sd 'ek'n
hc*aiili.f k4J dd leeq.l ucara 6rng dlpar dilihll dalanr llat l0 I an-!
dd
menlcburkar bahrvr scriap kap^l
pcsarai udxm vaog mLaksaotkan
hak linrd alur laul ketul.uar ha'us dcnaruhi
Nnrisar hlu lifias
pelxlml
Nanun *.ara
r!u' laur dro
L"*rBh (ontx'
rs,s.bur harita nredml pedonrdn dasar sala tenrd.c hak
kctrlalan ebnsai h.k -vrg bdu muncul
sebagai
dmai. konve$i nembeikm kewcndsan
k€Pada
kepulald unluk ncrumuskh dalan hukun
h*
li'ta
lurun ddi
rdsing
negda
linlas peewal udda
di Al-Xl
me.imbulkm problematika lesendiri neneingal
Iidalbn b€bd dip€+uEldr
hak Li'tas
nasionalnva secda lebih
lrurm dtri ko.vs$|
suaru nccea
aLur bdr
'fuine
rerperinci
Meneenai
sk'nra
dina
lrdg udla
iap! til! da hir
Lna!
PceMl ndaE tli wilay:i ked,uratm sulu n€gtra lelah di"td scbelunDa
8i
A!..s
llrtr. R- Kokrinsi lhtkrn
'
Laut
1982 Mdalnh P'nqaturah hdk
Littor
XaNl '1si4 AludiD, Brdung, 1991
,1,a!^i:.ian E|n\tusi HuIfu tz tang leryatutun Skend lentisdh talu Lintus
Adi
Pdtwm Dausun o r tinr reia dil'ru'i olch lR'
(BPllN)
SrrmrdituD.S.lr, Lr.din Pcnbilon Hukun Nasi'na!
DcpanemLd HrktrmD.D lerundrne_undrgan lluna luli2C0l
Alhcn \n (oe.s, Kohtoln l'.B,,k'tln ta,t\a Ban!\o T!r!on! ll'kun Lart
S utt rirlg;& 1. {{crjcr.$h Rudi M Rizli dan $J2h}!ni Brhat
Crdiah l&dr Uri\drsn! I'rs5. l99l
A\lrh.ii
Bunrd.
r\tr,A t.,!1ntu, gtlur
Rinekr(
ifra rllani.
1996
)jrhl ll.sfiD. /rrriird)j!., l,l .i. di Bilunt //rrll'i 1'rr' Bini CiDo'
Nrn x rr.cr Aultrr /,i.,,.tr.n.1 Do:i!.rtio
lru,,iitt
d?.)rdl.
Dir1L.ri.ls. Vc6.hoor.
Povda.
lk,g,risldr
(Lnnfurn ala
N
LLtnni.
ll.tui!
l.Mn
20110
da, l'.thdann lhtk'rt I)l'rd
Simr Gr.aha
&dt,i thlkr l tunitah Kerrturu"
Soerjono, /')drgdntr I eneliti.n
Jakana, 1936
l'j,
ln ll\k rl
lr9l
l,nrd (4dl,'l\i,{ Alu.t| Bddung,
Sub4)o Jolo
l:l'tq\i Dalnn lt1'
o.[r... &rlt, nd,,2,i /]r*,,i 1.r/ lli'rrcrfQ l'7S
Nllnrfch Murrjiddin. Arjc.
S.ckmb
ddn
rrht
l
danaiu dar E
k
1991.
llrkunt lltulcisilas
lndonesir Prcs
/-,r//,,/drcJjr, Ri.ckaCinlr l9'rl
I'cmtuun Po.undrns und.nsNn
K..r.JEi l,cscrilrls Llaigslldrgsa le.rdg I tuku'n I .ur
1932
Ko.vcNi Chicrao l94l le.rare lntmalioml Cilil Avialion
Uidms Undans Replblil lndoncsja Nom.r l7 iabun 1935 tentee P?,gsd,,n
t I h i J! d I int b, Cnnt kl ion