Uji Aktivitas Diuretik Ekstrak Etanol Pecut Kuda (Stachytharpheta jamaicensis L.Vahl) Pada Tikus

Lampiran 1. Hasil Determinasi Tumbuhan pecut kuda (Stachytharpheta
jamaicensis L.Vahl)

63

Lampiran 2. Komite Etik Penelitian Hewan

64

Lampiran 3. Karakteristik Tumbuhan Pecut Kuda

Pengukuran Simplisia

65

Ekstrak etanol pecut kuda

Larutan uji

66


Lampiran 4. Hasil Pemeriksaan Mikroskopik

5

3
4
1
2
6

Gambar: Serbuk simplisia pecut kuda

Keterangan:
1. Rambut
2. Rambut kelenjar
3. Jaringan palisade
4. Pembuluh kayu dengan penebalan jala
5. Fragmen mesofil
6. Epidermis


67

Lampiran 5. Perhitungan karakterisasi simplisia dan ekstrak pecut kuda
Perhitungan penetapan kadar air dari serbuk simplisia pecut kuda
No

Berat Sampel (g)

Volume Awal (ml)

Volume Akhir (ml)

1.

5,011

2,0

2,4


2.

5,012

2,4

2,9

3.

5,004

2,9

3,3

% Kadar air =

volume air (ml)
x 100%

berat sampel (g)

a. Berat sampel

= 5,011 g

Volume air

= 0,4 ml

% Kadar air

=

b. Berat sampel

0,4 ml
x 100% = 7,98%
5,011 g


= 5,012 g

Volume air

= 0,5 ml

% Kadar air

=

0,5 ml
x 100% = 9,97%
5,012 g

c. Berat sampel = 5,004 g
Volume air
% Kadar air

= 0,4 ml
=


0,4 ml
x 100% = 7,99%
5,004 g

% Kadar air rata-rata =

7,98% + 9,97% + 7,99%
= 8,61%
3

Perhitungan Penetapan Kadar Sari Larut Air dari Serbuk Simplisia pecut kuda
(Lanjutan)
No

Berat Sampel (g)

Berat Sari (g)

1.


5,0193

0,2042

2.

5,0190

0,2021

3.

5,0187

0,201

% Kadar sari larut dalam air =

100

Berat sari (g)
x 100%
x
Berat simplisia (g) 20

a. Berat sampel = 5,0193 g
Berat sari

= 0,2042 g

68

% Kadar sari larut dalam air =

0,2042 g 100
x 100% = 20,34%
x
5,0193 g 20

b. Berat sampel = 5,0190 g

Berat sari

= 0,2021 g

% Kadar sari larut dalam air =

0,2021 g 100
x 100% = 20,13%
x
5,0190 g 20

c. Berat sampel = 5,0187 g
Berat sari

= 0,201 g

% Kadar sari larut dalam air =

0,201 g 100
x 100% = 20,02%

x
5,0187 g 20

% Kadar sari larut dalam air rata-rata =

20,34% + 20,13% + 20,02%
3

= 20,16%

Perhitungan Penetapan Kadar Sari Larut Etanol dari Serbuk Simplisia pecut kuda
(Lanjutan)
No

Berat Sampel (g)

Berat Sari (g)

1.


5,0092

0,284

2.

5,010

0,294

3.

5,0086

0,273

% Kadar sari larut dalam etanol =

Berat sari (g)
100
x
x 100%
Berat simplisia (g) 20

a. Berat sampel = 5,0092 g
Berat sari

= 0,284 g

% Kadar sari larut dalam etanol =

0,284 g 100
x 100% = 28,34%
x
5,0092 g 20

b. Berat sampel = 5,010 g
Berat sari

= 0,294 g

% Kadar sari larut dalam etanol =

c. Berat sampel = 5,0086 g
Berat sari

= 0,273 g

69

0,294 g 100
x 100% = 29,34%
x
5,010 g 20

% Kadar sari larut dalam etanol =

0,273 g 100
x 100% = 27,25%
x
5,0086 g 20

% Kadar sari larut dalam etanol rata-rata =

28,34% + 29,34% + 27,25%
3

= 28,31%

Perhitungan Penetapan Kadar Abu Total dari Serbuk Simplisia pecut kuda
(Lanjutan)
No

Berat Sampel (g)

Berat Abu (g)

1.

3,06

0,16

2.

3,08

0,18

3.

3,04

0,17

% Kadar abu total =

Berat abu (g)
x 100%
Berat simplisia (g)

a. Berat sampel = 3,06 g
Berat abu

= 0,16 g

% Kadar abu total =

0,16 g
x 100% = 5,22%
3,06 g

b. Berat sampel = 3,08 g
Berat abu

= 0,18 g

% Kadar abu total =

0,18 g
x 100% = 5,84%
3,08 g

c. Berat sampel = 3,04 g
Berat abu

= 0,17 g

% Kadar abu total =

0,17 g
x 100% = 5,59%
3,04 g

% Kadar abu total rata-rata =

5,22% + 5,84% + 5,59%
= 5,55%
3

70

Perhitungan Penetapan Kadar Abu tidak Larut Asam dari Serbuk Simplisia pecut
kuda (Lanjutan)
No

Berat Sampel (g)

Berat Abu (g)

1.

3,06

0,01

2.

3,08

0,02

3.

3,04

0,01

% Kadar abu tidak larut dalam asam =

Berat abu (g)
x 100%
Berat simplisia (g)

a. Berat sampel = 3,06 g
Berat abu

= 0,01 g

% Kadar abu tidak larut dalam asam =

0,01 g
x 100% = 0,32%
3,06 g

b. Berat sampel = 3,08 g
Berat abu

= 0,02 g

% Kadar abu tidak larut dalam asam =
c. Berat sampel

= 3,04 g

Berat abu

= 0,01 g

% Kadar abu tidak larut dalam asam =
% kadar abu tidak larut asam rat-rata =

0,02 g
x 100% = 0,64%
3,08 g

0,01 g
x 100% = 0,32%
3,04 g
0,32% + 0,64% + 0,32%
= 0,42%
3

Perhitungan penetapan kadar air ekstrak pecut kuda (Lanjutan)
No

Berat Sampel (g)

Volume Awal (ml)

Volume Akhir (ml)

1.

5,110

2,0

2,4

2.

5,090

2,4

2,9

3.

5,076

2,9

3,3

% Kadar air =

volume air (ml)
x 100%
berat sampel (g)

a. Berat sampel = 5,110 g
Volume air

= 0,4 ml

% Kadar air

=

0,4 ml
x 100% = 7,82%
5,110 g

71

b. Berat sampel = 5,090 g
Volume air

= 0,4 ml

% Kadar air

=

0,4 ml
x 100% = 7,85%
5,090 g

c. Berat sampel = 5,076 g
Volume air

= 0,4 ml

% Kadar air

=

0,4 ml
x 100% = 7,80%
5,076 g

% Kadar air rata-rata =

7,82% + 7,85% + 7,80%
= 7,82%
3

Perhitungan penetapan kadar abu total ekstrak pecut kuda (Lanjutan)
No

Berat Sampel (g)

Berat Abu (g)

1.

3,04

0,08

2.

3,04

0,06

3.

3,03

0,05

Berat abu (g)
% Kadar abu total =
x 100%
Berat simplisia (g)
a. Berat sampel = 3,04 g
Berat abu

= 0,08 g

% Kadar abu total =

0,08 g
x 100% = 2,63%
3,04 g

b. Berat sampel = 3,04 g
Berat abu

= 0,06 g

% Kadar abu total =

0,06 g
x 100% = 1,97%
3,04 g

c. Berat sampel = 3,03 g
Berat abu

= 0,05 g

% Kadar abu total =

0,05 g
x 100% = 1,65%
3,03 g

% Kadar abu total rata-rata =

2,63% + 1,97% + 1,65%
= 2,08%
3

72

Perhitungan penetapan kadar abu tidak larut asam ekstrak pecut kuda (Lanjutan)
No

Berat Sampel (g)

Berat Abu (g)

1.

3,04

0,04

2.

3,04

0,03

3.

3,03

0,01
Berat abu (g)
x 100%
% Kadar abu tidak larut dalam asam =
Berat simplisia (g)
a. Berat sampel = 3,04 g
Berat abu

= 0,04 g

% Kadar abu tidak larut dalam asam =

0,04 g
x 100% = 1,31%
3,04 g

b. Berat sampel = 3,04 g
Berat abu

= 0,03 g

% Kadar abu tidak larut dalam asam =

0,03 g
x 100% = 0,98%
3,04 g

c. Berat sampel = 3,03 g
Berat abu

= 0,01 g

% Kadar abu tidak larut dalam asam =

0,01 g
x 100% = 0,33%
3,03 g

% Kadar abu yang tidak larut dalam asam rata-rata

=

1,31% + 0,98% + 0,33%
= 0,873%
3

73

Lampiran 6. Alat yang digunakan
Modifikasi alat penampung urin

Alat AAS

Alat pH meter

74

Lampiran 7. Data volume urin (ml), pH urin, kadar natrium, dan kadar kalium
(meq/l) setelah pemberian ekstrak dan furosemid (pembanding)
No

Parameter

Kontrol Furosemid
CMC Na 10 mg/kg
0,5%
bb

1

Volume urin
(ml)

1,3
1,1
1,4
1,2
1,4
1,28 ±
0,130
7,3
7,6
7,3
7,4
7,5
7,42 ±
0,130
33,44
39,16
31,58
39,70
41,78
37,13 ±
4,38
22,57
23,72
25,65
23,74
28,91
24,91 ±
2,49

2

3

4

Rata-rata ±
Sd
Nilai pH urin

Rata-rata ±
Sd
Kadar
natrium
(meq/l)

Rata-rata ±
Sd
Kadar kalium
(meq/l)

Rata-rata ±
Sd

3,8
4,0
4,2
4,5
4,0
4,10 ±
0,264
7,5
7,6
7,5
7,6
7,7
7,6 ±
0,1
80,76
93,22
90,87
98,84
105.04
93,74 ±
9,09
41,23
50,49
50,78
48.23
54,69
49,08 ±
4,96

75

Ekstrak Etanol Pecut Kuda
Dosis
Dosis
Dosis
100
150
200
mg/kg
mg/kg
mg/kg
bb
bb
bb
2,2
3,2
2,8
2,9
2,5
4,2
2,5
2,8
4,3
3,0
2,5
3,5
2,2
3,0
5,0
2,56 ±
2,80 ±
3,96 ±
0,378
0,308
0,838
7,5
7,6
7,5
7,4
7,5
7,7
7,5
7,4
7,5
7,6
7,5
7,4
7,6
7,7
7,7
7,52 ±
7,54 ±
7,56 ±
0.08
0,114
0,134
59,79
60,66
75,69
65,39
67,40
87,19
60,15
60,86
76,32
69,67
74,47
89,67
78,75
84,44
102,43
66,75 ±
69,56 ± 86,26 ±
7,84
10,06
9,84
28,36
30,32
34,05
30,12
35,46
44,08
32,83
36,33
37,72
31,03
33,07
35,40
38,41
43,78
50,97
32,15 ±
35,79 ± 40,44 ±
3,85
5,03
7,03

Lampiran 8. Tabel konversi dosis hewan dengan manusia Konversi dosis
antara jenis hewan dengan manusia (Laurence and Bacharach,
1964).
Mencit

Tikus

Marmut

Kelinci

Kera

Anjing

Manusia

20 g

200 g

400 g

1,2 kg

4 kg

12 kg

70 kg

1,0

7,0

12,25

27,8

64,1

124,2

387,9

0,14

1,0

1,74

3,9

9,2

17,8

56,0

0,08

0,57

1,0

2,25

5,2

10,2

31,5

0,04

0,25

0,44

1,0

2,4

4,5

14,2

0,016

0,11

0,19

0,42

1,0

1,9

6,1

0,008

0,06

0,10

0,22

0,52

1,0

3,1

0,0026

0,018

0,031

0,07

0,16

0,32

1,0

Mencit
20g
Tikus
200g
Marmut
400 g
Kelinci
1,2 kg
Kera
4 kg
Anjing
12 kg
Manusia
70 kg

76

Lampiran 9. Contoh perhitungan dosis kontrol CMC Na 0,5%
- Pembuatan CMC 0,5%
= 500 mg/ 100 ml
= 5 mg/ml
- Perhitungan CMC Na 0,5% pada tikus 200 g
= 1% × BB Tikus
=

1g
× 200 g
100 ml

= 2 ml
Volume yang diberikan = 2 ml

77

Lampiran 10. Contoh Perhitungan Dosis Furosemid
Furosemid yang digunakan = 40 mg
Dosis Furosemid 10 mg/kg bb untuk tikus 200 g
Furosemid yang diberikan

=

10 mg/kg bb
× 200 g
1000 g

= 2 mg
Volume yang diberikan

=

2 mg
× 10 ml
40 mg

= 0,5 ml

78

Lampiran 11. Contoh perhitungan dosis dari ekstrak etanol pecut kuda 1%

1. Untuk dosis 100 mg/kg bb pada tikus 180,2 g
=

180,2 g
x 100 mg/kg bb = 18,02 mg
1000 g

Volume yang diberikan =

18,02 mg
= 1,802 ml
10 mg/ml

2. Untuk dosis 150 mg/kg bb pada tikus 179,5 g
=

179,5 g
x 150 mg/kg bb = 26,92 mg
1000 g

Volume yang diberikan =

26,92 mg
= 2,692 ml
10 mg/ml

3. Untuk dosis 200 mg/kg bb pada tikus 188,9 g
=

188,9 g
x 200 mg/kg bb = 37,78 mg
1000 g

Volume yang diberikan =

37,78 mg
= 3,778 ml
10 mg/ml

79

Lampiran 12. Hasil pengujian AAS dari volume urin untuk kadar Na+ dan K+
No

Kelompok pengujian

1.

Kontrol CMC-Na
0,5%

2.

Furosemid dosis 10
mg/kg bb

3.

EEPK dosis 100 mg/kg
bb

4.

EEPK dosis 150 mg/kg
bb

5.

EEPK dosis 200 mg/kg
bb

Tikus

Konsentrasi
Na+
1,5384
1,8014
1,4531
1,8664
1,9220
3,7151
4,2884
4,1803
4,5468
4,8321
2,7504
3,0080
3,2051
2,7671
3,6228
2,9204
3,1005
2,9884
3,4260
3,8846
3,4821
4,0111
3,3550
4,1250
4,7121

1
2
3
4
5
1
2
3
4
5
1
2
3
4
5
1
2
3
4
5
1
2
3
4
5

80

K+
3,5221
3,7006
4,0022
3,7044
4,5113
6,4331
8,3544
7,9225
7,5239
8,5321
4,4252
4,6997
5,1220
4,8150
5,9921
4,7308
5,5321
5,6682
5,1595
6,8311
5,0330
6,8766
5,8850
6,9236
7,9520

Lampiran 13. Contoh perhitungan kadar elektrolit (Lanjutan)

Kadar Na =

x 500

Pembacaan pada AAS = 1,5384 mcg/ml
Kadar Na =

1,5384 mcg/ml
x 500 = 769,2 mcg/ml
1 ml

= 0,7692 mg/ml
x 1 meq

meq/l =
=

0,7692 mg/ml
x 1 meq = 0,03344 meq/ml
23

= 33,44 meq/l

81

Lampiran 14. Data kalibrasi natrium dengan AAS, perhitungan persamaan
garis regresi dan koefisien korelasi
No.
Konsentrasi (µg/ml)
Absorbansi
(X)
(Y)
1.
0,0000
-0,0004
2.
1,0000
0,1414
3.
2,0000
0,2808
4.
3,0000
0,4164
5.
4,0000
0,5671
6.
5,0000
0,7094
No.
1.
2.
3.
4.
5.
6.

a=

=

X
0,0000
1,0000
2,0000
3,0000
4,0000
5,0000
15,0000
= 2,5

Y
-0,0004
0,1414
0,2808
0,4164
0,5671
0,7094
2,1147
= 0,35245

XY
0,0000
0,1497
0,5842
1,2666
2,2808
3,4915
7,7676

X2
0,0000
1,0000
4,0000
9,0000
16,0000
25,0000
55,0000

∑ xy - ∑ x ∑ y/n
∑ x2 - (∑ x )2 /n)
7,7676 - (15) (2,1147)/6
55 - (15)2 /6

= 0,141763
Y=aX+b
b=Y–aX
= 0,35245 – (0,141763 x 2,5)
= - 0,00196
Persamaan regresi : Y = 0,141763 x - 0,00196
Dengan nilai r sebagai berikut :
r=

=

∑ xy - (∑ x ) (∑ y)/n
(∑ x2 - (∑ x )2 /n) (∑ y2 - (∑ y)2 /n
7,7676 - (15) (2,1147)/6
(55 - (15)2 /6) (1,09708249) - (2,1147)2 /6

82

= 0,9999

Y2
0,00000016
0,01999396
0,07884864
0,17338896
0,32160241
0,50324836
1,09708249

Lampiran 15. Data kalibrasi kalium dengan AAS, perhitungan persamaan
garis regresi dan koefisien korelasi
No.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
No.
1.
2.
3.
4.
5.
6.

a=

=

Konsentrasi (µg/ml)
(X)
0,0000
2,0000
4,0000
6,0000
8,0000
10,0000
X
0,0000
2,0000
4,0000
6,0000
8,0000
10,0000
30,0000
=5

Y
0,0003
0,0818
0,1633
0,2569
0,3391
0,4295
1,2709
= 0,211817

Absorbansi
(Y)
0,0003
0,0818
0,1633
0,2569
0,3391
0,4295
XY
0,0000
0,1636
0,6532
1,5414
2,7128
4,2950
9,366

X2
0,0000
4,0000
16,0000
36,0000
64,0000
100,000
220,0000

∑ xy - ∑ x ∑ y/n
∑ x2 - (∑ x )2 /n)
9,366 - (30) (1,2709)/6
220 - (30)2 /6

= 0,043021
Y=aX+b
b=Y–aX
= 0,211817 – (0,043021 x 5)
= - 0,00329
Persamaan regresi : Y = 0,211817 x - 0,00329
Dengan nilai r sebagai berikut :
r=

=

∑ xy - (∑ x ) (∑ y)/n
(∑ x2 - (∑ x )2 /n) (∑ y2 - (∑ y)2 /n
9,366 - (30) (1,2709)/6
(220 - (30)2 /6) (0,39881489) - (1,2709)2 /6

83

= 0,9998

Y2
0,00000009
0,00669124
0,02666689
0,06599761
0,11498881
0,18447025
0,39881489

Lampiran 16. Skema pembuatan ekstrak etanol pecut kuda dan uji
aktivitas diuretik
Serbuk simplisia herba pecut kuda
Maserasi dengan etanol 96% selama 5 hari

Ampas

Maserat
Didiamkan selama 2 hari
Maserat
Diuapkan dengan
Rotary Evaporator
Ekstrak kental Etanol
Dikeringkan dengan
Freeze Dryer

Ekstrak etanol pecut kuda (EEPK)
Uji aktivitas diuretik
Tikus
Dikondisikan selama
2 minggu
Dipuasakan selama
± 12 jam
Diberi ekstrak etanol
Pecut kuda
(EEPK) dengan
dosis berbeda
Urin

Volume urin

Cek pH

Elektrolit
Diukur
dengan pH meter

Nilai pH

84

Diukur
dengan AAS
Kadar Na+ dan
K+ (meq/l)

Lampiran 17. Hasil data statistik ANAVA dengan Uji Tukey Jam ke 1- 5
ANOVA
Volume_Urin_Jam_1
Sum of Squares

df

Mean Square

Between Groups

5.286

4

1.321

Within Groups

2.068

20

.103

Total

7.354

24

F

Sig.

12.779

.000

Post Hoc Tests
Multiple Comparisons
Volume_Urin_Jam_1
Tukey HSD
(I)
Kelompok_Peng (J)
ujian

Kelompok_Pengujian

Furosemid 10
mg/kg bb

EEPK 100
mg/kg bb

EEPK 150
mg/kg bb

EEPK 200

Differenc
e (I-J)

Std. Error

Sig.

Lower

Upper

Bound

Bound

-1.3800*

.2034

.000

-1.989

-.771

EEPK 100 mg/kg bb

-.9800*

.2034

.001

-1.589

-.371

EEPK 150 mg/kg bb

-.5800

.2034

.006

-1.189

.029

EEPK 200 mg/kg bb

-.8800*

.2034

.003

-1.489

-.271

Kontrol CMC Na o.5%

1.3800*

.2034

.000

.771

1.989

EEPK 100 mg/kg bb

.4000

.2034

.017

-.209

1.009

EEPK 150 mg/kg bb

.8000*

.2034

.007

.191

1.409

EEPK 200 mg/kg bb

.5000

.2034

.141

-.109

1.109

Kontrol CMC Na o.5%

.9800*

.2034

.001

.371

1.589

Furosemid 10 mg/kg bb

-.4000

.2034

.017

-1.009

.209

EEPK 150 mg/kg bb

.4000

.2034

.017

-.209

1.009

EEPK 200 mg/kg bb

.1000

.2034

.987

-.509

.709

Kontrol CMC Na o.5%

.5800

.2034

.006

-.029

1.189

Furosemid 10 mg/kg bb

-.8000*

.2034

.007

-1.409

-.191

EEPK 100 mg/kg bb

-.4000

.2034

.017

-1.009

.209

EEPK 200 mg/kg bb

-.3000

.2034

.589

-.909

.309

Kontrol CMC Na o.5%

.8800*

.2034

.003

.271

1.489

Kontrol CMC Na Furosemid 10 mg/kg bb
o.5%

95% Confidence Interval

Mean

85

mg/kg bb

Furosemid 10 mg/kg bb

-.5000

.2034

.141

-1.109

.109

EEPK 100 mg/kg bb

-.1000

.2034

.987

-.709

.509

EEPK 150 mg/kg bb

.3000

.2034

.589

-.309

.909

*. The mean difference is significant at the 0.05 level.

ANOVA
Volume_Urin_Jam_Ke_2
Sum of Squares
Between Groups
Within Groups
Total

df

Mean Square

11.254

4

2.813

4.300

20

.215

15.554

24

F

Sig.

13.086

.000

Post Hoc Tests
Multiple Comparisons
Volume_Urin_Jam_Ke_2
Tukey HSD
(I)

95% Confidence Interval

Mean

Kelompok_Pen

Difference (I-

Std.
Error

Upper

Bound

Bound

gujian

(J) Kelompok_Pengujian

J)

Kontrol CMC

Furosemid 10 mg/kg bb

-2.1000*

.2933

.000

-2.978

-1.222

EEPK 100 mg/kg bb

-1.1800*

.2933

.005

-2.058

-.302

EEPK 150 mg/kg bb

-.9400*

.2933

.032

-1.818

-.062

EEPK 200 mg/kg bb

-1.2000*

.2933

.005

-2.078

-.322

2.1000*

.2933

.000

1.222

2.978

EEPK 100 mg/kg bb

.9200*

.2933

.037

.042

1.798

EEPK 150 mg/kg bb

1.1600*

.2933

.006

.282

2.038

EEPK 200 mg/kg bb

.9000*

.2933

.053

.022

1.778

Kontrol CMC na 0.5%

1.1800*

.2933

.005

.302

2.058

Furosemid 10 mg/kg bb

-.9200*

.2933

.037

-1.798

-.042

EEPK 150 mg/kg bb

.2400

.2933

.922

-.638

1.118

EEPK 200 mg/kg bb

-.0200

.2933 1.000

-.898

.858

Kontrol CMC na 0.5%

.9400*

.2933

.062

1.818

na 0.5%

Furosemid 10
mg/kg bb

EEPK 100
mg/kg bb

EEPK 150

Kontrol CMC na 0.5%

86

Sig.

Lower

.032

mg/kg bb

EEPK 200
mg/kg bb

-1.1600*

.2933

.006

-2.038

-.282

EEPK 100 mg/kg bb

-.2400

.2933

.922

-1.118

.638

EEPK 200 mg/kg bb

-.2600

.2933

.899

-1.138

.618

Kontrol CMC na 0.5%

1.2000*

.2933

.005

.322

2.078

Furosemid 10 mg/kg bb

-.9000*

.2933

.053

-1.778

-.022

Furosemid 10 mg/kg bb

EEPK 100 mg/kg bb

.0200

.2933 1.000

-.858

.898

EEPK 150 mg/kg bb

.2600

.2933

-.618

1.138

.899

*. The mean difference is significant at the 0.05 level.

ANOVA
Volume_Urin_Jam_Ke_3
Sum of Squares
Between Groups
Within Groups
Total

df

Mean Square

19.728

4

4.932

4.392

20

.220

24.120

24

F

Sig.

22.459

.000

Post Hoc Tests
Multiple Comparisons
Volume_Urin_Jam_Ke_3
Tukey HSD
(I)
Kelompok_Peng
ujian

95% Confidence Interval

Mean

(J) Kelompok_Pengujian

Differenc

Std.

e (I-J)

Error

Sig.

Lower

Upper

Bound

Bound

Kontrol CMC na Furosemid 10 mg/kg bb

-2.6400*

.2964

.000

-3.527

-1.753

0.5%

EEPK 100 mg/kg bb

-1.3200*

.2964

.002

-2.207

-.433

EEPK 150 mg/kg bb

-1.2000*

.2964

.005

-2.087

-.313

EEPK 200 mg/kg bb

-2.0400*

.2964

.000

-2.927

-1.153

Kontrol CMC na 0.5%

2.6400*

.2964

.000

1.753

3.527

EEPK 100 mg/kg bb

1.3200*

.2964

.002

.433

2.207

EEPK 150 mg/kg bb

1.4400*

.2964

.001

.553

2.327

EEPK 200 mg/kg bb

.6000

.2964

.291

-.287

1.487

1.3200*

.2964

.002

.433

2.207

Furosemid 10
mg/kg bb

EEPK 100

Kontrol CMC na 0.5%

87

mg/kg bb

EEPK 150
mg/kg bb

EEPK 200
mg/kg bb

-1.3200*

.2964

.002

-2.207

-.433

EEPK 150 mg/kg bb

.1200

.2964

.994

-.767

1.007

EEPK 200 mg/kg bb

-.7200

.2964

.148

-1.607

.167

1.2000*

.2964

.005

.313

2.087

-1.4400*

.2964

.001

-2.327

-.553

EEPK 100 mg/kg bb

-.1200

.2964

.994

-1.007

.767

EEPK 200 mg/kg bb

-.8400

.2964

.069

-1.727

.047

2.0400*

.2964

.000

1.153

2.927

-.6000

.2964

.291

-1.487

.287

EEPK 100 mg/kg bb

.7200

.2964

.148

-.167

1.607

EEPK 150 mg/kg bb

.8400

.2964

.069

-.047

1.727

Furosemid 10 mg/kg bb

Kontrol CMC na 0.5%
Furosemid 10 mg/kg bb

Kontrol CMC na 0.5%
Furosemid 10 mg/kg bb

*. The mean difference is significant at the 0.05 level.

ANOVA
Volume_Urin_Jam_Ke_4
Sum of Squares
Between Groups
Within Groups
Total

df

Mean Square

21.956

4

5.489

4.044

20

.202

26.000

24

F

Sig.

27.146

.000

Post Hoc Tests
Multiple Comparisons
Volume_Urin_Jam_Ke_4
Tukey HSD
(I)

95% Confidence Interval

Mean

Kelompok_Penguj (J)

Differenc

Std.
Error

Upper

Bound

Bound

ian

Kelompok_Pengujian

e (I-J)

Kontrol CMC na

Furosemid 10 mg/kg bb

-2.7600*

.2844

.000

-3.611

-1.909

EEPK 100 mg/kg bb

-1.3000*

.2844

.002

-2.151

-.449

EEPK 150 mg/kg bb

-1.3400*

.2844

.001

-2.191

-.489

EEPK 200 mg/kg bb

-2.2000*

.2844

.000

-3.051

-1.349

Kontrol CMC na 0.5%

2.7600*

.2844

.000

1.909

3.611

EEPK 100 mg/kg bb

1.4600*

.2844

.000

.609

2.311

0.5%

Furosemid 10
mg/kg bb

88

Sig.

Lower

EEPK 100 mg/kg
bb

EEPK 150 mg/kg
bb

EEPK 200 mg/kg
bb

EEPK 150 mg/kg bb

1.4200*

.2844

.001

.569

2.271

EEPK 200 mg/kg bb

.5600

.2844

.316

-.291

1.411

1.3000*

.2844

.002

.449

2.151

-1.4600*

.2844

.000

-2.311

-.609

EEPK 150 mg/kg bb

-.0400

.2844

1.000

-.891

.811

EEPK 200 mg/kg bb

-.9000*

.2844

.035

-1.751

-.049

Kontrol CMC na 0.5%

1.3400*

.2844

.001

.489

2.191

-1.4200*

.2844

.001

-2.271

-.569

EEPK 100 mg/kg bb

.0400

.2844

1.000

-.811

.891

EEPK 200 mg/kg bb

-.8600*

.2844

.047

-1.711

-.009

Kontrol CMC na 0.5%

2.2000*

.2844

.000

1.349

3.051

Furosemid 10 mg/kg bb

-.5600

.2844

.316

-1.411

.291

EEPK 100 mg/kg bb

.9000*

.2844

.035

.049

1.751

EEPK 150 mg/kg bb

.8600*

.2844

.047

.009

1.711

Kontrol CMC na 0.5%
Furosemid 10 mg/kg bb

Furosemid 10 mg/kg bb

*. The mean difference is significant at the 0.05 level.

ANOVA
Volume_Urin_Jam_Ke_5
Sum of Squares
Between Groups
Within Groups
Total

df

Mean Square

26.528

4

6.632

4.112

20

.206

30.640

24

F
32.257

Sig.
.000

Post Hoc Tests
Multiple Comparisons
Volume_Urin_Jam_Ke_5
Tukey HSD
(I)
Kelompok_Peng
ujian

95% Confidence Interval

Mean

(J) Kelompok_Pengujian

Differenc

Std.

e (I-J)

Error

Sig.

Lower

Upper

Bound

Bound

Kontrol CMC na Furosemid 10 mg/kg bb

-2.8200*

.2868

.000

-3.678

-1.962

0.5%

-1.2800*

.2868

.002

-2.138

-.422

EEPK 100 mg/kg bb

89

Furosemid 10
mg/kg bb

EEPK 100
mg/kg bb

EEPK 150
mg/kg bb

EEPK 200
mg/kg bb

EEPK 150 mg/kg bb

-1.5200*

.2868

.000

-2.378

-.662

EEPK 200 mg/kg bb

-2.6800*

.2868

.000

-3.538

-1.822

Kontrol CMC na 0.5%

2.8200*

.2868

.000

1.962

3.678

EEPK 100 mg/kg bb

1.5400*

.2868

.000

.682

2.398

EEPK 150 mg/kg bb

1.3000*

.2868

.002

.442

2.158

EEPK 200 mg/kg bb

.1400

.2868

.988

-.718

.998

1.2800*

.2868

.002

.422

2.138

-1.5400*

.2868

.000

-2.398

-.682

EEPK 150 mg/kg bb

-.2400

.2868

.916

-1.098

.618

EEPK 200 mg/kg bb

-1.4000*

.2868

.001

-2.258

-.542

1.5200*

.2868

.000

.662

2.378

-1.3000*

.2868

.002

-2.158

-.442

EEPK 100 mg/kg bb

.2400

.2868

.916

-.618

1.098

EEPK 200 mg/kg bb

-1.1600*

.2868

.005

-2.018

-.302

2.6800*

.2868

.000

1.822

3.538

-.1400

.2868

.988

-.998

.718

EEPK 100 mg/kg bb

1.4000*

.2868

.001

.542

2.258

EEPK 150 mg/kg bb

1.1600*

.2868

.005

.302

2.018

Kontrol CMC na 0.5%
Furosemid 10 mg/kg bb

Kontrol CMC na 0.5%
Furosemid 10 mg/kg bb

Kontrol CMC na 0.5%
Furosemid 10 mg/kg bb

*. The mean difference is significant at the 0.05 level.

90

Lampiran 18. Hasil data statistik ANAVA dengan Uji Tukey
Hasil perhitungan nilai pH urin secara ANAVA
ANOVA
Nilai_pH
Sum of Squares

df

Mean Square

Between Groups

.018

4

.004

Within Groups

.304

20

.015

Total

.322

24

F

Sig.
.289

.881

Post Hoc Tests
Multiple Comparisons
Nilai_pH
Tukey HSD
(I)
Kelompok_Peng (J)
ujian

Kelompok_Pengujian

CMC-Na 0,5%

Furosemid 10 mg/kg bb

Furosemid 10
mg/kg bb

EEPK 100
mg/kg bb

EEPK 150
mg/kg bb

95% Confidence Interval

Mean
Difference

Std.

(I-J)

Error

Sig.

Lower

Upper

Bound

Bound

-.0200

.0780

.999

-.253

.213

EEPK 100 mg/kg bb

.0200

.0780

.999

-.213

.253

EEPK 150 mg/kg bb

-.0200

.0780

.999

-.253

.213

EEPK 200 mg/kg bb

-.0600

.0780

.936

-.293

.173

CMC-Na 0,5%

.0200

.0780

.999

-.213

.253

EEPK 100 mg/kg bb

.0400

.0780

.985

-.193

.273

EEPK 150 mg/kg bb

.0000

.0780

1.000

-.233

.233

EEPK 200 mg/kg bb

-.0400

.0780

.985

-.273

.193

CMC-Na 0,5%

-.0200

.0780

.999

-.253

.213

Furosemid 10 mg/kg bb

-.0400

.0780

.985

-.273

.193

EEPK 150 mg/kg bb

-.0400

.0780

.985

-.273

.193

EEPK 200 mg/kg bb

-.0800

.0780

.840

-.313

.153

CMC-Na 0,5%

.0200

.0780

.999

-.213

.253

Furosemid 10 mg/kg bb

.0000

.0780

1.000

-.233

.233

EEPK 100 mg/kg bb

.0400

.0780

.985

-.193

.273

91

EEPK 200 mg/kg bb
EEPK 200
mg/kg bb

-.0400

.0780

.985

-.273

.193

CMC-Na 0,5%

.0600

.0780

.936

-.173

.293

Furosemid 10 mg/kg bb

.0400

.0780

.985

-.193

.273

EEPK 100 mg/kg bb

.0800

.0780

.840

-.153

.313

EEPK 150 mg/kg bb

.0400

.0780

.985

-.193

.273

Hasil perhitungan kadar natrium secara ANAVA
ANOVA
Kadar_Natrium
Sum of Squares

df

Mean Square

Between Groups

9578.435

4

2394.609

Within Groups

1482.481

20

74.124

11060.916

24

Total

F
32.305

Sig.
.000

Post Hoc Tests
Multiple Comparisons
Kadar_Natrium
Tukey HSD
(I)

95% Confidence Interval

Mean

Kelompok_Peng (J)

Difference

Std.

(I-J)

Error

Upper

Bound

Bound

ujian

Kelompok_Pengujian

CMC-Na 0,5%

Furosemid 10 mg/kg bb -56.61400* 5.44515

.000

-72.9079

-40.3201

EEPK 100mg/kg bb

-29.61800* 5.44515

.000

-45.9119

-13.3241

EEPK 150 mg/kg bb

-33.19000* 5.44515

.000

-49.4839

-16.8961

EEPK 200 mg/kg bb

-49.12800* 5.44515

.000

-65.4219

-32.8341

CMC-Na 0,5%

56.61400* 5.44515

.000

40.3201

72.9079

EEPK 100mg/kg bb

26.99600* 5.44515

.001

10.7021

43.2899

EEPK 150 mg/kg bb

23.42400* 5.44515

.003

7.1301

39.7179

EEPK 200 mg/kg bb

7.48600 5.44515

.650

-8.8079

23.7799

29.61800* 5.44515

.000

13.3241

45.9119

Furosemid 10 mg/kg bb -26.99600* 5.44515

.001

-43.2899

-10.7021

Furosemid 10
mg/kg bb

EEPK 100mg/kg CMC-Na 0,5%
bb

92

Sig.

Lower

EEPK 150 mg/kg bb

-3.57200 5.44515

.963

-19.8659

12.7219

EEPK 200 mg/kg bb

-19.51000* 5.44515

.014

-35.8039

-3.2161

EEPK 150

CMC-Na 0,5%

33.19000* 5.44515

.000

16.8961

49.4839

mg/kg bb

Furosemid 10 mg/kg bb -23.42400* 5.44515

.003

-39.7179

-7.1301

EEPK 100mg/kg bb

3.57200 5.44515

.963

-12.7219

19.8659

EEPK 200 mg/kg bb

-15.93800 5.44515

.057

-32.2319

.3559

CMC-Na 0,5%

49.12800* 5.44515

.000

32.8341

65.4219

-7.48600 5.44515

.650

-23.7799

8.8079

EEPK 100mg/kg bb

19.51000* 5.44515

.014

3.2161

35.8039

EEPK 150 mg/kg bb

15.93800 5.44515

.057

-.3559

32.2319

EEPK 200
mg/kg bb

Furosemid 10 mg/kg bb

*. The mean difference is significant at the 0.05 level.

Hasil perhitungan kadar kalium secara ANAVA
ANOVA
Kadar_Kalium
Sum of Squares
Between Groups
Within Groups
Total

df

Mean Square

1634.840

4

408.710

482.386

20

24.119

2117.225

24

F
16.945

Sig.
.000

Post Hoc Tests
Multiple Comparisons
Kadar_Kalium
Tukey HSD
(I)

95% Confidence Interval

Mean

Kelompok_Peng (J)

Difference

Std.

(I-J)

Error

Upper

Bound

Bound

ujian

Kelompok_Pengujian

CMC-Na 0,5%

Furosemid 10mg/kg bb -24.14400* 3.10608

.000

-33.4385

-14.8495

EEPK 100 mg/kg bb

-7.21000 3.10608

.009

-16.5045

2.0845

EEPK 150 mg/kg bb

-10.85200* 3.10608

.017

-20.1465

-1.5575

EEPK 200 mg/kg bb

-15.50400* 3.10608

.001

-24.7985

-6.2095

24.14400* 3.10608

.000

14.8495

33.4385

Furosemid

CMC-Na 0,5%

93

Sig.

Lower

EEPK 100 mg/kg bb

16.93400* 3.10608

.000

7.6395

26.2285

EEPK 150 mg/kg bb

13.29200* 3.10608

.003

3.9975

22.5865

EEPK 200 mg/kg bb

8.64000 3.10608

.076

-.6545

17.9345

EEPK 100

CMC-Na 0,5%

7.21000 3.10608

.009

-2.0845

16.5045

mg/kg bb

Furosemid 10mg/kg bb -16.93400* 3.10608

.000

-26.2285

-7.6395

EEPK 150 mg/kg bb

-3.64200 3.10608

.766

-12.9365

5.6525

EEPK 200 mg/kg bb

-8.29400 3.10608

.095

-17.5885

1.0005

10mg/kg bb

EEPK 150

CMC-Na 0,5%

10.85200* 3.10608

.017

1.5575

20.1465

mg/kg bb

Furosemid 10mg/kg bb -13.29200* 3.10608

.003

-22.5865

-3.9975

EEPK 100 mg/kg bb

3.64200 3.10608

.766

-5.6525

12.9365

EEPK 200 mg/kg bb

-4.65200 3.10608

.576

-13.9465

4.6425

15.50400* 3.10608

.001

6.2095

24.7985

-8.64000 3.10608

.076

-17.9345

.6545

EEPK 100 mg/kg bb

8.29400 3.10608

.095

-1.0005

17.5885

EEPK 150 mg/kg bb

4.65200 3.10608

.576

-4.6425

13.9465

EEPK 200
mg/kg bb

CMC-Na 0,5%
Furosemid 10mg/kg bb

*. The mean difference is significant at the 0.05 level.

94