Urang Sunda di Lingkungan Indonesia.

o Se/as a o Rabu
4
5
6
20
21

o Mar
U rang



7
22

OMei

Sunda

di


o SabtudcbaZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFED
o Minggu

9
10
11
12
13DCBA
14
15
16
24
25
26
2 7
2 8
29
30
31


8
23

OApr

0 Jumat

Kamis

OJun

0

OJu/

Ags

OSep

OOkt


ONov

ODes

L in g k u n g a n I n d o n e s ia
B ia n ta r a

p a n a m p ia n

ti U n iv e r s ita s

He

g e la r D R

P a d ja d ja r a n

T g . 31 J a n u a r i 2011


2
K u A jip R o s id i

am arentah

P

A sing

dina

taun

ngaw angun

K om ite

pikeun

ngalaksana-


geus kauninga, riungan anu ayeuna diseout

jeung kaputusan

urang
pribum i
jeung
urang
W etan
(C ina, A rab). V olksraad

K onzi es P em uda
teh diayakeunana
ku
organisasi-organisasi pam uda nu diadegke-

sakabeh organisasi pam uda

A nggota

Jum lahna

ti taun 1919 nepi ka pam arenbubar

V olksraad
henteu

diganti

angger.

sraad anu m unggaran

(1919-1942).
saban

taun.

A nggota V olk-


(1919-1920) jum lah-

na aya 39 urang, ~ ::'ang priburnina aya 17
urang,
urang
S undana
ngan saurang
(R A .A .
A hm ad
D jajadiningrat,
bupati
S erang). A nggota V olksraad taun 19241925, kabehna aya 53 urang, urang pribu:nina aya 22 urang, urang S undana aya
duaan (R.A.f_ A hrnad D jajad'ningrat jeung
K -A .A . W iranatakccsoem ah,
bupati B andung). A nggota V olksraad taun 1929-1930
aya 65 urang, urang pribum ina
aya 26
urang, urang S undana aya duaan (R A ..A ..
A hm ad D jajadiningrat, R A W iranatakoe
soem ah jcung R . Idih nu ngaga.iti R A A .


un di lingkungan

para

Jong

B atak

R oekoen

(pam uda

(pam uda

S unda),

hiji seler

ngagunakeun basa S unda, dina taun 1929

(sabada K ongres P am uda 1928)jadi ngagu-

B atak),
Jong

S ekar
C elebes

para pam uda
teh, yen m aranehanana
m iboga cita-cita anu sarua nyaeta ngam ajukeun bangsa-bangsa (beh dieu jadi sel p r
bangsa) m asing-rnasing
sarta
nyanghareupan rnusuh anu sarua deuih, nyaeta
urang deungeun m u ngajajah (W aianda).
K u lantaran kitu tim b»l kahayang pikeun

M ei 1926 jeung 27-28 O ktober 1928), para
pam uda teh ngarum uskeun cita-citana anu
ayeuna disebut "S um pah P em uda", nyaeta

K arni putera dan puteri Indonesia m engaku bertum pah darah yang satu, T anah

C ianjur jeung

RA

W iranatakoesoem ah).

A nggota V olksraad taun 1939-1940, aya 63
urang, urang pribum ina
aya 29 urang,
urang S un+ ana aya tiluan (R O to Iskandardinata,
R .A .A . S oeria K artalegaw a
jeung R T .A . A bas N ataatrnadja).
S unda

ngan

R ata-rata


kl. 10% tina jum lah

Indonesia;
K arni putera
ngaku berbangsa

dan puteri

Indonesia

m e-

yang satu, B angsa Indo-

urang pribum i anu jadi anggota V olksraad

nesia;

saban taunna.Itr)

K arni putera dan puteri Indonesia m enjunjung bahasa persatuan,
B ahasa Indonesia.

P am uda
S unda
lain bae m ilu
K ongres P am uda boh anu diayakeun

dina
taun

1926 boh anu diayakeun taun 1928, tapi
aktif ti anggalna keneh, W akil ti organisasi
S ekar R oekoen (i919-1928) m ilu aktif dina
konperensi organisasi-organisasi pam uda ti
Indonesia

dina tg. 15 N ovem ber

1925 anu ngabadam ikeun

rancangan jeung

organisasi

diri, m ajalah

henteu

R T .A .

bupati

S abada

B ond (pam uda Islam ), jeung lian-lianna.
S abada aktif dina pc:joangan kadaerahan
saw atara taun tim bul kasadar di kalangan

ngarum uskeun
cita-citana tea. N ya sabada
ngayakeun dua kali kongres (30 A pril - 2

N ataatm adja,

basa Indonesia.

S ekar R oekoen ge henteu m edal deui.

urang, pribum ina
aya 29 urang, urang
S undana aya tiluan (R O to Iskandardinata,
S oeria

nakeun

S ekar R oekoen ngabubarkeun

(pam uda
S ulaw esi),
Jong
S um atranen
B ond (pam uda S um atra), Jong Islarnieten

ngayakeun
konsolidasi
di antara rnaranehanana
ku ngayakeun kongres (istilan
anu digunakeun harita "kerapatan") pikeun

A bas

nu aya ngahiji

(pam uda
A m bon),

pam uda

L angsa, kayaning
Jong Java
Jaw a), Jong A m bon (pam uda

K ongre= P ernuda sangkan

dina crganisasi P em uda Indonesr-. M ajalah
S ekar R oekoen anu ti barang m edal (1921)

D jajadiningrat
di satengahing
jalan).
A nggota V olksraad taun 1':134-1935 aya 65

sakuliah

eta S um pah

P am uda. O rganisasi S ekar R oekoen jadi
anu pangheulana
ngabubarkeun
diri luyu

H india-W alanda

urang

keun jeung m ilu ngikrarkeun

keun K ongres P am uda 1926, sanajan henteu aya catetan naon bae hojahna. C ara nu

lum angsung
tah

W alanda

1919
ngadegkeun
V olksraa-I
(D ew an R ahayat) anu anggotana
diw angun ku
urang W alanda,

N ya S um pah

P em uda anu jadi pangindi-

tan jeung pananjeuran bangsa jeung nagara
Indonesia teh. O rganisasi S ekar R oekoen
anu dina K ongres P am uda diw akilan ku A .
H am am i (? - ?) jeung W aktoe (? - ?),
ngaw akilan urang S unda dina ngarurnus-

H anjakal para aktivis S ekar R oekoen teh
aya anu kapapay

raratanana

- da

henteu aya nu nganggap perIu m apaykeunana, bubuhan urang S unda m ah henteu
nganggap penting kana sajarah. (N gan A .
H am am i
cenah kungsi jadi dokter
di
S ukaburni, tapi henteu kapaluruh
naon
aktivitasna salian ti ngurus nu gering ataw a
ngurus rum ah sakit). P adahal dina m ajalah
S ekar R oekoen teh katingal

aya saw atara

pokal anu m erenah lam un m eunang perhatian anu daria, M yaning pokal ngayakeun
gerakan anti titel via P akum pulan

A nn T itet

anu dipingpin ku M oeham m ad M oehjiddin
(?-?). T ujuanana antarana ngalcungitkeun
gelar "R aden" anu dina m angsa harita jadi
tanda kam enakan ataw a turunan m enak sanajan

eta gelar

bisa

dibeuli

lam un

nu

hayangeunana
nyum ponan
sarat-sarat nu
geus ditangtukeun. C ontona usahaw an toko
buku jeung parnedal M .I. P raw iraw inata (?
- ?)j(*'L.), beh uieu jadi R .I. P raw iraw inaia
nyaeta sanggeus ngarnajukeun

perm uhun-

an sarta nyum ponan
sarat-saratna
ka
pam arentah - sanajan balarea m ah angger
bae nyebutna "toko buku M .I.", henteu
"toko buku R I."

P okal anti titel teh - sana-

jan aya nu henteu nyatujuan - nuduhkeun
yen di kalangan urang S unda harita aya nu
geus m iboga gagasan dernokrasi L lU nganggap yen m anusa m ah satata satahapan, da
gelar teh tim bulna di m asarakat feodal anu
ngabeda-bedakeun
barkat m anusa.
G agasan dem okrasi teh ahirna jadi dasar

Mangle No. 2310

20

K llp ln g

H u m a.

an p acl

2011

Usulna ditarirna. Pamarentah balatentara
nagara Republik Indonesia.
Jepang
ngadegkeun
Peta
(Pernbela
Dina perjuangan
saterusna enggoning
Tanahair) nu ngalatih para pamuda ti sakuusaha ngaleupaskeun
din tina pangjajah
liah Indonesia pikeun jadi perwira. Pamuda
deungeun, urang Sunda ge rea anti aktif,
Sunda anu marilu dilatih di Peta aya anu
bubuhan
rea organisasi perjuanu.. (I katuluyna
jaradi
perwira
tinggi TNI di
bangsaan anu diadegkeun jeung tumuwuh
PNf (Partai
di Tatar Sunda kayaning
antarana Umar W irahedikusumah
(1924 -Nasional
Indonesia),
PNI Pendidikan,
7), Akil Prawiradiredja
(1924-2000),
Partindo (Partai Indonesia) jeung lianna.
Ibrahim Adjie (192::;-1999), Amir M ahmud
Dalah Sarekat Islam anu diadegkeun di Solo,
(1923-1995), jeung rea deui tapi prosentasinajeung nu ti seler sejen henteu luhur. Para
sumebama gancang pisan di Tatar Sunda.
perwira Peta jeung sawatara perwira KNIL
M ernang aya hal anu nimbulkeun
tanlulusan Breda teh beunang disebutkeun anu
datanya, naon sababna anu ngaluluguan
sabada Republik Indonesia ngadeg ngawanngaradegkeun
partey-partey
perjoangan
gun angkatan bersenjata urang, Penting pernasional di Tatar Sunda (Bandung) teh lain
anan M ayjen Didi Kartasasrnita (1911-1996)
urang Sunda, nepi ka henteu aya urang
dina ngawangun katentaraan
urang, tapi
Sunda anu jadi pamingpinna anu urama.
henteu lila kageser ku mane peuntas, nepi
PNI diadegkeun ki: Sukarno, Sabada PiiI
ka anjeunua pundung, medal sila ti kateububar hi sabab Sukarno ditangkep, Sjahrir
taraar •.(" 4). Dina buku Siapa Dia? susunan
jeung Hatta ngadegke.m PNI-Pendidikan,
Harsja W . Pzchtiar ngeunaan perwira tinggi
sarta
Sartono
ngadegkeun
Partindo.
Sanajan tangtu anggotana (sarta anu jadi
TNI AD, tina jumlah kl. 1258 perwira tinggi
korban)
mah rereana urang Sunda, sarta . TNI AD nu dimuat riwayatna dina eta buku,
aya urang Sunda anu diuk dina pingpinan,
ngan aya kl. 74 urang Sunda.Pg).
Parnarentah
balatentara
Jepang
tapi lain anu utama. Di PNI aya Gatot
ngadegkeun
Chew
Sangi-In
(Dewan
M angkoepradja
(1898-1968),
M askoen
Pertimbangan Fuseur) nu ditugaskeun pikeSoemadiredja (1907-1986), ieung Soepriaun mantuan
pamarentah di tingkat pusat
dinata (7--7). W aktu PNI bubar, Gatot asup
:u, Partindo, M askoen jeung Soepriadinata
jeung Shu . Sangi-In di tingkat daerah.
M aksudna sangkan urang Indonesia
aktif
ka PNI Pendidikan. Tapi angger henteu jadi
ngalakukeun
jJartisipasi dina ngaheuyeuk
pamingpinna
anu utama. Di PNI Pendidikan, aya Sastra (1898-7) nu ku Sjahrir ku
pam arentahan.
Aya 23 anggota
anu
anjeun dianggap guru, tapi henteu muncul
diangkat
ku Saiko Shikikan (Panglima
Tertinggi), urang Sunaana aya opatan, nyaedina kaparningpinau nasional.Pg).
Para pamingpin
Sunda umumna aktif
ta KH. Abdoel Halim (1887-1962;, Prof.
dina organisasi kasundaan jeung kaagaHoesein Djajadiningrat (1886-1960), M r. R
Samsoedin, jeung R Oto Iskandarclinata maan. Di Pagoejoeban
Pasoendan
anu
diadegkeun dina taun 1913, upamana aya
ngan kacek hijijeungjumlah
urang Cina anu
Otto Koesoemasocbrata (1995-7), Lukman
diangkat jadi anggota Chuo Sang In - tiluan.
Djajadiningrat (1891-1944), Oto IskandarHartina ngan kira-kira
15% .ina jumlah
dinata (1897-1945),
Erna Poeradiredja
kabehanana,
Beh dieu memang aya deui
Ir. Djuanda,
Ir. Oekar
(1902-1976),
urang Sunda anu jadi anggota Chfio SangiBratakusuma,
jeung sawatara urang deui.
In nu ngawakilan daerah-daerah kayaning
Di orgar.isasi PUI (Persatuan Umat Islam)
RL Singadilaga (7 -- 7, Jakarta),
M .S.
aya KH. H. Abdoel Halim (1887-1962), di
Sendjaja (1890-1961, Priangan), jeung RZ
;,;:~r A l-Ittihcdiyatul Islamiyah) aya KH. Soeria Kanalegawa (? - ?, Banten). Tapi
Ahmad Sanusi (1888-1950)
sanajanjumlahna
urang Sunda teh nambaRea partey anu diadegkeun dina taunhan (jadi genepan) lamun diitung prosentaun 1930-an, tapi henteu aya urang Sunda
tasina mah malah turun, henteu nepi ka
anu jadi pamingpinna
tur nembongkeun
15% , da jumlah anggota
kabehanana ge
kapamingpinan
anu
pinunjul
sarta
narnbahan.jadi
43 urang.(*6).
ngalak'Ukeun tindakan-tindakan
anu gede
Sanajan dasar diangkatna jadi anggota
, hartina
dina enggoning
merjuangkeun
Chuo Sangi-In teh henteu dumasar kana
kamerdekaan bangsa ..
asal muasal selerna - cara KH. Abdoel

3
D

ina mangsa dijajah ku Jepang, Oto
Iskandardinata babarenganjeung
Bung
Karno katut Bung Hatta ngagedurkeun
sumanget kabangsaan ku jalan gawe bareng
J~ung tentara Jepang. Tokoh urang Sunda
lianna anu muncul dina jaman Jepang teh
Gatot M angkoepradja
anu ngusulkeun ka
pamarentah
balatentara
Jepang sangkan
para pamuda Indonesia dilatih katentaraan.

Mangle No. 2310

Halim uparr.ana,
diangkatna
minangka
wakil golongan Islam - tapi nu diangkat jadi
anggota Chuo Sangi In teh ngagambarkeun
yen dinajagat kapamingpinan nasional harita, urang Sunda nu manggung teh ngan etaetana. M aksud teh harita henteu rea urang
Sunda di panggung nasional, nepi ka henteu
rea piliheunana lamun rek diangkat teh.
Sanggeus parnarentah Jepang di Tokyo
netepkeunyen Indonesia bisa ngumumkeun
kamerdikaanana
iraha bae, diwangun
Badan Penyelidik Usaha-usaha
Persiapan
Kernerdekaan
Indonesia
(BPUPKf).
Anggotana rereana anggota Chuo Sang-In

ditambah
ku tokoh-tokoh
masarakat
antarana nu tadinajadi panasehat pamarentah Jepang. Anggota BPUPKr jumlahna 68
urang, di antarana aya sawelas urang Sunda
nyaeta Dr. M r.. R. Soelaiman
Effendi
Koesoemaatmadja
(1903--?),
R.AA
M.
W iranatakusumah
(1888-1965),
KH.
Abdoel Halim (1887-1962), Prof. Dr. P A
Hoesein
Djajadiningrat (1886-1960), M r.
M aria Ulfah Santoso (1911-1988), KH,
Ahmad Sanoesi (1888-1950), Prof. Dr. R
Djenal Asikin W idjajakoesoema (1891-?),
R Oto Iskandardinata, M r. R. Samsoeddin,
KH.
Abdoel Fattah Hasan (1912-19497)
Tapi nu
jeung R Asikin Natanegara.Py),
nyusun eta buku ngan bisa ngumpulkeun 64
urang anggota, Nu opatan deui henteu
kapaluruh, Ngan dina bukuna Deliar Noer,
KNIP, Kornite Nasional Indonesia Pusat,
Parlernen Indonesia 1945-195J, aya Daftar
Anggota PPKr (Panitia Persiapan Kemerdekaan Indonesia) nujumlahna 3C urang, di
antarana aya 4 urang Sunda, tur dua di
antarana urang Sunda anu henteu disebut
dina buku nu disusun ku M PB M anus,
nyaeta W ikana jeung M r. Iwa Koesoemasocmantri, Nu disebut ku Deliar Noer
PPKr teh lemb=ga anyar anu diwangun ku
para pejuang
karnerdekaan
Indonesia,
ssbab aya nu nganggap yen BPUPKr mah
jieunan Jepang. Diua BPUPKr nu jumlah
anggotana 68 urang, lamun nu duaan tea
diasupkeun urang Sundana jadi 14 urang,
hartina kl, 20% . Dina PPKT aya 30 urang
anggota, di antarana
aya opatan urang
Sunda, hartina Id. 11'Al.(*8)

Katerangan:
*1. Tingali Verhadelingen van den Volksraaci
nu medal saban taun
*2. M dina-M 'I. Prawirawinata teh pondok..a tina "M as'', gelar
sahandapeun
"Raden"
*3. Tingali "M akna Sjahrir untuk Sastra dan
Sastra untuk Sjahrir", dina buku H.
Rosihan Anwar (ed)M engenang
Sjahrir
(Jakarta, Gramedia, 1980).
.
*4. Tingali Tatang
Sumarsono,
Didi
Kartasasmita Pengabdian bagi Kernerdekaan (Jakarta, Pustaka Jaya, 1993) ..
*5. Tingali
Perwira

Harsja
Tinggi

Bachtiar, Siapa Dia?
1Nl AD (Jakarta.

Djambata= 1988),
*6. Tingali Arniati
Prasedyawati
Herkusumo, ChG..oSangi-In, Dewan Pertimbangan Pusat pada masa pendudukan
Jepang (Jakarta, Rosda Jayaputra, 1984),
k. 115-121.
*7. Tingali M PI3 M anus spk., Tokoh-tokoh
Badan Penyelidik Usaha-usaha Persiapan
Kemerdekaan
Indonesia,
dua
jilid,
(Jakarta, Depclibud, 1993).
*8. Tingali Deliar Noer & Akbarsyah, KNIP
Kornite
Nasional
.Indonesia
Pusat,
Parlemen Indonesia i945-1950 (Jakarta,
Yayasan Risalah, 200S), k. 363.

21