Urang Sunda di Lingkungan Indonsia.
1I1IlOllfl1jH~
cbaZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA
o Senin
2
17
OJan
•
3
18
4
19
OPeb
•
o
Se/asa
5
6
20
21
Mar
OApr
o Kamis
Rabu
7
22
OMei
0 Jumat
o Sabtu o Minggu
9
10
11
12
13
14
15
24
25
26
27
28
29
30
31
OJun
OJu/
0 Ags OSep
OOkt
ONov
ODesA
8
23
Sunda d i
L i n g k u n g a n In d o n e sia
B i a n t a r a p a n a m p ia n g e l a r D R He
U rang
ti U n iv e r s ita s
P a d ja d ja r a n
T g . 31 J a n u a r i 2011
3
K u A jip R o s id i
k'tu ngadeg K N IP (K om ite
N asional Indonesia P usat),
dina
periode
K asm an
S ingodim edjo jadi K etua,
kabehna aya
137 urang anggota, di
antarana aya 14 urang S unda, hartina
ngan 10% leuw ih saeutik. T api dina
susunan B P (B adan P ekerja) K N IP nu
ngalam an parobahan sababaraha kali,
urang S unda nu diuk di dinya ngan
saurang, nyaeta S jafruddin P raw iranegara
W
(1911-1989),
ditam bah ku W akil Jaw a
B arat nu lain urang S unda. M alah w aktu
S jafruddin diangkat jadi M enteri K euangan dina K abinet S jahrir Ill, nu aya di B P
K N IP ngan w akil Jaw a B arat nu lain urang
S unda tea. D ina w aktu sidang plene K N IP
di M alang (1947) anu nangtukeun pulitik
nagara, anggotana aya 217 urang, ditam bah ku 263 anggota anyar. D i antara
anggota nu 217 tea, urang S undana aya 20
urang, jadi kurang ti 10% . D ina anggota
tam bahan anu 263 urang, urang S undana
aya 22 urang, jadi angger kurang ti 10% .
D ina w aktu sabada proklam asi kam erdikaan W alanda ngadatangkeun tentara
N IC A da hayang ngajajah deui Indonesia,
urang S unda ge aktif berjoang sacara fisik
ngabela kam erdikaan bangsa jeung nagarana. L ain saeutik urang S unda anu jadi
korban dina perjoangan kam erdikaan
m angsa revolusi fisik (1945-1949).
O to
Iskandardinata ditelasan lain ku m usuh
tapi cenah ku para pam uda anu henteu
satujueun kana ucapan ataw a tindakan
O to dinajam an Jepang. N geunaan hal itu,
nepi ka ayeuna oge tacan tetela da usaha
m aluruh kajadian anu saenyana henteu
nepi ka tutas.
N u m atak helok nu diangkat jadi
G ubernur Jaw a B arat jeung P anglim a
D ivisi S iliw angi - pasukan T N T di Jaw a
B arat-lain urang S unda. N u diangkat jadi
G ubernur Jaw a B arat nu m unggaran apan
S utardjo
K artohadikusum o,
w aktu
anjeunna
m undur
diganti ku D atuk
D jam in -lain urang S unda deui bae. K itu
deui anu diangkat jadi P anglim a D ivisi
S iliw angi nu m unggaran lain urang S unda,
tapi urang B atak. P rovinsi jeung D ivisi
lianna m ah c:: sakuii.,'. Indonesia asa
kabeh ge ngangkat gubernur jeung panglim ana teh anggota seler pituin urang dinya.
H al ieu bisa dihartikeun (1) urang S unda
m ah rasa nasionalism ena geus luhur, geus
m eruhkeun rasa kadaerahanana nepi ka
nganggap saha bae urang Indonesia bisa
dijungjung-Iungguh jadi pam im pin naon
bae di T atar S unda, ataw a (2 ) henteu aya
urang S unda anu m erenah diangkat jadi
gubernur Jaw a B arat ataw a panglim a
D ivisi S iliw angi. L ain hartina henteu aya
urang S unda anu jadi perw ira T N I. T api
perw ira-perw ira anu ngaw angun pasukan
pikeun ngalaw an W alanda di T atar S unda
m em ang lain ngan urang S unda bae, sanajan ari para prajuritna m ah m eh kabeh
urang S unda. D i sagigireun pasukan anu
dipingpin ku urang S unda kayaning
B atalyon
A bm ad
W iranatakusum ah
(1925-1999),
B atalyon N asuhi (1923--?),
B atalyon S ukanda B ratam anggala (19171994),
B atalyon D aeng K osasih (7--7),
B atalyon A ffandi (7--7), B atalyon P rijatna
(1. 1929) jeung lianna, apan aya B atalyon
L ucas K ustarjo (Jaw a), B atalyon S ugiharto
(Jaw a),
B atalyon
T obing
(B atak),
B atalyon K em al Idris (M inang), B atalyon
R ivai (M inang),
jeung lianna. D ivisi
S iliw angi diw angun ku lim a brigade, tapi
opat
brigade kom andanna lain urang
S unda, nyaeta B rigade Ill/S uryakencana
koinandanna
L etkol A .E . K aw ilarang,
B rigade
H l/K iansantang, kom andanna
M ayor R am be, B rigade IV/G untur kom andanna
M ayor D aan Jachja,
B rigade
G unungjati kom andanna L etkol A bim anyu. M ernang geus ti behditu keneh rea
seler Iian anu ngalum bara di T atar S unda,
pangpangna ku sabab P am arentah H india
W alanda
rea ngadegkeun
sakola di
B andung anu henteu aya di tem pat lianna
kayaning
H IK (S akola R aja), A M S -A ,
H B ~ , T H S (T echnische H ogere S chool) nu
engkena jadi !T B jeung lianna. S anajan di
saw atara ternpat sejen ge aya saw atara
sakola eta, tapi jum lahna saeutik pisan
nepi ka rea nu kapaksa kudu ngum bara ka
ternpat anu bogaeun sakola eta. S akolasakola nu aya en oandung rea ngirut sisw a
ti tem pat-tem pat lian ti sakuliah Indonesia
pikeun dialajar di dinya, tur rea nu sabada
tam at teu halik deui ka lem bum a. R ea anu
terus buhuara, hirup, digaw e, ngaw angun
rum ah tangga bohjeung urang S unda boh
jeung baturna salem bur, m alah rea nu
m araot di B andung ataw a di ternpat sejen
di T atar S unda
N u kudu dipikiran nyaeta sanajan di B andung rea sakola anu henteu aya di tem pat sejen, tapijum lah urang
S unda anu ngam angpaatkeun
sakolasakola eta teh relatif henteu rea. M asih
kudu dipaluruh naon sababna, naha ku
lantaran
kam am puh
ekonom i urang
S unda henteu nyum ponan pikeun ngasupkeun budakna ka 'sakola-sakola eta,
ataw a m em ang henteu aya m otivasi pikeun diajar.
Jigana
hade
lam un
urang
cutat
kasauran D ajatH idajat
taun 1913 w aktu
anjeunna nu harita m asih jadi sisw a
S T O V IA kagungan pokal ngadegkeun
paguyuban
urang
S unda
.nyaeta
P agoejoeban P asoendan, anu dim uat dina
"V erslag P agoejoeban P asoendan T aoen
1915", kieu unina:
"D upi nu jadi lulugu nyaeta w irehing
ngem utkeun bangsa S unda kacida pisan
katilarna tina bab kam ajengan ku bangsa
sanes, sum aw onten ku bangsa Jaw a m ah,
nu ti kapungkurna oge parantos tebih
pisan »ilam a ka urang S unda, dalih ku
urang M alayu nu teu acan sakurnaha lam ina ngudagna kana kam ajengan, ayeuna
Mangle No. 2311
20
I U lp ln g
H u m .a
O npad
2011
urang Sunda parantos kenging disebatkeun kaselek, taw isna m urid di sakola
D oktor (m aksudna SfO V IA , A R ) danget
,ieu urang Sundana m ung aya 10, dupi
urang M alayu m ah sum aw onten .urang
Jaw a m ah parantos pirang-pirang, N ya
kitu deui di sakola-sakola sanes urang
Jaw a sareng urang M alayu henteu kaw on
seueurna ku urang Sunda. A nu ka nagri
w alanda m ah urang Sunda kenging keneh
dibilang, dupi urang M alayu sok surnaw onten nu kiat m ayar ongkosna, dalah nu
henteu oge cek paripaos dibelaan kulikuli, m erlukeun ka nagri W alanda ku
suhud nyiar kapinteran. M enggah ku
em u tan, upam i urang Sunda cicingeun
bae, daek-daek ka payunna hayang
nyepeng padam elan oge hese, kakaw onkeun ku bangsa sanes. B uktina ayeuna parantos sababaraha hiji urang Jaw a
sareng urang M alayu nu nyepeng dam el di
Tanah Pasundan, dupi urang Sunda m ah
m eh teu aya bae nu tiasa jeneng di nagara
deungeun."
Sabad» m eh saabad ti barang eta
kasauran diucapkeun, kaayaan urang
Sunda di Tatar Sunda asa teu aya robahna. M alah beuki ripuh. D ina m angsa eta
geus jadi, perhatian
D ajat
ayana
"sababaraha hiji urang Jaw a sareng urang
M alayu anu cepeng dam el di Tanah
Pasundan".
A yeuna m ah- geus lain
"sababaraha hiji" 2.;,::m, nepi ka geus henteu dianggap aneh. Sanajan m ernang aya
"sababaraha hiji" urang Sunda anu jeneng
di "nagara deungeun" - m aksudna di
w ilayah Indonesia luareun Tatar Sunda tapi henteu pira dibandingkeun jeung
jum lah urang Sunda ataw a jeung jum lah
"bangsa deungeun'' anu jareneng di Tatar
Sunda m ah. N epi ka lam un aya urang
Sunda anu jeneng di "nagara deungeun"
ayeuna m asih dianggap aheng. C indekna
konstatasi D ajat H idajat m eh saabad ka
tukang teh m asih m erenah lam un dilarapkeun kana kaayaan urang Sunda kiw ari di
lingkungan nasion Indonesia, m alah
kaayaanana beuki pikasediheun.
Pagoejoeban Pasoendan anu ngadegna
dipokalan ku D ajat H idajat nepi ka ayeuna
m asih keneh jum eneng, m alah tacan lila
kakara- ngayakeun kongres. Jum eneng
tapi henteu kabandungan hirupna, aya
tapi henteu karasa ayana da henteu katingal ketakna. U m um a geus m eh saratus
taun, tapi urang Sunda rereana henteu
terangeun kana ayana. K agiatanana ngan
kabandungan lam un rek ngayakeun ko"ngres jeung saw atara lila sabadana.
B ogaeun puluhan sakola, m alah bogaeun
universitas, tapi hasilna henteu acan
katingal anu nyongcolang. U niversitasna
lam un henteu salah m otona teh "pengkuh
agam ana. luhung elm una, jem bar bu-
Mangle No. 2311
dayana". Teuing nu m ana nu geus kahontal, tapi nu sidik di U npas henteu aya studi
ngeunaan budaya, basa katut sastra
Sunda. Jadi anu baris dijem barkeun ten
budaya saha?
D i B andung ayeuna, rea pisan paguron
luhur, tapi sarjana urang Sunda anu pinunjul dina w idangna m ah asa henteu
pira. U npad anu diadegkeunana antarana
ku sabab
pangdongsokna
K ongres
Pem uda Sunda (1956) ku lantaran di
B andung nepi ka harita tacan aya universitas (ITE m asih jadi bagian ti UT), henteu
acan rea ngahasilkeun sarjana urang
Sunda anu pinunjul dina paelm uan
w idangna. K itu C :cui di pazuron luhur
lianna anu aya di B andung, henteu rea
urang Sunda anu pinunjul dina elm una,
R ereana sabada jadi ahli dina w idangna
sanggeus anggeus S-3, tuluyna ngam angpaatkeun elm una pikeun neangan proyek
ataw a sabangsana anu gede m angpaatna
pikeun hirupna bae, Sakalieun nulis buku
salian ti disertasina paling ge buku panganteur kana w idangna a'1U m eunang
nyutat tina buku deungeun, langka pisan
anu nem bongkeun pikiran sorangan anu
orisinal.
C indekna c..ra dina w idang-w idang
hcuu,a, dina w idang paelm uan oge urang
Sunda anu prestasina pinunjul henteu
pirajum lahna, sanajan aya anu prestasina
pilih tanding cara Prof. D r. H oesein
[)jajadiningrat dina w idang sajarah, Prof.
D r. M ochtar K usum a-A tm adja O. 1925~
dina w idang hukum Laut anu kagungan
konsep ngeunaan W aw asan N usantara,
anu ku perjoanganana jero puluhan taun
di tingkat intem asional
ahirna diaku
ayana nagara kapuloan di dunya intem asional.
K itu deui dina w idang birokrasi nasional, dina "jam an norm al"
aya urang
Sunda anu pinunjul, nyaeta RAA A hm ad
D jajadinig.at (1877-1943) jeung R . A A
w iranatakoesoem ah (1888-1965), sabada
urang m erdeka aya A li Sadikin anu prestasina dina w aktu jadi G ubem ur Jakarta
dipikagum ku sarerea, Ir. D juanda w aktu
jadi M enteri
Pertam a
dina jam an
D em okrasi Terpim pin, apan nem bongkeun kam am puhna
dina enggoning
nyanghareupan kaayaan kesatuan bangsa
nu harita diancam burakrakan.
Tapi jum lahna,
urang Sunda anu
nyongcolang di panggung nasional teh
henteu saim bang jeung jum lah urang
Sunda anu cenah
20% tina sakum na
bangsa Indonesia.
4
Sabada
ngeunaan
urang
m eunang gam baran
peranan urang Sunda dina
lingkungan Indonesia anu kabuktian
m em ang henteu pi ra, tim bul pananya
naon sababna bet kitu? N aon sababna
prestasi urang Sunda di panggung nasional henteu saim bang jeung jum lahna anu
cenah kadua sabada Jaw a? N aon sababna
eleh upam ana ku urang B atak, urang
M inang jeung urang B ugis nu jum lahna
jauh sahandapeun urang Sunda?
D um asar kana kasauran D ajat H idajat
sam em eh
ngadegkeun
Pagoejoeban
Pasoendan (1913), Edi Ekadjati ngarum uskeun yen nu nyababkeun
urang
Sunda tinggaleun ku urang lianna teh
nyum ber kana "faktor m ental dan tingkat
pendidikan orang Sunda yang tidak m ernperlihatkan kreativitas, dinam ika, keuletan, keberania.; dan etos kerja yang tinggi"
N aha enya kitu? Tacan aya panalungtikan
anu ilm iah ngeunaan hal eta. Jadi tacan
bisa dibantah
- sanajan tacan bisa
dienyakeun deuih. N u sidik urang Sunda
rea anu sok resep ngabobodo m aneh ku
jalan nutupan kanyataan ku kekecapan
anu m atak ngeunah kana hate, cara
"urang Sunda m ah lem es budina, resep
ngelehan, sok ngaheulakeun
batur";
"urang Sunda m ah tara karooh ku kalungguhan", "urang Sunda m ah jem bar hate"
jeung sabangsana. Padahal dina kanyataan sapopoe urang nyaksian rea urang
Sunda nu tipoporose daek ngalakukeun
naon bae sangkan bisa ngahontal kalungguhan anu dipikahayang ku m anehna.
H artina rnunapek, om ongan henteu luyu
jeung kereteg angen katut kahayangna.
K am unapekan dianggap w ajar, akibat tina
feodalism e anu m asih gede pangaruhna
dina kahirupan urang Sunda, sabab feodalism e ngajurung jalm a ngan nepikc.,n
anu dianggap baris ngangeunahkeun
dunungan ataw a saluhureun bae (A B S).
Sanajan sacara resm i urang Sunda anu
jadi bagian tina bangsa jeung nagara
Indonesia anu dernokratis, tapi dina kanyataanana m ah m entalitas dem okratis
m asih jauh boh keur urang Sunda boh
keur seler bangsa lianna. U rang Sunda
anu kungsi dijajah ku M ataram (16241708), kapangaruhan ku feodalism e Jaw a,
lain ngan dina basana bae nurutan m ake
undak-usuk, tapi dina kahirupan sapopoena deuih. K a nu saluhureun pangkat
ataw a w ibaw ana, pura-pura ngahorm at,
ari ka sahandapeun ngaleyek-ngekesek,
K a luhur teu w ani nyarita satarabasna
ataw a nepikeun kahayangna,
basana
"heurin ku letah" da henteu acan sadar
kana hak-hakna w arganagara republik
dernokratis. N ya kabiasaan henteu w ani
nyarita satarabasna
anu m ukakeun
law ang kana sikep m unapek, Nu diucapkeun beda jeung. kereteg hatena, da
salilana hayang ngangeunahkeun
hate
deungeun.(h£U nca)
21
cbaZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA
o Senin
2
17
OJan
•
3
18
4
19
OPeb
•
o
Se/asa
5
6
20
21
Mar
OApr
o Kamis
Rabu
7
22
OMei
0 Jumat
o Sabtu o Minggu
9
10
11
12
13
14
15
24
25
26
27
28
29
30
31
OJun
OJu/
0 Ags OSep
OOkt
ONov
ODesA
8
23
Sunda d i
L i n g k u n g a n In d o n e sia
B i a n t a r a p a n a m p ia n g e l a r D R He
U rang
ti U n iv e r s ita s
P a d ja d ja r a n
T g . 31 J a n u a r i 2011
3
K u A jip R o s id i
k'tu ngadeg K N IP (K om ite
N asional Indonesia P usat),
dina
periode
K asm an
S ingodim edjo jadi K etua,
kabehna aya
137 urang anggota, di
antarana aya 14 urang S unda, hartina
ngan 10% leuw ih saeutik. T api dina
susunan B P (B adan P ekerja) K N IP nu
ngalam an parobahan sababaraha kali,
urang S unda nu diuk di dinya ngan
saurang, nyaeta S jafruddin P raw iranegara
W
(1911-1989),
ditam bah ku W akil Jaw a
B arat nu lain urang S unda. M alah w aktu
S jafruddin diangkat jadi M enteri K euangan dina K abinet S jahrir Ill, nu aya di B P
K N IP ngan w akil Jaw a B arat nu lain urang
S unda tea. D ina w aktu sidang plene K N IP
di M alang (1947) anu nangtukeun pulitik
nagara, anggotana aya 217 urang, ditam bah ku 263 anggota anyar. D i antara
anggota nu 217 tea, urang S undana aya 20
urang, jadi kurang ti 10% . D ina anggota
tam bahan anu 263 urang, urang S undana
aya 22 urang, jadi angger kurang ti 10% .
D ina w aktu sabada proklam asi kam erdikaan W alanda ngadatangkeun tentara
N IC A da hayang ngajajah deui Indonesia,
urang S unda ge aktif berjoang sacara fisik
ngabela kam erdikaan bangsa jeung nagarana. L ain saeutik urang S unda anu jadi
korban dina perjoangan kam erdikaan
m angsa revolusi fisik (1945-1949).
O to
Iskandardinata ditelasan lain ku m usuh
tapi cenah ku para pam uda anu henteu
satujueun kana ucapan ataw a tindakan
O to dinajam an Jepang. N geunaan hal itu,
nepi ka ayeuna oge tacan tetela da usaha
m aluruh kajadian anu saenyana henteu
nepi ka tutas.
N u m atak helok nu diangkat jadi
G ubernur Jaw a B arat jeung P anglim a
D ivisi S iliw angi - pasukan T N T di Jaw a
B arat-lain urang S unda. N u diangkat jadi
G ubernur Jaw a B arat nu m unggaran apan
S utardjo
K artohadikusum o,
w aktu
anjeunna
m undur
diganti ku D atuk
D jam in -lain urang S unda deui bae. K itu
deui anu diangkat jadi P anglim a D ivisi
S iliw angi nu m unggaran lain urang S unda,
tapi urang B atak. P rovinsi jeung D ivisi
lianna m ah c:: sakuii.,'. Indonesia asa
kabeh ge ngangkat gubernur jeung panglim ana teh anggota seler pituin urang dinya.
H al ieu bisa dihartikeun (1) urang S unda
m ah rasa nasionalism ena geus luhur, geus
m eruhkeun rasa kadaerahanana nepi ka
nganggap saha bae urang Indonesia bisa
dijungjung-Iungguh jadi pam im pin naon
bae di T atar S unda, ataw a (2 ) henteu aya
urang S unda anu m erenah diangkat jadi
gubernur Jaw a B arat ataw a panglim a
D ivisi S iliw angi. L ain hartina henteu aya
urang S unda anu jadi perw ira T N I. T api
perw ira-perw ira anu ngaw angun pasukan
pikeun ngalaw an W alanda di T atar S unda
m em ang lain ngan urang S unda bae, sanajan ari para prajuritna m ah m eh kabeh
urang S unda. D i sagigireun pasukan anu
dipingpin ku urang S unda kayaning
B atalyon
A bm ad
W iranatakusum ah
(1925-1999),
B atalyon N asuhi (1923--?),
B atalyon S ukanda B ratam anggala (19171994),
B atalyon D aeng K osasih (7--7),
B atalyon A ffandi (7--7), B atalyon P rijatna
(1. 1929) jeung lianna, apan aya B atalyon
L ucas K ustarjo (Jaw a), B atalyon S ugiharto
(Jaw a),
B atalyon
T obing
(B atak),
B atalyon K em al Idris (M inang), B atalyon
R ivai (M inang),
jeung lianna. D ivisi
S iliw angi diw angun ku lim a brigade, tapi
opat
brigade kom andanna lain urang
S unda, nyaeta B rigade Ill/S uryakencana
koinandanna
L etkol A .E . K aw ilarang,
B rigade
H l/K iansantang, kom andanna
M ayor R am be, B rigade IV/G untur kom andanna
M ayor D aan Jachja,
B rigade
G unungjati kom andanna L etkol A bim anyu. M ernang geus ti behditu keneh rea
seler Iian anu ngalum bara di T atar S unda,
pangpangna ku sabab P am arentah H india
W alanda
rea ngadegkeun
sakola di
B andung anu henteu aya di tem pat lianna
kayaning
H IK (S akola R aja), A M S -A ,
H B ~ , T H S (T echnische H ogere S chool) nu
engkena jadi !T B jeung lianna. S anajan di
saw atara ternpat sejen ge aya saw atara
sakola eta, tapi jum lahna saeutik pisan
nepi ka rea nu kapaksa kudu ngum bara ka
ternpat anu bogaeun sakola eta. S akolasakola nu aya en oandung rea ngirut sisw a
ti tem pat-tem pat lian ti sakuliah Indonesia
pikeun dialajar di dinya, tur rea nu sabada
tam at teu halik deui ka lem bum a. R ea anu
terus buhuara, hirup, digaw e, ngaw angun
rum ah tangga bohjeung urang S unda boh
jeung baturna salem bur, m alah rea nu
m araot di B andung ataw a di ternpat sejen
di T atar S unda
N u kudu dipikiran nyaeta sanajan di B andung rea sakola anu henteu aya di tem pat sejen, tapijum lah urang
S unda anu ngam angpaatkeun
sakolasakola eta teh relatif henteu rea. M asih
kudu dipaluruh naon sababna, naha ku
lantaran
kam am puh
ekonom i urang
S unda henteu nyum ponan pikeun ngasupkeun budakna ka 'sakola-sakola eta,
ataw a m em ang henteu aya m otivasi pikeun diajar.
Jigana
hade
lam un
urang
cutat
kasauran D ajatH idajat
taun 1913 w aktu
anjeunna nu harita m asih jadi sisw a
S T O V IA kagungan pokal ngadegkeun
paguyuban
urang
S unda
.nyaeta
P agoejoeban P asoendan, anu dim uat dina
"V erslag P agoejoeban P asoendan T aoen
1915", kieu unina:
"D upi nu jadi lulugu nyaeta w irehing
ngem utkeun bangsa S unda kacida pisan
katilarna tina bab kam ajengan ku bangsa
sanes, sum aw onten ku bangsa Jaw a m ah,
nu ti kapungkurna oge parantos tebih
pisan »ilam a ka urang S unda, dalih ku
urang M alayu nu teu acan sakurnaha lam ina ngudagna kana kam ajengan, ayeuna
Mangle No. 2311
20
I U lp ln g
H u m .a
O npad
2011
urang Sunda parantos kenging disebatkeun kaselek, taw isna m urid di sakola
D oktor (m aksudna SfO V IA , A R ) danget
,ieu urang Sundana m ung aya 10, dupi
urang M alayu m ah sum aw onten .urang
Jaw a m ah parantos pirang-pirang, N ya
kitu deui di sakola-sakola sanes urang
Jaw a sareng urang M alayu henteu kaw on
seueurna ku urang Sunda. A nu ka nagri
w alanda m ah urang Sunda kenging keneh
dibilang, dupi urang M alayu sok surnaw onten nu kiat m ayar ongkosna, dalah nu
henteu oge cek paripaos dibelaan kulikuli, m erlukeun ka nagri W alanda ku
suhud nyiar kapinteran. M enggah ku
em u tan, upam i urang Sunda cicingeun
bae, daek-daek ka payunna hayang
nyepeng padam elan oge hese, kakaw onkeun ku bangsa sanes. B uktina ayeuna parantos sababaraha hiji urang Jaw a
sareng urang M alayu nu nyepeng dam el di
Tanah Pasundan, dupi urang Sunda m ah
m eh teu aya bae nu tiasa jeneng di nagara
deungeun."
Sabad» m eh saabad ti barang eta
kasauran diucapkeun, kaayaan urang
Sunda di Tatar Sunda asa teu aya robahna. M alah beuki ripuh. D ina m angsa eta
geus jadi, perhatian
D ajat
ayana
"sababaraha hiji urang Jaw a sareng urang
M alayu anu cepeng dam el di Tanah
Pasundan".
A yeuna m ah- geus lain
"sababaraha hiji" 2.;,::m, nepi ka geus henteu dianggap aneh. Sanajan m ernang aya
"sababaraha hiji" urang Sunda anu jeneng
di "nagara deungeun" - m aksudna di
w ilayah Indonesia luareun Tatar Sunda tapi henteu pira dibandingkeun jeung
jum lah urang Sunda ataw a jeung jum lah
"bangsa deungeun'' anu jareneng di Tatar
Sunda m ah. N epi ka lam un aya urang
Sunda anu jeneng di "nagara deungeun"
ayeuna m asih dianggap aheng. C indekna
konstatasi D ajat H idajat m eh saabad ka
tukang teh m asih m erenah lam un dilarapkeun kana kaayaan urang Sunda kiw ari di
lingkungan nasion Indonesia, m alah
kaayaanana beuki pikasediheun.
Pagoejoeban Pasoendan anu ngadegna
dipokalan ku D ajat H idajat nepi ka ayeuna
m asih keneh jum eneng, m alah tacan lila
kakara- ngayakeun kongres. Jum eneng
tapi henteu kabandungan hirupna, aya
tapi henteu karasa ayana da henteu katingal ketakna. U m um a geus m eh saratus
taun, tapi urang Sunda rereana henteu
terangeun kana ayana. K agiatanana ngan
kabandungan lam un rek ngayakeun ko"ngres jeung saw atara lila sabadana.
B ogaeun puluhan sakola, m alah bogaeun
universitas, tapi hasilna henteu acan
katingal anu nyongcolang. U niversitasna
lam un henteu salah m otona teh "pengkuh
agam ana. luhung elm una, jem bar bu-
Mangle No. 2311
dayana". Teuing nu m ana nu geus kahontal, tapi nu sidik di U npas henteu aya studi
ngeunaan budaya, basa katut sastra
Sunda. Jadi anu baris dijem barkeun ten
budaya saha?
D i B andung ayeuna, rea pisan paguron
luhur, tapi sarjana urang Sunda anu pinunjul dina w idangna m ah asa henteu
pira. U npad anu diadegkeunana antarana
ku sabab
pangdongsokna
K ongres
Pem uda Sunda (1956) ku lantaran di
B andung nepi ka harita tacan aya universitas (ITE m asih jadi bagian ti UT), henteu
acan rea ngahasilkeun sarjana urang
Sunda anu pinunjul dina paelm uan
w idangna. K itu C :cui di pazuron luhur
lianna anu aya di B andung, henteu rea
urang Sunda anu pinunjul dina elm una,
R ereana sabada jadi ahli dina w idangna
sanggeus anggeus S-3, tuluyna ngam angpaatkeun elm una pikeun neangan proyek
ataw a sabangsana anu gede m angpaatna
pikeun hirupna bae, Sakalieun nulis buku
salian ti disertasina paling ge buku panganteur kana w idangna a'1U m eunang
nyutat tina buku deungeun, langka pisan
anu nem bongkeun pikiran sorangan anu
orisinal.
C indekna c..ra dina w idang-w idang
hcuu,a, dina w idang paelm uan oge urang
Sunda anu prestasina pinunjul henteu
pirajum lahna, sanajan aya anu prestasina
pilih tanding cara Prof. D r. H oesein
[)jajadiningrat dina w idang sajarah, Prof.
D r. M ochtar K usum a-A tm adja O. 1925~
dina w idang hukum Laut anu kagungan
konsep ngeunaan W aw asan N usantara,
anu ku perjoanganana jero puluhan taun
di tingkat intem asional
ahirna diaku
ayana nagara kapuloan di dunya intem asional.
K itu deui dina w idang birokrasi nasional, dina "jam an norm al"
aya urang
Sunda anu pinunjul, nyaeta RAA A hm ad
D jajadinig.at (1877-1943) jeung R . A A
w iranatakoesoem ah (1888-1965), sabada
urang m erdeka aya A li Sadikin anu prestasina dina w aktu jadi G ubem ur Jakarta
dipikagum ku sarerea, Ir. D juanda w aktu
jadi M enteri
Pertam a
dina jam an
D em okrasi Terpim pin, apan nem bongkeun kam am puhna
dina enggoning
nyanghareupan kaayaan kesatuan bangsa
nu harita diancam burakrakan.
Tapi jum lahna,
urang Sunda anu
nyongcolang di panggung nasional teh
henteu saim bang jeung jum lah urang
Sunda anu cenah
20% tina sakum na
bangsa Indonesia.
4
Sabada
ngeunaan
urang
m eunang gam baran
peranan urang Sunda dina
lingkungan Indonesia anu kabuktian
m em ang henteu pi ra, tim bul pananya
naon sababna bet kitu? N aon sababna
prestasi urang Sunda di panggung nasional henteu saim bang jeung jum lahna anu
cenah kadua sabada Jaw a? N aon sababna
eleh upam ana ku urang B atak, urang
M inang jeung urang B ugis nu jum lahna
jauh sahandapeun urang Sunda?
D um asar kana kasauran D ajat H idajat
sam em eh
ngadegkeun
Pagoejoeban
Pasoendan (1913), Edi Ekadjati ngarum uskeun yen nu nyababkeun
urang
Sunda tinggaleun ku urang lianna teh
nyum ber kana "faktor m ental dan tingkat
pendidikan orang Sunda yang tidak m ernperlihatkan kreativitas, dinam ika, keuletan, keberania.; dan etos kerja yang tinggi"
N aha enya kitu? Tacan aya panalungtikan
anu ilm iah ngeunaan hal eta. Jadi tacan
bisa dibantah
- sanajan tacan bisa
dienyakeun deuih. N u sidik urang Sunda
rea anu sok resep ngabobodo m aneh ku
jalan nutupan kanyataan ku kekecapan
anu m atak ngeunah kana hate, cara
"urang Sunda m ah lem es budina, resep
ngelehan, sok ngaheulakeun
batur";
"urang Sunda m ah tara karooh ku kalungguhan", "urang Sunda m ah jem bar hate"
jeung sabangsana. Padahal dina kanyataan sapopoe urang nyaksian rea urang
Sunda nu tipoporose daek ngalakukeun
naon bae sangkan bisa ngahontal kalungguhan anu dipikahayang ku m anehna.
H artina rnunapek, om ongan henteu luyu
jeung kereteg angen katut kahayangna.
K am unapekan dianggap w ajar, akibat tina
feodalism e anu m asih gede pangaruhna
dina kahirupan urang Sunda, sabab feodalism e ngajurung jalm a ngan nepikc.,n
anu dianggap baris ngangeunahkeun
dunungan ataw a saluhureun bae (A B S).
Sanajan sacara resm i urang Sunda anu
jadi bagian tina bangsa jeung nagara
Indonesia anu dernokratis, tapi dina kanyataanana m ah m entalitas dem okratis
m asih jauh boh keur urang Sunda boh
keur seler bangsa lianna. U rang Sunda
anu kungsi dijajah ku M ataram (16241708), kapangaruhan ku feodalism e Jaw a,
lain ngan dina basana bae nurutan m ake
undak-usuk, tapi dina kahirupan sapopoena deuih. K a nu saluhureun pangkat
ataw a w ibaw ana, pura-pura ngahorm at,
ari ka sahandapeun ngaleyek-ngekesek,
K a luhur teu w ani nyarita satarabasna
ataw a nepikeun kahayangna,
basana
"heurin ku letah" da henteu acan sadar
kana hak-hakna w arganagara republik
dernokratis. N ya kabiasaan henteu w ani
nyarita satarabasna
anu m ukakeun
law ang kana sikep m unapek, Nu diucapkeun beda jeung. kereteg hatena, da
salilana hayang ngangeunahkeun
hate
deungeun.(h£U nca)
21