ANALISIS FOLKLOR TOPONIMI DI KACAMATAN TEGALWARU KABUPATÉN KARAWANG PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA SAJARAH LOKAL DI SMAN 1 PANGKALAN.
ANALISIS FOLKLOR TOPONIMI
DI KACAMATAN TEGALWARU KABUPATÉN KARAWANG
PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA SAJARAH LOKAL
DI SMAN 1 PANGKALAN
SKRIPSI
Diajengkeun pikeun Nyumponan Salasahiji Sarat Ujian Sidang Sarjana Pendidikan
ku
Marlina Senja Utami 1000242
JURUSAN PENDIDIKAN BAHASA DAERAH
FAKULTAS PENDIDIKAN BAHASA DAN SENI
UNIVERSITAS PENDIDIKAN INDONESIA
2014
(2)
Analisis Folklor Toponimi di
Kacamatan Tegalwaru Kabupatén
Karawang pikeun Bahan Pangajaran
Maca Sajarah Lokal di SMAN 1
Pangkalan
Oleh
Marlina Senja Utami
Sebuah skripsi yang diajukan untuk memenuhi salah satu syarat memperoleh gelar Sarjana pada Fakultas Pendidikan Bahasa dan Seni
© Marlina Senja Utami 2014 Universitas Pendidikan Indonesia
Agustus 2014
Hak Cipta dilindungi undang-undang.
Skripsi ini tidak boleh diperbanyak seluruhya atau sebagian, dengan dicetak ulang, difoto kopi, atau cara lainnya tanpa ijin dari penulis.
(3)
(4)
i
Marlina Senja Utami, 2014
Analisis Folklor Toponimi di Kacamatan Tegalwaru Kabupatén Karawang pikeun Bahan Pangajaran Maca Sajarah Lokal di SMAN 1 Pangkalan
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
DAPTAR EUSI
PERNYATAAN ... i
ABSTRAK ... ii
PANGJAJAP ... iii
TAWIS NUHUN ... iv
DAPTAR EUSI ... vi
DAPTAR TABÉL ... xi
DAPTAR BAGAN ... xii
DAPTAR SINGGETAN ... xiii
DAPTAR GAMBAR ... xvi
DAPTAR LAMPIRAN ... xviii
BAB I BUBUKA 1.1Kasang Tukang Masalah ... 1
1.2Watesan jeung Rumusan Masalah ... 4
1.2.1 Watesan Masalah ... 4
1.2.2 Rumusan Masalah ... 4
1.3Tujuan Panalungtikan ... 4
1.3.1 Tujuan Umum ... 4
1.3.2 Tujuan Husus ... 5
1.4Métode Panalungtikan ... 5
1.5Mangpaat Panalungtikan ... 5
1.6Raraga Tulisan ... 6
BAB II TOPONIMI DINA FOLKLOR JEUNG BAHAN PANGAJARAN MACA SAJARAH LOKAL 2.1Toponimi dina Folklor... 7
2.1.1 Toponimi ... 7
2.1.1.1 Wangenan Toponimi ... 7
(5)
ii
Marlina Senja Utami, 2014
Analisis Folklor Toponimi di Kacamatan Tegalwaru Kabupatén Karawang pikeun Bahan Pangajaran Maca Sajarah Lokal di SMAN 1 Pangkalan
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
2.1.1.3 Aspék-aspék nu Nyampak dina Méré Ngaran Tempat ... 11
2.1.2 Folklor ... 13
2.1.2.1 Wangenan Folklor ... 13
2.1.2.2 Tipe Folklor ... 13
2.1.2.3 Ciri-ciri Folklor ... 14
2.1.2.4 Fungsi Folklor ... 15
2.2Bahan Pangajaran Maca Sajarah Lokal ... 15
2.2.1 Bahan Pangajaran ... 15
2.2.1.1 Wangenan Bahan Pangajaran ... 15
2.2.1.2 Kritéria Milih Bahan Pangajaran... 15
2.2.2 Maca ... 17
2.2.2.1 Wangenan Maca ... 17
2.2.2.2 Tujuan Maca ... 18
2.2.2.3 Aspék-aspék Maca ... 18
2.2.3 Sajarah Lokal ... 19
2.2.3.1 Wangenan Sajarah Lokal ... 19
2.2.3.2 Tipe-tipe Sajarah Lokal ... 20
BAB III MÉTODE PANALUNGTIKAN 3.1 Lokasi jeung Sumber Data ... 24
3.1.1 Lokasi ... 24
3.1.2 Sumber Data ... 25
3.2 Desain Panalungtikan ... 33
3.3 Métode Panalungtikan ... 34
3.4 Wangenan Operasional ... 35
3.5 Instrumén Panalungtikan ... 36
3.6 Téhnik Panalungtikan... 37
3.6.1 Téhnik Ngumpulkeun Data ... 37
(6)
iii
Marlina Senja Utami, 2014
Analisis Folklor Toponimi di Kacamatan Tegalwaru Kabupatén Karawang pikeun Bahan Pangajaran Maca Sajarah Lokal di SMAN 1 Pangkalan
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
BAB IV ANALISIS TOPONIMI TEMPAT DI KACAMATAN TEGALWARU KABUPATÉN KARAWANG PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA SAJARAH LOKAL DI SMAN 1 PANGKALAN
4.1 Idéntifikasi Toponimi nu Ngandung Carita Rayat ... 39
4.1.1 Idéntifikasi Carita Rayat dina Toponimi ... 39
4.1.2 Sistem Méré Ngaran Tempat ... 41
4.2 Déskripsi Carita Rayat nu Patali jeung Toponimi... 56
4.2.1 Déskripsi Kacamatan Tegalwaru Nurutkeun Toponimi ... 56
4.2.2 Déskripsi Désa Cipurwasari ... 58
4.2.2.1 Kampung Pasir Pining ... 59
4.2.2.2 Kampung Cipetir ... 60
4.2.2.3 Kampung Cilémpah... 61
4.2.2.4 Kampung Boncérét ... 62
4.2.2.5 Kampung Pasir Cili ... 65
4.2.3 Déskripsi Désa Cigunungsari ... 66
4.2.3.1 Kampung Cidoro ... 67
4.2.3.2 Kampung Pasir Sela Awi ... 69
4.2.4 Déskripsi Désa Mekarbuana ... 70
4.2.4.1 Kampung Parakanbadak ... 70
4.2.4.2 Kampung Bakan Tulang... 73
4.2.4.3 Kampung Jayanti ... 74
4.2.4.4 Kampung Cijati ... 75
4.2.4.5 Kampung Cilalay... 76
4.2.4.6 Kampung Bakan Situ ... 77
4.2.4.7 Kampung Sirnaruju ... 77
4.2.5 Déskripsi Désa Wargasétra ... 78
4.2.5.1 Kampung Waru ... 79
4.2.5.2 Kampung Bakan Dalem ... 80
4.2.5.3 Kampung Cikukulu ... 82
4.2.5.4 Kampung Ménténg ... 83
(7)
iv
Marlina Senja Utami, 2014
Analisis Folklor Toponimi di Kacamatan Tegalwaru Kabupatén Karawang pikeun Bahan Pangajaran Maca Sajarah Lokal di SMAN 1 Pangkalan
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
4.2.5.6 Kampung Cinapel ... 84
4.2.6 Déskripsi Désa Cintalaksana ... 85
4.2.6.1 Kampung Munjul ... 86
4.2.6.2 Kampung Loji ... 87
4.2.6.3 Kampung Bakan Randu ... 88
4.2.6.4 Kampung Bakan Jéngkol ... 89
4.2.6.5 Kampung Cipeuteuy ... 90
4.2.6.6 Kampung Kaum Mulus ... 92
4.2.6.7 Kampung Pasir Cangkudu ... 92
4.2.6.8 Kampung Calingcing... 93
4.2.6.9 Kampung Sumur Batu ... 95
4.2.6.10Kampung Cilaksana ... 96
4.2.6.11Kampung Bakan Limbangan ... 97
4.2.7 Déskripsi Désa Cintawargi ... 98
4.2.7.1 Kampung Kirajilin... 98
4.2.7.2 Kampung Kalapa Gading ... 100
4.2.7.3 Kampung Ciakar ... 103
4.2.7.4 Kampung Kawung Gading ... 103
4.2.7.5 Kampung Kadu Mungkus ... 105
4.2.7.6 Kampung Ciputri ... 107
4.2.7.7 Kampung Cikamuning ... 110
4.2.7.8 Kampung Gunung Bubut ... 112
4.2.7.9 Kampung Pasir Camay ... 113
4.2.8 Déskripsi Désa Cintalanggeng... 114
4.2.8.1 Kampung Cacaban ... 115
4.2.8.2 Kampung Cirawa... 116
4.2.8.3 Kampung Tegalmalang ... 117
4.2.8.4 Kampung Cikelak ... 118
4.2.8.5 Kampung Sirnamanah ... 119
4.2.8.6 Kampung Kiréwok ... 119
(8)
v
Marlina Senja Utami, 2014
Analisis Folklor Toponimi di Kacamatan Tegalwaru Kabupatén Karawang pikeun Bahan Pangajaran Maca Sajarah Lokal di SMAN 1 Pangkalan
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
4.2.9.1 Kampung Sodong ... 121
4.2.9.2 Kampung Cicangor ... 122
4.2.9.3 Kampung Tipar ... 122
4.2.10 Déskripsi Désa Kutalanggeng ... 124
4.2.10.1Kampung Palasari ... 125
4.2.10.2Kampung Naringgul ... 126
4.2.10.3Kampung Cinaga ... 127
4.2.10.4Kampung Kopi ... 129
4.2.10.5Kampung Jungkur ... 130
4.3 Idéntifikasi Carita Rayat nu Ngandung Sajarah ... 131
4.4 Bahan Pangajaran Sajarah Lokal di Kacamatan Tegalwaru pikeun Siswa SMAN 1 Pangkalan...135
BAB V KACINDEKAN JEUNG SARAN 5.1 Kacindekan ... 138
5.2 Saran ... 139
DAPTAR PUSTAKA ... 140
LAMPIRAN-LAMPIRAN ... 145
(9)
vi
Marlina Senja Utami, 2014
Analisis Folklor Toponimi di Kacamatan Tegalwaru Kabupatén Karawang pikeun Bahan Pangajaran Maca Sajarah Lokal di SMAN 1 Pangkalan
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
DAPTAR TABÉL
TABÉL KACA
3.1 Daptar Pangjejer Panalungtikan ... 25
4.1 Idéntifikasi Toponimi nu Ngandung Carita Rayat ... 39
4.2 Sistem Méré Ngaran Tempat dumasar kana Asal Kecap, Harti Léksikal jeung Harti dumasar tina Katerangan Masarakat ... 42
4.3 Toponimi dumasar kana Aspek ... 53
4.4 Jumlah Désa, Dusun, Rukun Warga, jeung Rukun Tetangga Dumasar Data Statistik Désa Taun 2013 ... 57
4.5 Daptar Ngaran Kampung nu Ngandung Carita Sajarah ... 132
4.6 Idéntifikasi Sajarah Kampung dumasar kana Mangsana ... 134
(10)
vii
Marlina Senja Utami, 2014
Analisis Folklor Toponimi di Kacamatan Tegalwaru Kabupatén Karawang pikeun Bahan Pangajaran Maca Sajarah Lokal di SMAN 1 Pangkalan
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
DAPTAR BAGAN
BAGAN KACA
3.1 Desain Panalungtikan Kualititatif ... 34 4.1 Pancakaki Ki Rajésah ... 65
(11)
viii
Marlina Senja Utami, 2014
Analisis Folklor Toponimi di Kacamatan Tegalwaru Kabupatén Karawang pikeun Bahan Pangajaran Maca Sajarah Lokal di SMAN 1 Pangkalan
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
DAPTAR SINGGETAN
A = Affective
alm = almarhum
ABRI = Angkatan Bersenjata Republik Indonesia
AMW = Agresi Militer Walanda
at. = atawa
BO = Badan Otonom
BT = Bujur Timur
C = Cognitive
d.a. = di antarana
DI = Darul Islam
Disbudpar = Dinas Budaya dan Pariwisata
DPA = Dewan Pemangku Adat
Dra = Doktoranda
Drs = Doktorandus
Fawang = Forum Mahasiswa Karawang
FKKBPABR = Forum Komunikasi Keluarga Besar Pecinta Alam Bandung Raya
GBPP = Garis-garis Besar Program Pembelajaran
GOR = Gelanggang Olah Raga
H. = Haji
Ha = Hektar are
HIMA Pensatrada = Himpunan Mahasiswa Pendidikan Basa jeung Sastra Sunda
Hj = Hajah
Ind. = Indonesia
jll. = jeung lain-lain
jsb = jeung sajabana
jst = jeung saterusna
(12)
ix
Marlina Senja Utami, 2014
Analisis Folklor Toponimi di Kacamatan Tegalwaru Kabupatén Karawang pikeun Bahan Pangajaran Maca Sajarah Lokal di SMAN 1 Pangkalan
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
Jw. = Jawa
KBBI = Kamus Besar Bahasa Indonesia
KBM = Kegiatan Belajar Mengajar
KD = Kompeténsi Dasar
Kepres = Keputusan Presiden
K.H. = Kiayi Haji
KI = Kompeténsi Inti
km = kilo meter
Kp. = Kampung
KPLH = Keluarga Pecinta Lingkungan Hidup
KTP = Kartu Tanda Penduduk
Lisénda = Lingkung Seni Sunda
LS = Lintang Selatan
M = Masehi
MA = Madrasah Aliyah
MAK = Madrasah Aliyah Keagamaan
M.M. = Master Manajemen
mpdl = méter di atas permukaan laut
MTs = Madrasah Tsanawiyah
N = Nasal
n.k. = nepi ka
NIP = Nomor Induk Pegawai
P = Psychomotor
PG = Pilihan Ganda
PGRI = Persatuan Guru Republik Indonesia
PII = Pelajar Islam Indonesia
POB = Pasca Orde Baru
Pjs = Penanggungjawab Sementara
PMDK = Penelusuran Minat dan Kemampuan
PMR = Palang Merah Remaja
(13)
x
Marlina Senja Utami, 2014
Analisis Folklor Toponimi di Kacamatan Tegalwaru Kabupatén Karawang pikeun Bahan Pangajaran Maca Sajarah Lokal di SMAN 1 Pangkalan
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
Rdp = Reduplikasi
RPP = Rencana Pelaksanaan Pembelajaran
RT = Rukun Tetangga
RW = Rukun Warga
SDN = Sekolah Dasar Negeri
SIM = Surat Ijin Mengemudi
SMA = Sekolah Menengah Atas
SMAN = Sekolah Menengah Atas Negeri
SMK = Sekolah Menengah Kejuruan
SMP = Sekolah Menengah Pertama
Subid = Sub Bidang
Sun = Sunda
TKA = Taman Kanak-kanak Al-Quran
TIK = Tujuan Instruksional Kurikulum
Tn. = Tuan
TNI = Tentara Nasional Indonesia
TNI AD = Tentara Nasional Indonesia Angkatan Darat UPI = Universitas Pendidikan Indonesia
UU = Undang-undang
Ust = Ustad
(14)
xi
Marlina Senja Utami, 2014
Analisis Folklor Toponimi di Kacamatan Tegalwaru Kabupatén Karawang pikeun Bahan Pangajaran Maca Sajarah Lokal di SMAN 1 Pangkalan
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
DAPTAR GAMBAR
GAMBAR KACA
3.1 Peta Administrasi Kacamatan Tegalwaru ... 24
4.1 Toponimi Désa Cipurwasari ... 59
4.2 Bapa Arkélan (Mantan Romusha Désa Cipetir) ... 60
4.3 Kaloméran ... 62
4.4 Batu Haji ... 63
4.5 Arca Gempol Ngadeupa ... 63
4.6 Prasasti Gempol Ngadeupa ... 64
4.7 Kuburan Salapan Gempol Ngadeupa ... 64
4.8 Gunung Rungking ... 67
4.9 Kuburan Mbah Saronggé Gunung Rungking ... 68
4.10 Pusaka Rungking Bapa Arkélan (Karnada jeung Karnadi) ... 68
4.11 Ust. Ubun (Saksi Sajarah Ayana DI di Parakanbadak) ... 71
4.12 Monumén Kapal Parakanbadak ... 71
4.13 Abah Jadun (Tentara Rayat) ... 75
4.14 Abah Éli (Saksi Gawat DI di Cilalay) ... 76
4.15 Kuburan Radén Jayanegara (Bupati Katilu Kabupatén Karawang) ... 79
4.16 Tetengger Kuburan Radén Jayanegara ... 79
4.17 Kuburan Radén Martanegara (Bupati Kaopat Kabupatén Karawang) ... 80
4.18 Tetengger Kuburan Radén Martanegara ... 81
4.19 Imah Ust. Ukriya ... 83
4.20 Puskésmas Munjul ... 86
4.21 Masjid Kaum Loji ... 87
4.22 Kuburan Salapan Bakan Jéngkol ... 89
4.23 Kuncén Kuburan Salapan Bakan Jéngkol ... 90
4.24 Kuburan Mbah Suryabanci ... 93
4.25 Pemakaman Kulawarga Ki Rajilin ... 99
4.26 Mantri Karma ... 100
(15)
xii
Marlina Senja Utami, 2014
Analisis Folklor Toponimi di Kacamatan Tegalwaru Kabupatén Karawang pikeun Bahan Pangajaran Maca Sajarah Lokal di SMAN 1 Pangkalan
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
4.28 H. Fadil ... 105
4.29 Cikawedukan ... 108
4.30 Cikajayaan ... 109
4.31 Cikahuripan ... 109
4.32 Kuburan Radén Anom Wirasuta (Bupati Kadua Kabupatén Karawang) ... 111
4.33 Bu Ute Sukaésih (Saksi Peresmian Wangunan Couple) ... 113
4.34 Leuweung Awi Palasari (Tempat Dikuburna Ki Rabian) ... 125
4.35 Kuburan Mbah Radén Purnama ... 128
4.36 Kuburan Mbah Suryakancana ... 129
4.37 Bendungan Jungkur ... 130
(16)
xiii
Marlina Senja Utami, 2014
Analisis Folklor Toponimi di Kacamatan Tegalwaru Kabupatén Karawang pikeun Bahan Pangajaran Maca Sajarah Lokal di SMAN 1 Pangkalan
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
DAPTAR LAMPIRAN
LAMPIRAN KACA
1.SK Skripsi ... 145
2.Surat Permohonan Ijin Penelitian ... 147
3.Surat Ijin Penelitian ... 148
4.Peta Administrasi Kacamatan Tegalwaru ... 149
5.Pedoman Wawancara ... 150
6.Data Pangjejer ... 151
7.Conto RPP ... 164
8.Conto Silabus ... 176
(17)
i
Marlina Senja Utami, 2014
Analisis Folklor Toponimi di Kacamatan Tegalwaru Kabupatén Karawang pikeun Bahan Pangajaran Maca Sajarah Lokal di SMAN 1 Pangkalan
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
PERNYATAAN
Dengan ini saya menyatakan bahwa skripsi dengan judul “Analisis Folklor Toponimi di Kacamatan Tegalwaru Kabupatén Karawang pikeun Bahan
Pangajaran di SMAN 1 Pangkalan” ini beserta seluruh isinya adalah benar-benar karya saya sendiri. Saya tidak melakukan penjiplakan atau pengutipan dengan cara-cara yang tidak sesuai dengan etika keilmuan yang berlaku dalam masyarakat keilmuan. Atas pernyataan ini, saya siap menanggung risiko/sanksi yang dijatuhkan kepada saya apabila kemudian ditemukan adanya pelanggaran etika keilmuan atau ada klaim dari pihak lain terhadap keaslian karya saya ini.
Bandung, Mei 2014 Yang membuat pernyataan,
(18)
ii
Marlina Senja Utami, 2014
Analisis Folklor Toponimi di Kacamatan Tegalwaru Kabupatén Karawang pikeun Bahan Pangajaran Maca Sajarah Lokal di SMAN 1 Pangkalan
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
ANALISIS FOLKLOR TOPONIMI
DI KACAMATAN TEGALWARU KABUPATÉN KARAWANG PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA SAJARAH LOKAL
DI SMAN 1 PANGKALAN¹⁾
MARLINA SENJA UTAMI²⁾
ABSTRAK
Penelitian ini bertujuan untuk mendeskripsikan arti dan latar belakang pemberian nama tempat yang ada di Kecamatan Tegalwaru Kabupaten Karawang, mengidentifikasi tempat-tempat yang mengandung cerita rakyat dan cerita sejarah lokal, serta mendeskripsikan cerita rakyat tersebut sebagai alternatif bahan pengajaran. Métode yang digunakan dalam penelitian ini yaitu metode deskriptif, dengan teknik wawancara, observasi, dokumentasi dan studi pustaka. Teori yang digunakan dalam penelitian ini yaitu teori toponimi dan folklor. Hasil dari penelitian ini yaitu dari 80 kampung yang ada di Kecamatan Tegalwaru Kabupaten Karawang, terkumpul 54 cerita rakyat yang berkaitan dengan toponimi. Selain itu, dari 54 cerita rakyat bisa diidentifikasi 30 yang mengandung cerita sejarah, baik sejarah jaman kerajaan, jaman penjajahan Belanda, jaman penjajahan Jepang, jaman Agresi Militer Belanda, jaman pemberontakan DI/TII dan jaman pasca Orde Baru. Oleh sebab itu, hasil penelitian ini cocok dijadikan alternatif bahan pengajaran membaca dongeng di SMAN 1 Pangkalan.
Kata Kunci : Toponimi, Folklor, Tegalwaru
¹⁾ Skripsi ini dibimbingan oleh Ibu Dr. Ruhaliah, M. Hum dan Ibu Dr. Rétty Isnéndés, M. Hum.
(19)
iii
Marlina Senja Utami, 2014
Analisis Folklor Toponimi di Kacamatan Tegalwaru Kabupatén Karawang pikeun Bahan Pangajaran Maca Sajarah Lokal di SMAN 1 Pangkalan
(20)
iv
Marlina Senja Utami, 2014
Analisis Folklor Toponimi di Kacamatan Tegalwaru Kabupatén Karawang pikeun Bahan Pangajaran Maca Sajarah Lokal di SMAN 1 Pangkalan
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
THE ANALYSIS OF PLACES TOPONYMY
IN KECAMATAN TEGALWARU KABUPATEN KARAWANG
FOR READING LOCAL HISTORY TEACHING MATERIAL
IN SMAN 1 PANGKALAN
Marlina Senja Utami
1, Ruhaliah
2, Retty Isnendes
3Email: cakrawalasunda@gmail.com, ruhaliah@upi.edu, retty.isnendes@upi.edu
Local Language Education Department, Faculty of Language and Art Education Indonesia University of Education
ABSTRACT
This study is aimed to describe the meaning and background of the place naming in Kecamatan Tegalwaru Kabupaten Karawang, identify the places that has folklore and local history, and describe the folklore as an alternative teaching material. The study employs a descriptive method with interview, observation, documentation and literature technique. Theories used in this study includes toponymy and folklore theory. The findings revealed that there were 53 folklores related to toponymy from 80 villages. Furthermore, from 53 folklores that have been collected it can be identified 27 stories that contain local history, history which are related to royal era, Dutch
colonialism, Japan colonialism, Dutch military aggression, DI/TII rebellion, and New Order era. The origin of the place’s name in Kecamatan Tegalwaru Kabupaten Karawang commonly based on folklore that evolved in
community. Hence, the findings of the study could be an appropriate
alternative teaching materials of reading local history in SMAN 1 Pangkalan.
Keywords: Toponymy, Folklore, Tegalwaru.
1Author
2 Co-Author 1 3 Co-Author 2
(21)
v
Marlina Senja Utami, 2014
Analisis Folklor Toponimi di Kacamatan Tegalwaru Kabupatén Karawang pikeun Bahan Pangajaran Maca Sajarah Lokal di SMAN 1 Pangkalan
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
PANGJAJAP
Minangka bubuka pisanggem, panyusun nyanggakeun puji ka Gusti nu Maha Suci sinareng puja ka Pangéran nu Maha Kawasa, pangawasa alam dunya Allah SWT., kalayan rahmat, ni’mat jeung ridona, alhamdulillah ieu skripsi nu
judulna ”Analisis Toponimi Tempat di Kacamatan Tegalwaru Kabupatén Karawang pikeun Bahan Pangajaran Maca Sajarah Lokal di SMAN 1 Pangkalan”
tiasa réngsé kalayan maksimal. Solawat miwah salam mugia tetep ngocor ngagolontor ka jungjunan urang anu mulya, Nabi Muhamad saw miwah kulawargana, sohabatna nepi ka urang salaku umatna.
Ieu skripsi téh mangrupa salasahiji tarékah kanggo ngajaga sajarah sangkan teu pareumeun obor sareng leungiteun jati dirina. Muga-muga ku réngséna ieu skripsi téh tiasa numuwuhkeun kareueus urang sadaya kana sajarah nu patali sareng asal-usul ngaran tempat.
Salami nyusun ieu skripsi, tangtos seueur pisan halangan-harungan nu kaalaman ku panyusun. Sanaos karaos beurat, nanging ku nikreuh sareng ngeureuyeuh mah ieu skripsi téh ébréh ngajénggélék, Mudah-mudahan ku réngséna ieu skripsi téh aya guna sareng mangpaatna kanggo saha waé nu macana.
Bandung, Méi 2014 Panyusun,
(22)
vi
Marlina Senja Utami, 2014
Analisis Folklor Toponimi di Kacamatan Tegalwaru Kabupatén Karawang pikeun Bahan Pangajaran Maca Sajarah Lokal di SMAN 1 Pangkalan
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
TAWIS NUHUN
Alhamdulillahiabbil’alamin, tawis nuhun nu pinuh rasa sukur ka Allah
SWT., tawis nuhun nu pinuh ku kadeudeuh disanggakeun ka sadaya pihak nu ngarojong réngséna ieu skripsi. Ku kituna, nu nyusun seja ngahaturkeun séwu nuhun laksa keti kabingahan ka sadaya pihak nu parantos maparin rojongan kanyaah, utamina ka:
1. Ibu Dr. Ruhaliah, M. Hum., salaku dosén sareng pangaping kahiji nu parantos ngaping ti kawit ngajaring dugi ka réngséna ieu skripsi;
2. Ibu Dr. Rétty Isnéndés, M. Hum., salaku dosén sareng pangaping kadua anu teu kendat maparin apingan sareng piwulangna;
3. Bapa Dr. H. Dingding Haerudin, M. Pd., salaku pupuhu Jurusan Pendidikan Bahasa Daérah FPBS UPI;
4. Ibu Dr. Hj. Nunuy Nurjanah, M. Pd., salaku sekrétaris Jurusan Pendidikan Bahasa Daérah FPBS UPI;
5. Bapa miwah Ibu Dosén Jurusan Pendidikan Bahasa Daérah FPBS UPI, anu tos ngatik, ngadidik, jeung ngetrukeun élmuna ka nu nyusun salami nyuprih pangarti jeung nyucruk pangaweruh, kayaning Prof. Dr. H. Rahman, M. Pd., Dr. H. Usép Kuswari, M. Pd., Dr. Yayat Sudaryat, M. Hum., Dr. Dédi Koswara, M. Hum., Drs. H. O. Soléhudin, M. Pd., Drs. Dédé Kosasih, M. Si., Dr. Ruswéndi Permana, M. Hum., Hérnawan, S. Pd, M. Pd., Adé Sutisna, S. Pd., Agus Suhérman, S. Pd, M. Hum., Témmy Widyastuti, S. Pd, M. Pd., sareng Dian Héndrayana, S. S, M. Pd.
6. réngréngan staf tata usaha sareng staf pabukon Jurusan Pendidikan Bahasa Daérah FPBS UPI, Bapa Apan, Bapa Hérmawan (alm), Kang Dédé sarta Téh Hérma nu teu weléh diririweuh salami kuliah dugi ka réngséna;
7. Bapa miwah Mamah nu teu kendat ngamit-ngémutan ku ucapan,
ngajurung-ngajaring ku du’a sarta ngocorkeun kanyaah sareng kaasihna ti kawit kuliah
dugi ka réngséna;
8. Ikhwan Setiawan, hatur nuhun tos nyumangetan, ngémutan, ngaréncangan
(23)
vii
Marlina Senja Utami, 2014
Analisis Folklor Toponimi di Kacamatan Tegalwaru Kabupatén Karawang pikeun Bahan Pangajaran Maca Sajarah Lokal di SMAN 1 Pangkalan
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
9. Ulfa Méida sareng Hilda Séptiani, pun adi anu sok kaimpleng dina émutan; 10. sadaya aparatur pamaréntahan Kacamatan Tegalwaru, Wa Atang sareng
sadaya narasumber anu parantos masihan widi sareng diririweuh salami panalungtikan;
11. Abah Adip, Bapa Aki, Ma Idun, Ma Cami (alm) jeung kulawarga sanésna, reueus janten incu ti ieu kulawarga, seueur diangken di tempat nu dijugjug; 12. Pa Ucang, Juhron, A’ Déna, sareng Asép Héndra, anu tos siligenti kersa
ngaréncangan panyusun salami panalungtikan, “hatur nuhun pisan”;
13. sobat dalit nu teu weléh nyumangetan: Hasbi, Saiful Amin Zay, Nafila Hayati, Sovi, Ochi, Rifqi, Faudzil, Dini, Ibénk, Desi Lestari, Vaisya Aléxis, Swasti, Fajar, Papah Muchlis, Galih, sareng Bendul;
14. sadaya réréncangan entragan 2010, hususna kelas B, Érin Irtanti, Winda Nurfadilah, Lili Aliyanti, Heri Susanto, Élsa Nurlia, Winda Nurfadilah, mugia tetep saucap, saréngkak, saparipolah;
15. réréncangan ti KPLH Pancaksuji, Hima Pensatrada, Lisénda, Pelita, FKPPA UPI, Jépécom Rég. Jabar, PII, Fawang, DKR Kacamatan Pangkalan, sareng Pancanaka nu tos diririweuh sareng dililieur ku panyusun;
16. réréncangan IPA 3 SMAN 4 Karawang, KKN Désa Ciwidéy, PPL SMA Pasundan 1 Bandung, Anita Nurléla Dinata, Ar Fahrurrozi, Budiawan Muslim, Jaka, Irsan, Masrip, Sarah, Anit, Dési Néza, Opik, Mamah Tita, Bu Tévi, hatur nuhun bantosanana;
17. Kelas X-1 SMA Pasundan 1 Bandung, Junita, Sylvi, Rézha, Adnan, Anisa,
Ghina, “sing janten jalmi anu suksés”;
18. sarta kum sadaya pihak anu parantos ngarojong jeung nyumangetan panyusun dina ngaréngsékeun ieu skripsi.
Bandung, Méi 2014 Panyusun,
(24)
1 Marlina Senja Utami, 2014
Analisis Folklor Toponimi di Kacamatan Tegalwaru Kabupatén Karawang pikeun Bahan Pangajaran Maca Sajarah Lokal di SMAN 1 Pangkalan
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
BAB I BUBUKA
1.1 Kasang Tukang Masalah
Manusa mangrupa mahluk anu nyiptakeun budaya. Kalayan maké akalna, manusa bisa mekarkeun kabudayaan. Kabudayaan ogé méré aturan pikeun manusa dina ngolah lingkungan kalayan maké téknologi hasil ciptaanana (Setiadi, 2005, kc. 37). Dina ngolahna, manusa perlu méré ngaran pikeun tempat sangkan bisa ngabédakeun antara hiji tempat jeung tempat séjénna. Salaku mahluk nu ngabogaan akal teu sagawayah waé méré ngaran kana tempat atawa daérah nu aya di sabudeureunana.
Ngaran mangrupa idéntitas manusa nu penting dina kahirupan. Salian ti ngaran dirina, manusa ogé moal leupas tina ngaran asal daérahna. Ku kituna, dina kartu idéntitas saperti KTP, SIM, malahan nepi ka tetengger kuburan, ngaran tempat asal daérahna moal leupas disebut dina idéntitas éta jalma. Ku ayana ngaran, antara manusa jeung manusa séjénna bisa dibédakeun idéntitasna.
Pentingna ngaran pikeun idéntitas aya ogé dina tempat. Tempat-tempat kayaning jalan, toko, apoték, rumah sakit, jeung sajabana boga ngaranna séwang-séwangan. Ngaran kana éta tempat téh mibanda tujuan pikeun idéntifikasi ogé komunikasi jeung informasi antar sasama manusa. Tujuan anu sarupa ogé dilarapkeun dina méré ngaran kampung, désa jeung sajabana (Rais, 2008, kc. 3).
Sistem méré ngaran kana hiji tempat atawa daérah, dikaji dina paélmuan nu disebut toponimi. Upama ngabahas ngeunaan toponimi, tangtuna waé moal leupas tina carita-carita rayat nu sumebar di éta patempatan. Masarakat teu padu méré ngaran kitu waé kana hiji tempat. Perenah géografis jeung kaayaan budaya mangsa harita, bisa jadi salasahiji faktor anu jadi dadasar masarakat méré ngaran pikeun hiji tempat.
Kabupatén Karawang salaku kota pangkal perjuangan mibanda ajén carita sajarah anu luhur, kitu ogé jeung Kacamatan Tegalwaru. Rupa-rupa ngaran tempat ngandung caritana séwang-séwangan. Carita-carita nu ngandung ajén sajarah anu luhur dipiharep bisa kakumpulkeun dina ieu panalungtikan.
(25)
2
Marlina Senja Utami, 2014
Analisis Folklor Toponimi di Kacamatan Tegalwaru Kabupatén Karawang pikeun Bahan Pangajaran Maca Sajarah Lokal di SMAN 1 Pangkalan
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
Kacamatan Tegalwaru mangrupa pamekaran ti Kacamatan Pangkalan sabada taun 2005. Tegalwaru nya éta daérah pangluhurna di Kabupatén Karawang. Di kecamatan ieu ogé aya gunung nu ngaranna Sanggabuana (1.241 mdpl). Gunung ieu jadi wates antara Kabupatén Karawang jeung Kabupatén Bogor, Kabupatén Purwakarta, sarta Kabupatén Cianjur. Cindekna, sanajan Karawang kasohor ku masarakat nu ngagunakeun basa kasar saperti masarakat di pantura, di Kacamatan Tegalwaru mah basa nu dipakéna geus kapangaruhan basa Priangan ti Cianjur. Ku kituna, basa wewengkonna ogé leuwih lemes upama dibandingkeun jeung masarakat di Karawang beulah kalér.
Gunung Sanggabuana mangrupa wilayah pangluhurna di Kacamatan Tegalwaru (1.241 mdpl) nu dianggap karamat ku masarakat, boh ku masarakat Tegalwaruna, boh ku masarakat ti luareunana. Hal ieu dibuktikeun ku lobana ritual jeung kapercayaan-kapercayaan masarakat kana hal-hal anu dianggap mitos. Sanggabuana nu disebut-sebut panyangga bumi Sunda téh mibanda unsur magis. Ayana makam-makam jeung tempat-tempat karamat, ngabalukarkeun ieu gunung jadi tempat nu dianggap penting ku masarakat. Masarakat percaya, yén makam-makam di ieu tempat bisa jadi média nu ngahubungkeun antara manusa nu boga kapentingan jeung nu Maha Kawasa. Ku kituna, ieu gunung téh dianggap bisa nyumponan kahayang jeung pangabutuh masarakat.
Panalungtikan ieu penting pikeun dilaksanakeun, sabab toponimi bisa jadi salasahiji cara pikeun ngaguar sajarah lokal. Kabeungharan sajarah di Indonésia kiwari teu loba nu maliré. Heureutna pangaweruh jeung saeutikna referensi ngajadikeun carita sajarah lokal téh lalaunan bakal leungit bareng jeung akulturasi budaya di tatar Sunda. Sajarah lokal éta patempatan bisa diguar, nu satuluyna bisa dijadikeun hiji bahan pangajaran di sakola. Sajarah teu ngan saukur carita nu sumebar sacara tatalépa, tapi bisa dijadikeun carita nu sumebar sacara tinulis jeung bisa dibaca ku jalma réa.
Panalungtikan toponimi nu kungsi aya di Jurusan Pendidikan Bahasa Daérah diantarana “Sistem Méré Ngaran-ngaran Tempat (Toponimi) di Kota
Sukabumi” (Agung Priyaguna, 2008); “Folklor Ngaran-ngaran Tempat di Wilayah
(26)
3
Marlina Senja Utami, 2014
Analisis Folklor Toponimi di Kacamatan Tegalwaru Kabupatén Karawang pikeun Bahan Pangajaran Maca Sajarah Lokal di SMAN 1 Pangkalan
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
Sajarah Lokal di Kelas VII SMP” (Mila Puspitasari, 2010); “Asal-usul Ngaran
Tempat di Kota Tasikmalaya pikeun Pangajaran Maca Babad di SMA” (Galih Guntara, 2012); “Istilah Patempatan di Kacamatan Tanjungkerta Kabupatén Sumedang pikeun Bahan Pangajaran” (Arif Rahman Wangsaputra, 2012); jeung
“Ngaran-ngaran Patempatan (Toponimi) Dumasar Carita Rayat di Kecamatan Parung Kabupatén Bogor pikeun Bahan Pangajaran Maca di SMA” (Gilang Kripsiyadi, 2012). Salian ti éta, kungsi aya ogé panalungtikan toponimi di Kabupatén Karawang, nya éta “Folklore Ngaran Patempatan di Kacamatan
Karawang Barat pikeun Bahan Pangajaran Kelas VII di SMP” (Sri Déwi
Hardayani, 2011). Upama dibandingkeun jeung Kacamatan Karawang Barat, Kacamatan Tegalwaru béda pisan kultur kabudayaanana, sabab Tegalwaru mangrupa wates Kabupatén Karawang jeung wewengkon Priangan beulah wétan. Ku kituna, panalungtikan toponimi ieu penting dilaksanakeun di Kacamatan Tegalwaru.
Bascom dina Djanandjaja (2007, kc. 50) nyebutkeun yén carita rayat téh dibagi kana tilu golongan, nya éta: 1) mite, 2) legénda, jeung 3) dongéng. Tina sawangan Bascom téa, sajarah lokal téh bisa asup kana legénda, tapi dina katerangan lianna disebutkeun yén legénda téh mangrupa bagian tina dongéng, saperti nu disebutkeun Koswara (2010, kc. 59) yén dongéng digunakeun pikeun nyebut sakabéh kelompok carita tradisional, misalna carita tradisi bisa dipasing-pasing jadi tilu kelompok, nya éta: 1) mithe, 2) legénda, jeung 3) dongéng biasa. Dina Kurikulum 2013, Kompetensi Inti 10.4 nétélakeun yén “Mengolah, menalar, dan menyaji dalam ranah konkret dan ranah abstrak terkait dengan pengembangan dari yang dipelajarinya di sekolah secara mandiri, dan mampu
menggunakan metoda sesuai kaidah keilmuan” nu dijéntrékeun deui dina
Kompetensi Dasar 10.4.5 “Menginterpretasi, menanggapi dan mengekspresikan dongeng sesuai dengan kaidah-kaidahnya secara lisan dan tulisan” (Jurusan
Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah FPBS UPI, 2013, kc. 2). Kalayan dasar KIKD éta, sajarah lokal wajib ditepikeun ka siswa SMA sangkan udagan pangajaran bisa kahontal kalayan maksimal.
(27)
4
Marlina Senja Utami, 2014
Analisis Folklor Toponimi di Kacamatan Tegalwaru Kabupatén Karawang pikeun Bahan Pangajaran Maca Sajarah Lokal di SMAN 1 Pangkalan
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
Carita sajarah nu didéskripsikeun éta téh, luyu pikeun dijadikeun bahan pangajaran SMA Negeri 1 Pangkalan dina maca sajarah lokal. Ku kituna,
“Analisis Folklor Toponimi di Kacamatan Tegalwaru Kabupatén Karawang pikeun Bahan Pangajaran Maca Sajarah Lokal di SMAN 1 Pangkalan” penting dilaksanakeun.
1.2 Watesan jeung Rumusan Masalah 1.2.1 Watesan Masalah
Sangkan teu jauh teuing ambahanana, ieu panalungtikan diwatesanan, nya
éta nalungtik ngeunaan ”Analisis Folklor Toponimi di Kacamatan Tegalwaru
Kabupatén Karawang pikeun Bahan Pangajaran Maca Sajarah Lokal di SMAN 1
Pangkalan”, anu ngawengku:
1) ngaidéntifikasi toponimi nu ngandung carita rayat; 2) ngadéskripsikeun carita rayat nu patali jeung toponimi; 3) ngaidéntifikasi carita rayat nu patali jeung sajarah lokal;
4) ngaimplikasikeun hasil panalungtikan pikeun bahan pangajaran maca sajarah lokal.
1.2.2 Rumusan Masalah
Ieu panalungtikan dirumuskeun dina sababaraha patalékan di handap. 1) Tempat mana waé nu ngabogaan carita rayat dumasar toponimi? 2) Kumaha déskripsi carita rayat dipatalikeun jeung toponimi? 3) Carita rayat mana waé nu aya patalina jeung sajarah lokal?
4) Kumaha nyusun bahan pangajaran maca sajarah lokal dumasar toponimi?
1.3 Tujuan Panalungtikan 1.3.1 Tujuan Umum
Luyu jeung kasang tukang, rumusan, katut watesan masalah di luhur, tujuan panalungtikan ieu téh, nya éta:
1) sangkan bahan pangajaran leuwih ngirut pikeun siswa dina maham sajarah lokal nu aya di sabudeureunana;
(28)
5
Marlina Senja Utami, 2014
Analisis Folklor Toponimi di Kacamatan Tegalwaru Kabupatén Karawang pikeun Bahan Pangajaran Maca Sajarah Lokal di SMAN 1 Pangkalan
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
2) mekarkeun deui paélmuan nu aya pakuat-pakaitna jeung kabudayaan Sunda dipatalikeun jeung disiplin élmu toponimi.
1.3.2 Tujuan Husus
Tujuan husus anu hayang dihontal ngaliwatan ieu panalungtikan nya éta: 1) mikanyaho tempat-tempat nu ngandung carita rayat;
2) mikanyaho carita rayat nu sumebar di masarakat dumasar toponimina; 3) ngelompokkeun carita rayat nu ngandung sajarah lokal;
4) ngajadikeun hasil panalungtikan pikeun bahan pangajaran maca sajarah lokal di SMAN 1 Pangkalan.
1.4 Métode Panalungtikan
Dumasar kana tujuan anu baris dihontal, métode anu dipaké dina ieu panalungtikan nya éta métode déskriptif.
1.5 Mangpaat Panalungtikan 1.5.1 Mangpaat Téoritis
Mangpaat téoritis anu dipiharep dina ieu panalungtikan nya éta:
1) pikeun nambahan wawasan jeung pangaweruh ngeunaan toponimi tempat, hususna pikeun dunya atikan;
2) pikeun dunya pangajaran, bisa dijadikeun salasahiji alternatif bahan pangajaran di sakola.
1.5.2 Mangpaat Praktis
Mangpaat praktis dina ieu panalungtikan nya éta:
1) pikeun masarakat, sangkan ulah mopohokeun kana kabudayaan nu aya di Jawa Barat, nya éta hususna dina méré ngaran tempat di Kacamatan Tegalwaru, Kabupatén Karawang;
(29)
6
Marlina Senja Utami, 2014
Analisis Folklor Toponimi di Kacamatan Tegalwaru Kabupatén Karawang pikeun Bahan Pangajaran Maca Sajarah Lokal di SMAN 1 Pangkalan
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
2) pikeun panalungtik, bisa ngamangpaatkeun ieu panalungtikan salaku alat pikeun nambahan élmu pangaweruh ngeunaan kabudayaan masarakat Sunda, hususna dina sistem méré ngaran tempat nu aya di Kacamatan Tegalwaru Kabupatén Karawang.
1.6 Raraga Tulisan
Skripsi ieu disusun jadi lima bab nu dipedar di handap ieu. 1) BAB I Bubuka
Dina bab kahiji hal anu dipedar nya éta ngeunaan kasang tukang masalah, watesan jeung rumusan masalah, tujuan panalungtikan, métode panalungtikan, mangpaat panalungtikan, jeung raraga tulisan.
2) BAB II Tatapakan Téori
Dina bab kadua hal anu dipedar nya éta ngeunaan toponimi, folklor, sajarah lokal, jeung pangajaran maca.
3) BAB III Métode Panalungtikan
Dina bab katilu hal anu dipedar nya éta métode panalungtikan nu ngawengku lokasi jeung sumber data, desain panalungtikan, métode panalungtikan, wangenan operasional, instrumén panalungtikan, jeung téhnik panalungtikan
4) BAB IV Hasil Panalungtikan jeung Bahasan
Dina bab kaopat hal anu dipedar nya éta hasil panalungtikan jeung bahasan nu ngawengku deskripsi data jeung hasil analisis dumasar kana pola toponimi.
5) BAB V Panutup
Dina bab kalima hal anu dipedar nya éta kacindekan jeung saran nu jadi panutup ieu skripsi.
(30)
24 Marlina Senja Utami, 2014
Analisis Folklor Toponimi di Kacamatan Tegalwaru Kabupatén Karawang pikeun Bahan Pangajaran Maca Sajarah Lokal di SMAN 1 Pangkalan
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
BAB III
MÉTODE PANALUNGTIKAN
3.1 Lokasi jeung Sumber Data 3.1.1 Lokasi
Kabupatén Karawang mangrupa bagian tina wilayah Jawa Barat nu sacara astronomis aya dina kordinat 5⁰50’ nepi ka 7⁰51’ Lintang Selatan jeung 104⁰48’ nepi ka
108⁰48’ Bujur Timur
(Warliyah, 2007, kc. 3). Lokasi nu jadi tempat ieu panalungtikan nya éta Kacamatan Tegalwaru nu mangrupa salasahiji kacamatan di Kabupatén Karawang. Kacamatan Tegalwaru ieu jadi wates Kabupatén Karawang jeung Kabupatén Purwakarta ti beulah wétan. Wates
Kacamatan Tegalwaru di beulah kalér nya éta Kacamatan Pangkalan, di beulah kidul jadi wates Kabupatén Karawang jeung Kabupatén Bogor jeung Kabupatén Cianjur, sarta di beulah kulon watesna nya éta Kacamatan Pangkalan. Kacamatan Tegalwaru téh ngawengku salapan désa, nya éta Cigunungsari, Cintalaksana, Cintalanggeng, Cintawargi, Cipurwasari, Kutalanggeng, Kutamaneuh, Mekarbuana jeung Wargasétra sarta mibanda 80 kampung.
(31)
25
Marlina Senja Utami, 2014
Analisis Folklor Toponimi di Kacamatan Tegalwaru Kabupatén Karawang pikeun Bahan Pangajaran Maca Sajarah Lokal di SMAN 1 Pangkalan
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
Ngaran-ngaran tempat kayaning désa, kampung, gunung, walungan, jeung tempat-tempat géografis lianna nu bakal jadi tempat panalungtikan, sarta dipedar kasang tukang dumasar carita rayatna.
3.1.2 Sumber Data
Sumber data dina ieu panalungtikan nya éta buku, hasil observasi, sarta hasil wawancara jeung narasumber (pangjejer). Anapon ngaran-ngaran pangjejer dipedar di handap ieu.
Tabél 3.1
Daptar Pangjejer Panalungtikan
No. Ngaran Katerangan Poto
1. Bapa Imén (88 Taun)
Pakasaban : Patani,
Panganjrekan : Kp. Pasir Pining Kalungguhan : Sesepuh Kp. Pasir
Pining
2.
Bapa Arkélan (90 Taun)
Pakasaban : Patani Panganjrekan : Kp. Cipetir Kalungguhan : Sesepuh
Kp. Cipetir
3.
Bapa Halimi (51 Taun)
Pakasaban : Hansip Panganjrekan : Kp. Boncérét Kalungguhan : Nu nyimpen konci
Monumén Gempol Ngadeupa
(32)
26
Marlina Senja Utami, 2014
Analisis Folklor Toponimi di Kacamatan Tegalwaru Kabupatén Karawang pikeun Bahan Pangajaran Maca Sajarah Lokal di SMAN 1 Pangkalan
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
4. Bapa Jaji (51 Taun)
Pakasaban : Guru
Panganjrekan : Kp. Pasir Cili Kalungguhan : Mantan Kadés
Cipurwasari
5. Ma Nélis (60 Taun)
Pakasaban : Sindén Panganjrekan : Kp. Cidoro Kalungguhan : Sesepuh Kp. Pasir
Sela Awi
6. Ust. Ubun (65 Taun)
Pakasaban : Ustad
Panganjrekan : Kp. Parakanbadak Kalungguhan : Inohong
Kp. Parakanbadak
7. Pa Ruk (60 Taun)
Pakasaban : Patani Panganjrekan : Kp. Jayanti Kalungguhan : Sesepuh
Kp. Jayanti
8.
Abah Jadun (99 Taun)
Pakasaban : Patani Panganjrekan : Kp. Cijati
(33)
27
Marlina Senja Utami, 2014
Analisis Folklor Toponimi di Kacamatan Tegalwaru Kabupatén Karawang pikeun Bahan Pangajaran Maca Sajarah Lokal di SMAN 1 Pangkalan
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
9. Abah Éli (65 Taun)
Pakasaban : Patani Panganjrekan : Kp. Cilalay Kalungguhan : Sesepuh Kp.
Cilalay
10. Ki Ahmad (75 Taun)
Pakasaban : Kuncén Sanggabuana Panganjrekan : Kp. Bakansitu Kalungguhan : Kuncén
11. Pa Lulu (58 Taun)
Pakasaban : PNS Panganjrekan : Kp. Waru
Kalungguhan : Inohong Kp. Waru
12.
Wakil Karnadi (70 Taun)
Pakasaban : Patani
Panganjrekan : Kp. Bakan Dalem Kalungguhan : Sesepuh
Kp. Bakan Dalem
13.
Abah Engkos (80 Taun)
Pakasaban : Patani
Panganjrekan : Kp. Cikukulu Kalungguhan : Sesepuh
(34)
28
Marlina Senja Utami, 2014
Analisis Folklor Toponimi di Kacamatan Tegalwaru Kabupatén Karawang pikeun Bahan Pangajaran Maca Sajarah Lokal di SMAN 1 Pangkalan
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
14.
Ust. Ukriya (70 Taun)
Pakasaban : Guru ngaji Panganjrekan : Kp. Ménténg Kalungguhan : Inohong masarakat
Kp. Ménténg
15.
Dalang Tama (75 Taun)
Pakasaban : Dalang Panganjrekan : Kp. Cinapel Kalungguhan : Sesepuh
Kp. Cinapel
16. Pa Atang (50 Taun)
Pakasaban : Satpol PP Kec. Tegalwaru Panganjrekan : Kp. Ciakar Kalungguhan : -
17. Pa Acang (65 Taun)
Pakasaban : Satpam Pasar Munjul Panganjrekan : Kp. Munjul Kalungguhan : -
18. Pa H. Holil (76 Taun)
Pakasaban : Guru ngaji Panganjrekan : Kp. Loji
(35)
29
Marlina Senja Utami, 2014
Analisis Folklor Toponimi di Kacamatan Tegalwaru Kabupatén Karawang pikeun Bahan Pangajaran Maca Sajarah Lokal di SMAN 1 Pangkalan
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
19.
Pa Gojali Pramulya (76 Taun)
Pakasaban : Guru SMP PGRI Pangkalan Panganjrekan : Kp. Bakan Randu Kalungguhan : Sesepuh
Kp. Bakan Randu
20.
Pa Atib Satibi (61 Taun)
Pakasaban : Patani
Panganjrekan : Kp. Bakan Jéngkol Kalungguhan : Kuncén Kuburan
Salapan
21. Wa Alé (62 Taun)
Pakasaban : Patani
Panganjrekan : Kp. Cipeuteuy Kalungguhan : Sesepuh
Kp. Cipeuteuy
22. Ma Kainah (80 Taun)
Pakasaban : Patani Panganjrekan : Kp. Cijati
Kalungguhan : Sesepuh Kp. Cijati
23. Pa Kasim (82 Taun)
Pakasaban : Patani Panganjrekan : Kp. Pasir
Cangkudu Kalungguhan : Sesepuh
Kp. Pasir Cangkudu
(36)
30
Marlina Senja Utami, 2014
Analisis Folklor Toponimi di Kacamatan Tegalwaru Kabupatén Karawang pikeun Bahan Pangajaran Maca Sajarah Lokal di SMAN 1 Pangkalan
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
24. Ki Sunta (60 Taun)
Pakasaban : Patani
Panganjrekan : Kp. Calingcing Kalungguhan : Sesepuh
Kp. Calingcing
25. Pa Koim (63 Taun)
Pakasaban : Ustad
Panganjrekan : Kp. Cilaksana Kalungguhan : Sesepuh
Kp. Cilaksana
26.
Wk. Sahiya (66 Taun)
Pakasaban : Patani Panganjrekan : Kp. Kirajilin Kalungguhan : Sesepuh
Kp. Kirajilin
27.
Mantri Karma (69 Taun)
Pakasaban : Mantri Panganjrekan : Kp. Kalapa
Gading Kalungguhan : Sesepuh
Kp. Kalapa Gading
28. Pa Obing (74 Taun)
Pakasaban : Patani Panganjrekan : Kp. Kawung
Gading Kalungguhan : Sesepuh
Kp. Kawung Gading
(37)
31
Marlina Senja Utami, 2014
Analisis Folklor Toponimi di Kacamatan Tegalwaru Kabupatén Karawang pikeun Bahan Pangajaran Maca Sajarah Lokal di SMAN 1 Pangkalan
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
29. Pa H. Fadil (65 Taun)
Pakasaban : Pupuhu Madrasah Assasuttarbiyah Panganjrekan : Kp. Kadu
Mungkus
Kalungguhan : Sesepuh Kp. Kadu Mungkus
30. Pa Apin (52 Taun)
Pakasaban : Patani Panganjrekan : Kp. Ciputri Kalungguhan : Inohong
Kp. Ciputri
31. Ki Anam (97 Taun)
Pakasaban : Véteran
Panganjrekan : Kp. Cikamuning Kalungguhan : Sesepuh
Kp. Cikamuning
32.
Bu Ute Sukaésih (68 Taun)
Pakasaban : IRT
Panganjrekan : Kp. Pasir Camay Kalungguhan : Sesepuh
Kp. Pasir Camay
33. Pa Aos (82 Taun)
Pakasaban : Pénsiunan Panganjrekan : Kp. Cacaban Kalungguhan : Sesepuh
Kp. Cacaban
34. Pa Acip (72 Taun)
Pakasaban : Patani
Panganjrekan : Kp. Tegalmalang Kalungguhan : Sesepuh
(38)
32
Marlina Senja Utami, 2014
Analisis Folklor Toponimi di Kacamatan Tegalwaru Kabupatén Karawang pikeun Bahan Pangajaran Maca Sajarah Lokal di SMAN 1 Pangkalan
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
35. Pa Endas (48 Taun)
Pakasaban : Guru SMAN 1 Pangkalan
Panganjrekan : Kp. Tegalmalang Kalungguhan : Inohong
Kp. Tegalmalang
36. Pa Unta (80 Taun)
Pakasaban : Patani Panganjrekan : Kp. Kiréwok Kalungguhan : Sesepuh
Kp. Kiréwok
37. Pa
Samsudin (48 Taun)
Pakasaban : Guru SMPN 1 Tegalwaru Panganjrekan : Kp. Cicangor Kalungguhan : Inohong
Kp. Cicangor
38. Ki Olih (70 Taun)
Pakasaban : Patani
Panganjrekan : Kp. Cicangor Kalungguhan : Sesepuh
Kp. Cicangor
39. Pa Sarya (58 Taun)
Pakasaban : Patani Panganjrekan : Kp. Tipar
(39)
33
Marlina Senja Utami, 2014
Analisis Folklor Toponimi di Kacamatan Tegalwaru Kabupatén Karawang pikeun Bahan Pangajaran Maca Sajarah Lokal di SMAN 1 Pangkalan
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
40. Pa Odém (78 Taun)
Pakasaban : Patani Panganjrekan : Kp. Palasari Kalungguhan : Sesepuh
Kp. Palasari
41. Uyut Didi (68 Taun)
Pakasaban : Kuncén Mbah Ronggang Naringgul Panganjrekan : Kp. Naringgul Kalungguhan : Kuncén
42. Ki Acé (90 Taun)
Pakasaban : Patani Panganjrekan : Kp. Cinaga Kalungguhan : Sesepuh
Kp. Cinaga
43. Pa Encur (70 Taun)
Pakasaban : Patani Panganjrekan : Kp. Kopi
Kalungguhan : Sesepuh Kp. Kopi
44. Ki Oléh (72 Taun)
Pakasaban : Patani Panganjrekan : Kp. Jungkur Kalungguhan : Sesepuh
(40)
34
Marlina Senja Utami, 2014
Analisis Folklor Toponimi di Kacamatan Tegalwaru Kabupatén Karawang pikeun Bahan Pangajaran Maca Sajarah Lokal di SMAN 1 Pangkalan
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
Pangjejer-pangjejer nu disebutkeun di luhur mangrupa sumber data utama dina ieu panalungtikan. Tina wawancara, studi pustaka, jeung observasi téh data bisa kakumpulkeun, tuluy ngahasilkeun hiji hasil panalungtikan anu luyu jeung harepan panalungtik.
3.2 Desain Panalungtikan
Desain panalungtikan mangrupa konséptualisasi operasional panalungtikan nu bakal jadi patokan panalungtikan. Desain nu dipaké dina ieu panalungtikan nya éta desain anu nyoko kana desain panalungtikan kualitatif nurutkeun Musfiqon dina bukuna “Métodologi Penelitian Pendidikan” (2012, kc. 88).
Bagan 3.1
Desain Panalungtikan Kualitatif (Musfiqon, 2012, kc. 88)
Dina ieu desain panalungtikan kualitatif, oriéntasina leuwih difokuskeun kana masalah, lain nguji hipotésis. Salian ti éta, dina ieu panalungtikan téh teu digunakeun populasi jeung sampel, nu aya subjék jeung informan panalungtikan.
Masalah Panalungtikan
Literatur/Panalungtikan
Rélevan
Watesan Masalah
Fokus Masalah
Nangtukeun Pamarekan Informan Panalungtikan
Living-in Interaksi Subyek Ngumpulkeun Data
Analisis Kualitatif Meunangkeun Data
Panalungtikan Kacindekan
(41)
35
Marlina Senja Utami, 2014
Analisis Folklor Toponimi di Kacamatan Tegalwaru Kabupatén Karawang pikeun Bahan Pangajaran Maca Sajarah Lokal di SMAN 1 Pangkalan
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
3.3 Métode Panalungtikan
Panalungtikan mangrupa kagiatan ilmiah anu teu bisa dileupaskeun tina métodologi pikeun ngahontal udaganana. Métodologi boga peran nu penting dina prosés panalungtikan. Musfiqon (2012, kc. 14) nétélakeun yén métode panalungtikan nya éta léngkah jeung cara tina néangan, ngarumuskeun, ngumpulkeun data, jeung nyieun kacindekan tina masalah dina panalungtikan.
Métode nu digunakeun sangkan udagan panalungtikan kahontal nya éta métode déskriptif. Métode dékskriptif nya éta métode pikeun ngadéskripsikeun atawa ngajelaskeun hiji kajadian. Ku kituna, hasil jeung kacindekan tina panalungtikan déksriptif umumna mangrupa konsép jeung variabel anu ditalungtik, medar bédana konsép jeung variabel, atawa ngahubungkeun variabel nu hiji jeung nu séjénna (Sudjana, 2011, kc. 52).
Dina ngagunakeun ieu métode, panalungtik ngumpulkeun data anu nyampak, nu saterusna disusun jadi hiji carita sajarah pikeun bahan pangajaran di sakola. Ku kituna, métode panalungtikan déskriptif ieu dijadikeun métode panalungtikan pikeun ngadéskripsikeun carita sajarah dumasar carita rayat nu sumebar di masarakat Kacamatan Tegalwaru Kabupatén Karawang.
3.4 Wangenan Operasional
Sangkan leuwih jéntré jeung teu lésot tina udagan, di handap ieu dijelaskeun wangenan istilah-istilah nu aya patalina jeung analisis folklor toponimi di Kacamatan Tegalwaru Kabupatén Karawang pikeun bahan pangajaran maca sajarah lokal di SMAN 1 Pangkalan.
1) Toponimi nya éta tata cara atawa aturan méré ngaran tempat dina waktu nu tangtu.
2) Folklor nya éta bagian budaya koléktif anu sumebar sacara turun-tumurun ti hiji generasi leuwih kolot ka generasi nu leuwih ngora ku cara lisan.
3) Kacamatan nya éta daérah bagéan kabupatén atawa kota administratif nu ngawengku sababaraha désa atawa kelurahan nu dipingpin ku camat.
(42)
36
Marlina Senja Utami, 2014
Analisis Folklor Toponimi di Kacamatan Tegalwaru Kabupatén Karawang pikeun Bahan Pangajaran Maca Sajarah Lokal di SMAN 1 Pangkalan
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
4) Tegalwaru nya éta salasahiji kacamatan nu aya di Kabupatén Karawang, anu saméméh taun 2005 masih kénéh ngagabung jeung Kacamatan Pangkalan. 5) Bahan pangajaran nya éta rincian tina poko-poko bahasan atawa sub-sub
poko bahasan dina kurikulum.
6) Maca nya éta prosés nu dilakukeun sarta digunakeun ku nu maca, pikeun meunangkeun pesen anu rék ditepikeun ku nu nulis ngaliwatan média tinulis. 7) Sajarah lokal nya éta sajarah tina hiji tempat lokal anu watesanana
ditangtukeun ku kasapukan panulis sajarah.
8) SMAN 1 Pangkalan nya éta salasahiji SMA nu aya di Kacamatan Pangkalan, sarta mangrupa SMA negeri hiji-hijina di antara Kacamatan Pangkalan jeung Kacamatan Tegalwaru.
Tina pedaran di luhur, bisa dicangkem yén oriéntasi panalungtikan ieu téh nya éta sajarah lokal dumasar tiponimina, sarta dijudulan Analisis Folklor
Toponimi di Kacamatan Tegalwaru Kabupatén Karawang pikeun Bahan Pangajaran Maca Sajarah Lokal di SMAN 1 Pangkalan.
3.5 Instrumén Panalungtikan
Instrumén panalungtikan nya éta pakakas pikeun meunangkeun data nu dipilih saluyu jeung jenis data nu rék ditalungtik (Sudjana, 2011, kc. 58). Instrumén nu digunakeun dina ieu panalungtikan téh nya éta ditataan di handap ieu.
1) Alat Pangrekam
Alat pangrekam digunakeun pikeun ngumpulkeun data lisan ngeunaan folklor nu patali jeung toponimi nepi ka kaguar sajarah lokal nu aya di Kacamatan Tegalwaru.
2) Kaméra
Kaméra digunakeun pikeun ngadokuméntasikeun hal-hal penting nu patali jeung panalungtikan, kayaning pangjejer, tempat-tempat penting, jsb. 3) Padoman Wawancara
(43)
37
Marlina Senja Utami, 2014
Analisis Folklor Toponimi di Kacamatan Tegalwaru Kabupatén Karawang pikeun Bahan Pangajaran Maca Sajarah Lokal di SMAN 1 Pangkalan
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
Padoman wawancara digunakeun pikeun nulis biodata informan jeung ngajaring informasi ngeunaan toponimi dumasar folklor nu patali jeung sajarah lokal di Kacamatan Tegalwaru.
(44)
38
Marlina Senja Utami, 2014
Analisis Folklor Toponimi di Kacamatan Tegalwaru Kabupatén Karawang pikeun Bahan Pangajaran Maca Sajarah Lokal di SMAN 1 Pangkalan
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
PADOMAN WAWANCARA
I. Biodata Informan
1) No informan :... 2) Ngaran :... 3) Umur :... 4) Panganjrekan :... 5) Atikan :... 6) Pakasaban :... 7) Kalungguhan :...
II. Padoman Patalékan
1) Kasang tukang ngaran tempat (désa, kampung, jeung tempat séjénna).
2) Carita nu milu ngarojong kana ngaran ieu tempat.
3) Kajadian nu nétélakeun nepi ka hiji ngaran diabadikeun jadi ngaran tempat.
4) Bukti atawa fakta ka éta sajarah nu ngarojong ngaran tempat. 5) Harti ngaran tempat (dumasar sawangan masarakat satempat).
3.6 Téhnik Panalungtikan
Téhnik panalungtikan ngawengku téhnik ngumpulkeun jeung ngolah data. 1) Téhnik Ngumpulkeun Data
Téhnik ngumpulkeun data panalungtikan ngagunakeun studi pustaka, studi dokuméntasi jeung wawancara. Léngkah-léngkahna nya éta:
a) néangan data statistik ka kantor Kacamatan Tegalwaru;
b) néangan data monografi jeung topografi ka kantor-kantor désa nu aya di Kacamatan Tegalwaru;
(45)
39
Marlina Senja Utami, 2014
Analisis Folklor Toponimi di Kacamatan Tegalwaru Kabupatén Karawang pikeun Bahan Pangajaran Maca Sajarah Lokal di SMAN 1 Pangkalan
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
c) néangan carita rayat dumasar toponimi nu aya di Kacamatan Tegalwaru ku cara ngawawancara narasumber (informan) di unggal kampung;
d) ngadokuméntasikeun sagala rupa nu patali jeung panalungtikan.
2) Téhnik Ngolah Data
Téhnik ngolah data panalungtikan ngagunakeun téhnik analisis. Sabada data-data geus dikumpulkeun, tuluy diolah kalayan léngkah-léngkah:
a) mariksa jeung niténan data nu geus kakumpulkeun; b) ngaidéntifikasi toponimi nu ngandung carita rayat;
c) nganalisis jeung ngadéskripsikeun carita rayat nu patali jeung toponimi;
d) nyieun kacindekan tina ngaidentifikasi carita rayat nu ngandung sajarah lokal.
(46)
138 Marlina Senja Utami, 2014
Analisis Folklor Toponimi di Kacamatan Tegalwaru Kabupatén Karawang pikeun Bahan Pangajaran Maca Sajarah Lokal di SMAN 1 Pangkalan
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
BAB V
KACINDEKAN JEUNG SARAN
5.1 Kacindekan
Dumasar kana hasil analisis jeung déskripsi data dina bab IV, analisis toponimi tempat di Kacamatan Tegalwaru Kabupaten Karawang pikeun bahan pangajaran maca sajarah lokal di SMAN 1 Pangkalan téh aya sababaraha kacindekan, nya éta dipedar di handap ieu.
1) Tina salapan désa kacatet aya 80 kampung nu aya di Kacamatan Tegalwaru. Tina 80 kampung éta téh kapanggih 54 carita rayat, toponimi 26 kampung séjénna ngan saukur nyoko kana talajak alam nu nyampak dina éta tempat. 2) Asal-usul ngaran tempat di Kacamatan Tegalwaru Kabupatén Karawang
umumna dikasangtukangan ku carita rayat nu sumebar di masarakat. Carita rayat éta raket patalina jeung lalakon ngajanggélékna éta tempat.
3) Tina 54 carita rayat nu di Kacamatan Tegalwaru Kabupatén Karawang, kapanggih 30 carita rayat nu ngandung sajarah. Dumasar jamanna, sajarah nu kapanggih ti jaman karajaan aya opat carita, jaman panjajahan Walanda aya salapan belas carita, jaman panjajahan Jepang aya lima carita, jaman Agrési Militér Walanda aya dua carita, jaman pemberontakan DI/TII aya dalapan carita, sarta jaman pasca Orde Baru aya hiji carita. Ku kituna, tina jaman-jaman nu dijelaskeun tadi, umumna sajarah nu aya di Kacamatan Tegalwaru Kabupatén Karawang patali jeung panjajahan Walanda.
4) Hasil tina panalungtikan ieu luyu dijadikan alternatif bahan pangajaran dina maca sajarah lokal, nu asup kana KD maca dongéng di SMAN 1 Pangkalan, saluyu jeung kurikulum 2013.
(47)
139
Marlina Senja Utami, 2014
Analisis Folklor Toponimi di Kacamatan Tegalwaru Kabupatén Karawang pikeun Bahan Pangajaran Maca Sajarah Lokal di SMAN 1 Pangkalan
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
5.2 Saran
Sabada diayakeun panalungtikan, aya sawatara saran nu ditujukeun ka masarakat, nonoman, instansi pamaréntahan, guru, jeung siswa.
1) Masarakat
Saran pikeun masarakat, tong nepi ka ngaleungitkeun atawa mopohokeun sajarah nu aya di sabudeureunana, sabab lamun nu apal kana sajarah di hiji tempat tilar dunya, éta sajarah bakal leungit bareng jeung dikuburna manusa nu apal kana sajarah.
2) Nonoman
Saran pikeun sakumna nonoman nu aya di Kacamatan Tegalwaru, kudu boga rasa nyaah jeung reueus kana sajarah tempat nu aya di sabudeureunana. Sabab nonoman teu ngajaga éta sajarah bisa ngabalukarkeun sajarah téh leungit jeung pareumeun obor.
3) Instansi Pamaréntahan
Saran pikeun pamaréntah désa jeung kacamatan, kudu bisa ngajaga sajarah di daérahna séwang-séwangan, tong nepi ka pembangunan daerah jadi alesan pamaréntah ngaleungitkeun sajarah, boh caritana, boh bukti sajarahna. Salian ti éta, ka sakabéh instansi pamaréntahan, kudu boga data-data administrasi nu lengkep jeung jelas dumasar ruang lingkupna séwang-séwangan.
4) Guru
Saran pikeun guru nya éta kudu apal kana sajarah lokal nu aya di sabudeureunana pikeun alternatif bahan pangajaran maca dongéng di tempat ngajarna.
5) Siswa
Saran pikeun siswa nya éta kudu mikanyaho kana sajarah panganjrekanana sangkan teu pareumeun obor.
(48)
140 Marlina Senja Utami, 2014
Analisis Folklor Toponimi di Kacamatan Tegalwaru Kabupatén Karawang pikeun Bahan Pangajaran Maca Sajarah Lokal di SMAN 1 Pangkalan
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
DAPTAR PUSTAKA
Abdullah, T. (2005). Sejarah Lokal di Indonesia. Yogyakarta: Gajah Mada University Press.
Amanda, L. (2012). Khasiat Buah Sawo. [Online]. Tersedia di: http://free-download-all-software.blogspot.com/2012/02/khasiat-buah-sawo.html. Diakses 24 April 2014.
Anonim. (2007). Alyxia stellata. [Online]. Tersedia di: http://cookislands.bishopmuseum.org/species.asp?id=5735. Diakses 24 April 2014.
Anonim. (2010). Tanaman Obat Waru. [Online]. Tersedia di: http://budaya-herbal.blogspot.com/2010/07/tanaman-obat-waru-hibiscus-tiliaceus-l.html. Diakses 24 April 2014.
Anonim. (2011). Daun Belimbing Wuluh. [Online]. Tersedia di: http://profilherbal.blogspot.com/2011_04_01_archive.html. Diakses 24 April 2014.
Anonim. (2011). Mengenal Tanaman Bungur Beserta Khasiatnya. [Online]. Tersedia di: http://archive.kaskus.co.id/thread/7631154/0#9. Diakses 24 April 2014.
Anonim. (2011). Pining Bawang. [Online]. Tersedia di: http://id.wikipedia.org/wiki/Pining_bawang. Diakses 24 April 2014.
Anonim. (2012). Jenis Tanaman Kelapa. [Online]. Tersedia di:
http://budidayatanamankelapa.blogspot.com/2012/02/jenis-tanaman-Kelapa.html. Diakses 24 April 2014.
Anonim. (2012). Khasiat Kemuning. [Online]. Tersedia diLhttp://tradisionalsehat.blogspot.com/2012/02/kemuning-murraya-paniculata-l.html. Diakses 24 April 2014.
Anonim. (2013). Badak Bercula Satu Terdapat di Daerah. [Online]. Tersedia di: http://fotohewan.info/ciri-ciri-dan-sifat-badak-bercula-satupopulasi/badak-bercula-satu-terdapat-di-daerah/. Diakses 24 April 2014.
Anonim. (2013). Kebudayaan Indonesia. [Online]. Tersedia di: http://kebudayaanindonesia.net/id/culture/1153/ngahuma. Diakses 24 April 2014.
(49)
141
Marlina Senja Utami, 2014
Analisis Folklor Toponimi di Kacamatan Tegalwaru Kabupatén Karawang pikeun Bahan Pangajaran Maca Sajarah Lokal di SMAN 1 Pangkalan
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
Anonim. (2014). Umpan Hidup untuk Wild Fishing. [Online]. Tersedia di:
http://www.iftfishing.com/memancing/tip/umpan-hidup-untuk-wild-fishing/. Diakses 24 April 2014.
Badan Pusat Statistik Kabupaten Karawang. (2013). Statistik Daerah Kecamatan
Tegalwaru 2013. Karawang: Badan Pusat Statistik Kabupaten Karawang.
Bunga, J.A. & Lapinangga, N. (2010). Penyediaan Larutan Pestisida Nabati
untuk Pengendalian Hama dan Penyakit Tanaman Sayuran. [Online].
Tersedia di: http://aranthasclub1.blogspot.com/2011/02/penyediaan-larutan-pestisida-nabati.html. Diakses 24 April 2014.
Danadibrata, R.A. (2006). Kamus Basa Sunda. Bandung: Kiblat.
Darmansyah. (2013). Berperan dengan Bakat. [Online]. Tersedia di: http://darmansyah.weblog.esaunggul.ac.id/2013/01/10/berkah-disekeliling-kita/. Diakses 24 April 2014.
Departemen Pendidikan Nasional. Kamus Besar Bahasa Indonesia Edisi
Keempat. Jakarta: Gramedia Pustaka Utama.
Dinas Pariwisata dan Kebudayaan Provinsi Jawa Barat. (2009). Toponimi Jawa
Barat (Berdasarkan Cerita Rakyat). Bandung: Disparbud.
Djanandjaja, J. (2007). Folklor Indonesia. Jakarta: Grafiti.
Endah, A. (2011). Pohon dan Buah Menteng Makin Langka. [Online]. Tersedia di: http://alamendah.org/2011/02/06/pohon-dan-buah-menteng-makin-langka/. Diakses 24 April 2014.
Gembong, K. (2012). Tips Agar Petai Berbuah Lebat. [Online]. Tersedia di:
http://www.sragenpos.com/2013/petai-harga-petai-tembus-rp6-000-437874. Diakses 24 April 2014.
Hamalik, O. (1986). Perencanaan Pengajaran Berdasarkan Pendekatan Sistem. Bandung: CV Pustaka Marviana.
Harjanto. (2010). Perencanaan Pembelajaran. Jakarta: Rineka Cipta.
Hugiono & Poerwantana, P.K. (1992). Pengantar Ilmu Sejarah. Semarang: Rineka Cipta.
Indrawati, T. (2013). Petai. [Online]. Tersedia di:
(50)
142
Marlina Senja Utami, 2014
Analisis Folklor Toponimi di Kacamatan Tegalwaru Kabupatén Karawang pikeun Bahan Pangajaran Maca Sajarah Lokal di SMAN 1 Pangkalan
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
IPTEK. (2014). Tanaman Obat Indonesia. [Online]. Tersedia di: http://www.eastafricanplants.senckenberg.de/root/index.php?page_id=47& id=1435. Diakses 24 April 2014.
Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah FPBS UPI. (2013). Kompetensi Inti dan Kompetensi Dasar Mata Pelajaran Bahasa dan Sastra Sunda SMA MA.
[Online]. Tersedia di:
http://sunda.upi.edu/wp- content/uploads/2013/07/KIKD-Mata-Pelajaran-Bahasa-Sunda-SMA-MA.pdf. Diakses 14 Mei 2014.
Koswara, D. (2010). Sastra Sunda Buhun. Bandung: JPBD FPBS UPI. LBSS. (2007). Kamus Umum Basa Sunda. Bandung: CV Geger Sunten.
Maheswara, M. (2012). Kamus Jawa Indonesia – Indonesia Jawa. Yogyakarta:
Pustaka Mahardika.
Moeimam, Susi. (2002). Kamus Belanda-Indonesia. Jakarta: Gramedia Pustaka Utama.
Musfiqon, H. M. (2012). Panduan Lengkap Metodologi Penelitian Pendidikan. Jakarta: Prestasi Pustakaraya.
Niady. (2011). Legenda Naga Cina dan Penampakannya dalam Sejarah. [Online]. Tersedia di: http://imagitopia.blogspot.com/2011/03/naga-dan-cina-naga-merupakan-makhluk.html. Diakses 24 April 2014.
Poerwadarminta, W.J.S. (1984). Kamus Umum Bahasa Indonesia. Jakarta: PN Balai Pustaka.
Priyadi, S. (2012). Sejarah Lokal Konsep, Metode dan Tantangannya. Yogyakarta: Ombak.
Probo, B. (2013). Bambu Gombong, Pohon Multiguna. [Online]. Tersedia di: http://www.satuharapan.com/read-detail/read/bambu-gombong-pohon-multiguna. Diakses 24 April 2014.
Rais, Jacub. dkk. (2008). Toponimi Indonesia Sejarah Budaya Bangsa yang
Panjang dari Pemukiman Manusia & Tertib Administrasi. Jakarta:
Pradnya Paramita.
Rambe, E.S. (2011). Aren. [Online]. Tersedia di:
http://evisunilawati.blogspot.com/. Diakses 24 April 2014. Rodisi, A. dkk. (2000). Ensiklopedi Sunda. Bandung: Pustaka Jaya.
(51)
143
Marlina Senja Utami, 2014
Analisis Folklor Toponimi di Kacamatan Tegalwaru Kabupatén Karawang pikeun Bahan Pangajaran Maca Sajarah Lokal di SMAN 1 Pangkalan
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
Ruhaliah. (2010). Sajarah Sunda Saméméh Taun 1945. Bandung: EV Wahana Karya Grafik.
Salam, W. (2013). Kapuk Randu. [Online]. Tersedia di: http://kapukrandukaraban.blogspot.com/. Diakses 24 April 2014.
Saputra, G.A. (2013). Pohon Jati. [Online]. Tersedia di: http://www.satwa.net/352/pohon-jati.html. Diakses 24 April 2014.
Satjadibrata, R. (2005). Kamus Basa Sunda. Bandung: PT Kiblat Buku Utama. Sehat aja. (2013). Mengkudu. [Online]. Tersedia di:
http://www.sehataja.com/wp-content/uploads/2013/10/5.-buah-mengkudu-1.jpg. [Diakses 30 April 2014].
Septiawan, D. (2012). Budidaya Tanaman Kopi. [Online]. Tersedia di: http://awww1one.blogspot.com/2012/04/budidaya-tanaman-kopi.html [Diakses 24 April 2014].
Setiadi, E., Hakam, K.A., & Ridwan, E. (2005). Ilmu Sosal dan budaya Dasar.
Kencana Prenade Media Grup.
Sudjana, N. (2011). Tuntunan Penyusunan Karya Ilmiah. Bandung: Sinarbaru Algesindo.
Sugiri, Y. (2014). Pendopo Balai Desa Sanggreman. [Online]. Tersedia di: http://www.panoramio.com/photo/14993858 [Diakses 24 April 2014]. Syakir, A. (2009). Durian. [Online]. Tersedia di:
http://abisyakir.files.wordpress.com/2009/04/durian2.jpg? w=450&h=351. [Diakses 30 April 2014].
Tamsil. (2013). Akar Pohon. [Online]. Tersedia di: http://nexlaip.wordpress.com/2012/07/23/akar-pohon/ [Diakses 24 April 2014].
Tarigan, H. G. (2008). Membaca sebagai Suatu Keterampilan Berbahasa. Bandung: Angkasa
Universitas Pendidikan Indonesia. (2013). Pedoman Penulisan Karya Ilmiah. Bandung: UPI PRESS.
Vendi, F. (2014). Jengkol Super Serbaguna. [Online]. Tersedia di: http://fransiskusvendi.blogspot.com/ [Diakses 24 April 2014].
(52)
144
Marlina Senja Utami, 2014
Analisis Folklor Toponimi di Kacamatan Tegalwaru Kabupatén Karawang pikeun Bahan Pangajaran Maca Sajarah Lokal di SMAN 1 Pangkalan
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
Warliyah, U. (2007). Kabupaten Karawang dalam Dimensi Budaya. Karawang: Dinas Penerangan Pariwisata dan Budaya Kabupaten Karawang.
Widja, I. G. (1989). Sejarah Lokal suatu Perspektif Dalam Pengajaran Sejarah. Jakarta: Departemen Pendidikan dan Kebudayaan Dirjen Dikti PPLPTK. Wikipedia. (2013). Nauclea Orientalis. [Online]. Tersedia di:
http://en.wikipedia.org/wiki/Nauclea_orientalis. [Diakses 30 April 2014] Zakaria, I. (2008). Periuk. [Online]. Tersedia di:
http://pusaka-kerinci.com/?mod1=2&mod2=2&go=1&id=1012 [Diakses 24 April 2014].
(1)
139
5.2 Saran
Sabada diayakeun panalungtikan, aya sawatara saran nu ditujukeun ka masarakat, nonoman, instansi pamaréntahan, guru, jeung siswa.
1) Masarakat
Saran pikeun masarakat, tong nepi ka ngaleungitkeun atawa mopohokeun sajarah nu aya di sabudeureunana, sabab lamun nu apal kana sajarah di hiji tempat tilar dunya, éta sajarah bakal leungit bareng jeung dikuburna manusa nu apal kana sajarah.
2) Nonoman
Saran pikeun sakumna nonoman nu aya di Kacamatan Tegalwaru, kudu boga rasa nyaah jeung reueus kana sajarah tempat nu aya di sabudeureunana. Sabab nonoman teu ngajaga éta sajarah bisa ngabalukarkeun sajarah téh leungit jeung pareumeun obor.
3) Instansi Pamaréntahan
Saran pikeun pamaréntah désa jeung kacamatan, kudu bisa ngajaga sajarah di daérahna séwang-séwangan, tong nepi ka pembangunan daerah jadi alesan pamaréntah ngaleungitkeun sajarah, boh caritana, boh bukti sajarahna. Salian ti éta, ka sakabéh instansi pamaréntahan, kudu boga data-data administrasi nu lengkep jeung jelas dumasar ruang lingkupna séwang-séwangan.
4) Guru
Saran pikeun guru nya éta kudu apal kana sajarah lokal nu aya di sabudeureunana pikeun alternatif bahan pangajaran maca dongéng di tempat ngajarna.
5) Siswa
Saran pikeun siswa nya éta kudu mikanyaho kana sajarah panganjrekanana sangkan teu pareumeun obor.
(2)
download-all-software.blogspot.com/2012/02/khasiat-buah-sawo.html. Diakses 24 April 2014.
Anonim. (2007). Alyxia stellata. [Online]. Tersedia di: http://cookislands.bishopmuseum.org/species.asp?id=5735. Diakses 24 April 2014.
Anonim. (2010). Tanaman Obat Waru. [Online]. Tersedia di: http://budaya-herbal.blogspot.com/2010/07/tanaman-obat-waru-hibiscus-tiliaceus-l.html. Diakses 24 April 2014.
Anonim. (2011). Daun Belimbing Wuluh. [Online]. Tersedia di: http://profilherbal.blogspot.com/2011_04_01_archive.html. Diakses 24 April 2014.
Anonim. (2011). Mengenal Tanaman Bungur Beserta Khasiatnya. [Online]. Tersedia di: http://archive.kaskus.co.id/thread/7631154/0#9. Diakses 24 April 2014.
Anonim. (2011). Pining Bawang. [Online]. Tersedia di: http://id.wikipedia.org/wiki/Pining_bawang. Diakses 24 April 2014.
Anonim. (2012). Jenis Tanaman Kelapa. [Online]. Tersedia di:
http://budidayatanamankelapa.blogspot.com/2012/02/jenis-tanaman-Kelapa.html. Diakses 24 April 2014.
Anonim. (2012). Khasiat Kemuning. [Online]. Tersedia diLhttp://tradisionalsehat.blogspot.com/2012/02/kemuning-murraya-paniculata-l.html. Diakses 24 April 2014.
Anonim. (2013). Badak Bercula Satu Terdapat di Daerah. [Online]. Tersedia di: http://fotohewan.info/ciri-ciri-dan-sifat-badak-bercula-satupopulasi/badak-bercula-satu-terdapat-di-daerah/. Diakses 24 April 2014.
Anonim. (2013). Kebudayaan Indonesia. [Online]. Tersedia di: http://kebudayaanindonesia.net/id/culture/1153/ngahuma. Diakses 24 April 2014.
(3)
141
Anonim. (2014). Umpan Hidup untuk Wild Fishing. [Online]. Tersedia di:
http://www.iftfishing.com/memancing/tip/umpan-hidup-untuk-wild-fishing/. Diakses 24 April 2014.
Badan Pusat Statistik Kabupaten Karawang. (2013). Statistik Daerah Kecamatan
Tegalwaru 2013. Karawang: Badan Pusat Statistik Kabupaten Karawang.
Bunga, J.A. & Lapinangga, N. (2010). Penyediaan Larutan Pestisida Nabati
untuk Pengendalian Hama dan Penyakit Tanaman Sayuran. [Online].
Tersedia di: http://aranthasclub1.blogspot.com/2011/02/penyediaan-larutan-pestisida-nabati.html. Diakses 24 April 2014.
Danadibrata, R.A. (2006). Kamus Basa Sunda. Bandung: Kiblat.
Darmansyah. (2013). Berperan dengan Bakat. [Online]. Tersedia di: http://darmansyah.weblog.esaunggul.ac.id/2013/01/10/berkah-disekeliling-kita/. Diakses 24 April 2014.
Departemen Pendidikan Nasional. Kamus Besar Bahasa Indonesia Edisi
Keempat. Jakarta: Gramedia Pustaka Utama.
Dinas Pariwisata dan Kebudayaan Provinsi Jawa Barat. (2009). Toponimi Jawa
Barat (Berdasarkan Cerita Rakyat). Bandung: Disparbud.
Djanandjaja, J. (2007). Folklor Indonesia. Jakarta: Grafiti.
Endah, A. (2011). Pohon dan Buah Menteng Makin Langka. [Online]. Tersedia di: http://alamendah.org/2011/02/06/pohon-dan-buah-menteng-makin-langka/. Diakses 24 April 2014.
Gembong, K. (2012). Tips Agar Petai Berbuah Lebat. [Online]. Tersedia di:
http://www.sragenpos.com/2013/petai-harga-petai-tembus-rp6-000-437874. Diakses 24 April 2014.
Hamalik, O. (1986). Perencanaan Pengajaran Berdasarkan Pendekatan Sistem. Bandung: CV Pustaka Marviana.
Harjanto. (2010). Perencanaan Pembelajaran. Jakarta: Rineka Cipta.
Hugiono & Poerwantana, P.K. (1992). Pengantar Ilmu Sejarah. Semarang: Rineka Cipta.
Indrawati, T. (2013). Petai. [Online]. Tersedia di:
(4)
IPTEK. (2014). Tanaman Obat Indonesia. [Online]. Tersedia di: http://www.eastafricanplants.senckenberg.de/root/index.php?page_id=47& id=1435. Diakses 24 April 2014.
Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah FPBS UPI. (2013). Kompetensi Inti dan Kompetensi Dasar Mata Pelajaran Bahasa dan Sastra Sunda SMA MA. [Online]. Tersedia di: http://sunda.upi.edu/wp- content/uploads/2013/07/KIKD-Mata-Pelajaran-Bahasa-Sunda-SMA-MA.pdf. Diakses 14 Mei 2014.
Koswara, D. (2010). Sastra Sunda Buhun. Bandung: JPBD FPBS UPI. LBSS. (2007). Kamus Umum Basa Sunda. Bandung: CV Geger Sunten.
Maheswara, M. (2012). Kamus Jawa Indonesia – Indonesia Jawa. Yogyakarta:
Pustaka Mahardika.
Moeimam, Susi. (2002). Kamus Belanda-Indonesia. Jakarta: Gramedia Pustaka Utama.
Musfiqon, H. M. (2012). Panduan Lengkap Metodologi Penelitian Pendidikan. Jakarta: Prestasi Pustakaraya.
Niady. (2011). Legenda Naga Cina dan Penampakannya dalam Sejarah. [Online]. Tersedia di: http://imagitopia.blogspot.com/2011/03/naga-dan-cina-naga-merupakan-makhluk.html. Diakses 24 April 2014.
Poerwadarminta, W.J.S. (1984). Kamus Umum Bahasa Indonesia. Jakarta: PN Balai Pustaka.
Priyadi, S. (2012). Sejarah Lokal Konsep, Metode dan Tantangannya. Yogyakarta: Ombak.
Probo, B. (2013). Bambu Gombong, Pohon Multiguna. [Online]. Tersedia di: http://www.satuharapan.com/read-detail/read/bambu-gombong-pohon-multiguna. Diakses 24 April 2014.
Rais, Jacub. dkk. (2008). Toponimi Indonesia Sejarah Budaya Bangsa yang
Panjang dari Pemukiman Manusia & Tertib Administrasi. Jakarta:
Pradnya Paramita.
Rambe, E.S. (2011). Aren. [Online]. Tersedia di: http://evisunilawati.blogspot.com/. Diakses 24 April 2014.
(5)
143
Ruhaliah. (2010). Sajarah Sunda Saméméh Taun 1945. Bandung: EV Wahana Karya Grafik.
Salam, W. (2013). Kapuk Randu. [Online]. Tersedia di: http://kapukrandukaraban.blogspot.com/. Diakses 24 April 2014.
Saputra, G.A. (2013). Pohon Jati. [Online]. Tersedia di: http://www.satwa.net/352/pohon-jati.html. Diakses 24 April 2014.
Satjadibrata, R. (2005). Kamus Basa Sunda. Bandung: PT Kiblat Buku Utama. Sehat aja. (2013). Mengkudu. [Online]. Tersedia di:
http://www.sehataja.com/wp-content/uploads/2013/10/5.-buah-mengkudu-1.jpg. [Diakses 30 April 2014].
Septiawan, D. (2012). Budidaya Tanaman Kopi. [Online]. Tersedia di: http://awww1one.blogspot.com/2012/04/budidaya-tanaman-kopi.html [Diakses 24 April 2014].
Setiadi, E., Hakam, K.A., & Ridwan, E. (2005). Ilmu Sosal dan budaya Dasar. Kencana Prenade Media Grup.
Sudjana, N. (2011). Tuntunan Penyusunan Karya Ilmiah. Bandung: Sinarbaru Algesindo.
Sugiri, Y. (2014). Pendopo Balai Desa Sanggreman. [Online]. Tersedia di: http://www.panoramio.com/photo/14993858 [Diakses 24 April 2014]. Syakir, A. (2009). Durian. [Online]. Tersedia di:
http://abisyakir.files.wordpress.com/2009/04/durian2.jpg? w=450&h=351. [Diakses 30 April 2014].
Tamsil. (2013). Akar Pohon. [Online]. Tersedia di: http://nexlaip.wordpress.com/2012/07/23/akar-pohon/ [Diakses 24 April 2014].
Tarigan, H. G. (2008). Membaca sebagai Suatu Keterampilan Berbahasa. Bandung: Angkasa
Universitas Pendidikan Indonesia. (2013). Pedoman Penulisan Karya Ilmiah. Bandung: UPI PRESS.
Vendi, F. (2014). Jengkol Super Serbaguna. [Online]. Tersedia di: http://fransiskusvendi.blogspot.com/ [Diakses 24 April 2014].
(6)
Warliyah, U. (2007). Kabupaten Karawang dalam Dimensi Budaya. Karawang: Dinas Penerangan Pariwisata dan Budaya Kabupaten Karawang.
Widja, I. G. (1989). Sejarah Lokal suatu Perspektif Dalam Pengajaran Sejarah. Jakarta: Departemen Pendidikan dan Kebudayaan Dirjen Dikti PPLPTK. Wikipedia. (2013). Nauclea Orientalis. [Online]. Tersedia di:
http://en.wikipedia.org/wiki/Nauclea_orientalis. [Diakses 30 April 2014] Zakaria, I. (2008). Periuk. [Online]. Tersedia di:
http://pusaka-kerinci.com/?mod1=2&mod2=2&go=1&id=1012 [Diakses 24 April 2014].