Bentuk dan Makna Ritual Mebakti di Desa Batu Bulan.
@@ ztz
Bxplorution, Itrplsn{ti r, tlnd lrterpret$tioll
on the l,angrrage I'hcnonrenon
for thc l)crekpnrc t of'{ustmDcsian and Non arstronesiaD
Linguistic turi l,ircratut't:
IIIE 7th
PROCEEI'INGS
TNTENNATIONAL SEMINAN ON
AUSTRONTSNX. NON AUSTRONESIAN
LANCUAGES AND IITENATURE
Editor..
slr
s*y.*ti
O.sr M.IIu6.
Itr.li..l.
I G$ti Agsg sht nw. J.yadtlntl s.s, M.86.
tlu.
Nl lxh Putu Sli Ad6y.n1 s.Pd' M.llu.
Lnny leb.r. D. Kololr, S.Pd, M.'l6.
l(etuttvtdldPlfu*.tt'
S.S., M.
Ud2y.B Uri€dty
It€rr..d' rl-29 augrtra tor5
-Ftutui E&.r'"s.t6 Lt qtui taorqo xrhahs.s
ed P;^.nb4';l-,Fd" d'" s'
ote.dnF
T!. ?$
Inbtuidl s.n
m
ljdsusdand Li@M)
c{p)liehlo2015
^llri*htE.ftd
saga{ i, s s,M qm
I Curi Asus Sn Rs hlunni, s s, M HU
oi
M.dc sn
Ni Lun Pub sn Adnymi. s.P4 M Hlm
c.wrD6igi:
IM*YoeiMzmtk4ss
Em.r: pu.r'rc,rusn@vrroo.@ jd
f
in
R*;
I.'nb& r- t,'.s"F" -d
Pc4ndub Procrro uitrrt'ruliv'niq
.orl$oErd
c!il;3
qirb
rorvo
or^ltr -d
^rdo
u!iY''ie;r
For'r!. srrdrd
PROSIS PEMIIENTUKAN VERBA DARI DASARNOMINA
D
LAM BAHASABALI
Savnri-5lt
Futu Wcdha
MASAI,AH PENERJEMAIIAN DIGI-OSIA
Rahnar WisldaNanro & Dyah Rerno P.atiwi -519
K,{TECORI DAN !ARIASI BAHASA CA L I- R!}!,\J
DALAM PERSIIEKTIF SOSIOI,I NC t]I STIK ?UNCA USI
.\li iliS;!: S tl L.t\.i...PlTIF D{t {\t \'!t1()S /farRlt!,\N p.1S.ll
I)ALA[T ITNIK'/,{,I"]57 RINt]'LHA STELLA ST]AAEY
R,netha Stclla Suabey
-
531
PIIO\fMIC ASSIMILATION
OF
D\
K NCAJU I,ANCUA(;T
AENT(JI( DAN MAKNAl'UTURAN DAI,AItI RII'UAL MEBAK'I'I
DI DESA BATU BULAN
saneAyuIsnuMahxrani& I CANilawitdyuri,4,tl
HARAPAN PI]RLINDUNCAN DALAM SINI AEI!(
DI KABUIATEN SUMIIDANG: XAJIAN AN TROpOLINCtttSTIK
Srntika, Anlr Mega Urrni, dm \enesih - 447
'I RANSI,ASI DAN
INI'EIICR
I'RA\SLITEITASI BUD,\YA PADA \ASXAII II)NTAR ]\ftJGANIAKA
CY OI ST'RUCTURAI,
siri,\isyah Gnrina- 55?
EXCII NCE IN I(AROitESf I\1'IJRACTIO\
WUJTID Ilr!PllRAIII DAI-Al\l S^STRA LtSA\ t,Al\tpUNC MaTt1x
(KA.IIAN PRACITATIK}
SPI:I,I-I\C RlCONS-t'RT]('1'IO\ OF \I
PIIO\OI,OGICAI- PDRSPEC'I IVI:
Sri Rrhauari& i)rviHrndr\inL -57t
DURESE I,ANCTJA(]E FROM
r.\t lt t\cKo\s ! Ru Kst pslxot.oc I l.oKolr
NOVEI_ Ir,{r!/.tttt l{AR\1 Da\\ I sARI.lL{
Slgllni-57?
uTl
r,t
lAs BAll]\sA
DAl.
SISA\I'I PENGEJA\\'\\1]T
H
{\
PADA
KEPRIB DIAN DAIi PE:-YA\CCA ]!lOT{AL
II1 KNA KO\T[ KSTI]AI, BIH.TSA LAMPUNG DAI-A\T KOI.OI\1 4.AT WAT
G7''lO'l PADA SURA] XABAR HARIA\ LAMPUNC IIOST
Veria Setrianiiarns - 589
BENTUK DAN MAKNA TUTURAN
DALAM RITUAL MEBAKTI DI DESA BATU AULAN
sangA}!I3!uMahrdi&IGANil.Wiiav ti
Univesilas Udayana & sekolah Ting8i Desain Bali
ab@!o!0, i€a nilawiialahdlasail.con
.
r- r'l'..,
"
ir"to u.rdi
d.;
bd;" Fa "d"
..-"^.""..*-.'*'-.-."auu
i.'",i iJ
Adapun bud:va
".i*:",;-'
dharsd
adnrh
itui /s'nt'i
"
d'lan
Kebudayen ad;b! ke*lmhs kcbiasd' telonpot nasvarakat vang lcrcemin
pc.setahud, dndald datr hsil karyahva sbagai nalnfuk sosial vang diguakan n'luli
rc;ahami lingLusdya dsn neniadi pedoman ringlcl la|anva untuk menctpai kedmaian
dd abu kcsejahteiaa. hitupitya (Sibarani, 2OO4: l?) Deinisi ltimva fre'Benai kcbu&vae
juga diebpaikan oleh bldayaws Bali. Pak Ccna Diwhnd(d btnwa Kebudavdn bali Pada
kekahya dilandasi obh ;lai nilai v4g b.sufrbcr pada ajun agtba Hindu kbudav&n
scara
Bab j;sa memiliki i.tdrilas ,t.8 iclas vailu budava €tspEsif vang tcmanilcsksi
ko.figlrdif y&8 mcncaLal nilai nilai da\r vmg doninan sepcni nilai rclisious nilai 6te!ita'
nil,i v,lidaribs. nilsi hamo.i. dan nilai kes.imbansa. (Ccna 2000:12)
daedh
Budaya Bali mcrupakd salah satu kckat.an Indoncsia diancra pelbagai budava
ssama H indu ncnjadi hal vans unit dan menarik
I ai nnya. Kebudayan Bal i yang betbsarkan
lnan dan tulis
mcn;ineat nayon$s pmduduk Indoncsia adalah bmga@ klsn Tradisi adar
ys; d;uska. oleh pda lcluhur msvanlcr Bali ne'jadi teonran lokal nasv&akatnva'
Kcsenian nenjadi jiwa drn mfas kehidupan ncrcka
i d ianta' va Omed omcdd
B crbaeai keunikan budty a danat r na l ihar Fd a m asvMk'l Bal
(hdisi c;nu oleh wakil remaja dalan komunnas banjd wdga scselan, Denpdd Sclaun)
Gi var dan
Pcr.ng Pandan da.i Kabupatcn Karangascm Budava Mebaldi dcsa Batu Bulan
obn
lagi. Budtya Mebakri mcrupakan salah satu kebiasa uit vanc dilahrkd
Msihlanrak
nrsymkar Baiu Bulan jika nercka rcrjatuh Ritual ini ncruplkan sebuah budava uik vang
p.n; di@ikan oleb kd€M mmpakan stlah salu kc ifan lokal svankai d's Bitlu Bulan
acuan pe'geEhuan basi
;me pqlu dijaca, dilcsrrilcn dd dndiskd schincga bisa nmjsdi
nasrl,h,Tnjuan. Metode dlr Tcori
B*aiskal da; pcmaPar ls6bcltl€ns diah Eala P€msd'h vang insin dibatd dalan
mcbaki dcsa Balu
otisan rnuaatah utut mcnserabui benrxt dan makm lutuan dahn nl@l
1.2
Buld, Cianyar. Tujumy,
adalah untuk mcngdahui
bdnlt dm nendeskripsikan nakna ritul
n
Gidye.
P€relnie ini m€rupatd p.nclitid loalitatif yoitu mskaian k€sialan stau ploses
densupnlld dara alru infotui ydrg bcGifal s.wajmya baeeMi suatu Malah dalm
l(ondhi at k tehidupdn rn@tu pada objehya. Metode poSrmpulm rlala ydg diguate
dalam p€nelirian ini adalal netoafu:kainakPolle'e,d,lione<
.takndid a\.
v.rN
6
'@t
'nre
Matna yang rerkddnng selain nakM p.mohonu naf adrlr! naloa pemintae. lhi
dapar dilihal dari kara dlzogi ya.e &rrni scnoBa'. Tututu yas dismpail(u adtlalt
pmint m ogar dibenkm k6elmtr^ d^n kenhattan
saasd rnad a,aeto'abn
dtn
ta.johenar
Makralainnyayansbiedid€slcipsik .dal2bm*srcli8ius.lDibisat€rlihaldriFerilala
relisius r€ns neroDalan cmi.m dari telidakb.tdayam mmusia dalan kehidupe
mer€ka.
Tuturan yang ldja. hcror,atd bdtuk kcpesyam nasyar,lat ierladap scsutu yltg
beuilal absrrk yrne diyaldni heniliLi kekualan neneatur kehidupai ncEka uniu! bdj.di
lebih spesink tdalah mcnslinddi
lebih baiki dalam konl€ts
rtul
teiat$ lagi
'€.s
wahai
tu
bo
s.it Pdctta
dan paru
dqshatuta'
d@ tp
DM.Dan
4q @ r)
Budaya Bali nerupakan budaya yanS kaya aka. .da! soi dd ddni. tutual n.baln
di des Batu Bulan Gianls nerupald salab srtu budaya unik ylbg d.pat dn nui sampai sel
ini. Adapun bcntuk tutuEn daDal kita lih,l secan nnsu fonolosis bflpa kalihar kalinal yanB
diuFikan bcrupa doa. Sedonskan makr y!.g tdkandune dalam tutmn teGcbut didiafuy€
adalah makna pemohonm nul Fmi d da juea makia relisius TutuEn yang berupo
leks lnd scdohana ieebui diabs b.rtungsi s6uai d€ngd kometsnya yaitu disunakan oLn
dasyaBta! Batu Bulan pada se! be.ealmi lclidrkbmntunsan epemhal.ya ldjanrn arau
9?,\ I'nsds. ca,td' ar.t rqt /'Nb
9''o,.Pe6Fcli{\ricbni:&sriiUnivmilyPles
3c: cmbn4. uindsiry PGs
$rAf!ful991llaad"d'rcka7.l,uuo'Ytr'tyPrcs
1
dl La'zk!. h d sa.iat
Bxplorution, Itrplsn{ti r, tlnd lrterpret$tioll
on the l,angrrage I'hcnonrenon
for thc l)crekpnrc t of'{ustmDcsian and Non arstronesiaD
Linguistic turi l,ircratut't:
IIIE 7th
PROCEEI'INGS
TNTENNATIONAL SEMINAN ON
AUSTRONTSNX. NON AUSTRONESIAN
LANCUAGES AND IITENATURE
Editor..
slr
s*y.*ti
O.sr M.IIu6.
Itr.li..l.
I G$ti Agsg sht nw. J.yadtlntl s.s, M.86.
tlu.
Nl lxh Putu Sli Ad6y.n1 s.Pd' M.llu.
Lnny leb.r. D. Kololr, S.Pd, M.'l6.
l(etuttvtdldPlfu*.tt'
S.S., M.
Ud2y.B Uri€dty
It€rr..d' rl-29 augrtra tor5
-Ftutui E&.r'"s.t6 Lt qtui taorqo xrhahs.s
ed P;^.nb4';l-,Fd" d'" s'
ote.dnF
T!. ?$
Inbtuidl s.n
m
ljdsusdand Li@M)
c{p)liehlo2015
^llri*htE.ftd
saga{ i, s s,M qm
I Curi Asus Sn Rs hlunni, s s, M HU
oi
M.dc sn
Ni Lun Pub sn Adnymi. s.P4 M Hlm
c.wrD6igi:
IM*YoeiMzmtk4ss
Em.r: pu.r'rc,rusn@vrroo.@ jd
f
in
R*;
I.'nb& r- t,'.s"F" -d
Pc4ndub Procrro uitrrt'ruliv'niq
.orl$oErd
c!il;3
qirb
rorvo
or^ltr -d
^rdo
u!iY''ie;r
For'r!. srrdrd
PROSIS PEMIIENTUKAN VERBA DARI DASARNOMINA
D
LAM BAHASABALI
Savnri-5lt
Futu Wcdha
MASAI,AH PENERJEMAIIAN DIGI-OSIA
Rahnar WisldaNanro & Dyah Rerno P.atiwi -519
K,{TECORI DAN !ARIASI BAHASA CA L I- R!}!,\J
DALAM PERSIIEKTIF SOSIOI,I NC t]I STIK ?UNCA USI
.\li iliS;!: S tl L.t\.i...PlTIF D{t {\t \'!t1()S /farRlt!,\N p.1S.ll
I)ALA[T ITNIK'/,{,I"]57 RINt]'LHA STELLA ST]AAEY
R,netha Stclla Suabey
-
531
PIIO\fMIC ASSIMILATION
OF
D\
K NCAJU I,ANCUA(;T
AENT(JI( DAN MAKNAl'UTURAN DAI,AItI RII'UAL MEBAK'I'I
DI DESA BATU BULAN
saneAyuIsnuMahxrani& I CANilawitdyuri,4,tl
HARAPAN PI]RLINDUNCAN DALAM SINI AEI!(
DI KABUIATEN SUMIIDANG: XAJIAN AN TROpOLINCtttSTIK
Srntika, Anlr Mega Urrni, dm \enesih - 447
'I RANSI,ASI DAN
INI'EIICR
I'RA\SLITEITASI BUD,\YA PADA \ASXAII II)NTAR ]\ftJGANIAKA
CY OI ST'RUCTURAI,
siri,\isyah Gnrina- 55?
EXCII NCE IN I(AROitESf I\1'IJRACTIO\
WUJTID Ilr!PllRAIII DAI-Al\l S^STRA LtSA\ t,Al\tpUNC MaTt1x
(KA.IIAN PRACITATIK}
SPI:I,I-I\C RlCONS-t'RT]('1'IO\ OF \I
PIIO\OI,OGICAI- PDRSPEC'I IVI:
Sri Rrhauari& i)rviHrndr\inL -57t
DURESE I,ANCTJA(]E FROM
r.\t lt t\cKo\s ! Ru Kst pslxot.oc I l.oKolr
NOVEI_ Ir,{r!/.tttt l{AR\1 Da\\ I sARI.lL{
Slgllni-57?
uTl
r,t
lAs BAll]\sA
DAl.
SISA\I'I PENGEJA\\'\\1]T
H
{\
PADA
KEPRIB DIAN DAIi PE:-YA\CCA ]!lOT{AL
II1 KNA KO\T[ KSTI]AI, BIH.TSA LAMPUNG DAI-A\T KOI.OI\1 4.AT WAT
G7''lO'l PADA SURA] XABAR HARIA\ LAMPUNC IIOST
Veria Setrianiiarns - 589
BENTUK DAN MAKNA TUTURAN
DALAM RITUAL MEBAKTI DI DESA BATU AULAN
sangA}!I3!uMahrdi&IGANil.Wiiav ti
Univesilas Udayana & sekolah Ting8i Desain Bali
ab@!o!0, i€a nilawiialahdlasail.con
.
r- r'l'..,
"
ir"to u.rdi
d.;
bd;" Fa "d"
..-"^.""..*-.'*'-.-."auu
i.'",i iJ
Adapun bud:va
".i*:",;-'
dharsd
adnrh
itui /s'nt'i
"
d'lan
Kebudayen ad;b! ke*lmhs kcbiasd' telonpot nasvarakat vang lcrcemin
pc.setahud, dndald datr hsil karyahva sbagai nalnfuk sosial vang diguakan n'luli
rc;ahami lingLusdya dsn neniadi pedoman ringlcl la|anva untuk menctpai kedmaian
dd abu kcsejahteiaa. hitupitya (Sibarani, 2OO4: l?) Deinisi ltimva fre'Benai kcbu&vae
juga diebpaikan oleh bldayaws Bali. Pak Ccna Diwhnd(d btnwa Kebudavdn bali Pada
kekahya dilandasi obh ;lai nilai v4g b.sufrbcr pada ajun agtba Hindu kbudav&n
scara
Bab j;sa memiliki i.tdrilas ,t.8 iclas vailu budava €tspEsif vang tcmanilcsksi
ko.figlrdif y&8 mcncaLal nilai nilai da\r vmg doninan sepcni nilai rclisious nilai 6te!ita'
nil,i v,lidaribs. nilsi hamo.i. dan nilai kes.imbansa. (Ccna 2000:12)
daedh
Budaya Bali mcrupakd salah satu kckat.an Indoncsia diancra pelbagai budava
ssama H indu ncnjadi hal vans unit dan menarik
I ai nnya. Kebudayan Bal i yang betbsarkan
lnan dan tulis
mcn;ineat nayon$s pmduduk Indoncsia adalah bmga@ klsn Tradisi adar
ys; d;uska. oleh pda lcluhur msvanlcr Bali ne'jadi teonran lokal nasv&akatnva'
Kcsenian nenjadi jiwa drn mfas kehidupan ncrcka
i d ianta' va Omed omcdd
B crbaeai keunikan budty a danat r na l ihar Fd a m asvMk'l Bal
(hdisi c;nu oleh wakil remaja dalan komunnas banjd wdga scselan, Denpdd Sclaun)
Gi var dan
Pcr.ng Pandan da.i Kabupatcn Karangascm Budava Mebaldi dcsa Batu Bulan
obn
lagi. Budtya Mebakri mcrupakan salah satu kebiasa uit vanc dilahrkd
Msihlanrak
nrsymkar Baiu Bulan jika nercka rcrjatuh Ritual ini ncruplkan sebuah budava uik vang
p.n; di@ikan oleb kd€M mmpakan stlah salu kc ifan lokal svankai d's Bitlu Bulan
acuan pe'geEhuan basi
;me pqlu dijaca, dilcsrrilcn dd dndiskd schincga bisa nmjsdi
nasrl,h,Tnjuan. Metode dlr Tcori
B*aiskal da; pcmaPar ls6bcltl€ns diah Eala P€msd'h vang insin dibatd dalan
mcbaki dcsa Balu
otisan rnuaatah utut mcnserabui benrxt dan makm lutuan dahn nl@l
1.2
Buld, Cianyar. Tujumy,
adalah untuk mcngdahui
bdnlt dm nendeskripsikan nakna ritul
n
Gidye.
P€relnie ini m€rupatd p.nclitid loalitatif yoitu mskaian k€sialan stau ploses
densupnlld dara alru infotui ydrg bcGifal s.wajmya baeeMi suatu Malah dalm
l(ondhi at k tehidupdn rn@tu pada objehya. Metode poSrmpulm rlala ydg diguate
dalam p€nelirian ini adalal netoafu:kainakPolle'e,d,lione<
.takndid a\.
v.rN
6
'@t
'nre
Matna yang rerkddnng selain nakM p.mohonu naf adrlr! naloa pemintae. lhi
dapar dilihal dari kara dlzogi ya.e &rrni scnoBa'. Tututu yas dismpail(u adtlalt
pmint m ogar dibenkm k6elmtr^ d^n kenhattan
saasd rnad a,aeto'abn
dtn
ta.johenar
Makralainnyayansbiedid€slcipsik .dal2bm*srcli8ius.lDibisat€rlihaldriFerilala
relisius r€ns neroDalan cmi.m dari telidakb.tdayam mmusia dalan kehidupe
mer€ka.
Tuturan yang ldja. hcror,atd bdtuk kcpesyam nasyar,lat ierladap scsutu yltg
beuilal absrrk yrne diyaldni heniliLi kekualan neneatur kehidupai ncEka uniu! bdj.di
lebih spesink tdalah mcnslinddi
lebih baiki dalam konl€ts
rtul
teiat$ lagi
'€.s
wahai
tu
bo
s.it Pdctta
dan paru
dqshatuta'
d@ tp
DM.Dan
4q @ r)
Budaya Bali nerupakan budaya yanS kaya aka. .da! soi dd ddni. tutual n.baln
di des Batu Bulan Gianls nerupald salab srtu budaya unik ylbg d.pat dn nui sampai sel
ini. Adapun bcntuk tutuEn daDal kita lih,l secan nnsu fonolosis bflpa kalihar kalinal yanB
diuFikan bcrupa doa. Sedonskan makr y!.g tdkandune dalam tutmn teGcbut didiafuy€
adalah makna pemohonm nul Fmi d da juea makia relisius TutuEn yang berupo
leks lnd scdohana ieebui diabs b.rtungsi s6uai d€ngd kometsnya yaitu disunakan oLn
dasyaBta! Batu Bulan pada se! be.ealmi lclidrkbmntunsan epemhal.ya ldjanrn arau
9?,\ I'nsds. ca,td' ar.t rqt /'Nb
9''o,.Pe6Fcli{\ricbni:&sriiUnivmilyPles
3c: cmbn4. uindsiry PGs
$rAf!ful991llaad"d'rcka7.l,uuo'Ytr'tyPrcs
1
dl La'zk!. h d sa.iat