DIVERSITAS DAN EKOLOGI CYRTODACTYLUS (REPTILIA, GEKKONIDAE) DI BEBERAPA KAWASAN KARST DAN SEKITARNYA DI SUMATERA BARAT.
DIVERSITAS DAN EKOLOCI'YRTODACTYLUS
.RIPTILIA. GIKKONTDA!] DI BEBERAIA K,{W SAN KARST DAN
SE(ITARNYA DI STMATERA BARAT
Ohn : David Cumm
(Dibavan binbingo Djons Hon Tjone dm Djoko T. Iskfld&)
RTNCKASAN
Kaw6m
kst
adahn dacmn baL! gamphs
yde telrir nensalmi
proses
dm menunjukkm topoerafi ydg I{n6. sena sislem
peicebn& dm perg@n y g spesifik ubr daeEn bBebut Krw6a krsr
ncnitiki trkl.i laktor spesil* sepeni ecohidrolosis, jenis vcAct 5i d lamtr.
nsioeF , iklim, pcngaruh Lektonisme. ddr nlkmisme Fhinssa meniliki
pelarutan oleh an hujan
perbedm pada scliap kawasMnya Keadd unik teftbut dihuni olch hewe
ybg uik pul4
Crnodr.t/b
Sampai sdksas Cr/toda.tl"s y6E relah dikclanui seb yatr ttl
specics, 4s speics dimt@va baru diketahui ser€bn tlnun 2000 dd 22 species
bani y e scdmg dhiapkb untuk di publikNikr Empal spccics a.)dddcrytu
ybs baru diremrke pada low4d kml yai ctrbdactylt caethit.lu
direnuko di gua Niah di Semw?k Crlodt.t lus sunohthai di gjl3krtu-kwa
d& gu
saiah
slunya
kelalaRrr diprovinsi Rayong fnai]land. Ctttodadyllt hnapk"\rpti.
Cl
odudlh4 chdnhadeae dati Thaildd (Pau*els. ?ral.2004). Kebanyakan dan
spccics t€rsebor direnukd di Malaysia, Vielnm- Kanboja dd lhildd serla
pulau Papua (lndonesia
yans
ds
truh.
ditcnuku
Papu.Nugini). Di lrdo.clia hanya bebempa spcsies
diSula*€si, sedaskan di Smaleabelum bayal data
yans lerscdia Bcb,:raFa sFecies hdu se,lans dipcsiapltan berdal
d.ri bebcnpa
kawasm hurd Sunarcra. scddgkd srudi O/rodd.41,J inipad! klwasm kant di
Indonesia khususnya Sonaren belum bmyak
dilaluk&.
Sunat.ra Bdat rncmiliki ka*aan kdst ydC re^€br dari baeidr nrara
smpai sclah
tctuh. di h,nagio timur Bulit tsrisin
dilatukm pcnctitid mcnaenai dileNird
Cckkonidae) di beheraF
lujud unt!!
k.wrsi
dd
ka6tdan
neoserrhui drversiulsnya.
ckologi
Oleh sebab iru
a)r.dacttu
(Reprilia
sckihya di Sumarera Bmt densan
variasi dxn diFrenshasi kank1cr
I. PENDAHULI]AN
rsig
kNl
Fkulan
oleh
ad,l,h dleEn b&tu emping yas tebn nogalaai
at hujm dm nenbjut}d
tEelahm dd pers@ yes spesifik
topoglafi
htu!
yds k!6,
proses
sorla sislen
d@E! t@bur. Kawsd
kdl
Eilili lokoFfakor spesilik sepedi sohidelogis. jetris veger.d dan tsnan.
t-eEfi. iklim, pensanh tekonisne, dar ldkmisne s€hinega nemititi
FtEd.a
pada
*tiap kavaslmya.
Semua pulau
bes di rndo.esia nenilikj
.b:.1l4t yms FlurulDya m€lipuri kums dei spa€rarus dei 18
Elr'ia (soemasolo, I 98?).
D tas6m ka6l mumya
-&i.nl
&
.H
L.
kmm ne@b€snya
tasilat
am
an
lerdlpat
bay.! gu bew de
huje ymg
y s melml*d
melalui @lan-celln batusmping,
su b€s karna p€nsan
simg
dzslsn
kecil.
Cu ini
kabonar
(cotl
Cu nenitiki
sifat
dd nalm ena dgin. cua
yos khs,
di bagi atas
lu du eua ydg tidak dipenganni faktor
D.& da€6! yds di p€nearuni fshor lw calaya natlnai dd agih wgal
rae dipe.seuni okh
kqdm d&EI
fai{ior
ini, sed
g!6
pada da€mn
yee tid,t diDensafuhi
-aeauli
ia si]ase m€njadi gelat lolal sehinssa fluk@i sunu mrm siee dd
!i&I ldjadi. Fauna y s nenehbi kedu baeie gu ini jusa smCal
sFnllin dli reJalm liLq ! c eelrn nN le ctmged tar r€
din oetrtru (SoemNab, la8?J.
I:qe .ar merupalr J ' eiojser yre rn.| Kas,s t&.r oi
i.E bEFrolaua yms uik pula Sdan stu heye helttlotaM teEebul
Ctlodutlus. Cytorldctrlus nerupak
kelompok
&c* cec.tm
G.*mirlae kel! Replilia. M&ea Cr.ro.L4l6 teEebtr
lw
dtui
Lerutanra
di
2
Asia Selat n,
kepulM IndoaBinlia smpai kepulah
Hale l99a).
Bauer (2001) melaporke bahm
{EtuutE nulai ddi pinssii
rql-
Ddi
b€beFpa
laut
C/rdd.l,l,r di Mymnd
yds ala hulanya sdpai k€lilggim
swei di Smaiea
Ctrto.la.tylus me
Solodon (Baud
p*n bew
C)4odacq,t
noktmal
ds
dapar
1300
r dlpar ditenuks smpoi
hidup pad! paskal
'es
rdd rudlg da dau, s@an serr2 di ei,n b€balrh di h[an prjid.
&d.. de perkebDm. Batuwira da! Bonir e005) nenmutd CJrbl,.tr,s
* ditala lapuk dan lEpoho@ di dekat peikebudd !eh. Cin{in hepo
jdi kali ymg mping de benetok, seiiap jei kali nenillki
-{
Hb d.n loh! pada ujug j{inyt Pupil venital, bagid doNl tubuh ditulupi
g ob.nrdu, J&lan ndilikj p@loae de fmonl porc pa.la kebmyalm
ad,lan
=ft
(&
R@ij,1915: Batuwita
Sanpaj
dd Ballir,
2005).
ekadg Crlt.dactlus ldE
telah diket
hui sebdyak lll
45 s!€ies dimrmya bm dik€ralni setelah tahm 2000 dd 22 sp€cies
!r
h tag sdils disiapkd untuk di publikAike. Bm enpal sp@ieg
yas ditenuka pada kaw kabl yaitr Cytorlctrlw
fur16
ditenuta di g@ Nia! di Smwat, Clrrodactt r r,ro,rra, d i
-ri,16
li hi{@ dd gu kelalaM diFolinsi Rayong Thaildd, a)'rodacttut
tbt,.l{ti. C)rtadoctlts chahho,ea? dri Thailtud {Pauweh. er zl, 2004).
dtri "F.iN r.trbu' dnemuld diVdldvs". Vieu m. Kd boi" dd
*fu pulau Papm (lndon6ia dm Papu Nusini). Di Indonesia hmya
r€i6 yda dilcnul lerutama di Sulawesi. seddctm di SumleE
l-]at dlra )de.e-edia Bebe-apa sp€-ie. bm dd sedss diperiapl
ilba b€lgl d&i b€b€Epa kaw hut ! sen skm studi O,lola.ryl,s
lt$en id di lrdone ia Jbbn) a SmareE be u bm) r oi.alat
SEsa Bd. nmilitj ts*,s lN,eE 'eRba dri Kcbrpaen
B-i dj basid L@ mpai Kanrplh Dhma E). li b"sid *lJh
$:d tie€ k6t dij@paj di dalna tinssi bagim Timu tmtama di
V. KESIMPT]'LAN DAN SARAN
H6il !€nelitia ydg lelah dilalulm dapat disinpultu $bagai beritat:
L l.nis Ctrto.ldct lLt tbEditem& ydrr Ct'totlactyta caebinw d^C
./ daaae,ris gtulp yds teldin d i C cJ aEa edh I di paa s, C. cf.
aEa ensis
tt di Ngalau Senh!
C. cf. agane$n 1ll, C. .a6obrin"s
di)
2. Karakerkanker ydg lerdifedsi$i sienink& adalah PB (lmjee badm),
T( (tingsi ke!ala), LT oebd rimpmum), JMT (iaEe ujue noncone nat ),
F?D (lajms pa\a depm), PBD (rdjds betis depd),IN (sisik intenel),
CP (Gul& posmenlal), DTR (tub€rkulu dosal),
rold)
kii
t,@,
da
k6d, v
Gisik ve.tral),
tLF (tuberkulus
Lrl ouela
pada
pada
taredl
jdi kel) kni
dm
dd fenonl), PIP (lEloa€l fenorat pore), Ft
(femoEl porc), lS Gisik mt n p.eloacal de fenodl poE), PAT (rub{kuls
pEcloacai) tiri dtu kmtu. TRlw (tuberkulus tada lilslm p€tuna ekot
3.
EPS Gisik precloacal
qrhdacryls ye1 ditangkap ditenula di ould su dar
batu pada lowsd kdq pada malm hdi.
Se6@
dinding
DAITAR I(EPUSIAI(AiN
Batuwit4 S. Md M. M. Bahn.2005. Desdription oflive ncw species ol Cr odoctrlus
(Reptiliai ceklonidac) fiom Sri rtrkd. Rafles Bxtl. Zaol. Srppl- 12,: 3sr3a0.
bd
Dc Vmey K. D. 1937. Cohpeiive dp€cl ofdiei md habtlat in
somc NcR Caledonian liards. ,, nphibia-Reptilia a: f49'364 E.l Bmt,Leiden.
Baucr. A. M.
A. M.
of Fven
neN c)rloda.tr,r (Squm!r!:
Gokkonid.e) with a key to the spe.ies or Mylmar (Buma) Ptur cal ,l.ad
Bauer,
2001. Descnflions
T*o new spsies of Orola.ry16 (squmaur C€kkonidae) ftom
Myann*. Prc.. CdL )cdd. Sc;.,53(7):75 aa.
Bauer, A. M. 2002.
Bauer, A.M.
Austalia
& K. He.le.
Frhilia Gekkonidae (Replilia. Sauna). Pail t.
od Oceai:. D,J ?ter.ic, r09: xiii + I-306
1994.
Bluer, A M.2003 Deeriplions ofseven nq Cyrodd.lb (squmabr Cekkonidae)
wirh a kc! to rhe speies of Myamtr (Buma) ,fo. Col. Acad Scj.5t:463,
Bauer, AM., Pauwels, OS.G & Chanhone, L.2002. A new spsies of qvedwelline a/o./a.4./6 (squamaL: Gektonidae) ftom Thailand.
lJiJr J
(2))
Ch"lataekom U.jr.,2
19-29.
tzr
Bauer, A.M.i Sumonths, M. & Pauwels, O.S.C.2003. Two new species
crrd.ctr,s (Rcplilia: squanara: cekkonidde) non Thailud. z,oraa 376:
Bouienger,
1864
C A.
an
BoulenBer, C.
1337. Noie on some repliles from Sumarera des.ribed by
Blfrker
tin
Mag Nat Hist.l5)20:152.
A. 1897 A
olthe Epliles trd bainchians oacelebes, with
olleclions made b! DB P. & F. Sa6in in 1393-1396.
catalogue
sFaial rel€rence to the
Pn 7n.1 5.. lind.h 1491:197-711
Brongcsma. L. D. 1934. Conlriburions 1o rhc lndo Ausrmliln heQdology.
Med?d Rijkr Mr Ndt Fsr., kiden.lt: 161-251.
Brongenma.
L. D. t9sf. Gt'n,o.la.qla
Nedc/land. Akad.
E etehsch
n
norutus (Cay). Ptac
, Amsredam, 62: I72-t75.
Z.ol
K.hi*lik
.RIPTILIA. GIKKONTDA!] DI BEBERAIA K,{W SAN KARST DAN
SE(ITARNYA DI STMATERA BARAT
Ohn : David Cumm
(Dibavan binbingo Djons Hon Tjone dm Djoko T. Iskfld&)
RTNCKASAN
Kaw6m
kst
adahn dacmn baL! gamphs
yde telrir nensalmi
proses
dm menunjukkm topoerafi ydg I{n6. sena sislem
peicebn& dm perg@n y g spesifik ubr daeEn bBebut Krw6a krsr
ncnitiki trkl.i laktor spesil* sepeni ecohidrolosis, jenis vcAct 5i d lamtr.
nsioeF , iklim, pcngaruh Lektonisme. ddr nlkmisme Fhinssa meniliki
pelarutan oleh an hujan
perbedm pada scliap kawasMnya Keadd unik teftbut dihuni olch hewe
ybg uik pul4
Crnodr.t/b
Sampai sdksas Cr/toda.tl"s y6E relah dikclanui seb yatr ttl
specics, 4s speics dimt@va baru diketahui ser€bn tlnun 2000 dd 22 species
bani y e scdmg dhiapkb untuk di publikNikr Empal spccics a.)dddcrytu
ybs baru diremrke pada low4d kml yai ctrbdactylt caethit.lu
direnuko di gua Niah di Semw?k Crlodt.t lus sunohthai di gjl3krtu-kwa
d& gu
saiah
slunya
kelalaRrr diprovinsi Rayong fnai]land. Ctttodadyllt hnapk"\rpti.
Cl
odudlh4 chdnhadeae dati Thaildd (Pau*els. ?ral.2004). Kebanyakan dan
spccics t€rsebor direnukd di Malaysia, Vielnm- Kanboja dd lhildd serla
pulau Papua (lndonesia
yans
ds
truh.
ditcnuku
Papu.Nugini). Di lrdo.clia hanya bebempa spcsies
diSula*€si, sedaskan di Smaleabelum bayal data
yans lerscdia Bcb,:raFa sFecies hdu se,lans dipcsiapltan berdal
d.ri bebcnpa
kawasm hurd Sunarcra. scddgkd srudi O/rodd.41,J inipad! klwasm kant di
Indonesia khususnya Sonaren belum bmyak
dilaluk&.
Sunat.ra Bdat rncmiliki ka*aan kdst ydC re^€br dari baeidr nrara
smpai sclah
tctuh. di h,nagio timur Bulit tsrisin
dilatukm pcnctitid mcnaenai dileNird
Cckkonidae) di beheraF
lujud unt!!
k.wrsi
dd
ka6tdan
neoserrhui drversiulsnya.
ckologi
Oleh sebab iru
a)r.dacttu
(Reprilia
sckihya di Sumarera Bmt densan
variasi dxn diFrenshasi kank1cr
I. PENDAHULI]AN
rsig
kNl
Fkulan
oleh
ad,l,h dleEn b&tu emping yas tebn nogalaai
at hujm dm nenbjut}d
tEelahm dd pers@ yes spesifik
topoglafi
htu!
yds k!6,
proses
sorla sislen
d@E! t@bur. Kawsd
kdl
Eilili lokoFfakor spesilik sepedi sohidelogis. jetris veger.d dan tsnan.
t-eEfi. iklim, pensanh tekonisne, dar ldkmisne s€hinega nemititi
FtEd.a
pada
*tiap kavaslmya.
Semua pulau
bes di rndo.esia nenilikj
.b:.1l4t yms FlurulDya m€lipuri kums dei spa€rarus dei 18
Elr'ia (soemasolo, I 98?).
D tas6m ka6l mumya
-&i.nl
&
.H
L.
kmm ne@b€snya
tasilat
am
an
lerdlpat
bay.! gu bew de
huje ymg
y s melml*d
melalui @lan-celln batusmping,
su b€s karna p€nsan
simg
dzslsn
kecil.
Cu ini
kabonar
(cotl
Cu nenitiki
sifat
dd nalm ena dgin. cua
yos khs,
di bagi atas
lu du eua ydg tidak dipenganni faktor
D.& da€6! yds di p€nearuni fshor lw calaya natlnai dd agih wgal
rae dipe.seuni okh
kqdm d&EI
fai{ior
ini, sed
g!6
pada da€mn
yee tid,t diDensafuhi
-aeauli
ia si]ase m€njadi gelat lolal sehinssa fluk@i sunu mrm siee dd
!i&I ldjadi. Fauna y s nenehbi kedu baeie gu ini jusa smCal
sFnllin dli reJalm liLq ! c eelrn nN le ctmged tar r€
din oetrtru (SoemNab, la8?J.
I:qe .ar merupalr J ' eiojser yre rn.| Kas,s t&.r oi
i.E bEFrolaua yms uik pula Sdan stu heye helttlotaM teEebul
Ctlodutlus. Cytorldctrlus nerupak
kelompok
&c* cec.tm
G.*mirlae kel! Replilia. M&ea Cr.ro.L4l6 teEebtr
lw
dtui
Lerutanra
di
2
Asia Selat n,
kepulM IndoaBinlia smpai kepulah
Hale l99a).
Bauer (2001) melaporke bahm
{EtuutE nulai ddi pinssii
rql-
Ddi
b€beFpa
laut
C/rdd.l,l,r di Mymnd
yds ala hulanya sdpai k€lilggim
swei di Smaiea
Ctrto.la.tylus me
Solodon (Baud
p*n bew
C)4odacq,t
noktmal
ds
dapar
1300
r dlpar ditenuks smpoi
hidup pad! paskal
'es
rdd rudlg da dau, s@an serr2 di ei,n b€balrh di h[an prjid.
&d.. de perkebDm. Batuwira da! Bonir e005) nenmutd CJrbl,.tr,s
* ditala lapuk dan lEpoho@ di dekat peikebudd !eh. Cin{in hepo
jdi kali ymg mping de benetok, seiiap jei kali nenillki
-{
Hb d.n loh! pada ujug j{inyt Pupil venital, bagid doNl tubuh ditulupi
g ob.nrdu, J&lan ndilikj p@loae de fmonl porc pa.la kebmyalm
ad,lan
=ft
(&
R@ij,1915: Batuwita
Sanpaj
dd Ballir,
2005).
ekadg Crlt.dactlus ldE
telah diket
hui sebdyak lll
45 s!€ies dimrmya bm dik€ralni setelah tahm 2000 dd 22 sp€cies
!r
h tag sdils disiapkd untuk di publikAike. Bm enpal sp@ieg
yas ditenuka pada kaw kabl yaitr Cytorlctrlw
fur16
ditenuta di g@ Nia! di Smwat, Clrrodactt r r,ro,rra, d i
-ri,16
li hi{@ dd gu kelalaM diFolinsi Rayong Thaildd, a)'rodacttut
tbt,.l{ti. C)rtadoctlts chahho,ea? dri Thailtud {Pauweh. er zl, 2004).
dtri "F.iN r.trbu' dnemuld diVdldvs". Vieu m. Kd boi" dd
*fu pulau Papm (lndon6ia dm Papu Nusini). Di Indonesia hmya
r€i6 yda dilcnul lerutama di Sulawesi. seddctm di SumleE
l-]at dlra )de.e-edia Bebe-apa sp€-ie. bm dd sedss diperiapl
ilba b€lgl d&i b€b€Epa kaw hut ! sen skm studi O,lola.ryl,s
lt$en id di lrdone ia Jbbn) a SmareE be u bm) r oi.alat
SEsa Bd. nmilitj ts*,s lN,eE 'eRba dri Kcbrpaen
B-i dj basid L@ mpai Kanrplh Dhma E). li b"sid *lJh
$:d tie€ k6t dij@paj di dalna tinssi bagim Timu tmtama di
V. KESIMPT]'LAN DAN SARAN
H6il !€nelitia ydg lelah dilalulm dapat disinpultu $bagai beritat:
L l.nis Ctrto.ldct lLt tbEditem& ydrr Ct'totlactyta caebinw d^C
./ daaae,ris gtulp yds teldin d i C cJ aEa edh I di paa s, C. cf.
aEa ensis
tt di Ngalau Senh!
C. cf. agane$n 1ll, C. .a6obrin"s
di)
2. Karakerkanker ydg lerdifedsi$i sienink& adalah PB (lmjee badm),
T( (tingsi ke!ala), LT oebd rimpmum), JMT (iaEe ujue noncone nat ),
F?D (lajms pa\a depm), PBD (rdjds betis depd),IN (sisik intenel),
CP (Gul& posmenlal), DTR (tub€rkulu dosal),
rold)
kii
t,@,
da
k6d, v
Gisik ve.tral),
tLF (tuberkulus
Lrl ouela
pada
pada
taredl
jdi kel) kni
dm
dd fenonl), PIP (lEloa€l fenorat pore), Ft
(femoEl porc), lS Gisik mt n p.eloacal de fenodl poE), PAT (rub{kuls
pEcloacai) tiri dtu kmtu. TRlw (tuberkulus tada lilslm p€tuna ekot
3.
EPS Gisik precloacal
qrhdacryls ye1 ditangkap ditenula di ould su dar
batu pada lowsd kdq pada malm hdi.
Se6@
dinding
DAITAR I(EPUSIAI(AiN
Batuwit4 S. Md M. M. Bahn.2005. Desdription oflive ncw species ol Cr odoctrlus
(Reptiliai ceklonidac) fiom Sri rtrkd. Rafles Bxtl. Zaol. Srppl- 12,: 3sr3a0.
bd
Dc Vmey K. D. 1937. Cohpeiive dp€cl ofdiei md habtlat in
somc NcR Caledonian liards. ,, nphibia-Reptilia a: f49'364 E.l Bmt,Leiden.
Baucr. A. M.
A. M.
of Fven
neN c)rloda.tr,r (Squm!r!:
Gokkonid.e) with a key to the spe.ies or Mylmar (Buma) Ptur cal ,l.ad
Bauer,
2001. Descnflions
T*o new spsies of Orola.ry16 (squmaur C€kkonidae) ftom
Myann*. Prc.. CdL )cdd. Sc;.,53(7):75 aa.
Bauer, A. M. 2002.
Bauer, A.M.
Austalia
& K. He.le.
Frhilia Gekkonidae (Replilia. Sauna). Pail t.
od Oceai:. D,J ?ter.ic, r09: xiii + I-306
1994.
Bluer, A M.2003 Deeriplions ofseven nq Cyrodd.lb (squmabr Cekkonidae)
wirh a kc! to rhe speies of Myamtr (Buma) ,fo. Col. Acad Scj.5t:463,
Bauer, AM., Pauwels, OS.G & Chanhone, L.2002. A new spsies of qvedwelline a/o./a.4./6 (squamaL: Gektonidae) ftom Thailand.
lJiJr J
(2))
Ch"lataekom U.jr.,2
19-29.
tzr
Bauer, A.M.i Sumonths, M. & Pauwels, O.S.C.2003. Two new species
crrd.ctr,s (Rcplilia: squanara: cekkonidde) non Thailud. z,oraa 376:
Bouienger,
1864
C A.
an
BoulenBer, C.
1337. Noie on some repliles from Sumarera des.ribed by
Blfrker
tin
Mag Nat Hist.l5)20:152.
A. 1897 A
olthe Epliles trd bainchians oacelebes, with
olleclions made b! DB P. & F. Sa6in in 1393-1396.
catalogue
sFaial rel€rence to the
Pn 7n.1 5.. lind.h 1491:197-711
Brongcsma. L. D. 1934. Conlriburions 1o rhc lndo Ausrmliln heQdology.
Med?d Rijkr Mr Ndt Fsr., kiden.lt: 161-251.
Brongenma.
L. D. t9sf. Gt'n,o.la.qla
Nedc/land. Akad.
E etehsch
n
norutus (Cay). Ptac
, Amsredam, 62: I72-t75.
Z.ol
K.hi*lik