Menghadapi Kejahatan Transnasional.

[-SEPUTAR INDONESIA
o

o

o

o

o

SelasaZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA
Rabu
Kamis
Jumat
Sabtu


4

7


20 5~

8

22

Minggu

11
14
15
9
10
12
13
24
25
26
27

28
29
30

23

o UTSRQPONMLKJIHGFEDCBA
M a r O Apr
O M ei
O Jun

O Ags

O Jul

O Sep

O No";

O O kt


31



D es

Menghadapi
Kejahatan Transnasio al
s e r io u s p h ys ic a l in ju r y s u c h a s o r g a n

s ip -p rin s ip

fa i l u r e , i m p a i r m e n t

in te rn a s io n a l

tio n , o r e v e n d e a th ." M e m o b e rik u t·

Guru Besar Hukum

Pidana Universitas
Padjadjaran

B

e lu m

h ila n g

. m a sy a ra k a t
p e ris tiw a

d a ri

tio n s

under

conduct


in g a ta n

C AT (K o n ve n si
pen)

e xte n d

G e-

d u n g W T C d i N e w Y o rk , 1 1 S e p -

's h o c ks

th e

th a t c u s to m a r y

te rs e b u t

te rh a d a p


te ro ris m e "

d a ri p e m e rin ta h a n

Saddam

H u s e in

m e rin ta h a n

(w a r o n te r r o r )
B u s h k e tik a itu

d a ri ta m p u k

a d id a y a

A s ia d a n P a s ifik
n e g a ra

tin g
um at

m a n u s ia

rin ta h a n

di

s e la in d i n e g a ra -

depan

pen-

p e ra d a b a n

d itu n ju k k a n

n g a n b a g a im a n a


ngan

te rs e b u t m e -

U n i E ro p a . P e ris tiw a

di m asa

p e rla k u a n

pem ede-

P a trio t

A ct

(2 0 0 1 ).
M e ru ju k


B a s s io u n i

d a la m

b u k u n y a , T h e In s titu tio n a liza tio n o f

Is An yo n e

'd u e

p r o c e s s o f la w ', p rin s ip 'p r e s u m p tio n
of

in n o c e n c e ',

'n o n -s e lf

p rin s ip

in c r im in a tin g


e v i d e n c e ' ,d a n p r i n s i p

' e q u a l i t y b e fo r e t h e l a w ' .

la w

b y th e

c la im s

a n d s e l f- d e fe n s e '

of

a s res-

te c h n iq u e s " .

A d v is d i a ta s b e ra s a l

hukum

D e p a rte m e n

d a ri a h li

K e h a k im a n

A S . B u s h d a la m w a w a n c a ra d i te le v is iA m e rik a m e n g a ta k a n b a h w a ia
h a ru s p e rc a y a
a d v is -a d v is

la m

d a n s e tu ju

te rs e b u t

dengan

k a re n a

a h li h u k u m . B a h k a n

m em o

te rh a d a p

m engenai

ta h a n a n

d ia
di da-

p e rla k u a n

G u a n ta n a m o

d i-

a k u i p ro s e d u rin te ro g a s im u la id a ri

Paradigma
Baru
P a d a 2 0 0 4 ,P B B
m e la lu i

S e k je n

PBB

te la h m e n g u s u n g

s u a tu

k o n s e p b a ru d a la m m e n g h a d a p i a n c a m a n d a n ta n ta n g -

k a te g o ri

I s a m p a i III y a n g in tin y a

a n a b a d 2 1 y a n g d ip a n d a n g p e n tin g

a d a la h ,

" p e n y ik s a a n

k e tik a s e lu ru h b a n g s a te la h s e p a k a t

fis ik

dan

p s ik is " .

u n tu k m e m e lih a ra p e rd a m a ia n d a n
n e g a ra te rs e b u t

k a n h a l b a ru

R e s p o n s ib le ? (2 0 1 0 ), k ita

d ia k u i

p rin s ip

b e yo n d th e

a d vis e s

K e b ija k a n

T o r tu r e b yth e B u s h A d m in is tr a tio n :

M is a ln y a

p o n s e s to p o s s ib le c r im in a l p r o s e c u -

bukan

de-

A S d i G u a n ta n a m o

m enggunakan

'n e c e s s ity

pe-

lu a s k e n e g a ra -n e g a ra

and

p id a n a

te la h

th e

in te r n a tio n a l

t i o n fo r i n t e r r o g a t i o n

k e ja tu h a n

d i B a g h d a d . K e b ija k -

a n n e g a ra
nyebar

P r e s id e n t;

"p e ra n g

s e h in g g a m e n g h a s ilk a n

under

C A T a n d m a y b e o ve r r id d e n

k e m u d ia n

u n iv e rs a l.

hukum

yang

A m e n d m e n ts ;

d o e s im p o s e o b lig a tio n s

k e b ija k a n

um um

o r w h ic h

c o n s c ie n c e '

F i ft h a n d F o u r t e e n t h

a n o rg a n is a s i te ro ris m e in te rn a s io -

m e la h irk a n

to

th a t is 'c r u e l a n d u n u s u a l'

te m b e r 2 0 0 1 o le h A I Q a e d a , ja rin g -

n a l. P e ris tiw a

A n ti-

o n ly

u n d e r E ig h th A m e n d m e n t

in te rn a s io n a l

pengebom an

" T h a t U S o b lig a -

n y a m e n y a ta k a n ,

p e n yiks a a n ,

.

o f b o d i l y fu n c -

d a n p e rn a h

bu-

te rja d i

keam anan
tin g k a t

d u n ia .

tin g g i

L a p o ra n

b e n tu k a n

panel
S e k je n

k e tik a A d o lf E ic h m a n d ic u lik a g e n

P B B , K o ffi A n a n , k e tik a i tu , m e n e -

d a p a t m e n a rik p e la ja ra n

b e rh a rg a

M ossad

gaskan

b e ta p a

dan pen-

p e n g a d ila n

sangat

s tra te g is

tin g n y a

hukum

sebagai

kuasaan

n e g a ra

d a la m

a la t

ke-

m encapai

tu ju a n m e m p e rta h a n k a n k e d a u la ta n n e g a ra

te rh a d a p

s e tia p a n c a m -

bangsa

g a ra . A d v is s a rja n a
kasus

s u a tu

hukum

G u a n ta n a m o

ne-

d a la m

bahkan

Is ra e l.

m e-

A ta u

a sa s-a sa s

fu n -

d a m e n ta lh a k a s a s im a n u s ia .
M e m o d u a a h li h u k u m
te m e n K e h a k im a n

A S m e m b e n a r-

k a n c a ra -c a ra te rs e b u t

a n ta ra

la in

m e n y a ta k a n ," P h y s ic a lp a in a m o u n tin g to to r tu r e m u s t b e e q u iv a le n t
in te n s ity

(D E A )A S d a n d ia d ilid iP e n g a d ila n

in

enam ancam an
A ta s

dasar

la p o ra n

a n n e g a ra d i a ta s , o le h C h ris to p h e

lin g k u n g a n

s o s ia l, d a n p e n y a k it

p rin -

s ip : " m a le c a p tu s b e n e d e te n tu s "
dah penahanan

(p e yang

m e m b e n a r-

k a n ).

p ra k tik

te rs e b u t,

a b a d k e -2 1 , d e g ra d a si
h id u p

k e d a la m

dap keam anan
s a m p in g

ke-

dan

e k o n o m i,

m e n u la r

ancam an

(s e c u r ity)

s e n ja ta

te r-

te rh a d u n ia

di

n u k lir, ra d io lo g i,

b io lo g i, d a n k im ia . J u g a te rm a s u k
dan

pengakuan

a ta s p rin s ip b a ru te rs e b u t

m e n c e rm in k a n
ra n a n

m asuk

te rh a d a p

te rs e b u t.

P a u lu s s e n

(2 0 1 0 ) d in a m a k a n

an-

y a n g m e m e r-

p a ra d ig m a d a la m

hukum

k in i d a la m

p e n tin g

a h li h u k u m

to th e p a in a c c o m p a n y in g

D ru g

N e w Y o r k .S e m u a l a n g k a h k e b i j a k -

K e b e ra d a a n
D e p a r-

A gen

A d m in is tra tio n

nangkapan

a n y a n g m e la n g g a r

e n a m k lu s te r

penegakan

o le h

tid a k s a h , p e n g a d ila n

p e n y ik s a -

te rd a p a t

c a m a n d a n ta n ta n g a n
lu k a n p e ru b a h a n

n e g a ra n y a

tu k a n

p e ris tiw a

k e tik a

d a ri

m ilik ip e ra n a n p e n tin g d a n m e n e n te rja d i

d a n d ia d ili

N o rie g a , P re s id e n P a n a m a , d ic u lik

E n fo rc e m e n t

a n d a n ta n ta n g a n s e riu s y a n g d a p a t
m e n c e la k a k a n

d i A rg e n tin a

rin ta h a n .

b a h w a b e ta p a
d a n s tra te g is

d i d a la m

B ahkan

pep a ra

s u a tu p e m e -

a h li h u k u m

p a t " m e n ju n g k irb a lik k a n "

dap rin -

te ro ris m e

k e ja h a ta n

k o ru p s i, p e n c u c ia n
dagangan

in te rn a s io n a l
hadapi

tra n s -

a n ta ra la in ,

u a n g , d a n p e r-

o ra n g d ite m p a tk a n

b a g a i m u su h b e rsa m a

~-----------------------------------

Kllping Humas Unpad 2010

dan

n a s io n a l te ro rg a n is a s i

u n tu k

b e rsa m a

se-

m a sy a ra k a t
se g e ra

o le h

d i-

n e g a ra -

D a la m s tra te g i P e m e rin ta h

n e g a ra .
P rin s ip ta n g g u n g ja w a b n e g a ra

(state responsibility)
keenam

d a la m k o n te k s

ancam an

te rs e b u t

sudah

d a n ta n ta n g a n

d ip a n d a n g

tid a k

te ro ris m e

te n ta n g

P e m b e ra n ta s a n

P id a n a

T e ro ris m e .

e fe k tif d a n k u ra n g m a k s im a l d a n

te la h

tig a k e s e im b a n g a n ,

d ig a n ti

" ta n g g u n g

dengan

p rin s ip

ja w a b k e a m a n a n

b e r-

RI

k in i te la h

d im ilik i U U N o m o r 1 5 T a h u n 2 0 0 3

h a ru s

m enggunakan

tin g a n

n e g a ra ,

T in d a k

UU

te rs e b u t

p e n d e k a ta n
y a itu k e p e n -

k e p e n tin g a n

k o r-

(collective security responsibi/ity/CSR)" . K o n s e p i n i " m e n g g e r u s "

b a n , d a n k e p e n tin g a n

p rin s ip k e d a u la ta n

la k u k a n

s tu d i b a n d in g k e s e p u lu h

n e g a ra ,

b a ik

sam a

p e rla h a n -la h a n
tu s k a n n y a

n e g a ra se c a ra

k a re n a s e ja k d ic e -

konsep

C S R m aka se-

nyusunan

p e la k u . P e -

U U te rs e b u t

(n e g a ra

n e g a ra

m a ju ),

s e te la h

d i-

d e m o k ra tis

n e g a ra

b e rk e m -

tia p m a s a la h y a n g te rja d i b e rk a it-

b a n g k h u s u s n y a n e g a ra Is la m d a n

an dengan

A S E A N . D a la m

sebut

keenam

a d a la h

ancam an

te r-

m e n ja d i

m a s a la h

bukan

m a s a la h

in te rn a s io n a l,
n a s io n a lp e rs e .

konsep

C S R in i b a g i m a s a d e p a n

In d o -

n e s ia d a la m m e n g h a d a p i k e e n a m
ancam an

penyusunan

te rs e b u t

tid a k d ig u n a k a n

" tu ju a n

m e n g h a la lk a n

re n a b e rte n ta n g a n

A p a k a h im p lik a s id a ri
)

m enghadapi

dan

ta n ta n g a n

s e b u t? In d o n e s ia
ra tifik a s i

te r-

te la h m e -

tu s i

m e m b e rik a n

w ew enang

se c a ra

h a ti-h a ti

k e d a u la ta n

m e n ja d i

fu n d a m e n

b a g i In d o n e s ia te la h d ile ta k k a n k e -

P ra k tik p e rla k u a n

ju g a s u lit d ite ra p k a n
te ro ris m e

di

u n d a n g a n n a s io n a l,d a n h a lin i

k o m itm e n

bangsa

d ila k s a n a k a n

s e b a ik -b a ik n y a

o le h

Im p lik a s i
in te rn a s io n a l
penegakan

y a n g p e n tin g a d a la h

c u c ia n

ja w a b te rh a d a p

ancam an

te rs e b u t,

konvensi

d a n ta n ta n g a n

te rm a s u k

k o ru p s i, p e n -

u a n g , d a n te ro ris m e

p o p u le r

s a a t in i. D a la m

penegakan
te rh a d a p
khususnya

yang

p ra k tik ,

in i

k a re n a
te rh a d a p

y a n g a d il d a n b e rm a s ih m e n g u ra t

a k a r d i d a la m s e tia p a n a k b a n g s a
in i te rm a s u k a p a ra t p e m e rin ta h .
U n tu k m e n g a n tis ip a s i p e rk e m -

h u k u m y a n g k o n s is te n

d a n b e rta n g g u n g
keenam

k e m a n u s ia a n

d a la m k a s u s

In d o n e s ia

a d a b ta m p a k n y a

ra tifik a s i

In d o -

d i G u a n ta n a m o

v e n s i te rs e b u t m e la lu i p e ru n d a n g -

P e m e rin ta h In d o n e s ia .

m engn e g a ra

n e s ia M e rd e k a 6 5 ta h u n y a n g la lu .

w a jib a n u n tu k m e la k s a n a k a n

te la h

kepada

P rin s ip " C S R " d i a ta s p e rlu d ite ra p k a n

m a s ih

kon-

te r-

J yang

in d iv id u .

a n d a n ta n ta n g a n

te r-

P asal 28

n e g a ra u n tu k m e m b a ta s i h a k a s a s i

in g a t p rin s ip

bahw a

ka-

1 9 4 5 ) s e k a lip u n

dengan keenam ancam -

s e b u t. In i b e ra rti

c a ra "

d e n g a n K o n s ti-

d a p a t k e te n tu a n

lim a k o n v e n s i

in te rn a s io n a l b e rk a ita n

(U U D

UU

p rin s ip ,

b a n g a n te rk in i d a la m p e n c e g a h a n
d a n p e m b e ra n ta s a n

tin d a k p id a n a

tra n s n a s io n a l

in te rn a s io n a l,

P e m e rin ta h

dan

In d o n e s ia

w a jib

m e-

la k u k a n k a jia n h u k u m s e c a ra m e n -

hukum

d i In d o n e s ia

d a la m te rh a d a p

k e ja h a ta n

tra n s n a s io n a l

u n d a n g -u n d a n g d i b id a n g p e rta h a n -

k o ru p s i te rb u k ti

b a n y a k m e n ja n g k a u

le b ih

p e la k u w a rg a

an

dan

s e k to r

se m u a ra n c a n g a n

keam anan
s tra te g is

s e rta

yang

s e k to r-

m e n g a tu r

n e g a ra In d o n e s ia d a rip a d a p e la k u

h a ja t h id u p ra k y a t In d o n e s ia .

w a rg a n e g a ra a s in g a ta u k o rp o ra s i

tid a k n y a , s e tia p ra n c a n g a n

a s in g . S e b u t s a ja k a s u s M o n s a n to

u n d a n g y a n g m e ru g ik a n b a ik s e c a ra

(2 0 0 6 ), k a su s

p o litis , e k o n o m i, s o s ia l, m a u p u n b u -

ro y a lti

b a tu

b a ra

Se-

undang-

( 2 0 0 8 ) ,k a s u s I n n o s p e c ( 2 0 1 0 ) ,s e r ta

d a y a d a p a t d ic e g a h d a n d ia b a ik a n

kasus

u n tu k m e n ja d i b a g ia n d a ri s is te m

(2 0 1 0 ).

suap

G ayus

T am bunan

h u k u m p id a n a n a s io n a l. (* )