Sejarah Kesehatan Kuli Kontrak di Perkebunan Senembah Maatschappij 1882-1942
BIBLIOGRAFI
A. Arsip Nasional Republik Indonesia
AVROS 1892-1985 No. 358, Verslag van het Pathologisch Laboratorium MedanDeli (Sumatra’s Oostkust) over de Jaren 1907 -1921, ANRI.
Staatsblad van Nederlandsch-Indie, 1880 No. 133
B. Jurnal, Artikel, Makalah, Laporan, Skripsi dan Disertasi
Baermann, Gustav. 1926. Rapport XII-XX 1919-1925 Serdang Doctor Fonds,
Hospitaal Petoemboekan Ooskust van Sumatra. Medan: TYP Varekamp &
Co.
Baha Uddin, “Politik Etis dan Pelayanan Kesehatan di Jawa pada Awal Abad XX:
Studi Kebijakan Kesehatan Pemerintah Kolonial Hindia Belanda”,
Makalah pada Konferensi Nasional Sejarah VIII, 14 – 17 November 2006.
___________ . “Antara Preventif dan Kuratif: Kebijakan Kesehatan Pemerintah
Kolonial pada Awal Abad XX”. [t.t]. [t.p]. Artikel diakses dari
https://www.academia.edu.
___________ . “Kondisi Kesehatan Masyarakat Jawa Abad XIX”. [t.t]. [t.p]. Artikel
diakses dari https://www.academia.edu.
___________ .“Pelayanan Kesehatan Rumah Sakit pada Masa Kolonial”. [t.t]. [t.p].
Artikel diakses dari https://www.academia.edu.
Catalogus van de Inzending van de Oostkust van Sumatra op de Eerste Hygienische
Tentoonstelling In Nederlandsch Indie (EHTINI) te Bandoeng, 25 Juni Tot
10 Juli 1927. Medan: Varekamp & Co. 1927.
Donath, W. F. 1945. “A Short History of Beri-beri Investigations In the Netherlands
Indies”, dalam Pieter Honig and Frans Verdoom (eds.). Science and
Scientists In the Netherlands Indies. New York: Board for the Netherlands
Indies.
Rachman, Farin Wahyu. “Penyakit Tropis”. [t.t]. [t.p]. Artikel diakses dari
https://www.academia.edu.
104
Universitas Sumatera Utara
Hesselink, Liesbeth. 1992. ”Prostitution a Necessary Evil, Particularly in the Colonies
Views on Prostitution in the Netherlands Indies”, dalam Elsbeth LocherScholten dan Anke Niehof (eds.). Indonesian Women in Focus: Past and
Present Notions . Leiden: KITLV Press.
Kuenen, W. A. 1914. “De Prophylaxis tegen het Invoeren van Ziekten op CultuurOndernemingen”, dalam Gerrit Grijns en Gerard Willem Kiewiet de Jonge
(eds). Plantage-Hygiene ten Behoeve van Directeuren, Administrateurs en
Geneesheeren van Landbouw-Ondernemingen in Nederlandsch-lndie.
Batavia: Javasche Boekhandel & Drukkerij.
___________ . 1915. “De Bacillaire Dysenterie”, Geneeskundige Tijdschrift voor
Nederlandsch-Indie. Batavia: G. Kolff & co.
Locher-Scholten, Elsbeth. 1992. “The Nyai in Colonial Deli: A Case of Supposed
Mediation”, dalam Sita van Bemmelen, dkk. (eds.). Women and Mediation
in Indonesia. Leiden: KITLV Press.
Mawardi, Nugroho Kusumo. 2010. “Wabah Penyakit dan Pelayanan Kesehatan
Penduduk Pada Masa Mangkunegaran VII 1919-1944”, Skripsi S-1, belum
diterbitkan. Surakarta: Universitas Sebelas Maret.
Mededeelingen van het Patologisch Laboratorium te Medan-Sumatra No. 8. Medan:
TYP Varekamp & Co. 1930.
Rosidah, Iyos. 2012. “Eksploitasi Pekerja Perempuan di Perkebunan Tembakau Deli
Sumatera Timur 1870-1930”, Tesis S-2, belum diterbitkan. Semarang:
Universitas Diponegoro.
Schuffner W. A. P. dan W. A. Kuenen. 1912. “Die Gesundheitlichen Verhaltnisse des
Arbeiterstandes der Senembah Maatschappy“, Archiv fur Schiffs- und
Tropen Hygiene. Leipzig: Verlag von Johann Ambrosius Barth.
Schuffner, W. A. P. 1914. “De Prophylaxe van Cholera, Amobendysenterie,
Bacillendysenterie en Typhus”, dalam Gerrit Grijns en Gerard Willem
Kiewiet de Jonge (eds). Plantage-Hygiene ten Behoeve van Directeuren,
Administrateurs en Geneesheeren van Landbouw-Ondernemingen in
Nederlandsch-lndie. Batavia: Javasche Boekhandel & Drukkerij.
Snapper, I. 1945. “Medical Contributions from the Netherlands Indies”, dalam Pieter
Honig and Frans Verdoom (eds.). Science and Scientists In the Netherlands
Indies. New York: Board for the Netherlands Indies.
105
Universitas Sumatera Utara
Snijders, E. P. 1921. “Het leven van den Geneeskundigen Kring S.O.K. van 31
Januari 1896 – 31 Januari 1921”, Geneeskundig Tijdschrift voor
Nederlandsch-Indie . Batavia: G. kolff & co.
Tideman, J. 1919. “Penampungan Kuli Kontrak di Pantai Timur Sumatera”, Kolonial
Studien.
Verslag Nopens de Overwogen Plannen en Maatregelen Betreffende de Kolonisatie
van Javaansche Werklieden op de Cultuurondernemingen ter Oostkust van
Sumatra in Verband met de Voorgenomen Afschaffing der Zoogenaamde
Poenale Sanctie in de Koelieordonnantie. Weltevreden: Landsdrukkerij.
1920.
Verslag over het boekjaar 1928 N.V. Senembah Maatschappij. Amsterdam: De
Bussy. 1929.
___________ boekjaar 1929 N.V. Senembah Maatschappij. Amsterdam: De Bussy.
1930.
___________ boekjaar 1930 N.V. Senembah Maatschappij. Amsterdam: De Bussy.
1931.
___________ boekjaar 1931 N.V. Senembah Maatschappij. Amsterdam: De Bussy.
1932.
___________ boekjaar 1932 N.V. Senembah Maatschappij. Amsterdam: De Bussy.
1933.
___________ boekjaar 1933 N.V. Senembah Maatschappij. Amsterdam: De Bussy.
1934.
___________ boekjaar 1934 N.V. Senembah Maatschappij. Amsterdam: De Bussy.
1935.
___________ boekjaar 1935 N.V. Senembah Maatschappij. Amsterdam: De Bussy.
1936.
___________ boekjaar 1936 N.V. Senembah Maatschappij. Amsterdam: De Bussy.
1937.
___________ boekjaar 1937 N.V. Senembah Maatschappij. Amsterdam: De Bussy.
1938.
106
Universitas Sumatera Utara
___________ boekjaar 1938 N.V. Senembah Maatschappij. Amsterdam: De Bussy.
1939.
___________ boekjaar 1939 N.V. Senembah Maatschappij. Amsterdam: De Bussy.
1940.
Yasmis. 2008. “Kuli Kontrak di Perkebunan Tembakau Deli Sumatera Timur 18801915”, Tesis S-2, belum diterbitkan. Jakarta: Universitas Indonesia.
Z., Mumuh Muhsin. 2012. “Bibliografi Sejarah Kesehatan Pada Masa Pemerintahan
Belanda”, dalam Paramita, Jurnal Sejarah dan Pembelajaran Sejarah.
Vol. 22, No. 2 – Juli.
C. Buku-Buku
Alkema, B. 1929. Arbeidswetgeving in Nederlandsch-Indie Inzonderheid met het Oog
op de Oostkust van Soematra. Haarlem: NV. H. D. Tjeenk Willink & Zoon.
Basharshah II, Tengku Lukman Sinar. Tanpa Tahun Terbit. Bangun dan Runtuhnya
Kera jaan di Sumatera Timur. Medan: Tanpa Penerbit.
Bool, H. J. 1903. De Chineesche Immigratie Naar Deli. Utrecht: Oostkust van
Sumatra Instituut.
Brand, J. van den. 1902. De Millionen uit Deli. Amsterdam: Hoveker & Wormser.
Bremen, Jan. 1997. Menjinakkan Sang Kuli: Politik Kolonial, Tuan Kebun, dan Kuli
di Sumatra Timur pada Awal Abad Ke-20. Jakarta: PT. Pustaka Utama
Grafiti.
Devi, T. Keizerina. 2004. Poenale Sanctie: Studi Tentang Globalisasi Ekonomi dan
Perubahan Hukum di Sumatera Timur (1870-1950). Medan: Program
Pasca Sarjana USU.
Driel, B. M. van. 1931. Iets Over de Zorg voor den Gezondheidstoestand der
Ondernemingsarbeiders In de Toekomst. Batavia: G. Kolff
Eric R. Walt. 1982. Europe and The People Without History. Berkeley: University of
California Press.
Erman, Erwiza. 1995. Kesenjangan Buruh Majikan Pengusaha, Koeli, dan Penguasa:
Industri Timah Belitung, 1852-1940. Jakarta: Pustaka Sinar Harapan.
107
Universitas Sumatera Utara
Gottchalk, Louis. 1985. Mengerti Sejarah, terjemahan dari Nugroho Notosusanto.
Jakarta: UI Press.
Grimble, A. S. 1987. Pedoman Diagnosa dan Pengobatan Penyakit Kelamin,
terjemahan dari Bodiono Santoso. Jakarta: Yayasan Essentia Medica.
Jaelani, Gani A. 2013. Penyakit Kelamin di Jawa 1812-1942. Bandung: Syabas
Books.
Janssen C. W. dan H. J. Bool. 1939. Senembah Maatschappij 1889-1939 .
Amsterdam: Boek- en kunstdrukkerij v/h Roeloffzen-Hübner en Van
Santen.
Kartodirdjo, Sartono dkk. (eds.). 1977. Sejarah Nasional Indonesia IV. Jakarta: Balai
Pustaka.
Kian, Loe Ping . 1941. Syphilis en Zwangerschap. Batavia: Keng Po.
Kooreman, P. J. 1902. De Koelie-Ordonnantie tot Regeling van de Rechtsverhouding
tusschen Werkgevers en Werklieden in de Residentie Oostkust van
Sumatra. ’s Gravenhage: [s.n].
Kouwenaar. 1929. Feuilleton de Organisatie van den Medischen en Hygienischen
Dienst In het Cultuurgebied der Oostkust van Sumatra. Batavia: G. Kolff
& Co.
___________ . 1936. De Gezondheidszorg ter Oostkust van Sumatra 1911-1935 ,
[s.i.]: [s.n.].
Kuenen, W. A. 1910. Het Ontwerp van Mr. van Blommestein en de Hygienische en
Geneeskundige Voorwarden, Waaronder de in Contract Werkende
Arbeiders in Deli Leven. Medan: NV. De Deli Courant.
Kuenen, W. A. 1914. De Hygienische Toestanden in Deli. Medan: Deli Planters
Vereeniging.
Kuntowijoyo. 1995. Pengantar Ilmu Sejarah. Yogyakarta: Yayasan Bentang Budaya.
Loedin, A. A. 2010. Sejarah Kedokteran di Bumi Indonesia. Jakarta: Pustaka Utama
Grafiti.
Mubiyarto. 1992. Tanah dan Tenaga Ker ja Perkebunan Ka jian Sosial Ekonomi.
Yogyakarta: Aditya Media.
108
Universitas Sumatera Utara
Pelzer, Karl J. 1985. Toean Keboen dan Petani, Politik Kolonial dan Perjuangan
Agraria. Jakarta: Sinar Harapan.
Said, Muhammad. 1990. Koeli Kontrak Tempo Doeloe Dengan Derita dan
Kemarahannya, Cetakan ke II. Medan: PT. Harian Waspada.
Satrio (et. al). 1978. Sejarah Kesehatan Indonesia Jilid I. Jakarta: Depkes RI.
Schoute, D. 1934. De Geneeskunde in Nederlandsch-Indie Gedurende de
Negentiende Eeuw. Batavia: G. Kolff & Co.
Schuffner W. A. P. dan W. A. Kuenen. 1910. De Gezondheidstoestand van de
Arbeiders, Verbonden aan de Senembah-Maatschappij op Sumatra,
Gedurende de Jaren 1897 tot 1907. Amsterdam: De Bussy.
Snijders,
E. P. 1921. Koeliehuisvesting en Geneeskundige
Rubberondernemingen. Amsterdam: De Bussy.
Dienst
op
Stoler, Ann Laura. 2005. Kapitalisme dan Konfrontasi di Sabuk Perkebunan Sumatra
1870-1979. Yogyakarta: KARSA.
Szekely-Lulofs, Madelon Hermine. 1985. Kuli. Jakarta: Gratipiers
Vervoort, H. 1921. Eenige Statistische Cijfers over Ziekte en Sterfte onder de
Arbeiders op de Ondernemingen ter O. K. van Sumatra over het Jaar 1918.
Medan: TYP De Deli Courant.
Volker, T. 1928. Van Oerbosch tot Cultuurgebied, Een Schets van de Beteekenis van
de Tabak, de Andere Cultures en de Industrie ter Oostkust van Sumatra.
Medan: TYV. Varekamp & Co.
Widoyono. 2008. Penyakit Tropis: Epidemiologi, Penularan, Pencegahan dan
Pemberantasannya. Jakarta: Erlangga.
109
Universitas Sumatera Utara
A. Arsip Nasional Republik Indonesia
AVROS 1892-1985 No. 358, Verslag van het Pathologisch Laboratorium MedanDeli (Sumatra’s Oostkust) over de Jaren 1907 -1921, ANRI.
Staatsblad van Nederlandsch-Indie, 1880 No. 133
B. Jurnal, Artikel, Makalah, Laporan, Skripsi dan Disertasi
Baermann, Gustav. 1926. Rapport XII-XX 1919-1925 Serdang Doctor Fonds,
Hospitaal Petoemboekan Ooskust van Sumatra. Medan: TYP Varekamp &
Co.
Baha Uddin, “Politik Etis dan Pelayanan Kesehatan di Jawa pada Awal Abad XX:
Studi Kebijakan Kesehatan Pemerintah Kolonial Hindia Belanda”,
Makalah pada Konferensi Nasional Sejarah VIII, 14 – 17 November 2006.
___________ . “Antara Preventif dan Kuratif: Kebijakan Kesehatan Pemerintah
Kolonial pada Awal Abad XX”. [t.t]. [t.p]. Artikel diakses dari
https://www.academia.edu.
___________ . “Kondisi Kesehatan Masyarakat Jawa Abad XIX”. [t.t]. [t.p]. Artikel
diakses dari https://www.academia.edu.
___________ .“Pelayanan Kesehatan Rumah Sakit pada Masa Kolonial”. [t.t]. [t.p].
Artikel diakses dari https://www.academia.edu.
Catalogus van de Inzending van de Oostkust van Sumatra op de Eerste Hygienische
Tentoonstelling In Nederlandsch Indie (EHTINI) te Bandoeng, 25 Juni Tot
10 Juli 1927. Medan: Varekamp & Co. 1927.
Donath, W. F. 1945. “A Short History of Beri-beri Investigations In the Netherlands
Indies”, dalam Pieter Honig and Frans Verdoom (eds.). Science and
Scientists In the Netherlands Indies. New York: Board for the Netherlands
Indies.
Rachman, Farin Wahyu. “Penyakit Tropis”. [t.t]. [t.p]. Artikel diakses dari
https://www.academia.edu.
104
Universitas Sumatera Utara
Hesselink, Liesbeth. 1992. ”Prostitution a Necessary Evil, Particularly in the Colonies
Views on Prostitution in the Netherlands Indies”, dalam Elsbeth LocherScholten dan Anke Niehof (eds.). Indonesian Women in Focus: Past and
Present Notions . Leiden: KITLV Press.
Kuenen, W. A. 1914. “De Prophylaxis tegen het Invoeren van Ziekten op CultuurOndernemingen”, dalam Gerrit Grijns en Gerard Willem Kiewiet de Jonge
(eds). Plantage-Hygiene ten Behoeve van Directeuren, Administrateurs en
Geneesheeren van Landbouw-Ondernemingen in Nederlandsch-lndie.
Batavia: Javasche Boekhandel & Drukkerij.
___________ . 1915. “De Bacillaire Dysenterie”, Geneeskundige Tijdschrift voor
Nederlandsch-Indie. Batavia: G. Kolff & co.
Locher-Scholten, Elsbeth. 1992. “The Nyai in Colonial Deli: A Case of Supposed
Mediation”, dalam Sita van Bemmelen, dkk. (eds.). Women and Mediation
in Indonesia. Leiden: KITLV Press.
Mawardi, Nugroho Kusumo. 2010. “Wabah Penyakit dan Pelayanan Kesehatan
Penduduk Pada Masa Mangkunegaran VII 1919-1944”, Skripsi S-1, belum
diterbitkan. Surakarta: Universitas Sebelas Maret.
Mededeelingen van het Patologisch Laboratorium te Medan-Sumatra No. 8. Medan:
TYP Varekamp & Co. 1930.
Rosidah, Iyos. 2012. “Eksploitasi Pekerja Perempuan di Perkebunan Tembakau Deli
Sumatera Timur 1870-1930”, Tesis S-2, belum diterbitkan. Semarang:
Universitas Diponegoro.
Schuffner W. A. P. dan W. A. Kuenen. 1912. “Die Gesundheitlichen Verhaltnisse des
Arbeiterstandes der Senembah Maatschappy“, Archiv fur Schiffs- und
Tropen Hygiene. Leipzig: Verlag von Johann Ambrosius Barth.
Schuffner, W. A. P. 1914. “De Prophylaxe van Cholera, Amobendysenterie,
Bacillendysenterie en Typhus”, dalam Gerrit Grijns en Gerard Willem
Kiewiet de Jonge (eds). Plantage-Hygiene ten Behoeve van Directeuren,
Administrateurs en Geneesheeren van Landbouw-Ondernemingen in
Nederlandsch-lndie. Batavia: Javasche Boekhandel & Drukkerij.
Snapper, I. 1945. “Medical Contributions from the Netherlands Indies”, dalam Pieter
Honig and Frans Verdoom (eds.). Science and Scientists In the Netherlands
Indies. New York: Board for the Netherlands Indies.
105
Universitas Sumatera Utara
Snijders, E. P. 1921. “Het leven van den Geneeskundigen Kring S.O.K. van 31
Januari 1896 – 31 Januari 1921”, Geneeskundig Tijdschrift voor
Nederlandsch-Indie . Batavia: G. kolff & co.
Tideman, J. 1919. “Penampungan Kuli Kontrak di Pantai Timur Sumatera”, Kolonial
Studien.
Verslag Nopens de Overwogen Plannen en Maatregelen Betreffende de Kolonisatie
van Javaansche Werklieden op de Cultuurondernemingen ter Oostkust van
Sumatra in Verband met de Voorgenomen Afschaffing der Zoogenaamde
Poenale Sanctie in de Koelieordonnantie. Weltevreden: Landsdrukkerij.
1920.
Verslag over het boekjaar 1928 N.V. Senembah Maatschappij. Amsterdam: De
Bussy. 1929.
___________ boekjaar 1929 N.V. Senembah Maatschappij. Amsterdam: De Bussy.
1930.
___________ boekjaar 1930 N.V. Senembah Maatschappij. Amsterdam: De Bussy.
1931.
___________ boekjaar 1931 N.V. Senembah Maatschappij. Amsterdam: De Bussy.
1932.
___________ boekjaar 1932 N.V. Senembah Maatschappij. Amsterdam: De Bussy.
1933.
___________ boekjaar 1933 N.V. Senembah Maatschappij. Amsterdam: De Bussy.
1934.
___________ boekjaar 1934 N.V. Senembah Maatschappij. Amsterdam: De Bussy.
1935.
___________ boekjaar 1935 N.V. Senembah Maatschappij. Amsterdam: De Bussy.
1936.
___________ boekjaar 1936 N.V. Senembah Maatschappij. Amsterdam: De Bussy.
1937.
___________ boekjaar 1937 N.V. Senembah Maatschappij. Amsterdam: De Bussy.
1938.
106
Universitas Sumatera Utara
___________ boekjaar 1938 N.V. Senembah Maatschappij. Amsterdam: De Bussy.
1939.
___________ boekjaar 1939 N.V. Senembah Maatschappij. Amsterdam: De Bussy.
1940.
Yasmis. 2008. “Kuli Kontrak di Perkebunan Tembakau Deli Sumatera Timur 18801915”, Tesis S-2, belum diterbitkan. Jakarta: Universitas Indonesia.
Z., Mumuh Muhsin. 2012. “Bibliografi Sejarah Kesehatan Pada Masa Pemerintahan
Belanda”, dalam Paramita, Jurnal Sejarah dan Pembelajaran Sejarah.
Vol. 22, No. 2 – Juli.
C. Buku-Buku
Alkema, B. 1929. Arbeidswetgeving in Nederlandsch-Indie Inzonderheid met het Oog
op de Oostkust van Soematra. Haarlem: NV. H. D. Tjeenk Willink & Zoon.
Basharshah II, Tengku Lukman Sinar. Tanpa Tahun Terbit. Bangun dan Runtuhnya
Kera jaan di Sumatera Timur. Medan: Tanpa Penerbit.
Bool, H. J. 1903. De Chineesche Immigratie Naar Deli. Utrecht: Oostkust van
Sumatra Instituut.
Brand, J. van den. 1902. De Millionen uit Deli. Amsterdam: Hoveker & Wormser.
Bremen, Jan. 1997. Menjinakkan Sang Kuli: Politik Kolonial, Tuan Kebun, dan Kuli
di Sumatra Timur pada Awal Abad Ke-20. Jakarta: PT. Pustaka Utama
Grafiti.
Devi, T. Keizerina. 2004. Poenale Sanctie: Studi Tentang Globalisasi Ekonomi dan
Perubahan Hukum di Sumatera Timur (1870-1950). Medan: Program
Pasca Sarjana USU.
Driel, B. M. van. 1931. Iets Over de Zorg voor den Gezondheidstoestand der
Ondernemingsarbeiders In de Toekomst. Batavia: G. Kolff
Eric R. Walt. 1982. Europe and The People Without History. Berkeley: University of
California Press.
Erman, Erwiza. 1995. Kesenjangan Buruh Majikan Pengusaha, Koeli, dan Penguasa:
Industri Timah Belitung, 1852-1940. Jakarta: Pustaka Sinar Harapan.
107
Universitas Sumatera Utara
Gottchalk, Louis. 1985. Mengerti Sejarah, terjemahan dari Nugroho Notosusanto.
Jakarta: UI Press.
Grimble, A. S. 1987. Pedoman Diagnosa dan Pengobatan Penyakit Kelamin,
terjemahan dari Bodiono Santoso. Jakarta: Yayasan Essentia Medica.
Jaelani, Gani A. 2013. Penyakit Kelamin di Jawa 1812-1942. Bandung: Syabas
Books.
Janssen C. W. dan H. J. Bool. 1939. Senembah Maatschappij 1889-1939 .
Amsterdam: Boek- en kunstdrukkerij v/h Roeloffzen-Hübner en Van
Santen.
Kartodirdjo, Sartono dkk. (eds.). 1977. Sejarah Nasional Indonesia IV. Jakarta: Balai
Pustaka.
Kian, Loe Ping . 1941. Syphilis en Zwangerschap. Batavia: Keng Po.
Kooreman, P. J. 1902. De Koelie-Ordonnantie tot Regeling van de Rechtsverhouding
tusschen Werkgevers en Werklieden in de Residentie Oostkust van
Sumatra. ’s Gravenhage: [s.n].
Kouwenaar. 1929. Feuilleton de Organisatie van den Medischen en Hygienischen
Dienst In het Cultuurgebied der Oostkust van Sumatra. Batavia: G. Kolff
& Co.
___________ . 1936. De Gezondheidszorg ter Oostkust van Sumatra 1911-1935 ,
[s.i.]: [s.n.].
Kuenen, W. A. 1910. Het Ontwerp van Mr. van Blommestein en de Hygienische en
Geneeskundige Voorwarden, Waaronder de in Contract Werkende
Arbeiders in Deli Leven. Medan: NV. De Deli Courant.
Kuenen, W. A. 1914. De Hygienische Toestanden in Deli. Medan: Deli Planters
Vereeniging.
Kuntowijoyo. 1995. Pengantar Ilmu Sejarah. Yogyakarta: Yayasan Bentang Budaya.
Loedin, A. A. 2010. Sejarah Kedokteran di Bumi Indonesia. Jakarta: Pustaka Utama
Grafiti.
Mubiyarto. 1992. Tanah dan Tenaga Ker ja Perkebunan Ka jian Sosial Ekonomi.
Yogyakarta: Aditya Media.
108
Universitas Sumatera Utara
Pelzer, Karl J. 1985. Toean Keboen dan Petani, Politik Kolonial dan Perjuangan
Agraria. Jakarta: Sinar Harapan.
Said, Muhammad. 1990. Koeli Kontrak Tempo Doeloe Dengan Derita dan
Kemarahannya, Cetakan ke II. Medan: PT. Harian Waspada.
Satrio (et. al). 1978. Sejarah Kesehatan Indonesia Jilid I. Jakarta: Depkes RI.
Schoute, D. 1934. De Geneeskunde in Nederlandsch-Indie Gedurende de
Negentiende Eeuw. Batavia: G. Kolff & Co.
Schuffner W. A. P. dan W. A. Kuenen. 1910. De Gezondheidstoestand van de
Arbeiders, Verbonden aan de Senembah-Maatschappij op Sumatra,
Gedurende de Jaren 1897 tot 1907. Amsterdam: De Bussy.
Snijders,
E. P. 1921. Koeliehuisvesting en Geneeskundige
Rubberondernemingen. Amsterdam: De Bussy.
Dienst
op
Stoler, Ann Laura. 2005. Kapitalisme dan Konfrontasi di Sabuk Perkebunan Sumatra
1870-1979. Yogyakarta: KARSA.
Szekely-Lulofs, Madelon Hermine. 1985. Kuli. Jakarta: Gratipiers
Vervoort, H. 1921. Eenige Statistische Cijfers over Ziekte en Sterfte onder de
Arbeiders op de Ondernemingen ter O. K. van Sumatra over het Jaar 1918.
Medan: TYP De Deli Courant.
Volker, T. 1928. Van Oerbosch tot Cultuurgebied, Een Schets van de Beteekenis van
de Tabak, de Andere Cultures en de Industrie ter Oostkust van Sumatra.
Medan: TYV. Varekamp & Co.
Widoyono. 2008. Penyakit Tropis: Epidemiologi, Penularan, Pencegahan dan
Pemberantasannya. Jakarta: Erlangga.
109
Universitas Sumatera Utara