Pengaruh Pemberian Paclobutrazol terhadap Pertumbuhan dan Pembungaan Tanaman Markisa Ungu (Passiflora edulio Sims.)
" B a c a l a h dengan n e n y e b u t nama Tuhannu,
Yang n e n c i p t a k a n .
Dia t e l a h m e n c i p t a k a n
n a n u s i a d a r i segumpal d a r a h .
Bacalah! dan
Tuhannu l a h yang p a l i n g Pemurah. Yang t e l a h
m e n g a j a r ( m a n u s i a ) dengan p e r a n t a r a a n k a l a n .
Dia t e l a h mengajarkan kepada n a n u s i a &pa yang
tidak diketahuinya".
(QS. A1
.Alaq
:
1-5)
karya k e e i l i n i kupersenbahkan
b u a t almamater t e r c i n t a , i p b
b u a t bapak d a n enih t e r s a y a n g
bua t a d i k k u t e r s a y a n g ,
y a n t o dan e t t y
juga b u a t i t a
t e r i n a k a s i h a t a s dorongan semsngat d a n doanya
PEUGARUH PEMBERIACS PAGLOBUTRAZOL
TERWADAP PEWTUMBUHAN DAM PEIERBUAIGAAIWI
T A U A M A N MARKlSA UNGU ( "pa*oi$l~raedrtlio
Sirns. )
JURUBAN 5 U D l D A Y A P E R T A N l A N . F A K U L T A S P E R T A N I A N
I N S T I T L I T P E R T A N I A N BOGOR
1 9 9 0
RINGKASAN
TIT0 INDARTO.
Pengaruh Pemberian
Paclobutrazol
Terhadap
P e r t u m b u h a n d a n Pembungaan Tanaman M a r k i s a Ungu ( P a s s i f l o r a e d u l i s S i m s . ) ( d i bawah b i m b i n g a n ACHMAD SURKATI A B I D I N
d a n SRI SETYATI H A R J A D I ) .
Percobaan b e r t u j u a n mempelajari pengaruh
zol
t e r h a d a p p e r t u m b u h a n d a n pembungaan
ungu ( P .
paclobutra-
tanaman
markisa
e d u l i s Sims.).
Percobaan
d i l a k s a n a k a n d i Kebun P e r c o b a a n IPB
Sarongge, C i a n j u r .
Pasir
K e t i n g g i a n t e m p a t r a t a - r a t a 1 100 m d p l
d e n g a n t e m p e r a t u r h a r i a n s e k i t a r 17OC - 250C d a n j e n i s t a nah
Andosol.
Percobaan dilaksanakan s e j a k bulan P e b r u a r i
1989 h i n g g a J u n i 1989.
Bahan p e r c o b a a n b e r u p a tanaman mar-
k i s a ungu y a n g b e r a s a l d a r i s e t e k b a t a n g d a n p a c l o b u t r a z o l
d a l a m f o r m u l a s i C u l t a r 250 SC ( 2 5 0 g b . a . / l i t e r ) .
Percobaan d i b a g i menjadi d u a percobaan t e r p i s a h .
s i n g - m a s i n g p e r c o b a a n menggunakan Rancangan Acak
Percobaan
t e r d i r i a t a s 4 t a r a f perlakuan.
Ma-
Lengkap.
Setiap
taraf
p e r l a k u a n t e r d i r i atas 4 u l a n g a n dan masing-masing u l a n g a n
berupa s a t u tanaman.
Pada percobaan I p a c l o b u t r a z o l d i b e -
r i k a n m e l a l u i daun ( D ) dengan c a r a semprot ( f o l i a r
appli-
c a t i o n ) d e n g a n t a r a f D o , D l , D2 d a n D3 b e r t u r u t - t u r u t
tuk
kontrol (tanpa pa.clobutrazol),
ppm/tanaman.
5 0 0 , 1 250 d a n
Tanaman d i s e m p r o t p a d a umur 11.
un-
s e t e k a t a u 4 minggu s e t e l a h t a n a m ( M S T ) .
lakuan
Setiap taraf per-
d i s e m p r o t k a n m e r a t a ke s e l u r u h b a g i a n tanaman
de-
ngan volume s e m p r o t s e k i t a r 7 5 m l p e r tanaman kemudian d i u l a n g 10 k a l i d e n g a n i n t e r v a l p e n y e m p r o t a n s a t u minggu.
P a d a p e r c o b a a n I1 p a c l o b u t r a z o l P i b e r i k a n m e l a l u i sis-
tem
p e r a k a r a n tanaman ( A ) dengan c a r a
menyiramkannya
d a e r a h p e r a k a r a n tanaman ( s o i l d r e n c h application)
di
dengan
d o s i s A o , A 1 , A2 d a n Ag, m a s i n g - m a s i n g u n t u k k o n t r o l ( t a n p a p a c l o b u t r a z o l ) , 5 0 0 , 1 250 d a n 2 000 mg/tanaman.
Penyi-
raman d i l a k s a n a k a n p a d a umur 4 MST d a n h a n y a d i l a k u k a n s e k a l i s e l a m a p e r i o d e p e r c o b a a n , y a i t u h i n g g a 16 MST.
Hasil p e r c o b a a n m e n u n j u k k a n , p e m b e r i a n
paclobutrazol
m e l a l u i d a u n d e n g a n k o n s e n t r a s i 500 ppm/tanaman s u d a h m a m pu
menghambat p e r t u m b u h a n b a t a n g u t a m a h i n g g a
mengurangi
5 9 . 2 %,
rata-rata
panjang ruas batang
85.5%
utama
sekitar
t e t a p i t i d a k mempengaruhi j u m l a h c a b a n g p r i m e r , sa-
a t munculnya b u n g a p e r t a m a k a l i d a n j u m l a h bunga
naman.
dan
per
ta-
P e m b e r i a n m e l a l u i a k a r d e n g a n d o s i s 500 mg/tanaman
s u d a h mampu menekan p e r t u m b u h a n b a t a n g utama h i n g g a
42.8%
dan mengurangi r a t a - r a t a p a n j a n g r u a s b a t a n g utama s e k i t a r
49.5%,
t e t a p i t e r h a d a p jumlah r u a s batang
utama,
c a b a n g p r i m e r , s a a t munculnya b u n g a p e r t a m a k a l i d a n
l a h b u n g a per t a n a m a n .
jumlah
jum-
PENGARUH PEMBERIAN PACLOBUTRAZOL TERHADAP PERTUMBUHAN
DAN PEMBUNGAAN TANAMAN MARKISA UNGU
(Passiflora edulis Sisms . )
Oleh
T I T 0 INDARTO
A 22 0883
L a p o r a n Karya I l m i a h
S e b a g a i S a l a h S a t u S y a r a t u n t u k Memperoleh G e l a r
S a r j a n a P e r t a n i a n pada F a k u l t a s P e r t a n i a n ,
I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor
JURUSAN B U D 1 DAYA PERTANIAN, FAKULTAS PERTANIAN
INSTITUT PERTANIAN BOGOR
BOGOR
1 9 9 0
INSTITUT PERTANIAN BOGOR
FAKULTAS PERTANIAN, JURUSAN B U D 1 DAYA PERTANIAN
K a m i m e n y a t a k a n bahwa L a p o r a n K a r y a I l m i a h y a n g d i s u sun o l e h :
Nama Mahasiswa
:
TIT0 INDARTO
Nomor Pokok
:
A 22 0883
Judul
:
PENGARUH PEMBERIAN PACLOBUTRAZOL
TERHADAP PERTUMBUHAN DAN PEMBUNGAAN
TANAMAN MARKISA UNGU (Passiflora
e d u l i s Sims. )
d i t e r i m a s e b a g a i s a l a h s a t u s y a r a t u n t u k memperoleh
gelar
S a r j a n a P e r t a n i a n p a d a J u r u s a n B u d i Daya P e r t a n i a n , F a k u l t a s P e r t a n i a n , I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor.
B o g o r , 26 Mei 1990
RIWhYAT HIDUP
TIT0
INDARTO.
putra
pertama
L a h i r d i S i n g a r a j a , 22 J u l i 1966,
d a r i t i g a bersaudara d a r i
sebagai
keluarga
Bapak
R . H a d i Poernomo d a n I b u E p i h R a p i a h .
P e n u l i s m e n y e l e s a i k a n p e n d i d i k a n ' d i S e k o l a h Dasar Ma-
ria
F a t i m a I Jember p a d a t a h u n 1979 d a n S e k o l a h
P e r t a m a N e g e r i 2 J e m b e r pada t a h u n 1 9 8 2 .
Menengah
P e n d i d i k a n d i Se-
ta-
k o l a h Menengah Atas N e g e r i 1 J e m b e r d i s e l e s a i k a n p a d a
hun 1 9 8 5 .
Pada
t a h u n 1985, p e n u l i s d i t e r i m a s e b a g a i
mahasiswa
d i I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor m e l a l u i program P e n e l u s u r a n M i n a t d a n Kemampuan (PMDK).
S e t a h u n kemudian p e n u l i s
dite-
rima s e b a g a i m a h a s i s w a d i J u r u s a n B u d i Daya P e r t a n i a n , Fakultas
P e r t a n i a n , I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor,
dan
memilih
P r o g r a m S t u d i Agronomi d a n P r o g r a m S t u d i K e k h u s u s a n H o r t i k u l t u r a sebagai bidang yang d i m i n a t i .
Selama menjadi mahasiswa p e n u l i s a k t i f dalam b e r b a g a i
kegiatan
d i lembaga kemahasiswaan, d i
antaranya
sebagai
K e t u a Umum Himpunan M a h a s i s w a Agronomi ( H i m a g r o n ) IPB p a d a
t a h u n 1 9 8 8 - 1 9 8 9 , K e t u a Himpunan M a h a s i s w a Agronomi I n d o n e sia
(Himagri) pada tahun 1986-1989 dan
ditunjuk
sebagai
p i m p i n a n P r o y e k Kerjasama Desa B i n a a n a n t a r a H i m a g r o n
d e n g a n Pemda T i n g k a t I1 K a b u p a t e n B o g o r .
IPB
P a d a t a h u n 1986-19'87 p e n u l i s d i t u n j u k s e b a g a i A s i s t e n
L u a r B i a s a u n t u k mata k u l i a h B i o l o g i Umum, d a n t a h u n 1 9 8 9 1990 d i t u n j u k s e b a g a i Tenaga P e n g a j a r Luar B i a s a u n t u k ma-
t a k u l i a h F i s i o l o g i Tumbuhan p a d a F a k u l t a s M a t e m a t i k a
Ilmu Pengetahuan A l a m ,
I n s t i t u t P e r t a h i a n Bogor.
dan
KATA PENGANTAR
Puji
s y u k u r p e n u l i s p a n j a t k a n ke h a d i r a t
Allah
k a r e n a a t a s rahmat dan karunia-Nya p e n u l i s d a p a t
SWT
melaksa-
nakan p e n e l i t i a n i n i hingga s e l e s a i n y a laporan i n i .
Penelitian
terhadap
t e n t a n g pengaruh pemberian
paclobutrazol
p e r t u m b u h a n d a n pembungaan tanaman m a r k i s a
belum p e r n a h d i l a k u k a n s e h i n g g a k e p u s t a k a a n dalam
ini
jenis
ungu
laporan
hanya b e r d a s a r k a n a n a l o g i d a r i h a s i l p e n e l i t i a n
pada
tanaman l a i n , s e p e r t i a n g g u r , a p e 1 d a n p e a r .
Oleh
sebab i t u , p e n e l i t i a n i n i l e b i h b e r s i f a t eksploratif:
harapkan
h a s i l p e n e l i t i a n i n i d a p a t memberikan
Di-
i n f ormasi
untuk pelaksanaan p e n e l i t i a n selanjutnya.
P a d a k e s e m p a t a n i n i p e n u l i s menyampaikan r a s a
terima
k a s i h d a n p e n g h a r g a a n y a n g s e t i n g g i - t i n g g i n y a k e p a d a Bapak
Prof
Dr
I r Achmad S u r k a t i A . d a n I b u D r I r
Sri
H a r j a d i a t a s s e g a l a bimbingannya selama pelaksanaan
l i t i a n h i n g g a p e n u l i s a n l a p o r a n Karya I l m i a h i n i .
Setyati
peneUcapan
t e r i m a k a s i h p e n u l i s s a m p a i k a n k e p a d a PT I C I I n d o n e s i a , Bap a k U c i d a n s e l u r u h karyawan Kebun P e r c o b a a n I P B P a s i r Sar o n g g e , C i a n j u r s e r t a k e p a d a semua p i h a k y a n g t e l a h b a n y a k
membantu h i n g g a s e l e s a i n y a p e n u l i s a n l a p o r a n K a r y a
ini.
Ilmiah
P e n u l i s m e n y a d a r i bahwa m a s i h b a n y a k k e k u r a n g a n d a l a m
p e n y a j i a n l a p o r a n Karya I l m i a h i n i .
Akhirnya p e n u l i s ber-
h a r a p s u p a y a l a p o r a n Karya I l m i a h i n i b e r m a n f a a t b a g i
mua p i h a k .
B o g o r , 26 Mei 1990
Penulis
se-
DAFTAR I S 1
Halaman
..................................
DAFTAR TABEL
.................................
ix
...................................
1
DAFTAR GAMBAR
PENDAHULUAN
vii
...........................
L a t a r Belakang
........................
Tujuan Percobaan
................................
TINJAUAN PUSTAKA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Botani Markisa ............................
Hipotesis
1
5
5
6
6
E k o l o g i M a r k i s a Ungu
7
Pembungaan M a r k i s a
.....................
Ungu
..................
8
............................
10
..............................
14
Paclobutrazol
BAHAN DAN MET.0DE
.........................
14
...........................
14
...................................
15
..........................
20
Tempat d a n Waktu
Bahan d a n A l a t
Metode
HASIL DAN PEMBAHASAN
P e r t u m b u h a n V e g e t a t i f Tanaman M a r k i s a
Ungu
.....................................
20
Pembungaan Tanaman M a r k i s a Ungu
..........
33
Aspek P r a k t i k a l d a r i P e r c o b a a n
...........
40
..........................
46
...............................
46
....................................
46
................................
48
......................................
51
KESIMPULAN DAN SARAN
Kesimpulan
Saran
DAFTAR PUSTAKA
LAMPIRAN
DAFTAR TABEL
Nomor
Halaman
1.
K o m p o s i s i Z a t G i z i Buah M a r k i s a p e r
1 0 0 g B a g i a n y a n g D a p a t Ditbakan
2.
Pengaruh Pemberian P a c l o b u t r a z o l Terhadap
R a t a - r a t a J u m l a h Ruas B a t a n g Utama
M a r k i s a Ungu p a d a Umur 16 MST . . . . . .
3.
R a t a - r a t a P a n j a n g Ruas B a t a n g Utama p a d a
Umur 16 MST (cm)
...................
1.
Hasil A n a l i s i s Ragam L a j u Tumbuh R e l a t i f
B a t a n g Utama M a r k i s a Ungu p e r Minggu
(cm/minggu) ( T r a n s f o r m a s i J ( x + 0 . 5 ) ) .
2.
H a s i l A n a l i s i s Ragam L a j u Pembentukan Ruas
B a t a n g Utama M a r k i s a Ungu p e r Minggu
(Transformasi J(x +0.5)) . . . . . . . . . . . .
3.
H a s i l A n a l i s i s Ragam R a t a - r a t a J u m l a h
Cabang P r i m e r M a r k i s a Ungu ( T r a n s f o r masi J ( x + 0 . 5 ) )
.....................
4.
H a s i l A n a l i s i s Ragam L a j u R a t a - r a t a Pemb e n t u k a n Cabang P r i m e r M a r k i s a Ungu
(Transformasi T(x+0.5))
..........
5
Hasil A n a l i s i s Ragam R a t a - r a t a J u m l a h
Bunga p e r Tanaman M a r k i s a Ungu
(Transformasi T(x+0.5)) . . . . . . . . . . . . .
....
DAFTAR GAMBAR
Nomor
Halaman
1.
Pengaruh Pemberian P a c l o b u t r a z o l Melalui
Daun T e r h a d a p P a n j a n g B a t a n g Utama
M a r k i s a Ungu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.
Pengaruh Pemberian P a c l o b u t r a z o l M e l a l u i
Akar T e r h a d a p P a n j a n g B a t a n g Utama
.....................
M a r k i s a Ungu
3.
Perkembangan J u m l a h Ruas B a t a n g Utama
M a r k i s a Ungu p a d a P e r c o b a a n P e m b e r i a n
.........
P a c l o b u t r a z o l M e l a l u i Daun
4.
P e r k e m b a n g a n J u m l a h Ruas B a t a n g U t a m a
N a r k i s a Ungu p a d a P e r c o b a a n P e m b e r i a n
P a c l o b u t r a z o l M e l a l u i Akar . . . . . . . . .
5.
Keadaan R u a s B a t a n g Utama Tanaman M a r k i s a
Ungu p a d a Umur 1 2 MST ( A = k o n t r o l ;
B = tanaman yang d i b e r i p a c l o b u t r a z o l )
6.
Perkembangan J u m l a h C a b a n g P r i m e r M a r k i s a
Ungu p a d a P e r c o b a a n P e m b e r i a n P a c l o b u t r a z o l M e l a l u i Daun ( A ) d a n M e l a l u i
Akar ( B ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.
Perkembangan J u m l a h Bunga p e r Tanaman p a d a
Percobaan Pemberian P a c l o b u t r a z o l
M e l a l u i Daun
.......................
8.
Perkembangan J u m l a h Bunga p e r Tanaman p a d a
Percobaan Pemberian P a c l o b u t r a z o l
M e l a l u i Akar
.......................
%
PENDAHULUAN
P a d a umumnya u s a h a buah-buahan d i I n d o n e s i a m a s i h d i lakukan dalam s k a l a k e c i l .
Tanaman buah-buahan k e b a n y a k a n
d i t a n a m d i pekarangan a t a u t e g a l a n s e b a g a i u s a h a sampingan
keluarga.
Belum b a n y a k y a n g d i p e r k e b u n k a n s e c a r a
khusus.
P a d a h a l , I n d o n e s i a s e b a g a i n e g a r a t r o p i s y a n g mempunyai b e ragam
agroklimat dan lahan yang l u a s
dapat
menghasilkan
h a m p i r semua j e n i s b u a h , b a i k b u a h d a e r a h t r o p i s maupun d a -
r i d a e r a h s u b t r o p i s , yang b i s a ditanam dan dipanen
jang tahun.
j ika
K o n d i s i t e r s e b u t merupakan s u a t u p o t e n s i y a n g
dikembangkan d a n d i a r a h k a n d a p a t
penting
memainkan
dalam program p e n i n g k a t a n d e v i s a
non-migas.
sepan-
J e n i s buah-buahan
dari
komoditas
yang dipandang berprospek ba-
i k u n t u k dikembangkan m e n u r u t S o e r o j o (1989) d i
adalah markisa.
peranan
antaranya
Buah m a r k i s a d i k a t e g o r i k a n s e b a g a i exotic
commodities y a n g p e r m i n t a a n n y a s e m a k i n m e n i n g k a t d i
pasar
i n t e r n a s i o n a l , b a i k d a l a m b e n t u k s e g a r maupun h a s i l o l a h a n .
M a r k i s a b e r a s a l d a r i d a e r a h d a t a r a n t i n g g i t r o p i s Amer i k a , s e p e r t i 8 r a z i 1 , P a r a g u a y d a n A r g e n t i n a , d a n .kemudian
menyebar k e d a e r a h t r o p i s l a i n n y a .
Pada S a a t i n i markisa
t e l a h m e n j a d i k o m o d i t i p e r t a n i a n y a n g cukup p e n t i n g d a n d i tanam s e c a r a k o m e r s i a l d i .beberapa n e g a r a , s e p e r t i I n d i a ,
2
A u s t r a l i a d a n A f r i k a S e l a t a n , s e r t a d i k o n s u m s i s e b a g a i bua h s e g a r a t a u p u n h a s i l o l a h a n n y a (Nagy d a n Shaw, 1 9 8 0 ) .
D i I n d o n e s i a t e r d a p a t 3 j e n i s m a r k i s a yang d i k e n a l dan
s u d a h d i b u d i d a y a k a n , meskipun masih dalam s k a l a k e c i l .
tiga
j e n i s t e r s e b u t a d a l a h P a s s i f l o r a e d u l i s Sims.
ple p a s s i o n f r u i t
Sims.
f
.
= m a r k i s a u n g u , m a r k i s a s i u h ) , P.
(L5ngga,
l i a , P.
1985).
edulis
markisa
guadrangularis L.
(erbis)
D i l u a r n e g e r i d i k e n a l j u g a P.
m o l l i s s i m a , P.
(pur-
=
f l a v i c a r p a Deg. ( y e l l o w p a s s i o n f r u i t
k u n i n g , m a r k i s a k o n y a l ) d a n P.
Ke-
f o e t i d a d a n P.
laurifo-
moliformis (Ling-
ga, 1985; M a r t i n , C h a m p b e l l d a n R u b e r t e , 1 9 8 7 ) .
Nilai k o m e r s i a l m a r k i s a t e r l e t a k p a d a kegunaannya s e -
b a g a i b a h a n baku i n d u s t r i .
C a i r a n buah yang
mempunyai r a s a d a n aroma y a n g k h a s .
dikandungnya
C a i r a n buah
tersebut
m e n j a d i b a h a n b a k u b a g i p e m b u a t a n s i r u p a t a u s a r i b u a h markisa.
M a r k i s a ungu d a n m a r k i s a k u n i n g
v i t a m i n A dan C .
merupakan
sumber
Kandungan z a t g i z i buah m a r k i s a d a p a t d i -
l i h a t p a d a T a b e l 1.
D i I n d o n e s i a l u a s a r e a l penanaman m a r k i s a -belum d i k e tahui secara pasti.
Beberapa
d a e r a h yang
menjadi s e n t r a
p r o d u k s i m a r k i s a a d a l a h B r a s t a g i ( S u m a t e r a U t a r a ) d a n Malino (Sulawesi S e l a t a n ) ( S o e r o j o ,
1989).
T a b e l 1.
K o m p o s i s i Z a t G i z i Buah M a r k i s a p e r
100 g B a g i a n y a n g D a p a t Dimakan
Z a t Gizi
M a r k i s a Ungu
Air (X)
Kalori (kal)
Protein (g)
Lemak ( g )
Karbohidrat (g)
K a l s i u m (mg)
F o s f o r (mg)
B e s i (mg)
Vitamin A ( I U )
T h i a m i n (mg)
R i b o f l a v i n (mg)
N i a c i n (mg)
A s a m a s k o r b a t (mg)
M a r k i s a Kuning
85.5
51.0
0.4
0.1
13.6
3.6
12.5
0.2
717.0
sedikit
84.8
53.0
0.7
0.2
13.7
3.8
24.6
0.4
2 410.0
sedikit
Sumber : Wenkam d a n Miller ( 1 9 6 5 ) dalam Chan ( 1 9 8 0 )
Budidaya
markisa d i I n d o n e s i a masih
dilakukan
oleh
r a k y a t d a l a m l a h a n y a n g r e l a t i f s e m p i t d e n g a n t e k n o l o g i bud i d a y a y a n g m a s i h belum i n t e n s i f .
Oleh karena i t u , produk-
t i v i t a s n y a m a s i h s a n g a t r e n d a h d a n s u l i t mempertahankan kesinambungan p r o d u k s i n y a .
Pada akhirnya ha1 t e r s e b u t d a p a t
m e n g a k i b a t k a n t i m b u l n y a k e s u l i t a n b a g i p a b r i k - p a b r i k pengo l a h a n k a r e n a k e t e r s e d i a a n b a h a n baku d a n h a r g a b u a h
j a d i sangat berfluktuasi.
munculnya
yang
"tidak
men-
F a k t o r l a i n y a n g i k u t mendorong
masalah t e r s e b u t a d a l a h s i f a t
tanaman
markisa
berbuah" s e p a n j a n g tahun.
S u d a h b a n y a k t e k n i k y a n g dikembangkan u n t u k m e n i n g k a t kan p r o d u k t i v i t a s t a n a m a n , k h u s u s n y a tanaman b u a h ,
dengan
k u a l i t a s yang d i h a r a p k a n .
adalah
Salah satu d i antaranya
penggunaan z a t penghambat tumbuh.
B e b e r a p a z a t penghambat
tumbuh y a n g s u d a h d i k e n a l l u a s a d a l a h SADH, CCC,
Amo-1618
d a n Ancymidol.
tersebut
S i f a t umum z a t penghambat tumbuh
a d a l a h menekan p e r t u m b u h a n v e g e t a t i f t a n a m a n .
P a c l o b u t r a z o l t e r g o l o n g z a t penghambat tumbuh
t i s yang r e l a t i f masih b a r u d i k e n a l .
Beberapa
sinte-
penelitian
menunjukkan bahwa p a c l o b u t r a z o l d a p a t menghambat p e r t u m b u h a n v e g e t a t i f tanaman a n g g u r , a p e l , p e a r d a n b e b e r a p a j e n i s
tanaman l a i n n y a .
S e l a i n i t u , s e c a r a t i d a k langsung paclo-
b u t r a z o l d a p a t m e r a n g s a n g pembungaan d a n m e n i n g k a t k a n jumlah
buah
yang
dihasilkan oleh
tanaman
(ICI,
tersebut
1984).
Pembungaan d i m a k s u d k a n s e b a g a i p e r i o d e pembentukan bun g a 270C) t a -
membentuk b u n g a .
naman s u l i t membentuk b u n g a / b u a h ( M a r t i n e t a l . ,
1987).
D o n c a s t e r (1974) mengemukakan m a r k i s a ungu d a p a t tumbuh
b a i k pada berbagai j e n i s tanah, asalkan d r a i n a s e
aerasinya lancar.
Tanaman m a r k i s a ungu tumbuh p a l i n g b a i k
p a d a t a n a h lempung y a n g s u b u r d e n g a n kemasaman (pH)
tar 6.0.
(Beal
jang
J i k a pH
kurang d a r i 5.5
dan Farlaw, 1982).
tahun
dan
dibutuhkan
seki-
pengapuran
Curah hujan yang merata
s a n g a t d i p e r l u k a n o l e h tanaman
sepan-
markisa
ungu
(Rismunandar, 1986).
Menurut Rismunandar 1 1 9 8 6 ) m a r k i s a ungu y a n g
berasal
d a r i b i j i m u l a i b e r b u n g a d a n b e r b u a h s s t e l a h berumur s e k i -
tar 2 tahun.
berapa faktor.
Pembungaan m a r k i s a ungu d i p e n g a r u h i o l e h b e H a s i l p e n e l i t i a n Simon d a n K a r n a t z
(1982)
menunjukkan p a d a t e m p e r a t u r u d a r a 250C s i a n g d a n 200C
lam
nyak
t a n a m a n m a r k i s a ungu a k a n l e b i h c e p a t d a n
membentuk b a k a l b u n g a d i b a n d i n g k a n
20°C s i a n g d a n 20°C malam, t e t a p i
buah l e b i h s e d i k i t .
pada
lebih
maba-
temperatur
m e n g h a s i l k a n bunga
dan
9
M a r k i s a ungu d a n m a r k i s a k o n y a l t e r m a s u k tanaman h a r i
panjang.
but
D i d a e r a h sub t r o p i s kedua j e n i s markisa
m u l a i b e r b u n g a p a d a a w a l musim s e m i (Nagy
terse-
dan
Menurut Watson d a n Bowers ( 1 9 6 5 ) d&lan Nagy
1980).
Shaw,
dan
Shaw ( 1 9 8 0 ) m a r k i s a k o n y a l t i d a k b e r b u n g a s e l a m a musim d i n g i n p a d a p a n j a n g h a r i s e k i t a r 11 j a m ,
s e d a n g k a n Simon d a n
K a r n a t z ( 1 9 8 2 ) mengemukakan d i f e r e n s i a s i b a k a l bunga
mem-
b e n t u k b u n g a hanya b e r l a n g s u n g p a d a p a n j a n g h a r i l e b i h d a -
ri
12 j a m .
bahwa
~ e d u ah a s i l p e n e l i t i a n
tersebut
menunjukkan
pembungaan m a r k i s a memerlukan c u k u p p e n y i n a r a n
se-
lama l e b i h d a r i 1 2 jam s e h a r i .
F a k t o r l a i n y a n g b e r p e n g a r u h t e r h a d a p pembungaan mark i s a ungu a d a l a h f a s e p e r t u m b u h a n t a n a m a n .
Menurut
Simon
K a r n a t z ( 1 9 8 2 ) p a d a s a a t t a n a m a n memasuki f a s e p e r t u m b u h a n
d a n perkembangan b u a h , p e r t u m b u h a n b a t a n g d a n
bunganya t e r h a m b a t .
pembentukan
P a d a s a a t t a n a m a n memasuki f a s e
per-
tumbuhan v e g e t a t i f a k t i f , pembentukan b u n g a d a n b u a h
akan
terhambat.
S e b a l i k n y a , pada saat tanaman
memasuki
p e m b e n t u k a n bunga d a n b u a h ( f a s e r e p r o d u k t i f )
v e g e t a t i f n y a akan t e r h a m b a t .
vegetatif
Di
pertumbuhan
Dengan d e m i k i a n , p e r t u m b u h a n
d a n pembungaan m a r k i s a ungu b e r s i f a t
I n d o n e s i a , walaupun m a r k i s a
ungu d a p a t
merupakan
periodik.
berbunga
berbuah sepanjang tahun, t e t a p i t e r d a p a t periode
yang
fase
p e r i o d e p u n c a k p r o d u k s i bunga
dan
tertentu
dan
Menurut Rismunandar ( 1 9 8 6 ) musim b u n g a u t a m a t e r j a d i
buah.
pada
bulan
D e s e m b e r / J a n u a r i d a n J u n i , s e d a n g k a n panen
rayanya
t e r j a d i s e k i t a r b u l a n F e br ua r i/Ma r e t dan Agustus.
Paclobutrazol
a ~aclobutrazol
Ada
b e b e r a p a kelompok p e r s e n y a w a a n k i m i a y a n g
memi-.
l i k i p e n g a r u h f i s i o l o g i s menekan pertumbuhan b a t a n g d a n r u -
a s d e n g a n meaghambat pembelahan s e l p a d a m e r i s t e m s u b a p i kal,
t e t a p i pembentukan d a u n , b u n g a d a n buah t i d a k
ngaruhinya.
umum
Kelompok p e r s e n y a w a a n k i m i a t e r s e b u t
d i m a s u k k a n k e d a l a m g o l o n g a n z a t penghambat
dipesecara
tumbuh.
S a l a h s a t u d i a n t a r a n y a a d a l a h p a c l o b u t r a z o l d a r i kelompok
triazol.
P a c l o b u t r a z o l (PP333) mempunyai nama k i m i a (IUPAC)(2RS,
3RS) - 1 - ( 4 - c h l o r o p h e n y 1 ) - 4 ,
1-y1)pentan-3-01.
4-dimethyl-2-(1H1,
2,4-triazol-
Rumus e m p i r i k n y a C15H20ClN30, s e d a n g k a n
rumus s t r u k t u r n y a a d a l a h :
P a c l o b u t r a z o l memiliki b e r a t molekul 293.5 dan
Patan
1 . 2 2 g/cm3.
berwarna
putih.
Penampilan f i s i k b e r u p a k r i s t a l
Tekanan uapny,a p a d a
temperatur
kerapadat
adalah
11
1 x 1 0 - ~ p a , dan t e t a p s t a b i l j i k a disimpan selama 6
p a d a t e m p e r a t u r d i a t a s 50OC.
bulan
K e l a r u t a n n y a dalam a i r ada-
l a h 3 5 ppm, m e t a n o l 1 5 % , p r o p y l e n e g l y c o l 5 % , a c e t o n
cyclohexanone 18%, methylene d i c h l o r i d e
lo%,
11%,
hexane 1%d a n
x y l e n e 6% ( I C I , 1 9 8 4 ) .
auan
danu a c l o b u t r a z o l o l e h tanaman
P a c l o b u t r a z o l l a r u t d a l a m a i r d a n d a p a t d i b e r i k a n mel a l u i a k a r , batang a t a u daun.
Paclobutrazol diserap
oleh
tanaman m e l a l u i s i s t e m p e r a k a r a n secara p a s i f , kemudian d i translokasikan
batang
dan
(ICI,
ke b a g i a n t a j u k m e l a l u i j a r i n g a n
1984).
P e n e l i t i a n S t e f f e n s , Wang,
B r e n n a n ( 1 9 8 3 ) p a d a kecambah a p e 1
pembuluh
Steffens
membuktikan
bahwa
a p a b i l a bagian t a j u k d i b e r i perlakuan paclobutrazol,
hanya
pertumbuhan
bagian atas
yang
dihambat.
Coutere
( 1 9 9 2 ) j u g a d a p a t membuktikar. a k t i v i t a s penghambatan
lebih tinggi diperoleh j i k a paclobutrazol diberikan
l u i a k a r a t a u batang d a r i p a d a lewat daun.
maka
yang
mela-
Kedua h a s i l i n i
t a m p a k n y a mengarah k e p a d a s u a t u d u g a a n bahwa p a c l o b u t r a z o l
d i t r a n s l o k a s i k a n m e l a l u i xylem ke daun d a n t u n a s .
Menurut Wang, Sun d a n F a u s t ( 1 9 8 6 ) p a c l o b u t r a z o l
di-
s e r h p o l e h t a n a n a n m e l a l u i a k a r d a n d i t r a n s l o k a s i k a n melal u i xylem
k e daun d a n t e r a k u m u l a s i d i d a u n .
Selanjutnya
Wang e t a l . ( 1 9 8 6 ) mengemukakan a p a b i l a p a c l o b u t r a z o l
berikan
m e l a l u i d a u n , maka t i d a k a d a
paclobutrazol
diyang
12
d i t r a n s l o k a s i k a n ke b a t a n g a t a u a k a r .
ga
H a s i l yang sama j u -
d i p e r o l e h o l e h Richardson dan Quinlan (1986).
menyimpulkan
Mereka
bahwa p a c l o b u t r a z o l d i t r a n s l o k a s i k a n
secara
a k r o p e t a l d a r i b a g i a n bawah ke b a g i a n a t a s tanaman d a n ked u a h a s i l p e n e l i t i a n t e r s e b u t t i d a k d a p a t menunjukkan a d a n y a g e r a k a n b a s i p e t a l p a c l o b u t r a z o l d i d a l a m tanaman.
-t
u h ~acl-01
Mekanisme k e r j a d a r i p a c l o b u t r a z o l a d a l a h
menghambat
b i o s i n t e s i s asam g i b b e r e l l i n d i d a l a m t a n a m a n .
Paclobutra-
z o l mengganggu a k t i v i t a s e n z i m k a u r e n e o k s i d a s e , s u a t u c y t o c h r o m e P 450
o k s i d a s e , s e h i n g g a menghambat o k s i d a s i kau-
r e n e m e n j a d i asam k a u r e n e .
A k i b a t n y a pembentukan asam g i b -
berellin
d i daerah meristem sub a p i k a l terhambat dan
ngurangi
l a j u pembelahan s e l d i d a e r a h t e r s e b u t
d a n Lawrence, 1984).
me-
(Dalziel
S e c a r a morfologi pengaruhnya
tampak
d a r i terhambatnya pertumbuhan v e g e t a t i f tanaman.
P a c l o b u t a z o l a d a l a h penghambat tumbuh y a n g
spektrum l u a s dan e f e k t i f untuk mengendalikan
v e g e t a t i f b e r b a g a i j e n i s tanaman.
mempunyai
pertumbuhan
Greene (1982)
kan p e m b e r i a n 1 500 ppm d a n 3 000 ppm p a c l o b u t a z o l
melapordengan
c a r a s e m p r o t ( m e l a l u i d a u n ) p a d a a p e 1 4 h a r i s e t e l a h bunga
mekar
d a p a t menghambat p e r t u m b u h a n
vegetatifnya.
Hasil
y a n g sama d i p e r o l e h o l e h R a e s e d a n B u r t s ( 1 9 8 3 ) p a d a p e a r .
13
Menurut
Ahmedullah,
Kawakami, S a n d i d g e
dan
Wample
( 1 9 8 6 ) pemberian p a c l o b u t r a z o l l e w a t cabang dengan konsent r a s i 5 0 0 0 - 20 000 ppm d a p a t menekan p e r t u m b u h a n v e g e t a tif
hasil
tanaman anggur v a r i e t a s 'Concord'
dan k u a l i t a s buahnya.
tanpa
Pada v a r i e t a s
mempengaruhi
'Roumi
Red',
pemberian p a c l o b u t r a z o l l e w a t daun dengan k o n s e n t r a s i l e b i h
d a r i 5 0 0 ppm d a n lewat a k a r d e n g a n d o s i s l e b i h d a r i 7 5 0 mg
p e r t a n a m a n , s a n g a t n y a t a m e n g u r a n g i r a t a - r a t a p a n j a n g bat a n g dan r u a s ( S h a l t h o u t , Salem dan K i l a n y , 1 9 8 8 ) .
P e n g a r u h l a i n d a r i p a c l o b u t r a z o l a d a l a h t e r h a d a p pembungaan tanaman.
P e n e l i t i a n S h a l t h o u t et al. ( 1 9 8 8 )
mem-
b u k t i k a n bahwa p e m b e r i a n p a c l o b u t r a z o l p a d a t a n a m a n a n g g u r
d e n g a n k o n s e n t r a s i 1 0 0 ppm h i n g g a 2 000 pprn d a p a t
mening-
k a t k a n j u m l a h t u n a s p r o d u k t i f s e c a r a l i n i e r d a r i 4% s a m p a i
1 2 % . P r o d u k s i buah t o t a l dalam s a t u musin j u g a
meningkat
s e k i t a r 1 4 % - 250% l e b i h b a n y a k d i b a n d i n g k o n t r o l .
Hasil
s e r u p a d i p e r o l e h Wilkinson dan Richards (1987) yang bekerj a p a d a tanaman h i a s Bouvardia humboldtii.
Mereka
menda-
p a t k a n a p l i k a s i p a c l o b u t r a z o l m e l a l u i daun s e b a n y a k 3 k a l i
d e n g a n k o n s e n t r a s i 250 mg/l d a n s i r a m a n 2 mg/100 mm d i a m e ter
p o t , m e n g u r a n g i t i n g g i tanaman s e k i t a r 3 0 % s e r t a
n i n g k a t k a n j u m l a h t o t a l b u n g a p e r tanaman s e k i t a r 3 5 % .
me-
BAHAN DAN METODE
P e r c o b a a n d i l a k s a n a k a n d i Kebun P e r c o b a a n (KP) I P B PaK e t i n g g i a n t e m p a t r a t a - r a t a 1100 m
s i r Sarongge, C i a n j u r .
dpl
dengan j e n i s t a n a h Andosol.
r a t a s e k i t a r 17OC-25OC.
Temperatur h a r i a n
rata-
Rata-rata curah hujan selama
pe-
r i o d e p e r c o b a a n d i l a p a n g - ( s e k i t a r 4 b u l a n ) a d a l a h 8 9 mm/
b u l a n dengan jumlah h a r i h u j a n r a t a - r a t a 16 h a r i / b u l a n .
Percobaan
bulan
d i l a k s a n a k a n selama 7 b u l a n , d i m u l a i
Nopember
Percobaan
pembibitan
1988 d a n b e r a k h i r pada b u l a n
dibagi dua tahap.
yang
Tahap p e r t a m a
dilaksanakan mulai t a n g g a l
1988 sampai 2 P e b r u a r i 1989.
pada
Juni
1989.
adalah
tahap
12
Nopember
Tahap k e d u a a d a l a h t a h a p p e -
nanaman d a n pengamatan d i l a p a n g .
Penanaman
dilaksanakan
-
p a d s t a n g g a l 2 P e b r u a r i 1989.
Pengamatar, t a n g g a p tanaman
d i m u l a i s e j a k t a n g g a l 4 M a r e t h i n g g a 1 J u n i 1989.
Bahan p e r c o b a a n b e r u p a tanaman m a r k i s a ungu (P. edu-
lis S i m s . ) y a n g b e r a s a l d a r i s e t e k b a t a n g .
Bahan p e r c o b a -
a n l a i n a d a l a h p a c l o b u t r a z o l d e n g a n nama d a g a n g C u l t a r 250
SC ( 2 5 0 g b . a . / l i t e r ) .
Alat-alat
yang dipergunakan t e r d i r i a t a s a l a t
untuk
mengolah t a n a h , hand sprayer b e r u k u r a n 1 l i t e r , bak p l a s t i k
u n t u k mencampur b a h a n , p e r a l a t a n u n t u k menyiram d a n m i s t a r .
. .
Pemblbltan.
batang
Bahan t a n a m a n ( b i b i t ) b e r a s a l d a r i s e t e k
y a n g mempunyai d u a b u k u .
d i kebun B a r a n a n g s i a n g Bogor.
puran
Pembibitan
Media t a n a m n y a b e r u p a
p a s i r , t a n a h dan pupuk kandang ,dengan
1 : l :
dilaksanakan
cam-
perbandingan
S e t e l a h berumur s e k i t a r d u a b u l a n b i b i t
dipindah-
k a n k e KP P a s i r S a r o n g g e u n t u k a k l i m a t i s a s i y a n g
berlang-
sung s e k i t a r 1 bulan.
Pen
B i b i t ditanam d i lapang s e t e l a h
s e k i t a r 2.5 bulan s e j a k s e t e k (82 h a r i ) .
tanam
30
berumur
Pembuatan l u b a n g
d i l a k u k a n 1 b u l a n s e b e l u m t a n a m , b e r u k u r a n 30 cn
c m x30 cm.
J a r a k tanam b e r u k u r a n 2 m x 2 m
x
(populasi
1667 t a n a m a n p e r h e k t a r ) .
S a t u minggu s e b e l u m b i b i t d i t a n a m , k e d a l a m l u b a n g t a nam d i m a s u k k a n p u p u k k a n d a n g 1 - 2 k g / l u b a n g ,
p u r a n Urea, TSP d a n KC1 ( 3 : 2 : 3 )
s e d a n g k a n cam-
s e b a n y a k 135 g p e r t a n a m a n
d a n F u r a d a n 3G s e k i t a r 2 g p e r l u b a n g d i b e r i k a n p a d a
saat
bibit ditanam.
Rambatan d i b u a t b e r s a m a a n d e n g a n p e m b u a t a n l u b a n g t a nam.
Rambatan menggunakan s i s t e m payung d a n t e r b u a t
t o n g g a k - t o n g g a k bambu.
Perlakuan.
dari
T i n g g i rambatan s e k i t a r 2 m .
P e n e l i t i a n t e r d i r i a t a s d u a kelompok p e r -
cobaan yang t e r p i s a h , y a i t u :
16
P e r c o b u : P e m b e r i a n p a c l o b u t r a z o l m e l a l u i daun ( D ) .
Pada percobaan I , p a c l o b u t r a z o l d i b e r i k a n m e l a l u i daun
d e n g a n c a r a s e m p r o t ( f o l i a r application).
K o n s e n t r a s i pa-
c l o b u t r a z o l yang d i b e r i k a n t e r d i r i a t a s 4 t a r a f , y a i t u t a n p a p a c l o b u t r a z o l / k o n t r o 1 ( D o ) , 500 ppm ( D l ) , 1 250 ppm ( D 2 )
d a n 2 000 ppm ( D 3 ) .
P e n y e m p r o t a n d i l a k s a n a k a n s e t e l a h tanaman berumur 110
h a r i s e j a k s e t e k a t a u 4 minggu s e t e l a h t a n a m (MST).
Setiap
t a r a f k o n s e n t r a s i p a c l o b u t r a z o l d i s e m p r o t k a n merata k e sel u r u h b a g i a n t a n a m a n d e n g a n volume s e m p r o t r a t a - r a t a 75 m l
per t a n a m a n kemudian d i u l a n g d e n g a n k o n s e n t r a s i d a n volume
s e m p r o t y a n g sama s e b a n y a k 10 k a l i d e n g a n i n t e r v a l penyemp r o t a n 1 minggu.
Khusus
u n t u k p e r l a k u a n k o n t r o l ( D o ) ta-
naman h a n y a d i s e m p r o t d e n g a n a i r ( b a h a n p e l a r u t C u l t a r ) .
Perco-:
Pemberian p a c l o b u t r a z o l m e l a l u i a k a r (A).
Pada
p e r c o b a a n 11, p a c l o b u t r a z o l
diberikan
melalui
s i s t e m p e r a k a r a n tanaman d e n g a n cara menyiramkan d i d a e r a h
q e r a k a r a n tanaman ( s o i l drench application).
Dosis paclo-
b u t r a z o l yang d i b e r i k a n t e r d i r i atas 4 t a r a f , y a i t u
p a c l o b u t r a z o l / k o n t r o 1 ( A o ) , 500 mg/tanaman
t a n a m a n ( A 2 ) d a n 2 000 mg/tanaman
tanpa
( A l ) , 1 250 m g /
(A3).
P e n y i r a m a n d i l a k s a n a k a n s e t e l a h tanaman berumur 4 MST.
Larutan paclobutrazol disiramkan merata d i s e k e l i l i n g daer a h p e r a k a r a n tanaman s a t u k a l i s e l a m a p e r i o d e p e n e l i t i a n .
17
R a n c a m a n ~ercobaan. Percobaan
rancangan
l i n g k u n g a n R a n c a n g a n Acak
dilaksanakan
Lengkap.
dengan
Perlakuan
t e r d i r i atas s a t u f a k t o r yang t e r b a g i menjadi 4 t a r a f p e r l a k u a n , y a i t u Do, Dl, Dg d a n Dg u n t u k p e r c o b a a n
pemberian
p a c l o b u t r a z o l m e l a l u i d a u n (D), d a n Ap, A1, A2 d a n A3
tuk
percobaan pemberian p a c l o b u t r a z o l m e l a l u i
akar
un(A).
S e t i a p p e r l a k u a n t e r d i r i atas 4 u l a n g a n dan setiap u l a n g a n
b e r u p a s a t u tanaman.
Untuk m e n g e t a h u i t a n g g a p tanaman p a d a kedua p e r c o b a a n
terhadap
per l a k u a n d i l a k u k a n a n a l i s i s ragam
peubah yang d i a m a t i .
untuk
semua
Model p e r s a m a a n l i n i e r yang d i p e r g u -
nakan untuk kedua percobaan a d a l a h :
Y.1J = u + P i + E i j
dengan :
i = 1, 2 , 3 , 4
j
= 1, 2 ,
3 , 4,
sedangkan :
y ij
=
h a s i l pengamatan pada p e r l a k u a n k e - i dan
ulangan ke-j ,
I*
=
r a t a a n umum,
Pi
=
pengaruh perlakuan ke-i,
E ij
=
g a l a t percobaan.
18
A p a b i l a p e r l a k u a n menunjukkan pengaruh yang n y a t a t e r hadap
h a s i l p e n g a m a t a n , maka d i l a k u k a n a n a l i s i s
lanjutan
d e n g a n U j i B e d a N y a t a T e r k e c i l (BNT).
m.
Pengamatan
g u selama 1 2 m i n g g u .
1.
d i l a k s a n a k a n s a t u k a l i seming-
Peubah yang diatriati a d a l a h :
P a n j a n g b a t a n g utama
Panjang b a t a n g utama d i u k u r d a r i pangkal b a t a n g
sampai u j u n g b a t a n g u t a m a .
mengukur
Pengamatan d i l a k u k a n dengan
p a n j a n g b a t a n g u t a m a setiap minggu.
Selisih
p a n j a n g b a t a n g u t a m a s e t i a p minggu y a n g m e r u p a k a n l a j u
tumbuh r e l a t i f b a t a n g utama d i g u n a k a n u n t u k m e n g a n a l i -
sis p e n g a r u h p e r l a k u a n t e r h a d a p p e r t u m b u h a n b a t a n g u t a ma.
2.
Jumlah r u a s pada b a t a n g utama
J u m l a h r u a s b a t a n g utama d i t e n t u k a n d e n g a n menghitung jumlah
ruas yang terbentuk
s e t i a p minggu.
Laju
pembentukan r u a s yang merupakan s e l i s i h jumlah r u a s bat a n g u t a m a t i a p - t i a p minggu d i g u n a k a n u n t u k m e n g a n a l i sis p e n g a r u h p e r l a k u a n t e r h a d a p pembentukan r u a s b a t a n g
utama.
3.
Panjang r u a s b a t a n g utama
P a n j a n g r u a s b a t a n g u t a m a d i h i t u n g b e r d a s a r k a n has i l b a g i a n t a r a rata-rata p a n j a n g b a t a n g utama dan rata-
r a t a jumlah r u a s b a t a n g utama setiap minggu.
4.
Jumlah cabang primer
Jumlah cabang p r i m e r d i t e n t u k a n dengan menghitung
jumlah
cabang
primer
yang
A n a l i s i s pengaruh perlakuan
t e r b e n t u k s e t i a p minggu.
dilakukan
terhadap l a j u
pembentukan c a b a n g p r i m e r t i a p - t i a p minggu y a n g merupak a n s e l i s i h j u m l a h c a b a n g p r i m e r s e t i a p minggu.
5.
S a a t munculnya b u n g a p e r t a m a k a l i
S a a t munculnya b u n g a p e r t a m a k a l i d i t e n t u k a n a p a b i l a p a l i n g s e d i k i t d u a tanaman d a r i s e t i a p t a r a f p e r l a k u a n t e l a h membentuk b a k a l b u n g a .
6.
J u m l a h bunga p e r t a n a m a n
J u m l a h b u n g a p e r tanaman d i h i t u n g b e r d a s a r k a n juml a h b u n g a y a n g a d a p a d a tanaman s e t i a p minggu.
Bunga
y a n g d i h i t u n g m e l i p u t i b a k a l bunga d a n b u n g a y a n g s u d a h mekar.
HASIL DAN PEMBAHASAN
a -T
n Veeetatd
Unau
Pertumbuhan v e g e t a t i f tanaman d i s e b a b k a n o l e h
adanya
p e m b e l a h a n , p e m b e s a r a n d a n pemanjangan s e l d i d a e r a h m e r i s tem
sub apikal.
Menurut Moore ( 1 9 7 9 3 p r o s e s
pembelahan,
pembesaran dan pemanjangan s e l d i d a e r a h meristem s u b a p i k a l d i p e n g a r u h i o l e h a d a n y a asam g i b b e r e l l i n .
Selanjutnya
Moore ( 1 9 7 9 ) mengemukakan a k t i v i t a s asam g i b b e r e l l i n d a l a m
mempengaruhi p e r t u m b u h a n v e g e t a t i f b e r g a n t u n g k e p a d a
lahnya d i dalam tanaman.
J u m l a h asam g i b b e r e l l i n
jum-
efektif
y a n g d a p a t mempengaruhi p e r t u m b u h a n v e g e t a t i f tanaman b e r v a r i a s i u n t u k s e t i a p tanaman d a n b e r b e d a p u l a u n t u k s e t i a p
f a s e pertumbuhan.
Pada f a s e pertumbuhan e k s p o n e n s i a l , d i -
c i r i k a n o l e h l a j u pertumbuhan v e g e t a t i f yang la mba t,
lah
jum-
asam g i b b e r e l l i n endogen r e l a t i f r e n d a h , t e t a p i
pembentukannya c u k u p t i n g g i .
laju
Selama f a s e pertumbuhan
li-
n i e r , d i c i r i k a n o l e h l a j u p e r t u m b u h a n v e g e t a t i f t i n g g i , laj u pembentukan asam g i b b e r e l l i n m e n i n g k a t d e n g a n c e p a t s e h i i l g g a m e n i n g k a t k a n j u m l a h asam g i b b e r e l l i n endogen s a m p a i
batas
yang o p t i m a l u n t u k pertumbuhan.
Pada
fase
repro-
d u k t i f j u m l a h asam g i b b e r e l l i n endogen k e m b a l i menurun a k i b a t d a r i l a j u pembentukannya y a n g r e n d a h .
Pendapat t e r s e -
b u t menunjukkan a d a n y a k o r e l a s i p o s i t i f a n t a r a p e r t u m b u h a n
v e g e t a t i f tanaman d e n g a n j u m l a h asam g i b b e r e l l i n
endogen.
21
O l e h s e b a b i t u , gangguan t e r h a d a p pembentukan asam
rellin
gibbe-
endogen secara l a n g s u n g b e r p e n g a r u h t e r h a d a p
per-
tumbu han v e g e t a t i f t a n a m a n .
Telah
dikemukakan d i muka bahwa p a c l o b u t r a z o l
menghambat b i o s i n t e s i s asam g i b b e r e l l i n d i d a l a m
Secara
m o r f o l o g i , e f e k penghambatan t e r h a d a p
dapat
tanaman.
biosintesis
asam g i b b e r e l l i n d i d a l a m tanaman tampak d a r i t e r h a m b a t n y a
pertumbuhan v e g e t a t i f tanaman.
ruh
penghambatan
D a l a m percobaan i n i penga-
b i o s i n t e s i s asam g i b b e r e l l i n
di
dalam
tanaman m a r k i s a ungu o l e h p e r l a k u a n p a c l o b u t r a z o l d i a n a l i -
sis b e r d a s a r k a n p e r u b a h a n r e s p o n p a d a b e b e r a p a p e u b a h
getat*
ve-
ruas
tanaman, y a i t u p a n j a n g b a t a n g u t a m a , j u m l a h
dan jumlah cabang p r i m e r .
P e r t u m b u h a n b a t a n g u t a m a m a r k i s a ungu s e j a k umur 4 MST
h i n g g a 16 MST d i s a j i k a n p a d a Gambar 1 d a n 2 .
berian
P e n g a r u h pem-
p a c l o b u t r a z o l m e l a l u i daun d a n a k a r d i u k u r
berda-
s a r k a n p e n g a r u h n y a t e r h a d a p l a j u tumbuh r e l a t i f (LTR)
ba-
t a n g utama m a r k i s a ungu.
P a d a Gambar 1 d a n 2 tampak bahwa b a t a n g utama tanaman
k o n t r o l s e l a l u l e b i h p a n j a n g d a r i p a d a tanaman y a n g
diberi
p e r l a k u a n p a c l o b u t r a z o l u n t u k semua t a r a f k o n s e n t r a s i
d o s i s yang d u j i .
dan
-
I
4
6
0
7
0
0
W
t
I
P
l
3
U
#
-
1
Umur tanaman (MST)
Gambar.1.
Pengaruh Pernberian P a c l o b u t r a z o l H e l a l u i .
Daun Terhadap Panjang Batang 'Utama Harkisa Ungu
I
4
6
6
7
8
O
M
1
1
P
U
U
M
1
Umur tanaman (MST)
Ganbar 2 .
Pengaruh Pemberian P a c l o b u t r a z o l M e l a l u i
Akar Terhadap Panjang Batang Utama Harkis a Ungu
23
S e c a r a v i s u a l tanaman y a n g d i b e r i p e r l a k u a n
trazol,
baik
m e l a l u i d a u n maupun a k a r ,
paclobu-
menjadi
kerdil.
Respon t a n a m a n t e r h a d a p p e m b e r i a n p a c l o b u t r a z o l tampak p a d a pucuk-pucuk
tanaman, sedangkan b a g i a n yang s u d a h
dewa-
sa, s e p e r t i daun-daun yang s u d a h a d a sebelum p e r l a k u a n , t i -
dak atau s e d i k i t terpengaruh.
Daun-daun p a d a p u c u k tanam-
an menjadi k e r i t i n g , k e c i l - k e c i l dan berwarna r e l a t i f
le-
b i h h i j a u t u a d i b a n d i n g tanaman k o n t r o l .
Hasil a n a l i s i s ragam t e r h a d a p l a j u tumbuh r e l a t i f b a tang
u t a m a p e r minggu p a d a T a b e l L a m p i r a n
1 menunjukkan
bahua pengaruh pemberian p a c l o b u t r a z o l m e l a l u i daun
nyata
p a d a umur 6 h i n g g a 1 6 MST, s e d a n g k a n p e n g a r u h p e m b e r i a n mel a l u i akar nyata
pada
h a s i l u j i BNT ( 0 . 0 5 ) ,
umur 9 h i n g g a 13 NST.
Berdasarkan
LTR b a t a n g u t a m a p e r
Yang n e n c i p t a k a n .
Dia t e l a h m e n c i p t a k a n
n a n u s i a d a r i segumpal d a r a h .
Bacalah! dan
Tuhannu l a h yang p a l i n g Pemurah. Yang t e l a h
m e n g a j a r ( m a n u s i a ) dengan p e r a n t a r a a n k a l a n .
Dia t e l a h mengajarkan kepada n a n u s i a &pa yang
tidak diketahuinya".
(QS. A1
.Alaq
:
1-5)
karya k e e i l i n i kupersenbahkan
b u a t almamater t e r c i n t a , i p b
b u a t bapak d a n enih t e r s a y a n g
bua t a d i k k u t e r s a y a n g ,
y a n t o dan e t t y
juga b u a t i t a
t e r i n a k a s i h a t a s dorongan semsngat d a n doanya
PEUGARUH PEMBERIACS PAGLOBUTRAZOL
TERWADAP PEWTUMBUHAN DAM PEIERBUAIGAAIWI
T A U A M A N MARKlSA UNGU ( "pa*oi$l~raedrtlio
Sirns. )
JURUBAN 5 U D l D A Y A P E R T A N l A N . F A K U L T A S P E R T A N I A N
I N S T I T L I T P E R T A N I A N BOGOR
1 9 9 0
RINGKASAN
TIT0 INDARTO.
Pengaruh Pemberian
Paclobutrazol
Terhadap
P e r t u m b u h a n d a n Pembungaan Tanaman M a r k i s a Ungu ( P a s s i f l o r a e d u l i s S i m s . ) ( d i bawah b i m b i n g a n ACHMAD SURKATI A B I D I N
d a n SRI SETYATI H A R J A D I ) .
Percobaan b e r t u j u a n mempelajari pengaruh
zol
t e r h a d a p p e r t u m b u h a n d a n pembungaan
ungu ( P .
paclobutra-
tanaman
markisa
e d u l i s Sims.).
Percobaan
d i l a k s a n a k a n d i Kebun P e r c o b a a n IPB
Sarongge, C i a n j u r .
Pasir
K e t i n g g i a n t e m p a t r a t a - r a t a 1 100 m d p l
d e n g a n t e m p e r a t u r h a r i a n s e k i t a r 17OC - 250C d a n j e n i s t a nah
Andosol.
Percobaan dilaksanakan s e j a k bulan P e b r u a r i
1989 h i n g g a J u n i 1989.
Bahan p e r c o b a a n b e r u p a tanaman mar-
k i s a ungu y a n g b e r a s a l d a r i s e t e k b a t a n g d a n p a c l o b u t r a z o l
d a l a m f o r m u l a s i C u l t a r 250 SC ( 2 5 0 g b . a . / l i t e r ) .
Percobaan d i b a g i menjadi d u a percobaan t e r p i s a h .
s i n g - m a s i n g p e r c o b a a n menggunakan Rancangan Acak
Percobaan
t e r d i r i a t a s 4 t a r a f perlakuan.
Ma-
Lengkap.
Setiap
taraf
p e r l a k u a n t e r d i r i atas 4 u l a n g a n dan masing-masing u l a n g a n
berupa s a t u tanaman.
Pada percobaan I p a c l o b u t r a z o l d i b e -
r i k a n m e l a l u i daun ( D ) dengan c a r a semprot ( f o l i a r
appli-
c a t i o n ) d e n g a n t a r a f D o , D l , D2 d a n D3 b e r t u r u t - t u r u t
tuk
kontrol (tanpa pa.clobutrazol),
ppm/tanaman.
5 0 0 , 1 250 d a n
Tanaman d i s e m p r o t p a d a umur 11.
un-
s e t e k a t a u 4 minggu s e t e l a h t a n a m ( M S T ) .
lakuan
Setiap taraf per-
d i s e m p r o t k a n m e r a t a ke s e l u r u h b a g i a n tanaman
de-
ngan volume s e m p r o t s e k i t a r 7 5 m l p e r tanaman kemudian d i u l a n g 10 k a l i d e n g a n i n t e r v a l p e n y e m p r o t a n s a t u minggu.
P a d a p e r c o b a a n I1 p a c l o b u t r a z o l P i b e r i k a n m e l a l u i sis-
tem
p e r a k a r a n tanaman ( A ) dengan c a r a
menyiramkannya
d a e r a h p e r a k a r a n tanaman ( s o i l d r e n c h application)
di
dengan
d o s i s A o , A 1 , A2 d a n Ag, m a s i n g - m a s i n g u n t u k k o n t r o l ( t a n p a p a c l o b u t r a z o l ) , 5 0 0 , 1 250 d a n 2 000 mg/tanaman.
Penyi-
raman d i l a k s a n a k a n p a d a umur 4 MST d a n h a n y a d i l a k u k a n s e k a l i s e l a m a p e r i o d e p e r c o b a a n , y a i t u h i n g g a 16 MST.
Hasil p e r c o b a a n m e n u n j u k k a n , p e m b e r i a n
paclobutrazol
m e l a l u i d a u n d e n g a n k o n s e n t r a s i 500 ppm/tanaman s u d a h m a m pu
menghambat p e r t u m b u h a n b a t a n g u t a m a h i n g g a
mengurangi
5 9 . 2 %,
rata-rata
panjang ruas batang
85.5%
utama
sekitar
t e t a p i t i d a k mempengaruhi j u m l a h c a b a n g p r i m e r , sa-
a t munculnya b u n g a p e r t a m a k a l i d a n j u m l a h bunga
naman.
dan
per
ta-
P e m b e r i a n m e l a l u i a k a r d e n g a n d o s i s 500 mg/tanaman
s u d a h mampu menekan p e r t u m b u h a n b a t a n g utama h i n g g a
42.8%
dan mengurangi r a t a - r a t a p a n j a n g r u a s b a t a n g utama s e k i t a r
49.5%,
t e t a p i t e r h a d a p jumlah r u a s batang
utama,
c a b a n g p r i m e r , s a a t munculnya b u n g a p e r t a m a k a l i d a n
l a h b u n g a per t a n a m a n .
jumlah
jum-
PENGARUH PEMBERIAN PACLOBUTRAZOL TERHADAP PERTUMBUHAN
DAN PEMBUNGAAN TANAMAN MARKISA UNGU
(Passiflora edulis Sisms . )
Oleh
T I T 0 INDARTO
A 22 0883
L a p o r a n Karya I l m i a h
S e b a g a i S a l a h S a t u S y a r a t u n t u k Memperoleh G e l a r
S a r j a n a P e r t a n i a n pada F a k u l t a s P e r t a n i a n ,
I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor
JURUSAN B U D 1 DAYA PERTANIAN, FAKULTAS PERTANIAN
INSTITUT PERTANIAN BOGOR
BOGOR
1 9 9 0
INSTITUT PERTANIAN BOGOR
FAKULTAS PERTANIAN, JURUSAN B U D 1 DAYA PERTANIAN
K a m i m e n y a t a k a n bahwa L a p o r a n K a r y a I l m i a h y a n g d i s u sun o l e h :
Nama Mahasiswa
:
TIT0 INDARTO
Nomor Pokok
:
A 22 0883
Judul
:
PENGARUH PEMBERIAN PACLOBUTRAZOL
TERHADAP PERTUMBUHAN DAN PEMBUNGAAN
TANAMAN MARKISA UNGU (Passiflora
e d u l i s Sims. )
d i t e r i m a s e b a g a i s a l a h s a t u s y a r a t u n t u k memperoleh
gelar
S a r j a n a P e r t a n i a n p a d a J u r u s a n B u d i Daya P e r t a n i a n , F a k u l t a s P e r t a n i a n , I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor.
B o g o r , 26 Mei 1990
RIWhYAT HIDUP
TIT0
INDARTO.
putra
pertama
L a h i r d i S i n g a r a j a , 22 J u l i 1966,
d a r i t i g a bersaudara d a r i
sebagai
keluarga
Bapak
R . H a d i Poernomo d a n I b u E p i h R a p i a h .
P e n u l i s m e n y e l e s a i k a n p e n d i d i k a n ' d i S e k o l a h Dasar Ma-
ria
F a t i m a I Jember p a d a t a h u n 1979 d a n S e k o l a h
P e r t a m a N e g e r i 2 J e m b e r pada t a h u n 1 9 8 2 .
Menengah
P e n d i d i k a n d i Se-
ta-
k o l a h Menengah Atas N e g e r i 1 J e m b e r d i s e l e s a i k a n p a d a
hun 1 9 8 5 .
Pada
t a h u n 1985, p e n u l i s d i t e r i m a s e b a g a i
mahasiswa
d i I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor m e l a l u i program P e n e l u s u r a n M i n a t d a n Kemampuan (PMDK).
S e t a h u n kemudian p e n u l i s
dite-
rima s e b a g a i m a h a s i s w a d i J u r u s a n B u d i Daya P e r t a n i a n , Fakultas
P e r t a n i a n , I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor,
dan
memilih
P r o g r a m S t u d i Agronomi d a n P r o g r a m S t u d i K e k h u s u s a n H o r t i k u l t u r a sebagai bidang yang d i m i n a t i .
Selama menjadi mahasiswa p e n u l i s a k t i f dalam b e r b a g a i
kegiatan
d i lembaga kemahasiswaan, d i
antaranya
sebagai
K e t u a Umum Himpunan M a h a s i s w a Agronomi ( H i m a g r o n ) IPB p a d a
t a h u n 1 9 8 8 - 1 9 8 9 , K e t u a Himpunan M a h a s i s w a Agronomi I n d o n e sia
(Himagri) pada tahun 1986-1989 dan
ditunjuk
sebagai
p i m p i n a n P r o y e k Kerjasama Desa B i n a a n a n t a r a H i m a g r o n
d e n g a n Pemda T i n g k a t I1 K a b u p a t e n B o g o r .
IPB
P a d a t a h u n 1986-19'87 p e n u l i s d i t u n j u k s e b a g a i A s i s t e n
L u a r B i a s a u n t u k mata k u l i a h B i o l o g i Umum, d a n t a h u n 1 9 8 9 1990 d i t u n j u k s e b a g a i Tenaga P e n g a j a r Luar B i a s a u n t u k ma-
t a k u l i a h F i s i o l o g i Tumbuhan p a d a F a k u l t a s M a t e m a t i k a
Ilmu Pengetahuan A l a m ,
I n s t i t u t P e r t a h i a n Bogor.
dan
KATA PENGANTAR
Puji
s y u k u r p e n u l i s p a n j a t k a n ke h a d i r a t
Allah
k a r e n a a t a s rahmat dan karunia-Nya p e n u l i s d a p a t
SWT
melaksa-
nakan p e n e l i t i a n i n i hingga s e l e s a i n y a laporan i n i .
Penelitian
terhadap
t e n t a n g pengaruh pemberian
paclobutrazol
p e r t u m b u h a n d a n pembungaan tanaman m a r k i s a
belum p e r n a h d i l a k u k a n s e h i n g g a k e p u s t a k a a n dalam
ini
jenis
ungu
laporan
hanya b e r d a s a r k a n a n a l o g i d a r i h a s i l p e n e l i t i a n
pada
tanaman l a i n , s e p e r t i a n g g u r , a p e 1 d a n p e a r .
Oleh
sebab i t u , p e n e l i t i a n i n i l e b i h b e r s i f a t eksploratif:
harapkan
h a s i l p e n e l i t i a n i n i d a p a t memberikan
Di-
i n f ormasi
untuk pelaksanaan p e n e l i t i a n selanjutnya.
P a d a k e s e m p a t a n i n i p e n u l i s menyampaikan r a s a
terima
k a s i h d a n p e n g h a r g a a n y a n g s e t i n g g i - t i n g g i n y a k e p a d a Bapak
Prof
Dr
I r Achmad S u r k a t i A . d a n I b u D r I r
Sri
H a r j a d i a t a s s e g a l a bimbingannya selama pelaksanaan
l i t i a n h i n g g a p e n u l i s a n l a p o r a n Karya I l m i a h i n i .
Setyati
peneUcapan
t e r i m a k a s i h p e n u l i s s a m p a i k a n k e p a d a PT I C I I n d o n e s i a , Bap a k U c i d a n s e l u r u h karyawan Kebun P e r c o b a a n I P B P a s i r Sar o n g g e , C i a n j u r s e r t a k e p a d a semua p i h a k y a n g t e l a h b a n y a k
membantu h i n g g a s e l e s a i n y a p e n u l i s a n l a p o r a n K a r y a
ini.
Ilmiah
P e n u l i s m e n y a d a r i bahwa m a s i h b a n y a k k e k u r a n g a n d a l a m
p e n y a j i a n l a p o r a n Karya I l m i a h i n i .
Akhirnya p e n u l i s ber-
h a r a p s u p a y a l a p o r a n Karya I l m i a h i n i b e r m a n f a a t b a g i
mua p i h a k .
B o g o r , 26 Mei 1990
Penulis
se-
DAFTAR I S 1
Halaman
..................................
DAFTAR TABEL
.................................
ix
...................................
1
DAFTAR GAMBAR
PENDAHULUAN
vii
...........................
L a t a r Belakang
........................
Tujuan Percobaan
................................
TINJAUAN PUSTAKA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Botani Markisa ............................
Hipotesis
1
5
5
6
6
E k o l o g i M a r k i s a Ungu
7
Pembungaan M a r k i s a
.....................
Ungu
..................
8
............................
10
..............................
14
Paclobutrazol
BAHAN DAN MET.0DE
.........................
14
...........................
14
...................................
15
..........................
20
Tempat d a n Waktu
Bahan d a n A l a t
Metode
HASIL DAN PEMBAHASAN
P e r t u m b u h a n V e g e t a t i f Tanaman M a r k i s a
Ungu
.....................................
20
Pembungaan Tanaman M a r k i s a Ungu
..........
33
Aspek P r a k t i k a l d a r i P e r c o b a a n
...........
40
..........................
46
...............................
46
....................................
46
................................
48
......................................
51
KESIMPULAN DAN SARAN
Kesimpulan
Saran
DAFTAR PUSTAKA
LAMPIRAN
DAFTAR TABEL
Nomor
Halaman
1.
K o m p o s i s i Z a t G i z i Buah M a r k i s a p e r
1 0 0 g B a g i a n y a n g D a p a t Ditbakan
2.
Pengaruh Pemberian P a c l o b u t r a z o l Terhadap
R a t a - r a t a J u m l a h Ruas B a t a n g Utama
M a r k i s a Ungu p a d a Umur 16 MST . . . . . .
3.
R a t a - r a t a P a n j a n g Ruas B a t a n g Utama p a d a
Umur 16 MST (cm)
...................
1.
Hasil A n a l i s i s Ragam L a j u Tumbuh R e l a t i f
B a t a n g Utama M a r k i s a Ungu p e r Minggu
(cm/minggu) ( T r a n s f o r m a s i J ( x + 0 . 5 ) ) .
2.
H a s i l A n a l i s i s Ragam L a j u Pembentukan Ruas
B a t a n g Utama M a r k i s a Ungu p e r Minggu
(Transformasi J(x +0.5)) . . . . . . . . . . . .
3.
H a s i l A n a l i s i s Ragam R a t a - r a t a J u m l a h
Cabang P r i m e r M a r k i s a Ungu ( T r a n s f o r masi J ( x + 0 . 5 ) )
.....................
4.
H a s i l A n a l i s i s Ragam L a j u R a t a - r a t a Pemb e n t u k a n Cabang P r i m e r M a r k i s a Ungu
(Transformasi T(x+0.5))
..........
5
Hasil A n a l i s i s Ragam R a t a - r a t a J u m l a h
Bunga p e r Tanaman M a r k i s a Ungu
(Transformasi T(x+0.5)) . . . . . . . . . . . . .
....
DAFTAR GAMBAR
Nomor
Halaman
1.
Pengaruh Pemberian P a c l o b u t r a z o l Melalui
Daun T e r h a d a p P a n j a n g B a t a n g Utama
M a r k i s a Ungu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.
Pengaruh Pemberian P a c l o b u t r a z o l M e l a l u i
Akar T e r h a d a p P a n j a n g B a t a n g Utama
.....................
M a r k i s a Ungu
3.
Perkembangan J u m l a h Ruas B a t a n g Utama
M a r k i s a Ungu p a d a P e r c o b a a n P e m b e r i a n
.........
P a c l o b u t r a z o l M e l a l u i Daun
4.
P e r k e m b a n g a n J u m l a h Ruas B a t a n g U t a m a
N a r k i s a Ungu p a d a P e r c o b a a n P e m b e r i a n
P a c l o b u t r a z o l M e l a l u i Akar . . . . . . . . .
5.
Keadaan R u a s B a t a n g Utama Tanaman M a r k i s a
Ungu p a d a Umur 1 2 MST ( A = k o n t r o l ;
B = tanaman yang d i b e r i p a c l o b u t r a z o l )
6.
Perkembangan J u m l a h C a b a n g P r i m e r M a r k i s a
Ungu p a d a P e r c o b a a n P e m b e r i a n P a c l o b u t r a z o l M e l a l u i Daun ( A ) d a n M e l a l u i
Akar ( B ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.
Perkembangan J u m l a h Bunga p e r Tanaman p a d a
Percobaan Pemberian P a c l o b u t r a z o l
M e l a l u i Daun
.......................
8.
Perkembangan J u m l a h Bunga p e r Tanaman p a d a
Percobaan Pemberian P a c l o b u t r a z o l
M e l a l u i Akar
.......................
%
PENDAHULUAN
P a d a umumnya u s a h a buah-buahan d i I n d o n e s i a m a s i h d i lakukan dalam s k a l a k e c i l .
Tanaman buah-buahan k e b a n y a k a n
d i t a n a m d i pekarangan a t a u t e g a l a n s e b a g a i u s a h a sampingan
keluarga.
Belum b a n y a k y a n g d i p e r k e b u n k a n s e c a r a
khusus.
P a d a h a l , I n d o n e s i a s e b a g a i n e g a r a t r o p i s y a n g mempunyai b e ragam
agroklimat dan lahan yang l u a s
dapat
menghasilkan
h a m p i r semua j e n i s b u a h , b a i k b u a h d a e r a h t r o p i s maupun d a -
r i d a e r a h s u b t r o p i s , yang b i s a ditanam dan dipanen
jang tahun.
j ika
K o n d i s i t e r s e b u t merupakan s u a t u p o t e n s i y a n g
dikembangkan d a n d i a r a h k a n d a p a t
penting
memainkan
dalam program p e n i n g k a t a n d e v i s a
non-migas.
sepan-
J e n i s buah-buahan
dari
komoditas
yang dipandang berprospek ba-
i k u n t u k dikembangkan m e n u r u t S o e r o j o (1989) d i
adalah markisa.
peranan
antaranya
Buah m a r k i s a d i k a t e g o r i k a n s e b a g a i exotic
commodities y a n g p e r m i n t a a n n y a s e m a k i n m e n i n g k a t d i
pasar
i n t e r n a s i o n a l , b a i k d a l a m b e n t u k s e g a r maupun h a s i l o l a h a n .
M a r k i s a b e r a s a l d a r i d a e r a h d a t a r a n t i n g g i t r o p i s Amer i k a , s e p e r t i 8 r a z i 1 , P a r a g u a y d a n A r g e n t i n a , d a n .kemudian
menyebar k e d a e r a h t r o p i s l a i n n y a .
Pada S a a t i n i markisa
t e l a h m e n j a d i k o m o d i t i p e r t a n i a n y a n g cukup p e n t i n g d a n d i tanam s e c a r a k o m e r s i a l d i .beberapa n e g a r a , s e p e r t i I n d i a ,
2
A u s t r a l i a d a n A f r i k a S e l a t a n , s e r t a d i k o n s u m s i s e b a g a i bua h s e g a r a t a u p u n h a s i l o l a h a n n y a (Nagy d a n Shaw, 1 9 8 0 ) .
D i I n d o n e s i a t e r d a p a t 3 j e n i s m a r k i s a yang d i k e n a l dan
s u d a h d i b u d i d a y a k a n , meskipun masih dalam s k a l a k e c i l .
tiga
j e n i s t e r s e b u t a d a l a h P a s s i f l o r a e d u l i s Sims.
ple p a s s i o n f r u i t
Sims.
f
.
= m a r k i s a u n g u , m a r k i s a s i u h ) , P.
(L5ngga,
l i a , P.
1985).
edulis
markisa
guadrangularis L.
(erbis)
D i l u a r n e g e r i d i k e n a l j u g a P.
m o l l i s s i m a , P.
(pur-
=
f l a v i c a r p a Deg. ( y e l l o w p a s s i o n f r u i t
k u n i n g , m a r k i s a k o n y a l ) d a n P.
Ke-
f o e t i d a d a n P.
laurifo-
moliformis (Ling-
ga, 1985; M a r t i n , C h a m p b e l l d a n R u b e r t e , 1 9 8 7 ) .
Nilai k o m e r s i a l m a r k i s a t e r l e t a k p a d a kegunaannya s e -
b a g a i b a h a n baku i n d u s t r i .
C a i r a n buah yang
mempunyai r a s a d a n aroma y a n g k h a s .
dikandungnya
C a i r a n buah
tersebut
m e n j a d i b a h a n b a k u b a g i p e m b u a t a n s i r u p a t a u s a r i b u a h markisa.
M a r k i s a ungu d a n m a r k i s a k u n i n g
v i t a m i n A dan C .
merupakan
sumber
Kandungan z a t g i z i buah m a r k i s a d a p a t d i -
l i h a t p a d a T a b e l 1.
D i I n d o n e s i a l u a s a r e a l penanaman m a r k i s a -belum d i k e tahui secara pasti.
Beberapa
d a e r a h yang
menjadi s e n t r a
p r o d u k s i m a r k i s a a d a l a h B r a s t a g i ( S u m a t e r a U t a r a ) d a n Malino (Sulawesi S e l a t a n ) ( S o e r o j o ,
1989).
T a b e l 1.
K o m p o s i s i Z a t G i z i Buah M a r k i s a p e r
100 g B a g i a n y a n g D a p a t Dimakan
Z a t Gizi
M a r k i s a Ungu
Air (X)
Kalori (kal)
Protein (g)
Lemak ( g )
Karbohidrat (g)
K a l s i u m (mg)
F o s f o r (mg)
B e s i (mg)
Vitamin A ( I U )
T h i a m i n (mg)
R i b o f l a v i n (mg)
N i a c i n (mg)
A s a m a s k o r b a t (mg)
M a r k i s a Kuning
85.5
51.0
0.4
0.1
13.6
3.6
12.5
0.2
717.0
sedikit
84.8
53.0
0.7
0.2
13.7
3.8
24.6
0.4
2 410.0
sedikit
Sumber : Wenkam d a n Miller ( 1 9 6 5 ) dalam Chan ( 1 9 8 0 )
Budidaya
markisa d i I n d o n e s i a masih
dilakukan
oleh
r a k y a t d a l a m l a h a n y a n g r e l a t i f s e m p i t d e n g a n t e k n o l o g i bud i d a y a y a n g m a s i h belum i n t e n s i f .
Oleh karena i t u , produk-
t i v i t a s n y a m a s i h s a n g a t r e n d a h d a n s u l i t mempertahankan kesinambungan p r o d u k s i n y a .
Pada akhirnya ha1 t e r s e b u t d a p a t
m e n g a k i b a t k a n t i m b u l n y a k e s u l i t a n b a g i p a b r i k - p a b r i k pengo l a h a n k a r e n a k e t e r s e d i a a n b a h a n baku d a n h a r g a b u a h
j a d i sangat berfluktuasi.
munculnya
yang
"tidak
men-
F a k t o r l a i n y a n g i k u t mendorong
masalah t e r s e b u t a d a l a h s i f a t
tanaman
markisa
berbuah" s e p a n j a n g tahun.
S u d a h b a n y a k t e k n i k y a n g dikembangkan u n t u k m e n i n g k a t kan p r o d u k t i v i t a s t a n a m a n , k h u s u s n y a tanaman b u a h ,
dengan
k u a l i t a s yang d i h a r a p k a n .
adalah
Salah satu d i antaranya
penggunaan z a t penghambat tumbuh.
B e b e r a p a z a t penghambat
tumbuh y a n g s u d a h d i k e n a l l u a s a d a l a h SADH, CCC,
Amo-1618
d a n Ancymidol.
tersebut
S i f a t umum z a t penghambat tumbuh
a d a l a h menekan p e r t u m b u h a n v e g e t a t i f t a n a m a n .
P a c l o b u t r a z o l t e r g o l o n g z a t penghambat tumbuh
t i s yang r e l a t i f masih b a r u d i k e n a l .
Beberapa
sinte-
penelitian
menunjukkan bahwa p a c l o b u t r a z o l d a p a t menghambat p e r t u m b u h a n v e g e t a t i f tanaman a n g g u r , a p e l , p e a r d a n b e b e r a p a j e n i s
tanaman l a i n n y a .
S e l a i n i t u , s e c a r a t i d a k langsung paclo-
b u t r a z o l d a p a t m e r a n g s a n g pembungaan d a n m e n i n g k a t k a n jumlah
buah
yang
dihasilkan oleh
tanaman
(ICI,
tersebut
1984).
Pembungaan d i m a k s u d k a n s e b a g a i p e r i o d e pembentukan bun g a 270C) t a -
membentuk b u n g a .
naman s u l i t membentuk b u n g a / b u a h ( M a r t i n e t a l . ,
1987).
D o n c a s t e r (1974) mengemukakan m a r k i s a ungu d a p a t tumbuh
b a i k pada berbagai j e n i s tanah, asalkan d r a i n a s e
aerasinya lancar.
Tanaman m a r k i s a ungu tumbuh p a l i n g b a i k
p a d a t a n a h lempung y a n g s u b u r d e n g a n kemasaman (pH)
tar 6.0.
(Beal
jang
J i k a pH
kurang d a r i 5.5
dan Farlaw, 1982).
tahun
dan
dibutuhkan
seki-
pengapuran
Curah hujan yang merata
s a n g a t d i p e r l u k a n o l e h tanaman
sepan-
markisa
ungu
(Rismunandar, 1986).
Menurut Rismunandar 1 1 9 8 6 ) m a r k i s a ungu y a n g
berasal
d a r i b i j i m u l a i b e r b u n g a d a n b e r b u a h s s t e l a h berumur s e k i -
tar 2 tahun.
berapa faktor.
Pembungaan m a r k i s a ungu d i p e n g a r u h i o l e h b e H a s i l p e n e l i t i a n Simon d a n K a r n a t z
(1982)
menunjukkan p a d a t e m p e r a t u r u d a r a 250C s i a n g d a n 200C
lam
nyak
t a n a m a n m a r k i s a ungu a k a n l e b i h c e p a t d a n
membentuk b a k a l b u n g a d i b a n d i n g k a n
20°C s i a n g d a n 20°C malam, t e t a p i
buah l e b i h s e d i k i t .
pada
lebih
maba-
temperatur
m e n g h a s i l k a n bunga
dan
9
M a r k i s a ungu d a n m a r k i s a k o n y a l t e r m a s u k tanaman h a r i
panjang.
but
D i d a e r a h sub t r o p i s kedua j e n i s markisa
m u l a i b e r b u n g a p a d a a w a l musim s e m i (Nagy
terse-
dan
Menurut Watson d a n Bowers ( 1 9 6 5 ) d&lan Nagy
1980).
Shaw,
dan
Shaw ( 1 9 8 0 ) m a r k i s a k o n y a l t i d a k b e r b u n g a s e l a m a musim d i n g i n p a d a p a n j a n g h a r i s e k i t a r 11 j a m ,
s e d a n g k a n Simon d a n
K a r n a t z ( 1 9 8 2 ) mengemukakan d i f e r e n s i a s i b a k a l bunga
mem-
b e n t u k b u n g a hanya b e r l a n g s u n g p a d a p a n j a n g h a r i l e b i h d a -
ri
12 j a m .
bahwa
~ e d u ah a s i l p e n e l i t i a n
tersebut
menunjukkan
pembungaan m a r k i s a memerlukan c u k u p p e n y i n a r a n
se-
lama l e b i h d a r i 1 2 jam s e h a r i .
F a k t o r l a i n y a n g b e r p e n g a r u h t e r h a d a p pembungaan mark i s a ungu a d a l a h f a s e p e r t u m b u h a n t a n a m a n .
Menurut
Simon
K a r n a t z ( 1 9 8 2 ) p a d a s a a t t a n a m a n memasuki f a s e p e r t u m b u h a n
d a n perkembangan b u a h , p e r t u m b u h a n b a t a n g d a n
bunganya t e r h a m b a t .
pembentukan
P a d a s a a t t a n a m a n memasuki f a s e
per-
tumbuhan v e g e t a t i f a k t i f , pembentukan b u n g a d a n b u a h
akan
terhambat.
S e b a l i k n y a , pada saat tanaman
memasuki
p e m b e n t u k a n bunga d a n b u a h ( f a s e r e p r o d u k t i f )
v e g e t a t i f n y a akan t e r h a m b a t .
vegetatif
Di
pertumbuhan
Dengan d e m i k i a n , p e r t u m b u h a n
d a n pembungaan m a r k i s a ungu b e r s i f a t
I n d o n e s i a , walaupun m a r k i s a
ungu d a p a t
merupakan
periodik.
berbunga
berbuah sepanjang tahun, t e t a p i t e r d a p a t periode
yang
fase
p e r i o d e p u n c a k p r o d u k s i bunga
dan
tertentu
dan
Menurut Rismunandar ( 1 9 8 6 ) musim b u n g a u t a m a t e r j a d i
buah.
pada
bulan
D e s e m b e r / J a n u a r i d a n J u n i , s e d a n g k a n panen
rayanya
t e r j a d i s e k i t a r b u l a n F e br ua r i/Ma r e t dan Agustus.
Paclobutrazol
a ~aclobutrazol
Ada
b e b e r a p a kelompok p e r s e n y a w a a n k i m i a y a n g
memi-.
l i k i p e n g a r u h f i s i o l o g i s menekan pertumbuhan b a t a n g d a n r u -
a s d e n g a n meaghambat pembelahan s e l p a d a m e r i s t e m s u b a p i kal,
t e t a p i pembentukan d a u n , b u n g a d a n buah t i d a k
ngaruhinya.
umum
Kelompok p e r s e n y a w a a n k i m i a t e r s e b u t
d i m a s u k k a n k e d a l a m g o l o n g a n z a t penghambat
dipesecara
tumbuh.
S a l a h s a t u d i a n t a r a n y a a d a l a h p a c l o b u t r a z o l d a r i kelompok
triazol.
P a c l o b u t r a z o l (PP333) mempunyai nama k i m i a (IUPAC)(2RS,
3RS) - 1 - ( 4 - c h l o r o p h e n y 1 ) - 4 ,
1-y1)pentan-3-01.
4-dimethyl-2-(1H1,
2,4-triazol-
Rumus e m p i r i k n y a C15H20ClN30, s e d a n g k a n
rumus s t r u k t u r n y a a d a l a h :
P a c l o b u t r a z o l memiliki b e r a t molekul 293.5 dan
Patan
1 . 2 2 g/cm3.
berwarna
putih.
Penampilan f i s i k b e r u p a k r i s t a l
Tekanan uapny,a p a d a
temperatur
kerapadat
adalah
11
1 x 1 0 - ~ p a , dan t e t a p s t a b i l j i k a disimpan selama 6
p a d a t e m p e r a t u r d i a t a s 50OC.
bulan
K e l a r u t a n n y a dalam a i r ada-
l a h 3 5 ppm, m e t a n o l 1 5 % , p r o p y l e n e g l y c o l 5 % , a c e t o n
cyclohexanone 18%, methylene d i c h l o r i d e
lo%,
11%,
hexane 1%d a n
x y l e n e 6% ( I C I , 1 9 8 4 ) .
auan
danu a c l o b u t r a z o l o l e h tanaman
P a c l o b u t r a z o l l a r u t d a l a m a i r d a n d a p a t d i b e r i k a n mel a l u i a k a r , batang a t a u daun.
Paclobutrazol diserap
oleh
tanaman m e l a l u i s i s t e m p e r a k a r a n secara p a s i f , kemudian d i translokasikan
batang
dan
(ICI,
ke b a g i a n t a j u k m e l a l u i j a r i n g a n
1984).
P e n e l i t i a n S t e f f e n s , Wang,
B r e n n a n ( 1 9 8 3 ) p a d a kecambah a p e 1
pembuluh
Steffens
membuktikan
bahwa
a p a b i l a bagian t a j u k d i b e r i perlakuan paclobutrazol,
hanya
pertumbuhan
bagian atas
yang
dihambat.
Coutere
( 1 9 9 2 ) j u g a d a p a t membuktikar. a k t i v i t a s penghambatan
lebih tinggi diperoleh j i k a paclobutrazol diberikan
l u i a k a r a t a u batang d a r i p a d a lewat daun.
maka
yang
mela-
Kedua h a s i l i n i
t a m p a k n y a mengarah k e p a d a s u a t u d u g a a n bahwa p a c l o b u t r a z o l
d i t r a n s l o k a s i k a n m e l a l u i xylem ke daun d a n t u n a s .
Menurut Wang, Sun d a n F a u s t ( 1 9 8 6 ) p a c l o b u t r a z o l
di-
s e r h p o l e h t a n a n a n m e l a l u i a k a r d a n d i t r a n s l o k a s i k a n melal u i xylem
k e daun d a n t e r a k u m u l a s i d i d a u n .
Selanjutnya
Wang e t a l . ( 1 9 8 6 ) mengemukakan a p a b i l a p a c l o b u t r a z o l
berikan
m e l a l u i d a u n , maka t i d a k a d a
paclobutrazol
diyang
12
d i t r a n s l o k a s i k a n ke b a t a n g a t a u a k a r .
ga
H a s i l yang sama j u -
d i p e r o l e h o l e h Richardson dan Quinlan (1986).
menyimpulkan
Mereka
bahwa p a c l o b u t r a z o l d i t r a n s l o k a s i k a n
secara
a k r o p e t a l d a r i b a g i a n bawah ke b a g i a n a t a s tanaman d a n ked u a h a s i l p e n e l i t i a n t e r s e b u t t i d a k d a p a t menunjukkan a d a n y a g e r a k a n b a s i p e t a l p a c l o b u t r a z o l d i d a l a m tanaman.
-t
u h ~acl-01
Mekanisme k e r j a d a r i p a c l o b u t r a z o l a d a l a h
menghambat
b i o s i n t e s i s asam g i b b e r e l l i n d i d a l a m t a n a m a n .
Paclobutra-
z o l mengganggu a k t i v i t a s e n z i m k a u r e n e o k s i d a s e , s u a t u c y t o c h r o m e P 450
o k s i d a s e , s e h i n g g a menghambat o k s i d a s i kau-
r e n e m e n j a d i asam k a u r e n e .
A k i b a t n y a pembentukan asam g i b -
berellin
d i daerah meristem sub a p i k a l terhambat dan
ngurangi
l a j u pembelahan s e l d i d a e r a h t e r s e b u t
d a n Lawrence, 1984).
me-
(Dalziel
S e c a r a morfologi pengaruhnya
tampak
d a r i terhambatnya pertumbuhan v e g e t a t i f tanaman.
P a c l o b u t a z o l a d a l a h penghambat tumbuh y a n g
spektrum l u a s dan e f e k t i f untuk mengendalikan
v e g e t a t i f b e r b a g a i j e n i s tanaman.
mempunyai
pertumbuhan
Greene (1982)
kan p e m b e r i a n 1 500 ppm d a n 3 000 ppm p a c l o b u t a z o l
melapordengan
c a r a s e m p r o t ( m e l a l u i d a u n ) p a d a a p e 1 4 h a r i s e t e l a h bunga
mekar
d a p a t menghambat p e r t u m b u h a n
vegetatifnya.
Hasil
y a n g sama d i p e r o l e h o l e h R a e s e d a n B u r t s ( 1 9 8 3 ) p a d a p e a r .
13
Menurut
Ahmedullah,
Kawakami, S a n d i d g e
dan
Wample
( 1 9 8 6 ) pemberian p a c l o b u t r a z o l l e w a t cabang dengan konsent r a s i 5 0 0 0 - 20 000 ppm d a p a t menekan p e r t u m b u h a n v e g e t a tif
hasil
tanaman anggur v a r i e t a s 'Concord'
dan k u a l i t a s buahnya.
tanpa
Pada v a r i e t a s
mempengaruhi
'Roumi
Red',
pemberian p a c l o b u t r a z o l l e w a t daun dengan k o n s e n t r a s i l e b i h
d a r i 5 0 0 ppm d a n lewat a k a r d e n g a n d o s i s l e b i h d a r i 7 5 0 mg
p e r t a n a m a n , s a n g a t n y a t a m e n g u r a n g i r a t a - r a t a p a n j a n g bat a n g dan r u a s ( S h a l t h o u t , Salem dan K i l a n y , 1 9 8 8 ) .
P e n g a r u h l a i n d a r i p a c l o b u t r a z o l a d a l a h t e r h a d a p pembungaan tanaman.
P e n e l i t i a n S h a l t h o u t et al. ( 1 9 8 8 )
mem-
b u k t i k a n bahwa p e m b e r i a n p a c l o b u t r a z o l p a d a t a n a m a n a n g g u r
d e n g a n k o n s e n t r a s i 1 0 0 ppm h i n g g a 2 000 pprn d a p a t
mening-
k a t k a n j u m l a h t u n a s p r o d u k t i f s e c a r a l i n i e r d a r i 4% s a m p a i
1 2 % . P r o d u k s i buah t o t a l dalam s a t u musin j u g a
meningkat
s e k i t a r 1 4 % - 250% l e b i h b a n y a k d i b a n d i n g k o n t r o l .
Hasil
s e r u p a d i p e r o l e h Wilkinson dan Richards (1987) yang bekerj a p a d a tanaman h i a s Bouvardia humboldtii.
Mereka
menda-
p a t k a n a p l i k a s i p a c l o b u t r a z o l m e l a l u i daun s e b a n y a k 3 k a l i
d e n g a n k o n s e n t r a s i 250 mg/l d a n s i r a m a n 2 mg/100 mm d i a m e ter
p o t , m e n g u r a n g i t i n g g i tanaman s e k i t a r 3 0 % s e r t a
n i n g k a t k a n j u m l a h t o t a l b u n g a p e r tanaman s e k i t a r 3 5 % .
me-
BAHAN DAN METODE
P e r c o b a a n d i l a k s a n a k a n d i Kebun P e r c o b a a n (KP) I P B PaK e t i n g g i a n t e m p a t r a t a - r a t a 1100 m
s i r Sarongge, C i a n j u r .
dpl
dengan j e n i s t a n a h Andosol.
r a t a s e k i t a r 17OC-25OC.
Temperatur h a r i a n
rata-
Rata-rata curah hujan selama
pe-
r i o d e p e r c o b a a n d i l a p a n g - ( s e k i t a r 4 b u l a n ) a d a l a h 8 9 mm/
b u l a n dengan jumlah h a r i h u j a n r a t a - r a t a 16 h a r i / b u l a n .
Percobaan
bulan
d i l a k s a n a k a n selama 7 b u l a n , d i m u l a i
Nopember
Percobaan
pembibitan
1988 d a n b e r a k h i r pada b u l a n
dibagi dua tahap.
yang
Tahap p e r t a m a
dilaksanakan mulai t a n g g a l
1988 sampai 2 P e b r u a r i 1989.
pada
Juni
1989.
adalah
tahap
12
Nopember
Tahap k e d u a a d a l a h t a h a p p e -
nanaman d a n pengamatan d i l a p a n g .
Penanaman
dilaksanakan
-
p a d s t a n g g a l 2 P e b r u a r i 1989.
Pengamatar, t a n g g a p tanaman
d i m u l a i s e j a k t a n g g a l 4 M a r e t h i n g g a 1 J u n i 1989.
Bahan p e r c o b a a n b e r u p a tanaman m a r k i s a ungu (P. edu-
lis S i m s . ) y a n g b e r a s a l d a r i s e t e k b a t a n g .
Bahan p e r c o b a -
a n l a i n a d a l a h p a c l o b u t r a z o l d e n g a n nama d a g a n g C u l t a r 250
SC ( 2 5 0 g b . a . / l i t e r ) .
Alat-alat
yang dipergunakan t e r d i r i a t a s a l a t
untuk
mengolah t a n a h , hand sprayer b e r u k u r a n 1 l i t e r , bak p l a s t i k
u n t u k mencampur b a h a n , p e r a l a t a n u n t u k menyiram d a n m i s t a r .
. .
Pemblbltan.
batang
Bahan t a n a m a n ( b i b i t ) b e r a s a l d a r i s e t e k
y a n g mempunyai d u a b u k u .
d i kebun B a r a n a n g s i a n g Bogor.
puran
Pembibitan
Media t a n a m n y a b e r u p a
p a s i r , t a n a h dan pupuk kandang ,dengan
1 : l :
dilaksanakan
cam-
perbandingan
S e t e l a h berumur s e k i t a r d u a b u l a n b i b i t
dipindah-
k a n k e KP P a s i r S a r o n g g e u n t u k a k l i m a t i s a s i y a n g
berlang-
sung s e k i t a r 1 bulan.
Pen
B i b i t ditanam d i lapang s e t e l a h
s e k i t a r 2.5 bulan s e j a k s e t e k (82 h a r i ) .
tanam
30
berumur
Pembuatan l u b a n g
d i l a k u k a n 1 b u l a n s e b e l u m t a n a m , b e r u k u r a n 30 cn
c m x30 cm.
J a r a k tanam b e r u k u r a n 2 m x 2 m
x
(populasi
1667 t a n a m a n p e r h e k t a r ) .
S a t u minggu s e b e l u m b i b i t d i t a n a m , k e d a l a m l u b a n g t a nam d i m a s u k k a n p u p u k k a n d a n g 1 - 2 k g / l u b a n g ,
p u r a n Urea, TSP d a n KC1 ( 3 : 2 : 3 )
s e d a n g k a n cam-
s e b a n y a k 135 g p e r t a n a m a n
d a n F u r a d a n 3G s e k i t a r 2 g p e r l u b a n g d i b e r i k a n p a d a
saat
bibit ditanam.
Rambatan d i b u a t b e r s a m a a n d e n g a n p e m b u a t a n l u b a n g t a nam.
Rambatan menggunakan s i s t e m payung d a n t e r b u a t
t o n g g a k - t o n g g a k bambu.
Perlakuan.
dari
T i n g g i rambatan s e k i t a r 2 m .
P e n e l i t i a n t e r d i r i a t a s d u a kelompok p e r -
cobaan yang t e r p i s a h , y a i t u :
16
P e r c o b u : P e m b e r i a n p a c l o b u t r a z o l m e l a l u i daun ( D ) .
Pada percobaan I , p a c l o b u t r a z o l d i b e r i k a n m e l a l u i daun
d e n g a n c a r a s e m p r o t ( f o l i a r application).
K o n s e n t r a s i pa-
c l o b u t r a z o l yang d i b e r i k a n t e r d i r i a t a s 4 t a r a f , y a i t u t a n p a p a c l o b u t r a z o l / k o n t r o 1 ( D o ) , 500 ppm ( D l ) , 1 250 ppm ( D 2 )
d a n 2 000 ppm ( D 3 ) .
P e n y e m p r o t a n d i l a k s a n a k a n s e t e l a h tanaman berumur 110
h a r i s e j a k s e t e k a t a u 4 minggu s e t e l a h t a n a m (MST).
Setiap
t a r a f k o n s e n t r a s i p a c l o b u t r a z o l d i s e m p r o t k a n merata k e sel u r u h b a g i a n t a n a m a n d e n g a n volume s e m p r o t r a t a - r a t a 75 m l
per t a n a m a n kemudian d i u l a n g d e n g a n k o n s e n t r a s i d a n volume
s e m p r o t y a n g sama s e b a n y a k 10 k a l i d e n g a n i n t e r v a l penyemp r o t a n 1 minggu.
Khusus
u n t u k p e r l a k u a n k o n t r o l ( D o ) ta-
naman h a n y a d i s e m p r o t d e n g a n a i r ( b a h a n p e l a r u t C u l t a r ) .
Perco-:
Pemberian p a c l o b u t r a z o l m e l a l u i a k a r (A).
Pada
p e r c o b a a n 11, p a c l o b u t r a z o l
diberikan
melalui
s i s t e m p e r a k a r a n tanaman d e n g a n cara menyiramkan d i d a e r a h
q e r a k a r a n tanaman ( s o i l drench application).
Dosis paclo-
b u t r a z o l yang d i b e r i k a n t e r d i r i atas 4 t a r a f , y a i t u
p a c l o b u t r a z o l / k o n t r o 1 ( A o ) , 500 mg/tanaman
t a n a m a n ( A 2 ) d a n 2 000 mg/tanaman
tanpa
( A l ) , 1 250 m g /
(A3).
P e n y i r a m a n d i l a k s a n a k a n s e t e l a h tanaman berumur 4 MST.
Larutan paclobutrazol disiramkan merata d i s e k e l i l i n g daer a h p e r a k a r a n tanaman s a t u k a l i s e l a m a p e r i o d e p e n e l i t i a n .
17
R a n c a m a n ~ercobaan. Percobaan
rancangan
l i n g k u n g a n R a n c a n g a n Acak
dilaksanakan
Lengkap.
dengan
Perlakuan
t e r d i r i atas s a t u f a k t o r yang t e r b a g i menjadi 4 t a r a f p e r l a k u a n , y a i t u Do, Dl, Dg d a n Dg u n t u k p e r c o b a a n
pemberian
p a c l o b u t r a z o l m e l a l u i d a u n (D), d a n Ap, A1, A2 d a n A3
tuk
percobaan pemberian p a c l o b u t r a z o l m e l a l u i
akar
un(A).
S e t i a p p e r l a k u a n t e r d i r i atas 4 u l a n g a n dan setiap u l a n g a n
b e r u p a s a t u tanaman.
Untuk m e n g e t a h u i t a n g g a p tanaman p a d a kedua p e r c o b a a n
terhadap
per l a k u a n d i l a k u k a n a n a l i s i s ragam
peubah yang d i a m a t i .
untuk
semua
Model p e r s a m a a n l i n i e r yang d i p e r g u -
nakan untuk kedua percobaan a d a l a h :
Y.1J = u + P i + E i j
dengan :
i = 1, 2 , 3 , 4
j
= 1, 2 ,
3 , 4,
sedangkan :
y ij
=
h a s i l pengamatan pada p e r l a k u a n k e - i dan
ulangan ke-j ,
I*
=
r a t a a n umum,
Pi
=
pengaruh perlakuan ke-i,
E ij
=
g a l a t percobaan.
18
A p a b i l a p e r l a k u a n menunjukkan pengaruh yang n y a t a t e r hadap
h a s i l p e n g a m a t a n , maka d i l a k u k a n a n a l i s i s
lanjutan
d e n g a n U j i B e d a N y a t a T e r k e c i l (BNT).
m.
Pengamatan
g u selama 1 2 m i n g g u .
1.
d i l a k s a n a k a n s a t u k a l i seming-
Peubah yang diatriati a d a l a h :
P a n j a n g b a t a n g utama
Panjang b a t a n g utama d i u k u r d a r i pangkal b a t a n g
sampai u j u n g b a t a n g u t a m a .
mengukur
Pengamatan d i l a k u k a n dengan
p a n j a n g b a t a n g u t a m a setiap minggu.
Selisih
p a n j a n g b a t a n g u t a m a s e t i a p minggu y a n g m e r u p a k a n l a j u
tumbuh r e l a t i f b a t a n g utama d i g u n a k a n u n t u k m e n g a n a l i -
sis p e n g a r u h p e r l a k u a n t e r h a d a p p e r t u m b u h a n b a t a n g u t a ma.
2.
Jumlah r u a s pada b a t a n g utama
J u m l a h r u a s b a t a n g utama d i t e n t u k a n d e n g a n menghitung jumlah
ruas yang terbentuk
s e t i a p minggu.
Laju
pembentukan r u a s yang merupakan s e l i s i h jumlah r u a s bat a n g u t a m a t i a p - t i a p minggu d i g u n a k a n u n t u k m e n g a n a l i sis p e n g a r u h p e r l a k u a n t e r h a d a p pembentukan r u a s b a t a n g
utama.
3.
Panjang r u a s b a t a n g utama
P a n j a n g r u a s b a t a n g u t a m a d i h i t u n g b e r d a s a r k a n has i l b a g i a n t a r a rata-rata p a n j a n g b a t a n g utama dan rata-
r a t a jumlah r u a s b a t a n g utama setiap minggu.
4.
Jumlah cabang primer
Jumlah cabang p r i m e r d i t e n t u k a n dengan menghitung
jumlah
cabang
primer
yang
A n a l i s i s pengaruh perlakuan
t e r b e n t u k s e t i a p minggu.
dilakukan
terhadap l a j u
pembentukan c a b a n g p r i m e r t i a p - t i a p minggu y a n g merupak a n s e l i s i h j u m l a h c a b a n g p r i m e r s e t i a p minggu.
5.
S a a t munculnya b u n g a p e r t a m a k a l i
S a a t munculnya b u n g a p e r t a m a k a l i d i t e n t u k a n a p a b i l a p a l i n g s e d i k i t d u a tanaman d a r i s e t i a p t a r a f p e r l a k u a n t e l a h membentuk b a k a l b u n g a .
6.
J u m l a h bunga p e r t a n a m a n
J u m l a h b u n g a p e r tanaman d i h i t u n g b e r d a s a r k a n juml a h b u n g a y a n g a d a p a d a tanaman s e t i a p minggu.
Bunga
y a n g d i h i t u n g m e l i p u t i b a k a l bunga d a n b u n g a y a n g s u d a h mekar.
HASIL DAN PEMBAHASAN
a -T
n Veeetatd
Unau
Pertumbuhan v e g e t a t i f tanaman d i s e b a b k a n o l e h
adanya
p e m b e l a h a n , p e m b e s a r a n d a n pemanjangan s e l d i d a e r a h m e r i s tem
sub apikal.
Menurut Moore ( 1 9 7 9 3 p r o s e s
pembelahan,
pembesaran dan pemanjangan s e l d i d a e r a h meristem s u b a p i k a l d i p e n g a r u h i o l e h a d a n y a asam g i b b e r e l l i n .
Selanjutnya
Moore ( 1 9 7 9 ) mengemukakan a k t i v i t a s asam g i b b e r e l l i n d a l a m
mempengaruhi p e r t u m b u h a n v e g e t a t i f b e r g a n t u n g k e p a d a
lahnya d i dalam tanaman.
J u m l a h asam g i b b e r e l l i n
jum-
efektif
y a n g d a p a t mempengaruhi p e r t u m b u h a n v e g e t a t i f tanaman b e r v a r i a s i u n t u k s e t i a p tanaman d a n b e r b e d a p u l a u n t u k s e t i a p
f a s e pertumbuhan.
Pada f a s e pertumbuhan e k s p o n e n s i a l , d i -
c i r i k a n o l e h l a j u pertumbuhan v e g e t a t i f yang la mba t,
lah
jum-
asam g i b b e r e l l i n endogen r e l a t i f r e n d a h , t e t a p i
pembentukannya c u k u p t i n g g i .
laju
Selama f a s e pertumbuhan
li-
n i e r , d i c i r i k a n o l e h l a j u p e r t u m b u h a n v e g e t a t i f t i n g g i , laj u pembentukan asam g i b b e r e l l i n m e n i n g k a t d e n g a n c e p a t s e h i i l g g a m e n i n g k a t k a n j u m l a h asam g i b b e r e l l i n endogen s a m p a i
batas
yang o p t i m a l u n t u k pertumbuhan.
Pada
fase
repro-
d u k t i f j u m l a h asam g i b b e r e l l i n endogen k e m b a l i menurun a k i b a t d a r i l a j u pembentukannya y a n g r e n d a h .
Pendapat t e r s e -
b u t menunjukkan a d a n y a k o r e l a s i p o s i t i f a n t a r a p e r t u m b u h a n
v e g e t a t i f tanaman d e n g a n j u m l a h asam g i b b e r e l l i n
endogen.
21
O l e h s e b a b i t u , gangguan t e r h a d a p pembentukan asam
rellin
gibbe-
endogen secara l a n g s u n g b e r p e n g a r u h t e r h a d a p
per-
tumbu han v e g e t a t i f t a n a m a n .
Telah
dikemukakan d i muka bahwa p a c l o b u t r a z o l
menghambat b i o s i n t e s i s asam g i b b e r e l l i n d i d a l a m
Secara
m o r f o l o g i , e f e k penghambatan t e r h a d a p
dapat
tanaman.
biosintesis
asam g i b b e r e l l i n d i d a l a m tanaman tampak d a r i t e r h a m b a t n y a
pertumbuhan v e g e t a t i f tanaman.
ruh
penghambatan
D a l a m percobaan i n i penga-
b i o s i n t e s i s asam g i b b e r e l l i n
di
dalam
tanaman m a r k i s a ungu o l e h p e r l a k u a n p a c l o b u t r a z o l d i a n a l i -
sis b e r d a s a r k a n p e r u b a h a n r e s p o n p a d a b e b e r a p a p e u b a h
getat*
ve-
ruas
tanaman, y a i t u p a n j a n g b a t a n g u t a m a , j u m l a h
dan jumlah cabang p r i m e r .
P e r t u m b u h a n b a t a n g u t a m a m a r k i s a ungu s e j a k umur 4 MST
h i n g g a 16 MST d i s a j i k a n p a d a Gambar 1 d a n 2 .
berian
P e n g a r u h pem-
p a c l o b u t r a z o l m e l a l u i daun d a n a k a r d i u k u r
berda-
s a r k a n p e n g a r u h n y a t e r h a d a p l a j u tumbuh r e l a t i f (LTR)
ba-
t a n g utama m a r k i s a ungu.
P a d a Gambar 1 d a n 2 tampak bahwa b a t a n g utama tanaman
k o n t r o l s e l a l u l e b i h p a n j a n g d a r i p a d a tanaman y a n g
diberi
p e r l a k u a n p a c l o b u t r a z o l u n t u k semua t a r a f k o n s e n t r a s i
d o s i s yang d u j i .
dan
-
I
4
6
0
7
0
0
W
t
I
P
l
3
U
#
-
1
Umur tanaman (MST)
Gambar.1.
Pengaruh Pernberian P a c l o b u t r a z o l H e l a l u i .
Daun Terhadap Panjang Batang 'Utama Harkisa Ungu
I
4
6
6
7
8
O
M
1
1
P
U
U
M
1
Umur tanaman (MST)
Ganbar 2 .
Pengaruh Pemberian P a c l o b u t r a z o l M e l a l u i
Akar Terhadap Panjang Batang Utama Harkis a Ungu
23
S e c a r a v i s u a l tanaman y a n g d i b e r i p e r l a k u a n
trazol,
baik
m e l a l u i d a u n maupun a k a r ,
paclobu-
menjadi
kerdil.
Respon t a n a m a n t e r h a d a p p e m b e r i a n p a c l o b u t r a z o l tampak p a d a pucuk-pucuk
tanaman, sedangkan b a g i a n yang s u d a h
dewa-
sa, s e p e r t i daun-daun yang s u d a h a d a sebelum p e r l a k u a n , t i -
dak atau s e d i k i t terpengaruh.
Daun-daun p a d a p u c u k tanam-
an menjadi k e r i t i n g , k e c i l - k e c i l dan berwarna r e l a t i f
le-
b i h h i j a u t u a d i b a n d i n g tanaman k o n t r o l .
Hasil a n a l i s i s ragam t e r h a d a p l a j u tumbuh r e l a t i f b a tang
u t a m a p e r minggu p a d a T a b e l L a m p i r a n
1 menunjukkan
bahua pengaruh pemberian p a c l o b u t r a z o l m e l a l u i daun
nyata
p a d a umur 6 h i n g g a 1 6 MST, s e d a n g k a n p e n g a r u h p e m b e r i a n mel a l u i akar nyata
pada
h a s i l u j i BNT ( 0 . 0 5 ) ,
umur 9 h i n g g a 13 NST.
Berdasarkan
LTR b a t a n g u t a m a p e r