Pengaruh Jenis Eksplan dan Komposisi Media Terhadap Pembentukan Tunas Tanaman Karet (Hevea brasiliensis Muell. Arg) Secara In Vitro

Lampiran 1. Data Pengamatan Persentase Munculnya Tunas (%)
Ulangan
Perlakuan
1
2
3
4
5
6
7
8
100
0
0
0
100
100
T1A1
100
0
0

0
100
0
T1A2
0
100
100
100
100
100
100
T1A3
0
0
100
100
T1A4
0
100
0

0
0
100
T1A5
0
100
100
0
0
T1A6
100
100
100
100
100
T2A1
100
100
0
100

100
100
100
100
T2A2
0
0
100
T2A3
100
100
100
100
100
100
T2A4
100
100
100
100

100
100
0
100
T2A5
0
0
0
0
100
T2A6
Total
500
300
600
500
600
500
500
900


9
0
100
100
0
100
100
0
100
100
100
100
800

10
100
100
0
100

100
100
100
100
0
700

11
100
0
100
0
200

12
0
100
0
100


13
100
0
100
200

14
100
100
100
0
0
300

15
0
100
100
100
300


Total Rataan
700
400
800
400
300
300
800
900
300
900
1000
200
7000

58,33
50,00
88,89
50,00

42,86
42,86
88,89
81,82
50,00
90,00
83,33
22,22
62,43

Universitas Sumatera Utara

Lampiran 2. Data Transformasi Persentase Munculnya Tunas Arcsin
Ulangan
Perlakuan
1
2
3
4
5

6
7
8
5,74
0,41
0,41
0,41
5,74
5,74
T1A1
5,74
0,41
0,41
0,41
5,74
0,41
T1A2
0,41
5,74
5,74

5,74
5,74
5,74
5,74
T1A3
0,41
0,41
5,74
5,74
T1A4
0,41
5,74
0,41
0,41
0,41
5,74
T1A5
0,41
5,74
5,74
0,41
0,41
T1A6
5,74
5,74
5,74
5,74
5,74
T2A1
5,74
5,74
0,41
5,74
5,74
5,74
5,74
5,74
T2A2
0,41
0,41
5,74
T2A3
5,74
5,74
5,74
5,74
5,74
5,74
T2A4
5,74
5,74
5,74
5,74
5,74
5,74
0,41
5,74
T2A5
0,41
0,41
0,41
0,41
5,74
T2A6
Total
29,91 18,43 36,46 30,32 35,25 29,51 30,32 52,46
Lampiran 3. Daftar Sidik Ragam Persentase Munculnya Tunas
ANOVA
SK
db
JK
KT
F.Hit
0,05 Ket
Perlakuan
T
1
17,39
17,39
3,03
3,94 tn
A
5
61,21
12,24
2,13
2,31 tn
T*A
5
70,72
14,14
2,46
2,31 **
(interaksi)
Galat
96 551,44
5,74
Total
107 700,76
FK=
KK=

√P
9

10

11

12

13

14

0,41
5,74
5,74
0,41
5,74
5,74
0,41
5,74
5,74
5,74
5,74
47,13

5,74
5,74
0,41
5,74
5,74
5,74
5,74
5,74
0,41
40,98

5,74
0,41
5,74
0,41
12,29

0,41
5,74
0,41
6,55

5,74
0,41
5,74
11,88

5,74
5,74
5,74
0,41
0,41
18,03

Total

Rataan

0,41
42,20
24,58
46,32
5,74
24,58
18,84
18,84
5,74
46,32
52,46
18,43
5,74
52,06
58,20
14,31
17,62 417,14

3,52
3,07
5,15
3,07
2,69
2,69
5,15
4,77
3,07
5,21
4,85
1,59
3,74

15

1611,15
64,1627

Universitas Sumatera Utara

Lampiran 4. Data Pengamatan Umur Munculnya Tunas (hari)
Ulangan
Perlakuan
1
2
3
4
5
6
7
8
21
0
0
0
21
21
T1A1
21
0
0
0
21
0
T1A2
0
21
21
21
21
21
21
T1A3
0
0
21
21
T1A4
0
21
0
0
0
21
T1A5
0
21
21
0
0
T1A6
14
14
14
14
14
T2A1
14
14
0
21
14
14
21
21
T2A2
0
0
14
T2A3
7
7
7
7
7
7
T2A4
7
0
7
7
7
7
0
7
T2A5
0
0
0
0
21
T2A6
Total
77
35
91
77
77
70
84
154

9
0
21
21
21
21
14
0
14
7
7
14
140

10
21
21
0
21
14
14
21
7
0
119

11
21
0
7
0
28

12
0
7
0
7

13
21
0
14
35

14
21
21
21
0
0
63

15
0
21
21
14
56

Total Rataan
147
84
168
105
63
63
119
147
49
70
63
35
1113

21,00
21,00
21,00
21,00
21,00
21,00
14,88
16,33
16,33
7,78
7,00
17,50
17,15

Universitas Sumatera Utara

Lampiran 5. Data Pengamatan Jumlah Tunas (tunas)
Perlakuan
T1A1
T1A2
T1A3
T1A4
T1A5
T1A6
T2A1
T2A2
T2A3
T2A4
T2A5
T2A6
Total

1
1,00
1,00
0,00
0,00
1,00
1,00
0,00
1,00
5,00

Ulangan
8
1,00
0,00
1,00
1,00
1,00
0,00
4,00
1,00
1,00
1,00
1,00

2
0,00
1,00
0,00
1,00
1,00
0,00

3
0,00
0,00
1,00
0,00
1,00
1,00
1,00
0,00
0,00
1,00
1,00
-

4
0,00
1,00
0,00
0,00
1,00
2,00
1,00
1,00
0,00

5
0,00
1,00
1,00
1,00
3,00
1,00
1,00
0,00

6
0,00
1,00
1,00
0,00
1,00
1,00
1,00
-

7
1,00
1,00
0,00
0,00
2,00
1,00
1,00
0,00
0,00

3,00

6,00

6,00

8,00

5,00

6,00

12,00

9
0,00
1,00
1,00
1,00
1,00
1,00
0,00
3,00
1,00
2,00
1,00

10
1,00
1,00
0,00
1,00
2,00
1,00
1,00
2,00
0,00

11
1,00
0,00
1,00
0,00
-

12
0,00
1,00
0,00

13
1,00
0,00
1,00
-

14
1,00
1,00
1,00
0,00
0,00

15
0,00
1,00
1,00
1,00
-

12,00

9,00

2,00

1,00

2,00

3,00

3,00

Total Rataan
7,00
4,00
8,00
5,00
3,00
3,00
13,00
10,00
7,00
9,00
12,00
2,00

0,58
0,50
0,89
0,63
0,43
0,43
1,44
0,91
1,17
0,90
1,00
0,22

83,00

0,76

Universitas Sumatera Utara

Lampiran 6. Data Transformasi Jumlah Tunas √x+ 0,5
Perlakuan
T1A1
T1A2
T1A3
T1A4
T1A5
T1A6
T2A1
T2A2
T2A3
T2A4
T2A5
T2A6
Total

1
1,22
1,22
0,71
0,71
1,22
1,22
0,71
1,22
8,25

Ulangan
8
1,22
0,71
1,22
1,22
1,22
0,71
2,12
1,22
1,22
1,22
1,22

2
0,71
1,22
0,71
1,22
1,22
0,71

3
0,71
0,71
1,22
0,71
1,22
1,22
1,22
0,71
0,71
1,22
1,22
-

4
0,71
1,22
0,71
0,71
1,22
1,58
1,22
1,22
0,71

5
0,71
1,22
1,22
1,22
1,87
1,22
1,22
0,71

6
0,71
1,22
1,22
0,71
1,22
1,22
1,22
-

7
1,22
1,22
0,71
0,71
1,58
1,22
1,22
0,71
0,71

5,80

10,88

9,31

9,41

7,54

9,31

Lampiran 7. Data Sidik Ragam Jumlah Tunas
ANOVA
SK
db
JK
KT
F.Hit
Perlakuan
T
1
0,51
0,51
6,22
A
5
0,98
0,20
2,39
T*A (interaksi)
5
0,71
0,14
1,74
Galat
96
7,86
0,08
Total
107
10,05
FK=
126,946
KK=
26,5845

13,33

9
0,71
1,22
1,22
1,22
1,22
1,22
0,71
1,87
1,22
1,58
1,22

10
1,22
1,22
0,71
1,22
1,58
1,22
1,22
1,58
0,71

11
1,22
0,71
1,22
0,71
-

12
0,71
1,22
0,71

13
1,22
0,71
1,22
-

14
1,22
1,22
1,22
0,71
0,71

15
0,71
1,22
1,22
1,22
-

13,44

10,70

3,86

2,64

3,16

5,09

4,38

Total Rataan
12,11
7,73
10,51
8,25
6,50
6,50
12,11
12,79
7,09
11,73
14,37
7,40

1,01
0,97
1,17
1,03
0,93
0,93
1,35
1,16
1,18
1,17
1,20
0,82

117,09

1,08

0,05 Ket
3,94 **
2,31 **
2,31 tn

Universitas Sumatera Utara

Lampiran 8. Data Pengamatan Panjang Tunas (cm)
Perlakuan
T1A1
T1A2
T1A3
T1A4
T1A5
T1A6
T2A1
T2A2
T2A3
T2A4
T2A5
T2A6
Total

1
0,45
0,20
0,00
0,00
0,15
0,45
0,00
0,20
1,45

2
0,00
0,40
0,00
0,25
0,50
0,00
1,15

3
0,00
0,00
0,30
0,00
0,25
0,35
0,30
0,00
0,00
0,40
0,20
1,80

4
0,00
0,60
0,00
0,00
0,20
0,10
0,65
0,30
0,00
1,85

5
0,00
0,35
0,40
0,30
0,15
0,45
0,20
0,00
1,85

6
0,00
0,22
0,15
0,00
0,35
1,20
0,80
2,72

Ulangan
7
8
0,50 0,35
0,30 0,00
0,85
0,20
0,00 0,30
0,00 0,00
0,15 0,10
0,15 0,20
0,70 0,85
0,00 0,40
0,00 0,20
1,80 3,45

9
0,00
0,50
1,10
0,00
0,15
0,50
0,00
0,15
0,30
0,90
0,10
3,70

10
0,25
0,15
0,00
0,15
0,15
0,40
0,15
0,30
0,00
1,55

11
0,30
0,00
0,25
0,00
0,55

12
0,00
0,60
0,00
0,60

13
0,20
0,00
0,30
0,50

14
0,40
0,20
0,15
0,00
0,00
0,75

Total Rataan
15
0,00
2,45
0,20
1,20
0,15
3,97
0,44
0,20
0,70
0,09
0,70
0,10
0,70
0,10
0,30
2,05
0,23
2,50
0,23
0,45
0,08
0,15
4,95
0,50
4,40
0,37
0,30
0,03
0,65 24,37
0,21

Universitas Sumatera Utara

Lampiran 9. Data Transformasi Panjang Tunas √x+ 0,5
Perlakuan
T1A1
T1A2
T1A3
T1A4
T1A5
T1A6
T2A1
T2A2
T2A3
T2A4
T2A5
T2A6
Total

1
0,97
0,84
0,71
0,71
0,81
0,97
0,71
0,84
6,55

2
0,71
0,95
0,71
0,87
1,00
0,71
4,94

3
0,71
0,71
0,89
0,71
0,87
0,92
0,89
0,71
0,71
0,95
0,84
8,90

4
0,71
1,05
0,71
0,71
0,84
0,77
1,07
0,89
0,71
7,46

5
0,71
0,92
0,95
0,89
0,81
0,97
0,84
0,71
6,80

6
0,71
0,85
0,81
0,71
0,92
1,30
1,14
6,43

Lampiran 10. Data Sidik Ragam Panjang Tunas
ANOVA
SK
db
JK
KT
F.Hit
Perlakuan
T
1
0,04
0,04
2,72
A
5
0,21
0,04
3,04
T*A (interaksi)
5
0,44
0,09
6,31
Galat
96
1,32
0,01
Total
107
2,01
FK=
76,364
KK=
14,122

Ulangan
7
8
1,00 0,92
0,89 0,71
1,16
0,84
0,71 0,89
0,71 0,71
0,81 0,77
0,81 0,84
1,10 1,16
0,71 0,95
0,71 0,84
7,43 9,79

9
0,71
1,00
1,26
0,71
0,81
1,00
0,71
0,81
0,89
1,18
0,77
9,85

10
0,87
0,81
0,71
0,81
0,81
0,95
0,81
0,89
0,71
7,35

11
0,89
0,71
0,87
0,71
3,17

12
0,71
1,05
0,71
2,46

13
0,84
0,71
0,89
2,44

14
0,95
0,84
0,81
0,71
0,71
4,01

Total Rataan
15
0,71
9,98
0,83
6,40
0,80
8,60
0,96
0,84
6,11
0,76
5,40
0,77
5,39
0,77
0,89
7,64
0,85
9,33
0,85
4,54
0,76
0,81
9,83
0,98
11,03
0,92
6,56
0,73
3,24 90,81
0,83

0,05 Ket
3,94 tn
2,31 **
2,31 **

Universitas Sumatera Utara

Lampiran 11. Data Pengamatan Persentase Terbentuknya Daun (%)
Ulangan
Perlakuan
1
2
3
4
5
6
7
8
9
0
0
0
0
0
0
0
T1A1
0
0
0
0
0
0
0
T1A2
0
0
0
0
0
0
100
100
T1A3
0
0
0
0
0
T1A4
0
0
0
0
0
0
0
T1A5
0
0
0
0
0
T1A6
0
0
0
0
0
0
T2A1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
T2A2
0
0
0
0
T2A3
100
100
0
100
100
100
0
T2A4
0
100
0
0
0
100
0
0
100
T2A5
0
0
0
0
0
0
T2A6
Total
0
100
100
100
0
200
100
200
200

10
0
100
0
0
0
0
0
0
0
100

11
0
0
0
0
-

12
0
0
0
0

13
0
0
0
0

14
0
0
0
0
0
0

Total Rataan

15
0
0
0
0
0

0

0
0
300
0
0
0
0
0
0
500
300
0
1100

0,00
0,00
33,33
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
50,00
25,00
0,00
9,03

Universitas Sumatera Utara

Lampiran 12. Data Transformasi Persentase Terbentuknya Daun Arcsin √P
Ulangan
Perlakuan
1
2
3
4
5
6
7
8
9
0,41
0,41 0,41 0,41
0,41 0,41 0,41
T1A1
0,41
0,41 0,41
0,41 0,41 0,41 0,41
T1A2
0,41
0,41 0,41 0,41 0,41 0,41
5,74 5,74
T1A3
0,41 0,41
0,41
0,41 0,41
T1A4
0,41 0,41 0,41
0,41 0,41 0,41 0,41
T1A5
0,41
0,41 0,41
0,41 0,41
T1A6
0,41
0,41
0,41
0,41 0,41 0,41
T2A1
0,41
0,41 0,41 0,41 0,41 0,41 0,41 0,41 0,41
T2A2
0,41
0,41
0,41
0,41
T2A3
5,74 5,74 0,41 5,74 5,74 5,74 0,41
T2A4
0,41
5,74 0,41 0,41 0,41 5,74 0,41 0,41 5,74
T2A5
0,41
0,41 0,41
0,41 0,41 0,41
T2A6
3,24
7,76
9,79
8,98
3,24
13,50
8,98 15,12 15,12
Total

10
0,41
5,74
0,41
0,41
0,41
0,41
0,41
0,41
0,41
8,98

11
0,41
0,41
0,41
0,41
1,62

12
0,41
0,41
0,41
1,22

13
0,41
0,41
0,41
1,22

14
0,41
0,41
0,41
0,41
0,41
2,03

Total Rataan
15
0,41
4,86
0,41
3,24
0,41
19,65
2,18
0,41
3,24
0,41
2,84
0,41
2,84
0,41
0,41
3,65
0,41
4,46
0,41
2,43
0,41
0,41
30,72
3,07
20,86
1,74
3,65
0,41
1,62 102,43
0,89

Lampiran 13. Data Sidik Ragam Persentase Terbentuknya Daun
ANOVA
SK
db
JK
KT
F.Hit
0,05 Ket
Perlakuan
T
1
5,09
5,09
2,54
3,94 tn
A
5
38,19
7,64
3,82
2,31 **
T*A
(interaksi)
5
45,77
9,15
4,58
2,31 **
Galat
96 192,05
2,00
Total
107 281,09
FK=
KK=

97,147
59,51

Universitas Sumatera Utara

Lampiran 14. Data Pengamatan Jumlah Daun (helai)
Perlakuan
T1A1
T1A2
T1A3
T1A4
T1A5
T1A6
T2A1
T2A2
T2A3
T2A4
T2A5
T2A6
Total

1
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00

2
0,00
0,00
0,00
0,00
1,00
0,00
1,00

3
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
2,00
0,00
2,00

4
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
2,00
0,00
0,00
2,00

5
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00

6
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
7,00
1,00
8,00

Ulangan
7
8
0,00 0,00
0,00 0,00
4,00
0,00
0,00 0,00
0,00 0,00
0,00 0,00
0,00 0,00
1,00 2,00
0,00 0,00
0,00 0,00
1,00 6,00

9
0,00
0,00
3,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
3,00
0,00
6,00

10
0,00
3,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
3,00

11
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00

12
0,00
0,00
0,00
0,00

13
0,00
0,00
0,00
0,00

14
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00

Total Rataan
15
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
10,00
1,11
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00 14,00
1,40
5,00
0,42
0,00
0,00
0,00 29,00
0,24

Universitas Sumatera Utara

Lampiran 15. Data Transformasi Jumlah Daun √x+ 0,5
Perlakuan
T1A1
T1A2
T1A3
T1A4
T1A5
T1A6
T2A1
T2A2
T2A3
T2A4
T2A5
T2A6
Total

1
0,71
0,71
0,71
0,71
0,71
0,71
0,71
0,71
5,66

Ulangan
8
0,71
0,71
2,12
0,71
0,71
0,71
0,71
0,71
1,58
0,71
0,71

2
0,71
0,71
0,71
0,71
1,22
0,71

3
0,71
0,71
0,71
0,71
0,71
0,71
0,71
0,71
0,71
1,58
0,71
-

4
0,71
0,71
0,71
0,71
0,71
0,71
1,58
0,71
0,71

5
0,71
0,71
0,71
0,71
0,71
0,71
0,71
0,71

6
0,71
0,71
0,71
0,71
0,71
2,74
1,22
-

7
0,71
0,71
0,71
0,71
0,71
0,71
1,22
0,71
0,71

4,76

8,65

7,24

5,66

7,50

6,88

Lampiran 16. Data Sidik Ragam Jumlah Daun
ANOVA
SK
db
JK
KT
F.Hit
Perlakuan
T
1
0,08
0,08
0,93
A
5
1,53
0,31
3,40
T*A (interaksi)
5
1,87
0,37
4,16
Galat
96
8,65
0,09
Total
107
12,14
FK=
70,858
KK=
37,522

10,07

9
0,71
0,71
1,87
0,71
0,71
0,71
0,71
0,71
0,71
1,87
0,71

10
0,71
1,87
0,71
0,71
0,71
0,71
0,71
0,71
0,71

11
0,71
0,71
0,71
0,71
-

12
0,71
0,71
0,71

13
0,71
0,71
0,71
-

14
0,71
0,71
0,71
0,71
0,71

15
0,71
0,71
0,71
0,71
-

10,11

7,53

2,83

2,12

2,12

3,54

2,83

Total Rataan
8,49
5,66
10,11
5,66
4,95
4,95
6,36
7,78
4,24
12,24
10,68
6,36

0,71
0,71
1,12
0,71
0,71
0,71
0,71
0,71
0,71
1,22
0,89
0,71

87,48

0,80

0,05 Ket
3,94 tn
2,31 **
2,31 **

Universitas Sumatera Utara

Lampiran 17.Komposisi Media Murashige dan Skoog (MS)

Bahan Kimia

Konsentrasi Media (mg/l)

Makro Nutrien (Stok I)
NH4 NO3
KNO3
CaCl2.2H2O
MgSO4.7H2O
KH2PO4

1650,000
1900,000
440,000
370,000
170,000

Mikro Nutrien (Stok II)
MnSO4.H2O
ZnSO4.7H2O
H3BO3
KI
Na2MoO4.2H20
CuSO4.5H2O
CoCl2.6H2O

6,900
8,600
6,200
0,830
0,250
0,025
0,025

Iron (Stok III)
FeSO4.7H2O
Na2.EDTA
Vitamin (Stok IV)
Nikotinic acid
Pyridoxin HCL
Thiamine HCL
Myo-inositol
Sukrosa
Agar

27,800
37,200

0,500
0,500
0,100
100,000
30.000,000
7.000,000

(Sumber: Murashige and Skoog, 1962)

Universitas Sumatera Utara

Lampiran 18. Komposisi Medium Woody Plant Medium (WPM)

Bahan Kimia

Konsentrasi Media (mg/l)

Makro Nutrien (Stok I)
NH4 NO3
MgSO4.7H2O
KH2PO4
CaCl2.2H2O
Ca(NO3)2.4H2O
K2SO4

400,000
370,000
170,000
96,000
576,000
99,000

Mikro Nutrien (Stok II)
H3BO3
MnSO4.H2O
ZnSO4.7H2O
Na2MoO4.2H20
CuSO4.5H2O

6,200
16,900
8,600
0,250
0,250

Iron (Stok III)
FeSO4.7H2O
Na2.EDTA

27,800
37,300

Vitamin (Stok IV)
Nikotinic acid
Pyridoxin HCL
Thiamine HCL
Myo-inositol
Sukrosa
Agar

0,500
0,500
1,000
100,000
50.000,000
5.000,000

(Sumber : Gunawan (1992)

Universitas Sumatera Utara

Lampiran 19. Kegiatan Penelitian
Jenis Kegiatan
Sterilisasi Alat
Pembuatan Media
Pengambilan Bahan Tanaman
Sterilisasi Bahan Tanaman
Persiapan Ruang Tanam
Subkultur
Penanaman
Pemeliharaan Eksplan
Peubah amatan
- Persentase munculnya eksplan
membentuk tunas(%)
- Umur Munculnya Tunas (hari)

1
X
X

2

Minggu ke –
3
4
5

6

X
X
X
X
X
X

X

X

X
X
X
X

- Jumlah tunas (tunas)

X

- Panjang tunas (cm)

X
X
X
X
X
X

-

Persentase terbentuknya daun (%)
Jumlah daun (helai)
Kehadiran Kalus
Warna Kalus
Morfogenesis

Universitas Sumatera Utara

Lampiran 21. Foto Penelitian

T1A1

T1A2

T1A1

T1A2

T1A4

T1A5

T1A3

T1A3

T1A6

Universitas Sumatera Utara

T2A1

T2A2

T2A3

T2A1

T2A2

T2A3

T2A4

T2A5

T2A6

Universitas Sumatera Utara