EKSPOSITORIS DAN HEURISTIK DALAM MATA KULIAH STRATEGI BELAJAR MENGAJAR PADA MAHASISWA PGS D UPP IV FIP IKlP PADANG
LAPORAN PENELITIAN
U S I L BELAJAR YANG MENGGUNAKAN STRATEGI
BELAJA-RMENGAJAREKSPOSITORIS DAN HEURISTIK DALAM
MATA KULIAH STRATEGI BELAJAR MENGAJAR PADA
MAHASISWA PGSD UPP IV FIP IKlP PADANG
KOLEKSl
OLEH :
Drs. Zainal Abidin
( Ketua Peneliti )
Penelitian ini dibiayai oleh :
Dana Rutin IKlP Padang
Tahun Anggaran 199711998
Surat perjanjian kerja No. 071PT37. H.8lN.1.4.211997
Tanggal 23 Juni 1997
INSTITUT KEGURUAN DAN ILMU PENDIDIKAN PADANG
1998
LAPORAN FENELITIAN
HASIL BELAJAR YANG MENGGUNAKAN STRATEQI
BELAJAR MENGAJAR HEURISTIK DAN EKSPOSITORIS
DALAM MATA KUL IAH STRATEG I EELAJAR MENGA JAR
PADA MAHASISWA FGSD UFP I V F I F I K I F PADANG
I
P e r s o n a l i a Fenel i t i
Ketua 1 D r s . Z a i n a l a b i d i n
A w g l ~ t a: 1 . Dra. H. Nurhayati
2. D r a . Zuraida
3. Dra. Mulyani Z e n
4. D r a . Rahmatina.
&BST RAK
PeneI i t i a n
i n i h e r t u juan u n t u k m e l i h a t perherlaan
basil
b e l a j a ~yang aengpunakan s t r a t a y i b e I a j a r aenga j a r
h e u r i s ti k
denpan s t r a t e g i h e l a j a r menga j a r
e k s p o s i t o r i s dal am r a t a
kul i a h
s t r a t e p i b e l a j a r n a n g a j a r pada r a h a s i s u a P G S D UPP
FIP
Z K I P Padang. PupuZasi penel i t i a n a d a l a h
UPP
I V F I P IKIP Padang yang menyambil mata
aahasisna
kul i a h
penel i t i a e k s p e r i s e n dan seabutuhkan dua
nahas i s w a
yang homugen un t u k d i j a d i kan
dan
k e l o s p o k kon t r o l
ciri-ciri
. Sanpe l
d ianbil
PQSD
strategi
be1 ajar mcnga j a r seabrs t e r ju l i o'esernber 1997. Penel i t i a n
warupakan
IV
in i
k e lonpuk
k e lompok
eksper iaen
bsrdasarkan
persamaan
d i a n t a r a dud kelompok yang d i b u t u h k a n , y a i t u
kenaapuan, sasa jumZah j e n i s k a l a ~ i nd i a n t a r a kedua
sama
-kelo~pok
dan sama masa k e r j a s e h a g a i guru SD. A I a t penguapul d a t a yang
digunakan
a d a l a h t a s b a s i l b e l aj a r
Cpos t a s ) . Hasil
penel i-
t i a n neenun jukan b a h ~ aIercfapa t bsrbedaan yang s i g n i f i kan pada
t a r a f k e p e r c a y a a n 95 X an t a r a h a s i l b e l a j a r yang
aenypunakan
s t r a t e g i b e l a j a r aenga j a r h e u r i s t i k bengan aengpunakan
t
a
adalah
b e l aj a r
heuristik
belajar
Temuan
Iebih
menbantu
werbina
nahasirua
dengan
e k s p u s i tor i s
dari
Kes i s p u l a n
penel i t i a n
denyan aenggunakan s t r a t e g i b e l a j a r
dibandingkan
menga j a r
renga j a r ,
yen3
menga j a r e k s p o s i tor i s .
b e l aj a r
untuk
wenggunakan
dal an aata
kuf iah
Iebih
kul iah s t r a t e g i
senpa j a r
berhasil
strategi
belajar
strat e g i
b e l aj a r
panel i t i o n i n i membaua i w p l i k a s i
nata
stra-
b e l aj a r
bahwa,
menpa j a r
wenggunakan s t r a t e g i b e l a j a r aenpa j a r h e u r i s t i k .
dosen
agar
Ke_ujahmpenelitim ini m e n d d m g pengernbanp,an ilnlu serta twqarluya Dalan hal
tim K I P Padang berusd~arnendororlg dosen unhk melakukm perlelitian
sebnyai bnsim
.rmg tiink tevisdrl&, dari kgidrm n~et~&.jmya,bnik y m g sec&
I n t ~ p ~ mdibiayi
p
ofeh dano EX P~dm1.gmwpun d u ~ dari
a smber lain ymtg 12levan3t.w
i\eke~-ja
s m a be:~gm~
i s ~ h ~twhi:.
si
Q3d1karn~ilitu, pe.liin&atasl nll~trJt w a akademik
pmeliti dm hasii penelitimlya iilakukatl sesuaj deaqm
._ tingkrrhn s~rtakewenmgan
i l ~ iIsnibaga Peue!i
:A~de111ik
paxi ;ti.
Kasni n~::jzl;mmbut g,en~bjn
asaha >mgdil-1
pme1il.i unhk mcrljawah behq.ai
ye~masal&attlpefiriidikm1, baik ymp bsrsifd inh-aksi bebqai faktor yms nlempenpnhi
puktsk krpmldidih, pe~~gsasn;ll~
n~ata-ibidmlg sfudj, nfaupmproses pe~lgajminddmn
I:elns ,yaqs sal'cd~ssbiya nlunc~~l
da!anr kajian ini. fiasil penditim s.$pizr"ciin; jelw
s~~~nanball
ur~s'il'rmldm ymahma~
kifa tenfang proses yendidih. kl'darrprnl Jmil
pzuelitian ini rnun$io mwih ms?nunjd&arlbeber-apakelrmahq namun saya y&n hmilnya
d q a t diydai s t t b q i b e m i dari upaja pe~:nin&t~lnluh pendidik-apda Imnlrnlmya
Eun~itneng!~nraptmdi nlmtsn ym9 &an dotang se.n~&it~
bmyak penelitiuu ymg hssi lnya
d ~ aI.at:gsrslg
l
di te1~.4a.l
ddoian y e~:ln&;~hl dm pengembangan tecr;i d m praktek
kependidikan
ramjadi pemhd:as utm:a dnlari~stwtinza penslitintl. Seca-akhrlsus I\=r!i nimnyarnpaikm
t?~j~lla
h - i l l krlsda DireMur Pm~bia-a1
P e ~ ~ e l i i Jsl
i a ~Palgabdial k+padaMas-,
DI~IrtorniJerid.;r;I P>nciidikim T~IIQ*..ialg t e l n l ~herkennn nle1:rnbet.i bmlrutn pendmaan
!l+j peneli tix! ixi. Km~ig a k i : ~tiuly ;I dedikasi dm ke~
jsanla ymg terjdin selana jni,
yenel i tim ini t id;& akarl d q a t diselesaikal sebq.aitiizla p ~ dit~arapkm,
g
kcrjasa~iay;n~g
baik ini dibmliykon dim 11~cnjdiIebib bnjk 1q.i di u m n y q g nkarl dzimg.
._ ..
, . .
1
I..
.
, 6-
ri~p~:lF::k:~:lntrol
F e n g a r i ~ b 1i a n z a r i ~ p e l d i l ak:~-~C::an
d e n g t n r i ~ e r i ~ p e r l - iiakt a n
dal-i
C::elcln'~pcll.::. t : : : a r e l i a t i y a jetii:;
purpo.s i c/e
82 :) :
sample,
si fat-sifat
rii
~
1 j. I.::i
:1
tertentc!,
ir
I.
.-I:
i 1- i
5,3ril a
adalah
didasauC::an a t a s
. . . ".
tr:edua
,
5 a ril a
y a 1. t
kelc
P: e rll a r
, j e n i s C::elarillti 1aC::i-laC::i d a n p e r
I
I:: e I.
ri~aF::sudtiya
.. . perili l i t . l a t ~r,;ubl,/ek:
II
s a r i ~ p l ey a n g d i p a C : : a i
#:::I
C::
~:firii~)
g u r ~ . tSD,,
d a 1-1 sa f i a~ a t au
rile n d e k:
f,
i
,sari1C:
I
.
b:e.san~aati
aclalati
19'34;
:'r
I-(
1'3
U t i t u I-:
I.::epada
3
di5iapP:ati
n.1
er i p
~ a r a 1c- 1 I:: a ti
seI.::si
F:i t i n - i a t i
il i b u t u ti 1::a ti
y ati q
tes
m a h a s i . s w a d i b e r i l . : : a n prc4C) buaI.:: 5c1al.
sebatiyal.::
0b.jek-t i f t es.
I.: e 1 1x1ril p# : I I.::
dan
yatig
telal.7
s e r i ~ ~ - ~ a t i y berbeti.I;uI.::
a
Sclal p r i .ties ri~eri~aL:air ~ i a t e ir m e d i a p e t i g a . j a r a t i .
n ~ a t e r i d a t i s o a l d a p a ' t d i l i h a t p a d a k i si-C::isi
pada lampi.ran
rim I.: a
soal
zclal p r e tes d a p a t d i l i h a t p a d a l a r i ~ p i r -
1 clan
a n 2.
S e b e l urn s o a l . p r e t e s digutiaC::ati t e r l c-bi t7 d a h u l u
I.::an
~ ~ . j i c l : l b aC::epada r i ~ . s . h a s i s w a y a n g bul.::at?
p ~ z ~ p u l a z ip e t i e l i -
y a i t u r i ~ a h a c ; i s w a F'GSD IJPF' I V c-eC::r;i 0 3
tian,
. d i ada--
3
pada tanggal
S e p t en.lber 1'3'37.
S I : : I ~ -u j i
sat^^ s e t i a p
1:1:1ba c_;c~al d i p e r o l . e h d e t i g a t i car;)
s~:lal
y a n g d i . j a w a b b.2-tiar
s o a l y a n g d i j a w a b =a].a h .
dan d i b e r i
r i ~ e r i ~ b e r i sk:~:lr
sC::t:lr
ti1111 (:(I:)
Har-i 1 u j i cobs t e ~ k::::emudi
.
.an d i 1~ E : L I - -
C::ari a n a l i s i 5 a g a r m e t i d a p a t s c ~ a l y a t i g bai C::.
a.
Anali.;i.s
h a s i I.
u . j i c~::lba p r e
1:) M e ~ ~ eu!-::all
nt
daya beda sclai
te51;.
.
UntuC:: ri~e-tietitul.::an t a r a f c l a y a bec:la r;l::lal
lati1;1kat7-lat7gk:at7
y a t i g d i 1 al.:uL::an a d a l a h :
a1 Ile~..)
yusun
1e m b a r a n
n ~ e r i ~ p e r o l e ksl:l:lre
i
b:) M c b a g i
sarila
Jawalxati
tertin!;igi
rliatiasi 5i;wa
banyak
sehit7gga
ada
d ~ . ~ al : l r i p l :
t:) a w a 1.7
.
!i .> t
i
.?
p ;:.
31
ipb:) yang
yang
yaitt
cl i 5 e b u a
Mct.~gtiitunq j u r i ~ l a tp
~ e s + u t a C::elori~p~:~C:
a t a s (:pa5
: e l : r i ~ p : : t:)awaI?
yatig
s a r i ~ p a i yatig t e ' r e n i j a h .
.;errlc.[a p e s e r t a cc.ji a n a k a 5 d u a b a l h a g i a n
I:: e 1. ICI fit p ~ 1 1 : : a t a s d a rl 1:: e 1. 1 1 fil p ):::I:1.
)0:
u.juan
rnetijawati
r:lan
t:)ct~tl c.\~I~LII::
K e t ei- angati :
: i n d e l : : d a y a beda
d
p a : J c r r f ~at1
l
p e s e l - t a L:el l:~ri~pclC:: atas meti.jawab b e n a r
pb
.
.
: JLIM~
at7 p e s e r t a I.::elorc~pcll-::bawah men . j a w a b b e t i a r
t a : J u r i ~ l a t ip e s e l - t
U S I L BELAJAR YANG MENGGUNAKAN STRATEGI
BELAJA-RMENGAJAREKSPOSITORIS DAN HEURISTIK DALAM
MATA KULIAH STRATEGI BELAJAR MENGAJAR PADA
MAHASISWA PGSD UPP IV FIP IKlP PADANG
KOLEKSl
OLEH :
Drs. Zainal Abidin
( Ketua Peneliti )
Penelitian ini dibiayai oleh :
Dana Rutin IKlP Padang
Tahun Anggaran 199711998
Surat perjanjian kerja No. 071PT37. H.8lN.1.4.211997
Tanggal 23 Juni 1997
INSTITUT KEGURUAN DAN ILMU PENDIDIKAN PADANG
1998
LAPORAN FENELITIAN
HASIL BELAJAR YANG MENGGUNAKAN STRATEQI
BELAJAR MENGAJAR HEURISTIK DAN EKSPOSITORIS
DALAM MATA KUL IAH STRATEG I EELAJAR MENGA JAR
PADA MAHASISWA FGSD UFP I V F I F I K I F PADANG
I
P e r s o n a l i a Fenel i t i
Ketua 1 D r s . Z a i n a l a b i d i n
A w g l ~ t a: 1 . Dra. H. Nurhayati
2. D r a . Zuraida
3. Dra. Mulyani Z e n
4. D r a . Rahmatina.
&BST RAK
PeneI i t i a n
i n i h e r t u juan u n t u k m e l i h a t perherlaan
basil
b e l a j a ~yang aengpunakan s t r a t a y i b e I a j a r aenga j a r
h e u r i s ti k
denpan s t r a t e g i h e l a j a r menga j a r
e k s p o s i t o r i s dal am r a t a
kul i a h
s t r a t e p i b e l a j a r n a n g a j a r pada r a h a s i s u a P G S D UPP
FIP
Z K I P Padang. PupuZasi penel i t i a n a d a l a h
UPP
I V F I P IKIP Padang yang menyambil mata
aahasisna
kul i a h
penel i t i a e k s p e r i s e n dan seabutuhkan dua
nahas i s w a
yang homugen un t u k d i j a d i kan
dan
k e l o s p o k kon t r o l
ciri-ciri
. Sanpe l
d ianbil
PQSD
strategi
be1 ajar mcnga j a r seabrs t e r ju l i o'esernber 1997. Penel i t i a n
warupakan
IV
in i
k e lonpuk
k e lompok
eksper iaen
bsrdasarkan
persamaan
d i a n t a r a dud kelompok yang d i b u t u h k a n , y a i t u
kenaapuan, sasa jumZah j e n i s k a l a ~ i nd i a n t a r a kedua
sama
-kelo~pok
dan sama masa k e r j a s e h a g a i guru SD. A I a t penguapul d a t a yang
digunakan
a d a l a h t a s b a s i l b e l aj a r
Cpos t a s ) . Hasil
penel i-
t i a n neenun jukan b a h ~ aIercfapa t bsrbedaan yang s i g n i f i kan pada
t a r a f k e p e r c a y a a n 95 X an t a r a h a s i l b e l a j a r yang
aenypunakan
s t r a t e g i b e l a j a r aenga j a r h e u r i s t i k bengan aengpunakan
t
a
adalah
b e l aj a r
heuristik
belajar
Temuan
Iebih
menbantu
werbina
nahasirua
dengan
e k s p u s i tor i s
dari
Kes i s p u l a n
penel i t i a n
denyan aenggunakan s t r a t e g i b e l a j a r
dibandingkan
menga j a r
renga j a r ,
yen3
menga j a r e k s p o s i tor i s .
b e l aj a r
untuk
wenggunakan
dal an aata
kuf iah
Iebih
kul iah s t r a t e g i
senpa j a r
berhasil
strategi
belajar
strat e g i
b e l aj a r
panel i t i o n i n i membaua i w p l i k a s i
nata
stra-
b e l aj a r
bahwa,
menpa j a r
wenggunakan s t r a t e g i b e l a j a r aenpa j a r h e u r i s t i k .
dosen
agar
Ke_ujahmpenelitim ini m e n d d m g pengernbanp,an ilnlu serta twqarluya Dalan hal
tim K I P Padang berusd~arnendororlg dosen unhk melakukm perlelitian
sebnyai bnsim
.rmg tiink tevisdrl&, dari kgidrm n~et~&.jmya,bnik y m g sec&
I n t ~ p ~ mdibiayi
p
ofeh dano EX P~dm1.gmwpun d u ~ dari
a smber lain ymtg 12levan3t.w
i\eke~-ja
s m a be:~gm~
i s ~ h ~twhi:.
si
Q3d1karn~ilitu, pe.liin&atasl nll~trJt w a akademik
pmeliti dm hasii penelitimlya iilakukatl sesuaj deaqm
._ tingkrrhn s~rtakewenmgan
i l ~ iIsnibaga Peue!i
:A~de111ik
paxi ;ti.
Kasni n~::jzl;mmbut g,en~bjn
asaha >mgdil-1
pme1il.i unhk mcrljawah behq.ai
ye~masal&attlpefiriidikm1, baik ymp bsrsifd inh-aksi bebqai faktor yms nlempenpnhi
puktsk krpmldidih, pe~~gsasn;ll~
n~ata-ibidmlg sfudj, nfaupmproses pe~lgajminddmn
I:elns ,yaqs sal'cd~ssbiya nlunc~~l
da!anr kajian ini. fiasil penditim s.$pizr"ciin; jelw
s~~~nanball
ur~s'il'rmldm ymahma~
kifa tenfang proses yendidih. kl'darrprnl Jmil
pzuelitian ini rnun$io mwih ms?nunjd&arlbeber-apakelrmahq namun saya y&n hmilnya
d q a t diydai s t t b q i b e m i dari upaja pe~:nin&t~lnluh pendidik-apda Imnlrnlmya
Eun~itneng!~nraptmdi nlmtsn ym9 &an dotang se.n~&it~
bmyak penelitiuu ymg hssi lnya
d ~ aI.at:gsrslg
l
di te1~.4a.l
ddoian y e~:ln&;~hl dm pengembangan tecr;i d m praktek
kependidikan
ramjadi pemhd:as utm:a dnlari~stwtinza penslitintl. Seca-akhrlsus I\=r!i nimnyarnpaikm
t?~j~lla
h - i l l krlsda DireMur Pm~bia-a1
P e ~ ~ e l i i Jsl
i a ~Palgabdial k+padaMas-,
DI~IrtorniJerid.;r;I P>nciidikim T~IIQ*..ialg t e l n l ~herkennn nle1:rnbet.i bmlrutn pendmaan
!l+j peneli tix! ixi. Km~ig a k i : ~tiuly ;I dedikasi dm ke~
jsanla ymg terjdin selana jni,
yenel i tim ini t id;& akarl d q a t diselesaikal sebq.aitiizla p ~ dit~arapkm,
g
kcrjasa~iay;n~g
baik ini dibmliykon dim 11~cnjdiIebib bnjk 1q.i di u m n y q g nkarl dzimg.
._ ..
, . .
1
I..
.
, 6-
ri~p~:lF::k:~:lntrol
F e n g a r i ~ b 1i a n z a r i ~ p e l d i l ak:~-~C::an
d e n g t n r i ~ e r i ~ p e r l - iiakt a n
dal-i
C::elcln'~pcll.::. t : : : a r e l i a t i y a jetii:;
purpo.s i c/e
82 :) :
sample,
si fat-sifat
rii
~
1 j. I.::i
:1
tertentc!,
ir
I.
.-I:
i 1- i
5,3ril a
adalah
didasauC::an a t a s
. . . ".
tr:edua
,
5 a ril a
y a 1. t
kelc
P: e rll a r
, j e n i s C::elarillti 1aC::i-laC::i d a n p e r
I
I:: e I.
ri~aF::sudtiya
.. . perili l i t . l a t ~r,;ubl,/ek:
II
s a r i ~ p l ey a n g d i p a C : : a i
#:::I
C::
~:firii~)
g u r ~ . tSD,,
d a 1-1 sa f i a~ a t au
rile n d e k:
f,
i
,sari1C:
I
.
b:e.san~aati
aclalati
19'34;
:'r
I-(
1'3
U t i t u I-:
I.::epada
3
di5iapP:ati
n.1
er i p
~ a r a 1c- 1 I:: a ti
seI.::si
F:i t i n - i a t i
il i b u t u ti 1::a ti
y ati q
tes
m a h a s i . s w a d i b e r i l . : : a n prc4C) buaI.:: 5c1al.
sebatiyal.::
0b.jek-t i f t es.
I.: e 1 1x1ril p# : I I.::
dan
yatig
telal.7
s e r i ~ ~ - ~ a t i y berbeti.I;uI.::
a
Sclal p r i .ties ri~eri~aL:air ~ i a t e ir m e d i a p e t i g a . j a r a t i .
n ~ a t e r i d a t i s o a l d a p a ' t d i l i h a t p a d a k i si-C::isi
pada lampi.ran
rim I.: a
soal
zclal p r e tes d a p a t d i l i h a t p a d a l a r i ~ p i r -
1 clan
a n 2.
S e b e l urn s o a l . p r e t e s digutiaC::ati t e r l c-bi t7 d a h u l u
I.::an
~ ~ . j i c l : l b aC::epada r i ~ . s . h a s i s w a y a n g bul.::at?
p ~ z ~ p u l a z ip e t i e l i -
y a i t u r i ~ a h a c ; i s w a F'GSD IJPF' I V c-eC::r;i 0 3
tian,
. d i ada--
3
pada tanggal
S e p t en.lber 1'3'37.
S I : : I ~ -u j i
sat^^ s e t i a p
1:1:1ba c_;c~al d i p e r o l . e h d e t i g a t i car;)
s~:lal
y a n g d i . j a w a b b.2-tiar
s o a l y a n g d i j a w a b =a].a h .
dan d i b e r i
r i ~ e r i ~ b e r i sk:~:lr
sC::t:lr
ti1111 (:(I:)
Har-i 1 u j i cobs t e ~ k::::emudi
.
.an d i 1~ E : L I - -
C::ari a n a l i s i 5 a g a r m e t i d a p a t s c ~ a l y a t i g bai C::.
a.
Anali.;i.s
h a s i I.
u . j i c~::lba p r e
1:) M e ~ ~ eu!-::all
nt
daya beda sclai
te51;.
.
UntuC:: ri~e-tietitul.::an t a r a f c l a y a bec:la r;l::lal
lati1;1kat7-lat7gk:at7
y a t i g d i 1 al.:uL::an a d a l a h :
a1 Ile~..)
yusun
1e m b a r a n
n ~ e r i ~ p e r o l e ksl:l:lre
i
b:) M c b a g i
sarila
Jawalxati
tertin!;igi
rliatiasi 5i;wa
banyak
sehit7gga
ada
d ~ . ~ al : l r i p l :
t:) a w a 1.7
.
!i .> t
i
.?
p ;:.
31
ipb:) yang
yang
yaitt
cl i 5 e b u a
Mct.~gtiitunq j u r i ~ l a tp
~ e s + u t a C::elori~p~:~C:
a t a s (:pa5
: e l : r i ~ p : : t:)awaI?
yatig
s a r i ~ p a i yatig t e ' r e n i j a h .
.;errlc.[a p e s e r t a cc.ji a n a k a 5 d u a b a l h a g i a n
I:: e 1. ICI fit p ~ 1 1 : : a t a s d a rl 1:: e 1. 1 1 fil p ):::I:1.
)0:
u.juan
rnetijawati
r:lan
t:)ct~tl c.\~I~LII::
K e t ei- angati :
: i n d e l : : d a y a beda
d
p a : J c r r f ~at1
l
p e s e l - t a L:el l:~ri~pclC:: atas meti.jawab b e n a r
pb
.
.
: JLIM~
at7 p e s e r t a I.::elorc~pcll-::bawah men . j a w a b b e t i a r
t a : J u r i ~ l a t ip e s e l - t