PERANAN TERNAK KERBAU DALAM USAHA TANI DAN KONTRIBUSINYA TERHADAP PENDAPATAN PETANI DI KABUPATEN SAWAHLUNTO/SIJUNJUNG.

PERANAN TERNAX KERBAU DALAM USAIIATANI DAN

KONIRIBUSINYA TER.HADAP PENDAIATA.I! PETANI
DI KABUPATEN SAWAHLI'NTO/SUIJNJI'NC

APRIL MUHAMMAD

PROGRAM PASCASARJANA

UNIITRSITAS ANDAT-AS
2007

TI:RA\1N TNRNr\K KI.]IIB(T D,\I,A\I IISAIIAI \\I DAN
x()Nl lllllt sli\\''\ TnR \D.\t tItNt)]\f ,\ t AN pL la\I
Dt K,\l]l;P{TUN \,t\\'\HLt \to/st.tt N.Jl \(;
Olth
Aprit

\ruhrm

d


(Diharrrl binbibinsnn : RusjdiSrhdin.ZAlin,Ul,drn.\vtiAljustrr)

t{t\(;Krs,\N
I,..clirjan dilikukan di Klbuprlen Sr\qhjd !,rSiunlur! tut!,nr 2 Lrular
nnrLri dx.i hulrn Arril smp.i d.rsrn hnii:007 I.kr\ llnctilian bc.rdr ,lj
k.ca'nxlro lV Na!!i.Ktrpi$d K.hT'r uhnad sijunilng
Tu Dxtr Fncli1i.. ini xJid urruk dlnlorrhlt : (l ) p.i nn r.njxk t.rb,u
Ullnr uahahni. (2) l.ntrihusilernr[ k.rllu ]xr! dilcLtbntu soruj scmi nrcnlrJ.
r€rhr(l.D t. dxll[ [c orr!a pct.n] dxlxnr u!rhrhnj
r:J,
' 1 r'i ii
bcr.l.sa.lu :rnrF ] g dianibi utrLL nr\.kili prptrlNi. l'.da l.n.tnjr in
ti.g nrsnjrJr an!8ora p.prldi rdrlah schtrrh t{trmah trflla Peknj (tt'l) yd!
nrcDnlihrrdkcrba denga0sisrc.rtd.rc ih .inscdrji.r.nsjl:
Pcnli'nbilan smrocl stcrra ir.ndar, 0,!rr vn!r) Adr I l.hop yxng
diLrkokrn lailu i tcnlma tcnlrinbilan :$rl]cl tccrtrrdln. keili Dr.nqxmbjl
irmlrel ni!ari d.D l.(is, nr.n!!inbil sxdircl runxI r.nlgx r.rrni{t{ll,), I)]J]
hhit prr(a ri lrn lcdua d hknk.l lo.grf DrernLr fu,posirc.xd{ n }an!
di .dik.r rnr.rir r.rpilillr). lc.rourJn dor i.!a.i srhrlai rdDrcl. J rsa.k.i

(cp.Jx itrmlah RTP lremeliharx kcftx! \ccari s.mi inrnsil drn njcmii[j ]tfr
t.rbuyik lumlah kccam.lan lans dij.dlkaD sanitll dilcrapk!. dcnlaf quoh
*brntrk l0 r'! dariRIP pada nxsiog ir.si'rs nagrri PergMrbiLrn sapcl liumxh
]!n!ga lctni (RPI) dillltrkrn lcDlaD D.r a rlrk sedcrh,na lt nt)t. hnbn

lcogu'npllm daa merqunikar tk.ik \aq.mcaft dcnlrn ncDga! paJl
kucsi.ner nrcliruri : (11 sosiodctrr)sali nel.o. (:) runan tcrnd tcfixu 6)
p.odafarrn us.h.taDl l rrrnli lt.bru ldmrao I)Jtii. Llrer. tronjLutru,x {j.0

r:rhrlrDi

ikxrl

Pcdgoluhxtr

d!r, unluk sonodrmolmi sc.xrr JcJk. ptjt

ne.dxluhtr licrsi[ d\ab]rrri lrh nne b.rdrsarkr |EtrftnMd drr D.uctMrxi
tiap .nblnu LnhrLani sel.ma srtu rxhon. \'da4tn t.nl.ihtrst r.ajxtr te.hnu
di[]nng be'irsrrkar prosc asr. Jfi mr i"lr D. drlrJr,f bdsi[ drn hasi


I

ll.sil pcrchian ruuniukkubrhs! I
Jfusi r.tarlrtcnJxrulrntcnrak[crhxuyrn!{]ln.l hx.alcuntflnt nr.nsrr
rirf lrlurr& pclini ldlLah R| 9638.9011 p.r rd'un_ bjh dijhar nh rrt.
l].Dstrisitxo pcr .tor l.'rt tefiru 3d.l.h Rp.15i:t 500 Dcr lnhun
Kondlsi nxiodc.r.xn l]cbnir|tlcn'l di lnbuFLer Sa\al,tunlt] sjiLu ur-(
!n,LDn)r drhn lsilrniduliilrrirtrRl9i,bcnrrnrr brr.t5 6t.h.Dva691

)rig bctuNrJl r[\6] lrhrn.|.trlxn hngLd pcrdiditrn yir!r. drh t7il1n
sl)) nrlr ne,.rh uli rl rdrh r Lr.rLrD. .li r/o rr rxrx i {!.LJ t. ur,!x

L,,1.,

( t.. ,t

,

P...mn tnrxk k.rbatr rane dip.lihx.r \.crrx scmt rnldnsit.dxnlr unrtrL

rnnrrmu (.rr!r l.'j{ p.di usxLrrirtri. rnobit. rniak scJaD! bct.r I irxh
ke.hro dinr.nfi.tkan untuk hcncrimr opxixD dai terrni!rn! DNnburut rn
lcngd up.I.!a lit z5 000 srd 10.000 Ba trri ti4 ekor. dltu.tin! nu p.r,
Fnlhasil ptrnul kan&ne untr'( saharali scdx
'afle,tuk(rrbuuschagai
pcns[asil
susL !!ng t*aD d jadikan ddih
Usxlutani yanaDllintdonrinanbilrJiliharda.ip. atrlanbersilrdyx!drtih

Nalfuni 1lnJnar kirct. tc .l kc.b&. loanF. padi.laraD[n h.djluLt{M
din usaha ikan ltrtu{ara F.d{rlrn bcrsih ridr ncr.ni rlxl.n usahalani
rrnxnr.n kft.r ldafub ltt ll610.00l Jtr rdhuo. t1so1droi rcmak tc au
rdaiah I{t 9$6400iJ I)3r {$un. rdrfran pd.San Rp 5.81j7t0 Fn.hu.
rannhxn hodiluLlotu Rt 6]6.150 p.r rxhun dln usaha ikm ltf 6:j.710 t.r

! K.otib sirenuklcrbirIxtr!di!.1iharasccaft s.ni io{eiJitterhidottcn!a
|rJrar bersih s.liro ri.uni aiah l5 7l % siln dilihat bodasarkln jlnn.h
dbrra us.hxr. iJri[ unh'k dur cab.n! lsxhriafi 41.73 %. rigr cibar!
,sxh.rani .10.11 %. cnrFl crhang lsahihi 1896 % scnr lima us.hartrrj
llLrdxsx.k!n hrsll 0eneLiriar daF.r disinrpulk.f brh\vr Lehadiran r.m*

lerbru drlm u{hatani d.D.( m.nib.rikrn njlai taDbrh yrns tnrlBj t.rhldaD

-,J'

1.u,,l"l,','l

1..{'.'

memberihrn sumhangd rcnrgr kcrir unh{ mcngollh lahln.

,r.;

kolotuh)! \cbrA.i

pupul 1anrd1an. dr hmbr| Fdani.f datd dimnnltnkan o1.|
s.basiin:LkrnrnrjanrirnEunvadiolal'menididdih.

rnut

kertrau


I.

Pltl,lD,\ltlrLIl

\

'lemlk ke.trru scs!ngsuhnlx 1c,h lrnri djprhhan

ti

tnd.D.sj. dro let$

dimulaisciak k.Jrr,ogao ncnck m.y.nabijrgs.lndofesta abuan i.trur
rros tal0.

J

Lrdoncsi!


dri

rrn!

sebahag an

rcn

scklor penaniad. peranan

lchak

b.s!r Ffdudnknla ringgrt dj lcdcsx& dan hidDl,
korbau

kerbau umunnya ditetiban

ridj|dh
s.c.B


dapat dinisahhaD

!dhio.!t

di pcdestun_ rujuin

lrama pclihatu,Dr)ra adahn scbasai s nibd renagr untuk Jncogotah sawjh
araupun

p€nr k pcd.ri ltmak kobaujurr NDgh,sit

dagiJrg

yanr cu[ur

bcsar

nrenrbcriku sumbanlan baei pcningkltan pcngadun rertjadxp kebutuhan proreil

he\ari dalanr ncgcri lang lrcrupaUn DcDelrxjt dagin! n.nror du s.lcah s.pi

Fkni lebihkurang 97I nbu torttahu { Dicrien t,eremrkan. :00,1)
DiSunrar.n RMr

pada unudrnva !an-!

rusx (kerbau lumrur) uDrrk

tuiur

diFtih.ra frerupakanlcnis [erbaL

oroltisuna xeneni Lrnruk rabunsan. renlhasil

dasitre susu, kulii.1.naga kerja. p.nshasit puDut

db

atar

l,u\Dnasj. potutlsi


lcm*

kerbau di sumliera Bd?r p.da hhun t005 sebrnyal122 692 ekor.

benda

!i

(ls 4 %)

klbupalcn Saqahlunlol Sijunjune Dcrran dcnikian daernh inj dapal

dikxtxkrn s.ba8ai sc

rd

remat

ke .u di


Sumalc.J

llqll

. tDinrs p.remrkr

PmniNi Su'ndcra Jllral. 2005)
sistu'n penieliharaar temdk kcrbau di kabuFtcn sx*?htunlo,rsijunjtrns
dilakukan sc.a$ ek{ensifdm seni inlcr5i1l Pcm.tihrrun n.ard ekjensitj,.nu

pctcnxk m.lcpasku pultrhh elorkerbxLnlrdi padturgldnghraspadx siane

lEi.

dan pada

m.lain

rx.

lcnak ks.blu djlun]rdt(an

padx suaru

lcfrp,r

di

basah lohon indans dan dibed pag$ sctettin!0ya biasa dnehul k.ndrn!
rerbuk!. Pcmclinaraan slpeni nrt hanrx dit0klkaD l]!da kepcnitjtan kc.btu

junrlahnya puluhan

ekoL

l)cnean dcDikian rcmak t$bao nrnsih jcndapar

pcnsawlsan dua kali seha.i yairu prEi dan soro hari.
mcnd.pat rcrawaran

nala p.nilik

nmu. sedikil

lari p.nriliknya. Bila nusin bedanm

kerbau

alm

padi di sawah tibx

ai.

Pcnclihrran lcin.[ lfhau secara scfri iotensit
ditelihara dcngan clra diecmbalakan

a!

adatdh

lenat

(erhau

diika&an di laha. koson!. di ninlair

sa\zh. malam h.ri dirElilam dcl.m kandane dan rclah

thu\6.

sckutl

ncoeenrbalakan rdnrRhr_va sehinsra k.rbru ridak

nrdnakan tanamaD Fadi orilikpclani

pcfrelihaman sccar.

r,n!

meDrtallrkrn

lcmak ksrLra0 dibcn nr.katrm ldmbahd da. pda

firlanr lari dibcn mdkaDan hijaum berupa rurtur yana disjbnkan Fada sing

nd, jmlah

herbou ymc

dipelilum

tjli$lnlam I shpai .j cto./Dellni .

Temak kerbu mempunyai borbasai tunesi basi pcraii

rpe.ti

pupukoredik, rrmhahar pcnd.naran.lenae. kerj! scna hburgan p!d.

ratlal reonan teflrat scldsri
rrnsa pct i. iamun

sumbs.

pcndjr

rabunr{n smgxlmenod.l djlanr kehiduDb rumalr

demikian-

rcnd

k€.bau

mofunyai artj y&g

srrateeis bagi

Fneenbanaan ekononi nixsyarakar Olch s.hab nu daLan upaF mcnjoslialkan

prtokononid rallal khusu ya
k*haudi Lctapk.n

scbaeai salih

!.rui di kabu@Gi

Sa*,anturro /Sirudn.g

erukomudii unqrutar didacBtr ini

V. (ESIN{PIJLAN

lJodlsarkaD

l.

tElil pencliian d.n

DANS RAN

oembahasxo dapal djrarik

lcsijnputh

Kondki sosnrde'noerati pelani/pcrenak di didaera[ klbupalcn Sawa|turto/
Sijuniune trmumnya daLah ust! produklit densan tirskat pcndidikan ylns

rendah(30% SD).

leluaqas

2.

6

m.l,

nencatDrjan utanajdatan benturi, ml!-mlajunnah

orarg lrer keluare4 dlnsudah berpongalamb beternak seiama

Pcmnan rcma( kcrbatr latam usanabni di t,bup.len Sa*ahtunro/Siiu.june

,drlah r.ruk

Drembanru lenaax kcrja dan l.bunsan ketuarg..

somb- pupuk

kaMang dan pe.gh:sil ansusu sebaeai bahar daslr pcnbualar dadih.

l.

(chrdnan tcnak kerbau dalanr usatEani

dapar Dernherilnar

nihr

ramhn

lang linegi rerhadap p.oduksj na!run linbah ns.n.kni ranaman,

Ernar dapa{ hcnberitd

sunrbansan lenasa

karena

unluk menrolrn tan.n.

kor.mmya seb4ai pupurt ranana. dan hnban lEndi,n dapar drmanfaaden
olch remak sebag.i rnakrnamya.

,1. Korlibusi rcha* kerbar

ran! djpclihrra

secara semi inleNit. rcrhadaF

o.ndapalm heBih usa][hnj sansar sisniEkm dan lcbih tinsei dibudingkln
cabans us.hatari lanaman

pmgb. lonitutlura d.n usah.hni

tenjkkerbiumemiliki Frspek

cn Ll\...d1'L'..'

y

-q

ike

send

baik untuk dikcnbansktr tj.ena kcrbau

o r ''pie1\1w 1tJ.4\Ijn,,e

di\illea. A l9lt2 lln! Us$rrani fonerbil.Alumril lrnlvesnr PJdjaijrrr.

g$.8.M

1989 Mc.rclilum Kr.bru 1'at!s!n

Ka

siLLSYogyakd!

Al.radila-la D 1176. MenreLani Dxsar Pcrmasalahan Pelenakan D.lam
I4cmb rgun Hdi Lsok Diro Rcscaoh dan Aliljdi i_!kuh.s PelernakaD
tJnive^ihs Pedjadjaran. Bandoig

AT

Mosher

l99l

Menggerakkan dar MembanAun

Pcrhian PT.JasacuDa.

Balai Penelilim Teknoloei Penani3n. 1996. Perhitunsln TerhadapTcnaga Temlk
Yang Datar DisufrbMgkan D,l r Pcngolahan Tanah l,ctunian di Sunrller

BappedadaD BPS. Propinsi Sumalen

Bappcd a Kabupalcn

laral.:005

S,Nahlunlo/siiunjuns

/sijhjung Dalm ,\nsra Muam

d

Suharera Bamt

Ddrm

RrrS 2005. Kabupdrcn

ngka

srwlhlu

o

Bappeda Klbupaletr Sawahlunlo SijuniuDgdor tsPS 2006 Ksbupatcn Sxlvahlunr.

/Saunjuns Dalam An8ka. Muarc.
Dahto,1998. kiran OremikDalmTanah Adalah Straru
Pcnanian. Faktrlls Pcnaiim lPB. Bogor

Falbr PenlngDatim

Dirjend Pelemakan. 1986 Usaha Peternale. Perenc&un Usaha Analisa dtu
Peneelola Direktoml Dina Usala l,clani PctemaL dln Penselola Hasil
Pctedald. Deparrenen Peneie. Jrl.na

'n0r.. r'.,d4 b lirrpl'rtr
Kecil Lahln ScDpit Laporan Pelaksanaan Scmind Pdlemrldn Manlaat
L.IanScnpit Untuk Mcdnekalkn frcd ksiPct makan Faku ltas Petcmlkan Unncrsilas Bralilara. Malan!

G.rak

htrraunJn s!nir. Btur trdnr,ibiiir
Pedeslnn. Depurrenren Perlanian. Dne korat Jendcal P etrn ak an, Jakda
20n4

Pcn

Dinas Petemakan Potinsi Sumatc.r Bardt 2004 Siaistik
Suinarem Bara1, Padds.

Petcdakri Prupinri