PERANAN TERNAK KERBAU DALAM USAHA TANI DAN KONTRIBUSINYA TERHADAP PENDAPATAN PETANI DI KABUPATEN SAWAHLUNTO/SIJUNJUNG.
PERANAN TERNAX KERBAU DALAM USAIIATANI DAN
KONIRIBUSINYA TER.HADAP PENDAIATA.I! PETANI
DI KABUPATEN SAWAHLI'NTO/SUIJNJI'NC
APRIL MUHAMMAD
PROGRAM PASCASARJANA
UNIITRSITAS ANDAT-AS
2007
TI:RA\1N TNRNr\K KI.]IIB(T D,\I,A\I IISAIIAI \\I DAN
x()Nl lllllt sli\\''\ TnR \D.\t tItNt)]\f ,\ t AN pL la\I
Dt K,\l]l;P{TUN \,t\\'\HLt \to/st.tt N.Jl \(;
Olth
Aprit
\ruhrm
d
(Diharrrl binbibinsnn : RusjdiSrhdin.ZAlin,Ul,drn.\vtiAljustrr)
t{t\(;Krs,\N
I,..clirjan dilikukan di Klbuprlen Sr\qhjd !,rSiunlur! tut!,nr 2 Lrular
nnrLri dx.i hulrn Arril smp.i d.rsrn hnii:007 I.kr\ llnctilian bc.rdr ,lj
k.ca'nxlro lV Na!!i.Ktrpi$d K.hT'r uhnad sijunilng
Tu Dxtr Fncli1i.. ini xJid urruk dlnlorrhlt : (l ) p.i nn r.njxk t.rb,u
Ullnr uahahni. (2) l.ntrihusilernr[ k.rllu ]xr! dilcLtbntu soruj scmi nrcnlrJ.
r€rhr(l.D t. dxll[ [c orr!a pct.n] dxlxnr u!rhrhnj
r:J,
' 1 r'i ii
bcr.l.sa.lu :rnrF ] g dianibi utrLL nr\.kili prptrlNi. l'.da l.n.tnjr in
ti.g nrsnjrJr an!8ora p.prldi rdrlah schtrrh t{trmah trflla Peknj (tt'l) yd!
nrcDnlihrrdkcrba denga0sisrc.rtd.rc ih .inscdrji.r.nsjl:
Pcnli'nbilan smrocl stcrra ir.ndar, 0,!rr vn!r) Adr I l.hop yxng
diLrkokrn lailu i tcnlma tcnlrinbilan :$rl]cl tccrtrrdln. keili Dr.nqxmbjl
irmlrel ni!ari d.D l.(is, nr.n!!inbil sxdircl runxI r.nlgx r.rrni{t{ll,), I)]J]
hhit prr(a ri lrn lcdua d hknk.l lo.grf DrernLr fu,posirc.xd{ n }an!
di .dik.r rnr.rir r.rpilillr). lc.rourJn dor i.!a.i srhrlai rdDrcl. J rsa.k.i
(cp.Jx itrmlah RTP lremeliharx kcftx! \ccari s.mi inrnsil drn njcmii[j ]tfr
t.rbuyik lumlah kccam.lan lans dij.dlkaD sanitll dilcrapk!. dcnlaf quoh
*brntrk l0 r'! dariRIP pada nxsiog ir.si'rs nagrri PergMrbiLrn sapcl liumxh
]!n!ga lctni (RPI) dillltrkrn lcDlaD D.r a rlrk sedcrh,na lt nt)t. hnbn
lcogu'npllm daa merqunikar tk.ik \aq.mcaft dcnlrn ncDga! paJl
kucsi.ner nrcliruri : (11 sosiodctrr)sali nel.o. (:) runan tcrnd tcfixu 6)
p.odafarrn us.h.taDl l rrrnli lt.bru ldmrao I)Jtii. Llrer. tronjLutru,x {j.0
r:rhrlrDi
ikxrl
Pcdgoluhxtr
d!r, unluk sonodrmolmi sc.xrr JcJk. ptjt
ne.dxluhtr licrsi[ d\ab]rrri lrh nne b.rdrsarkr |EtrftnMd drr D.uctMrxi
tiap .nblnu LnhrLani sel.ma srtu rxhon. \'da4tn t.nl.ihtrst r.ajxtr te.hnu
di[]nng be'irsrrkar prosc asr. Jfi mr i"lr D. drlrJr,f bdsi[ drn hasi
I
ll.sil pcrchian ruuniukkubrhs! I
Jfusi r.tarlrtcnJxrulrntcnrak[crhxuyrn!{]ln.l hx.alcuntflnt nr.nsrr
rirf lrlurr& pclini ldlLah R| 9638.9011 p.r rd'un_ bjh dijhar nh rrt.
l].Dstrisitxo pcr .tor l.'rt tefiru 3d.l.h Rp.15i:t 500 Dcr lnhun
Kondlsi nxiodc.r.xn l]cbnir|tlcn'l di lnbuFLer Sa\al,tunlt] sjiLu ur-(
!n,LDn)r drhn lsilrniduliilrrirtrRl9i,bcnrrnrr brr.t5 6t.h.Dva691
)rig bctuNrJl r[\6] lrhrn.|.trlxn hngLd pcrdiditrn yir!r. drh t7il1n
sl)) nrlr ne,.rh uli rl rdrh r Lr.rLrD. .li r/o rr rxrx i {!.LJ t. ur,!x
L,,1.,
( t.. ,t
,
P...mn tnrxk k.rbatr rane dip.lihx.r \.crrx scmt rnldnsit.dxnlr unrtrL
rnnrrmu (.rr!r l.'j{ p.di usxLrrirtri. rnobit. rniak scJaD! bct.r I irxh
ke.hro dinr.nfi.tkan untuk hcncrimr opxixD dai terrni!rn! DNnburut rn
lcngd up.I.!a lit z5 000 srd 10.000 Ba trri ti4 ekor. dltu.tin! nu p.r,
Fnlhasil ptrnul kan&ne untr'( saharali scdx
'afle,tuk(rrbuuschagai
pcns[asil
susL !!ng t*aD d jadikan ddih
Usxlutani yanaDllintdonrinanbilrJiliharda.ip. atrlanbersilrdyx!drtih
Nalfuni 1lnJnar kirct. tc .l kc.b&. loanF. padi.laraD[n h.djluLt{M
din usaha ikan ltrtu{ara F.d{rlrn bcrsih ridr ncr.ni rlxl.n usahalani
rrnxnr.n kft.r ldafub ltt ll610.00l Jtr rdhuo. t1so1droi rcmak tc au
rdaiah I{t 9$6400iJ I)3r {$un. rdrfran pd.San Rp 5.81j7t0 Fn.hu.
rannhxn hodiluLlotu Rt 6]6.150 p.r rxhun dln usaha ikm ltf 6:j.710 t.r
! K.otib sirenuklcrbirIxtr!di!.1iharasccaft s.ni io{eiJitterhidottcn!a
|rJrar bersih s.liro ri.uni aiah l5 7l % siln dilihat bodasarkln jlnn.h
dbrra us.hxr. iJri[ unh'k dur cab.n! lsxhriafi 41.73 %. rigr cibar!
,sxh.rani .10.11 %. cnrFl crhang lsahihi 1896 % scnr lima us.hartrrj
llLrdxsx.k!n hrsll 0eneLiriar daF.r disinrpulk.f brh\vr Lehadiran r.m*
lerbru drlm u{hatani d.D.( m.nib.rikrn njlai taDbrh yrns tnrlBj t.rhldaD
-,J'
1.u,,l"l,','l
1..{'.'
memberihrn sumhangd rcnrgr kcrir unh{ mcngollh lahln.
,r.;
kolotuh)! \cbrA.i
pupul 1anrd1an. dr hmbr| Fdani.f datd dimnnltnkan o1.|
s.basiin:LkrnrnrjanrirnEunvadiolal'menididdih.
rnut
kertrau
I.
Pltl,lD,\ltlrLIl
\
'lemlk ke.trru scs!ngsuhnlx 1c,h lrnri djprhhan
ti
tnd.D.sj. dro let$
dimulaisciak k.Jrr,ogao ncnck m.y.nabijrgs.lndofesta abuan i.trur
rros tal0.
J
Lrdoncsi!
dri
rrn!
sebahag an
rcn
scklor penaniad. peranan
lchak
b.s!r Ffdudnknla ringgrt dj lcdcsx& dan hidDl,
korbau
kerbau umunnya ditetiban
ridj|dh
s.c.B
dapat dinisahhaD
!dhio.!t
di pcdestun_ rujuin
lrama pclihatu,Dr)ra adahn scbasai s nibd renagr untuk Jncogotah sawjh
araupun
p€nr k pcd.ri ltmak kobaujurr NDgh,sit
dagiJrg
yanr cu[ur
bcsar
nrenrbcriku sumbanlan baei pcningkltan pcngadun rertjadxp kebutuhan proreil
he\ari dalanr ncgcri lang lrcrupaUn DcDelrxjt dagin! n.nror du s.lcah s.pi
Fkni lebihkurang 97I nbu torttahu { Dicrien t,eremrkan. :00,1)
DiSunrar.n RMr
pada unudrnva !an-!
rusx (kerbau lumrur) uDrrk
tuiur
diFtih.ra frerupakanlcnis [erbaL
oroltisuna xeneni Lrnruk rabunsan. renlhasil
dasitre susu, kulii.1.naga kerja. p.nshasit puDut
db
atar
l,u\Dnasj. potutlsi
lcm*
kerbau di sumliera Bd?r p.da hhun t005 sebrnyal122 692 ekor.
benda
!i
(ls 4 %)
klbupalcn Saqahlunlol Sijunjune Dcrran dcnikian daernh inj dapal
dikxtxkrn s.ba8ai sc
rd
remat
ke .u di
Sumalc.J
llqll
. tDinrs p.remrkr
PmniNi Su'ndcra Jllral. 2005)
sistu'n penieliharaar temdk kcrbau di kabuFtcn sx*?htunlo,rsijunjtrns
dilakukan sc.a$ ek{ensifdm seni inlcr5i1l Pcm.tihrrun n.ard ekjensitj,.nu
pctcnxk m.lcpasku pultrhh elorkerbxLnlrdi padturgldnghraspadx siane
lEi.
dan pada
m.lain
rx.
lcnak ks.blu djlun]rdt(an
padx suaru
lcfrp,r
di
basah lohon indans dan dibed pag$ sctettin!0ya biasa dnehul k.ndrn!
rerbuk!. Pcmclinaraan slpeni nrt hanrx dit0klkaD l]!da kepcnitjtan kc.btu
junrlahnya puluhan
ekoL
l)cnean dcDikian rcmak t$bao nrnsih jcndapar
pcnsawlsan dua kali seha.i yairu prEi dan soro hari.
mcnd.pat rcrawaran
nala p.nilik
nmu. sedikil
lari p.nriliknya. Bila nusin bedanm
kerbau
alm
padi di sawah tibx
ai.
Pcnclihrran lcin.[ lfhau secara scfri iotensit
ditelihara dcngan clra diecmbalakan
a!
adatdh
lenat
(erhau
diika&an di laha. koson!. di ninlair
sa\zh. malam h.ri dirElilam dcl.m kandane dan rclah
thu\6.
sckutl
ncoeenrbalakan rdnrRhr_va sehinsra k.rbru ridak
nrdnakan tanamaD Fadi orilikpclani
pcfrelihaman sccar.
r,n!
meDrtallrkrn
lcmak ksrLra0 dibcn nr.katrm ldmbahd da. pda
firlanr lari dibcn mdkaDan hijaum berupa rurtur yana disjbnkan Fada sing
nd, jmlah
herbou ymc
dipelilum
tjli$lnlam I shpai .j cto./Dellni .
Temak kerbu mempunyai borbasai tunesi basi pcraii
rpe.ti
pupukoredik, rrmhahar pcnd.naran.lenae. kerj! scna hburgan p!d.
ratlal reonan teflrat scldsri
rrnsa pct i. iamun
sumbs.
pcndjr
rabunr{n smgxlmenod.l djlanr kehiduDb rumalr
demikian-
rcnd
k€.bau
mofunyai artj y&g
srrateeis bagi
Fneenbanaan ekononi nixsyarakar Olch s.hab nu daLan upaF mcnjoslialkan
prtokononid rallal khusu ya
k*haudi Lctapk.n
scbaeai salih
!.rui di kabu@Gi
Sa*,anturro /Sirudn.g
erukomudii unqrutar didacBtr ini
V. (ESIN{PIJLAN
lJodlsarkaD
l.
tElil pencliian d.n
DANS RAN
oembahasxo dapal djrarik
lcsijnputh
Kondki sosnrde'noerati pelani/pcrenak di didaera[ klbupalcn Sawa|turto/
Sijuniune trmumnya daLah ust! produklit densan tirskat pcndidikan ylns
rendah(30% SD).
leluaqas
2.
6
m.l,
nencatDrjan utanajdatan benturi, ml!-mlajunnah
orarg lrer keluare4 dlnsudah berpongalamb beternak seiama
Pcmnan rcma( kcrbatr latam usanabni di t,bup.len Sa*ahtunro/Siiu.june
,drlah r.ruk
Drembanru lenaax kcrja dan l.bunsan ketuarg..
somb- pupuk
kaMang dan pe.gh:sil ansusu sebaeai bahar daslr pcnbualar dadih.
l.
(chrdnan tcnak kerbau dalanr usatEani
dapar Dernherilnar
nihr
ramhn
lang linegi rerhadap p.oduksj na!run linbah ns.n.kni ranaman,
Ernar dapa{ hcnberitd
sunrbansan lenasa
karena
unluk menrolrn tan.n.
kor.mmya seb4ai pupurt ranana. dan hnban lEndi,n dapar drmanfaaden
olch remak sebag.i rnakrnamya.
,1. Korlibusi rcha* kerbar
ran! djpclihrra
secara semi inleNit. rcrhadaF
o.ndapalm heBih usa][hnj sansar sisniEkm dan lcbih tinsei dibudingkln
cabans us.hatari lanaman
pmgb. lonitutlura d.n usah.hni
tenjkkerbiumemiliki Frspek
cn Ll\...d1'L'..'
y
-q
ike
send
baik untuk dikcnbansktr tj.ena kcrbau
o r ''pie1\1w 1tJ.4\Ijn,,e
di\illea. A l9lt2 lln! Us$rrani fonerbil.Alumril lrnlvesnr PJdjaijrrr.
g$.8.M
1989 Mc.rclilum Kr.bru 1'at!s!n
Ka
siLLSYogyakd!
Al.radila-la D 1176. MenreLani Dxsar Pcrmasalahan Pelenakan D.lam
I4cmb rgun Hdi Lsok Diro Rcscaoh dan Aliljdi i_!kuh.s PelernakaD
tJnive^ihs Pedjadjaran. Bandoig
AT
Mosher
l99l
Menggerakkan dar MembanAun
Pcrhian PT.JasacuDa.
Balai Penelilim Teknoloei Penani3n. 1996. Perhitunsln TerhadapTcnaga Temlk
Yang Datar DisufrbMgkan D,l r Pcngolahan Tanah l,ctunian di Sunrller
BappedadaD BPS. Propinsi Sumalen
Bappcd a Kabupalcn
laral.:005
S,Nahlunlo/siiunjuns
/sijhjung Dalm ,\nsra Muam
d
Suharera Bamt
Ddrm
RrrS 2005. Kabupdrcn
ngka
srwlhlu
o
Bappeda Klbupaletr Sawahlunlo SijuniuDgdor tsPS 2006 Ksbupatcn Sxlvahlunr.
/Saunjuns Dalam An8ka. Muarc.
Dahto,1998. kiran OremikDalmTanah Adalah Straru
Pcnanian. Faktrlls Pcnaiim lPB. Bogor
Falbr PenlngDatim
Dirjend Pelemakan. 1986 Usaha Peternale. Perenc&un Usaha Analisa dtu
Peneelola Direktoml Dina Usala l,clani PctemaL dln Penselola Hasil
Pctedald. Deparrenen Peneie. Jrl.na
'n0r.. r'.,d4 b lirrpl'rtr
Kecil Lahln ScDpit Laporan Pelaksanaan Scmind Pdlemrldn Manlaat
L.IanScnpit Untuk Mcdnekalkn frcd ksiPct makan Faku ltas Petcmlkan Unncrsilas Bralilara. Malan!
G.rak
htrraunJn s!nir. Btur trdnr,ibiiir
Pedeslnn. Depurrenren Perlanian. Dne korat Jendcal P etrn ak an, Jakda
20n4
Pcn
Dinas Petemakan Potinsi Sumatc.r Bardt 2004 Siaistik
Suinarem Bara1, Padds.
Petcdakri Prupinri
KONIRIBUSINYA TER.HADAP PENDAIATA.I! PETANI
DI KABUPATEN SAWAHLI'NTO/SUIJNJI'NC
APRIL MUHAMMAD
PROGRAM PASCASARJANA
UNIITRSITAS ANDAT-AS
2007
TI:RA\1N TNRNr\K KI.]IIB(T D,\I,A\I IISAIIAI \\I DAN
x()Nl lllllt sli\\''\ TnR \D.\t tItNt)]\f ,\ t AN pL la\I
Dt K,\l]l;P{TUN \,t\\'\HLt \to/st.tt N.Jl \(;
Olth
Aprit
\ruhrm
d
(Diharrrl binbibinsnn : RusjdiSrhdin.ZAlin,Ul,drn.\vtiAljustrr)
t{t\(;Krs,\N
I,..clirjan dilikukan di Klbuprlen Sr\qhjd !,rSiunlur! tut!,nr 2 Lrular
nnrLri dx.i hulrn Arril smp.i d.rsrn hnii:007 I.kr\ llnctilian bc.rdr ,lj
k.ca'nxlro lV Na!!i.Ktrpi$d K.hT'r uhnad sijunilng
Tu Dxtr Fncli1i.. ini xJid urruk dlnlorrhlt : (l ) p.i nn r.njxk t.rb,u
Ullnr uahahni. (2) l.ntrihusilernr[ k.rllu ]xr! dilcLtbntu soruj scmi nrcnlrJ.
r€rhr(l.D t. dxll[ [c orr!a pct.n] dxlxnr u!rhrhnj
r:J,
' 1 r'i ii
bcr.l.sa.lu :rnrF ] g dianibi utrLL nr\.kili prptrlNi. l'.da l.n.tnjr in
ti.g nrsnjrJr an!8ora p.prldi rdrlah schtrrh t{trmah trflla Peknj (tt'l) yd!
nrcDnlihrrdkcrba denga0sisrc.rtd.rc ih .inscdrji.r.nsjl:
Pcnli'nbilan smrocl stcrra ir.ndar, 0,!rr vn!r) Adr I l.hop yxng
diLrkokrn lailu i tcnlma tcnlrinbilan :$rl]cl tccrtrrdln. keili Dr.nqxmbjl
irmlrel ni!ari d.D l.(is, nr.n!!inbil sxdircl runxI r.nlgx r.rrni{t{ll,), I)]J]
hhit prr(a ri lrn lcdua d hknk.l lo.grf DrernLr fu,posirc.xd{ n }an!
di .dik.r rnr.rir r.rpilillr). lc.rourJn dor i.!a.i srhrlai rdDrcl. J rsa.k.i
(cp.Jx itrmlah RTP lremeliharx kcftx! \ccari s.mi inrnsil drn njcmii[j ]tfr
t.rbuyik lumlah kccam.lan lans dij.dlkaD sanitll dilcrapk!. dcnlaf quoh
*brntrk l0 r'! dariRIP pada nxsiog ir.si'rs nagrri PergMrbiLrn sapcl liumxh
]!n!ga lctni (RPI) dillltrkrn lcDlaD D.r a rlrk sedcrh,na lt nt)t. hnbn
lcogu'npllm daa merqunikar tk.ik \aq.mcaft dcnlrn ncDga! paJl
kucsi.ner nrcliruri : (11 sosiodctrr)sali nel.o. (:) runan tcrnd tcfixu 6)
p.odafarrn us.h.taDl l rrrnli lt.bru ldmrao I)Jtii. Llrer. tronjLutru,x {j.0
r:rhrlrDi
ikxrl
Pcdgoluhxtr
d!r, unluk sonodrmolmi sc.xrr JcJk. ptjt
ne.dxluhtr licrsi[ d\ab]rrri lrh nne b.rdrsarkr |EtrftnMd drr D.uctMrxi
tiap .nblnu LnhrLani sel.ma srtu rxhon. \'da4tn t.nl.ihtrst r.ajxtr te.hnu
di[]nng be'irsrrkar prosc asr. Jfi mr i"lr D. drlrJr,f bdsi[ drn hasi
I
ll.sil pcrchian ruuniukkubrhs! I
Jfusi r.tarlrtcnJxrulrntcnrak[crhxuyrn!{]ln.l hx.alcuntflnt nr.nsrr
rirf lrlurr& pclini ldlLah R| 9638.9011 p.r rd'un_ bjh dijhar nh rrt.
l].Dstrisitxo pcr .tor l.'rt tefiru 3d.l.h Rp.15i:t 500 Dcr lnhun
Kondlsi nxiodc.r.xn l]cbnir|tlcn'l di lnbuFLer Sa\al,tunlt] sjiLu ur-(
!n,LDn)r drhn lsilrniduliilrrirtrRl9i,bcnrrnrr brr.t5 6t.h.Dva691
)rig bctuNrJl r[\6] lrhrn.|.trlxn hngLd pcrdiditrn yir!r. drh t7il1n
sl)) nrlr ne,.rh uli rl rdrh r Lr.rLrD. .li r/o rr rxrx i {!.LJ t. ur,!x
L,,1.,
( t.. ,t
,
P...mn tnrxk k.rbatr rane dip.lihx.r \.crrx scmt rnldnsit.dxnlr unrtrL
rnnrrmu (.rr!r l.'j{ p.di usxLrrirtri. rnobit. rniak scJaD! bct.r I irxh
ke.hro dinr.nfi.tkan untuk hcncrimr opxixD dai terrni!rn! DNnburut rn
lcngd up.I.!a lit z5 000 srd 10.000 Ba trri ti4 ekor. dltu.tin! nu p.r,
Fnlhasil ptrnul kan&ne untr'( saharali scdx
'afle,tuk(rrbuuschagai
pcns[asil
susL !!ng t*aD d jadikan ddih
Usxlutani yanaDllintdonrinanbilrJiliharda.ip. atrlanbersilrdyx!drtih
Nalfuni 1lnJnar kirct. tc .l kc.b&. loanF. padi.laraD[n h.djluLt{M
din usaha ikan ltrtu{ara F.d{rlrn bcrsih ridr ncr.ni rlxl.n usahalani
rrnxnr.n kft.r ldafub ltt ll610.00l Jtr rdhuo. t1so1droi rcmak tc au
rdaiah I{t 9$6400iJ I)3r {$un. rdrfran pd.San Rp 5.81j7t0 Fn.hu.
rannhxn hodiluLlotu Rt 6]6.150 p.r rxhun dln usaha ikm ltf 6:j.710 t.r
! K.otib sirenuklcrbirIxtr!di!.1iharasccaft s.ni io{eiJitterhidottcn!a
|rJrar bersih s.liro ri.uni aiah l5 7l % siln dilihat bodasarkln jlnn.h
dbrra us.hxr. iJri[ unh'k dur cab.n! lsxhriafi 41.73 %. rigr cibar!
,sxh.rani .10.11 %. cnrFl crhang lsahihi 1896 % scnr lima us.hartrrj
llLrdxsx.k!n hrsll 0eneLiriar daF.r disinrpulk.f brh\vr Lehadiran r.m*
lerbru drlm u{hatani d.D.( m.nib.rikrn njlai taDbrh yrns tnrlBj t.rhldaD
-,J'
1.u,,l"l,','l
1..{'.'
memberihrn sumhangd rcnrgr kcrir unh{ mcngollh lahln.
,r.;
kolotuh)! \cbrA.i
pupul 1anrd1an. dr hmbr| Fdani.f datd dimnnltnkan o1.|
s.basiin:LkrnrnrjanrirnEunvadiolal'menididdih.
rnut
kertrau
I.
Pltl,lD,\ltlrLIl
\
'lemlk ke.trru scs!ngsuhnlx 1c,h lrnri djprhhan
ti
tnd.D.sj. dro let$
dimulaisciak k.Jrr,ogao ncnck m.y.nabijrgs.lndofesta abuan i.trur
rros tal0.
J
Lrdoncsi!
dri
rrn!
sebahag an
rcn
scklor penaniad. peranan
lchak
b.s!r Ffdudnknla ringgrt dj lcdcsx& dan hidDl,
korbau
kerbau umunnya ditetiban
ridj|dh
s.c.B
dapat dinisahhaD
!dhio.!t
di pcdestun_ rujuin
lrama pclihatu,Dr)ra adahn scbasai s nibd renagr untuk Jncogotah sawjh
araupun
p€nr k pcd.ri ltmak kobaujurr NDgh,sit
dagiJrg
yanr cu[ur
bcsar
nrenrbcriku sumbanlan baei pcningkltan pcngadun rertjadxp kebutuhan proreil
he\ari dalanr ncgcri lang lrcrupaUn DcDelrxjt dagin! n.nror du s.lcah s.pi
Fkni lebihkurang 97I nbu torttahu { Dicrien t,eremrkan. :00,1)
DiSunrar.n RMr
pada unudrnva !an-!
rusx (kerbau lumrur) uDrrk
tuiur
diFtih.ra frerupakanlcnis [erbaL
oroltisuna xeneni Lrnruk rabunsan. renlhasil
dasitre susu, kulii.1.naga kerja. p.nshasit puDut
db
atar
l,u\Dnasj. potutlsi
lcm*
kerbau di sumliera Bd?r p.da hhun t005 sebrnyal122 692 ekor.
benda
!i
(ls 4 %)
klbupalcn Saqahlunlol Sijunjune Dcrran dcnikian daernh inj dapal
dikxtxkrn s.ba8ai sc
rd
remat
ke .u di
Sumalc.J
llqll
. tDinrs p.remrkr
PmniNi Su'ndcra Jllral. 2005)
sistu'n penieliharaar temdk kcrbau di kabuFtcn sx*?htunlo,rsijunjtrns
dilakukan sc.a$ ek{ensifdm seni inlcr5i1l Pcm.tihrrun n.ard ekjensitj,.nu
pctcnxk m.lcpasku pultrhh elorkerbxLnlrdi padturgldnghraspadx siane
lEi.
dan pada
m.lain
rx.
lcnak ks.blu djlun]rdt(an
padx suaru
lcfrp,r
di
basah lohon indans dan dibed pag$ sctettin!0ya biasa dnehul k.ndrn!
rerbuk!. Pcmclinaraan slpeni nrt hanrx dit0klkaD l]!da kepcnitjtan kc.btu
junrlahnya puluhan
ekoL
l)cnean dcDikian rcmak t$bao nrnsih jcndapar
pcnsawlsan dua kali seha.i yairu prEi dan soro hari.
mcnd.pat rcrawaran
nala p.nilik
nmu. sedikil
lari p.nriliknya. Bila nusin bedanm
kerbau
alm
padi di sawah tibx
ai.
Pcnclihrran lcin.[ lfhau secara scfri iotensit
ditelihara dcngan clra diecmbalakan
a!
adatdh
lenat
(erhau
diika&an di laha. koson!. di ninlair
sa\zh. malam h.ri dirElilam dcl.m kandane dan rclah
thu\6.
sckutl
ncoeenrbalakan rdnrRhr_va sehinsra k.rbru ridak
nrdnakan tanamaD Fadi orilikpclani
pcfrelihaman sccar.
r,n!
meDrtallrkrn
lcmak ksrLra0 dibcn nr.katrm ldmbahd da. pda
firlanr lari dibcn mdkaDan hijaum berupa rurtur yana disjbnkan Fada sing
nd, jmlah
herbou ymc
dipelilum
tjli$lnlam I shpai .j cto./Dellni .
Temak kerbu mempunyai borbasai tunesi basi pcraii
rpe.ti
pupukoredik, rrmhahar pcnd.naran.lenae. kerj! scna hburgan p!d.
ratlal reonan teflrat scldsri
rrnsa pct i. iamun
sumbs.
pcndjr
rabunr{n smgxlmenod.l djlanr kehiduDb rumalr
demikian-
rcnd
k€.bau
mofunyai artj y&g
srrateeis bagi
Fneenbanaan ekononi nixsyarakar Olch s.hab nu daLan upaF mcnjoslialkan
prtokononid rallal khusu ya
k*haudi Lctapk.n
scbaeai salih
!.rui di kabu@Gi
Sa*,anturro /Sirudn.g
erukomudii unqrutar didacBtr ini
V. (ESIN{PIJLAN
lJodlsarkaD
l.
tElil pencliian d.n
DANS RAN
oembahasxo dapal djrarik
lcsijnputh
Kondki sosnrde'noerati pelani/pcrenak di didaera[ klbupalcn Sawa|turto/
Sijuniune trmumnya daLah ust! produklit densan tirskat pcndidikan ylns
rendah(30% SD).
leluaqas
2.
6
m.l,
nencatDrjan utanajdatan benturi, ml!-mlajunnah
orarg lrer keluare4 dlnsudah berpongalamb beternak seiama
Pcmnan rcma( kcrbatr latam usanabni di t,bup.len Sa*ahtunro/Siiu.june
,drlah r.ruk
Drembanru lenaax kcrja dan l.bunsan ketuarg..
somb- pupuk
kaMang dan pe.gh:sil ansusu sebaeai bahar daslr pcnbualar dadih.
l.
(chrdnan tcnak kerbau dalanr usatEani
dapar Dernherilnar
nihr
ramhn
lang linegi rerhadap p.oduksj na!run linbah ns.n.kni ranaman,
Ernar dapa{ hcnberitd
sunrbansan lenasa
karena
unluk menrolrn tan.n.
kor.mmya seb4ai pupurt ranana. dan hnban lEndi,n dapar drmanfaaden
olch remak sebag.i rnakrnamya.
,1. Korlibusi rcha* kerbar
ran! djpclihrra
secara semi inleNit. rcrhadaF
o.ndapalm heBih usa][hnj sansar sisniEkm dan lcbih tinsei dibudingkln
cabans us.hatari lanaman
pmgb. lonitutlura d.n usah.hni
tenjkkerbiumemiliki Frspek
cn Ll\...d1'L'..'
y
-q
ike
send
baik untuk dikcnbansktr tj.ena kcrbau
o r ''pie1\1w 1tJ.4\Ijn,,e
di\illea. A l9lt2 lln! Us$rrani fonerbil.Alumril lrnlvesnr PJdjaijrrr.
g$.8.M
1989 Mc.rclilum Kr.bru 1'at!s!n
Ka
siLLSYogyakd!
Al.radila-la D 1176. MenreLani Dxsar Pcrmasalahan Pelenakan D.lam
I4cmb rgun Hdi Lsok Diro Rcscaoh dan Aliljdi i_!kuh.s PelernakaD
tJnive^ihs Pedjadjaran. Bandoig
AT
Mosher
l99l
Menggerakkan dar MembanAun
Pcrhian PT.JasacuDa.
Balai Penelilim Teknoloei Penani3n. 1996. Perhitunsln TerhadapTcnaga Temlk
Yang Datar DisufrbMgkan D,l r Pcngolahan Tanah l,ctunian di Sunrller
BappedadaD BPS. Propinsi Sumalen
Bappcd a Kabupalcn
laral.:005
S,Nahlunlo/siiunjuns
/sijhjung Dalm ,\nsra Muam
d
Suharera Bamt
Ddrm
RrrS 2005. Kabupdrcn
ngka
srwlhlu
o
Bappeda Klbupaletr Sawahlunlo SijuniuDgdor tsPS 2006 Ksbupatcn Sxlvahlunr.
/Saunjuns Dalam An8ka. Muarc.
Dahto,1998. kiran OremikDalmTanah Adalah Straru
Pcnanian. Faktrlls Pcnaiim lPB. Bogor
Falbr PenlngDatim
Dirjend Pelemakan. 1986 Usaha Peternale. Perenc&un Usaha Analisa dtu
Peneelola Direktoml Dina Usala l,clani PctemaL dln Penselola Hasil
Pctedald. Deparrenen Peneie. Jrl.na
'n0r.. r'.,d4 b lirrpl'rtr
Kecil Lahln ScDpit Laporan Pelaksanaan Scmind Pdlemrldn Manlaat
L.IanScnpit Untuk Mcdnekalkn frcd ksiPct makan Faku ltas Petcmlkan Unncrsilas Bralilara. Malan!
G.rak
htrraunJn s!nir. Btur trdnr,ibiiir
Pedeslnn. Depurrenren Perlanian. Dne korat Jendcal P etrn ak an, Jakda
20n4
Pcn
Dinas Petemakan Potinsi Sumatc.r Bardt 2004 Siaistik
Suinarem Bara1, Padds.
Petcdakri Prupinri