04 Ekspresi Juni 2007 Art 3 Pengembangan profesi ...
E K S P R E S I E K S P R E S I E K S P R E S I E K S P R E S I E K S P R E S I
- - 1
Edisi 9 Tahun V Juli 2007
45678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012
45678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012 Daftar Isi45678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012
45678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012
45678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012
45678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012
45678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012
45678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012
45678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012
45678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012
45678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012
45678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012
45678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012
45678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012
45678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012
45678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012
45678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012
♦ Laporan Utama Perem puan , Perem puan , Perem puan : H ow Far Can You Go ...4 ♦ Artikel
Meram bah Leadership di Negeri Shakespeare dan Men guak Misteri Lesson Study di Negeri Matahari Terbit ... ♦
8 ♦ Pen gem ban gan Profesi Guru Berbasis Sekolah: Model-Model dari Am erika Serikat ...
12 Kon sep Handlungsorientiertes Lernen dan Lernerzentrirtheit dalam Pem belajaran Bahasa J erm an ... ♦
16 ♦ Mari Mem buat Blog ...
19 Kurikulum : Cerita yan g Takkan Pern ah Usai ... ♦ 21 ♦ Pem belajaran , Pem elajaran , dan Pen gajaran ...
28 Kodrat Bahasa: Beberapa Karakteristik yan g In heren padan ya ... ♦ 29 ♦ Diglosia dan Kesan tun an Berbahasa ...
32
32
32
32
32
Ihwal Menerjem ahkan ... ♦36 Kritik terhadap Skala Likert dalam Pen gukuran Pen didikan Bahasa ...
39 ♦ English Corner Let's Talk About Love ...
42 Berita Foto ...
23 ♦ Sekilas Info ♦ Risaikuru: Upaya Masyarakat J epan g Mem in im alisir Sam pah ...
44 ♦ Stage de J eun e Professeur: Partisipasi PPPPTK dalam Agen da SCAC ...
45 1234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789 1234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789 1234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789 Train in g Program for Foreign Teachers of The J apan ese Lan guage ...
46
1234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789 dan Tenaga Kependidikan Bahasa ini merupakan salah satu media informasi dan
1234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789 1234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789 1234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789 1234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789 Media Komunikasi dan Informasi Pusat Pengembangan dan Pemberdayaan Pendidik 1234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789 1234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789ISSN 1693-3826 komunikasi antar-unit di lingkungan Departemen Pendidikan Nasional, terutama 1234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789 relevan, pendidik, dan tenaga kependidikan bahasa. 1234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789 1234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789 antara PPPPTK Bahasa dengan PPPPTK lain, LPMP, Direktorat-Direktorat yang 1234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789 1234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789 Terbit setiap semester sejak Juli 2003 beredar di seluruh 1234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789 1234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789 Media Informasi dan Komunikasi ini memuat informasi tentang kebahasaan dan
1234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789 pengajarannya serta kegiatan yang berkaitan dengan pendidikan dan pelatihan guru
1234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789 lingkungan Departemen 1234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789 Pendidikan Nasional dan 1234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789 bahasa. Kami mengundang para pembaca untuk berperan serta menyumbangkan buah 1234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789 Dinas Pendidikan seluruh 1234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789 pikiran yang sesuai dengan misi media ini, berupa pendapat atau tanggapan tentang 1234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789 12345678901234567890123456789012123456789012345678901234567891234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789 bahasa, pengajarannya, dan ulasan tulisan pada media ini serta tulisan di bidang non-
1234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789 Indonesia. 1234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789 1234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789 12345678901234567890123456789012123456789012345678901234567891234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789 Kami akan memperbaiki redaksional tulisan atau meringkas naskah yang akan
1234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789 pendidikan bahasa. 1234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789 1234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789 terbit tanpa mengubah materi pokok tulisan. 1234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789 1234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789 Bagi penulis yang artikel atau tulisan beritanya dimuat akan diberi honorarium 1234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789 yang memuaskan. [E]EKSPRESIEKSPRESIEKSPRESIEKSPRESIEKSPRESI
2123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567
2123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567 Salam Redaksi2123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567
2123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567
2123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567
2123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567
2123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567
2123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567
2123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567
2123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567
2123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567
2123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567
2123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567
2123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567
2123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567
2123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567
2123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567
Pembina
EMB ALI kali in i Ekspresi m en - Kepala PPPPTK Bahasa jumpai Anda para pembaca dengan
Muhammad Hatta
K
suguhan-suguhan yang tentunya tengah
Penanggung Jawab
dinantikan. Seperti biasa kami awali edisi Kasi Publikasi & Pelaporan terbaru ini dengan sajian laporan utam a.
Nurlaila Salim Kasatgas Penyajian Informasi Kali in i kam i suguhkan laporan uta-
Nurwaty Adam m a m en gen a i kep er em p u a n a n h a sil
Dewan Redaksi
lip u tan atas sem in ar ber tem a Man a-
Pemimpin Redaksi
jem en Keluarga atas prakarsa pen gurus Herman Kartakusuma
Dharm a Wan ita PPPPTK Bahasa bulan
Ketua Penyunting
J u n i ya n g la lu d ip a d u d en ga n h a sil Gunawan Widiyanto wa wa n ca r a d e n ga n b e b e r a p a n a r a -
Anggota Penyunting sum ber di PPPPTK Bahasa.
Hari Wibowo Para kon tributor Ekspresi kem bali
Widiatmoko m en yuplai kam i den gan artikel-artikel-
Endang Kurniawan Siti Nurhayati n ya. Terdapat sepuluh artikel m en arik
Joko Sukaton yan g berasal dari para widyaiswara dan
Anisah Shoumi staf PPPPTK Bahasa. Tak tertinggal pula
Dedi Supriyanto kep a la p u sa t m en yu gu h ka n ca t a t a n
Yoshua Savitri Neneng Tsani perjalanan atas kunjungannya ke Inggris
Rosidah d a n J ep a n g. H a m p ir s em u a a r t ikel
Desain Sampul dan Tata Letak
m en geten gahkan tem a seputar kebaha- Yusup Nurhidayat saan dan kepen didikan dalam berbagai sudut pandang.
Reporter
Marike N. Palupi Tidak lupa juga kam i suguhkan be- ragam in fo m en gen ai kegiatan yan g di-
Distribusi dan Sirkulasi
Seksi Publikasi dan Pelaporan laksan akan PPPPTK Bahasa serta foto ber ita kegiatan , sep er ti d iklat-d iklat,
Alamat Redaksi:
sem in ar dharm a wan ita, dan workshop Pusat Pengembangan dan Pemberdayaan Pendidik dan Tenaga Kependidikan Bahasa tutor bahasa.
Seksi Publikasi dan Pelaporan Akhirul kata, semoga Ekspresi kali ini
Jl. Gardu, Srengseng Sawah, Jagakarsa m em beri An da pen getahuan lebih dan
Jakarta Selatan 12640 sem oga juga An da pun bisa m em ber i Kotak Pos 7706 JKS LA. Telp. (021) 7271034, 7868570 ka m i p en get a h u a n leb ih p u la lewa t
Faks. (021) 7271032 artikel dan laporannya. Website: www.pppgbahasa.go.id
Selam at m em baca! Email: [email protected], [email protected] EKSPRESIEKSPRESIEKSPRESIEKSPRESIEKSPRESI
Salam .
Redaksi Edisi 9 Tahun V Juli 2007
Pengembangan Profesi Guru Berbasis Sekolah: Model-Model dari Amerika Serikat
EKSPRESIEKSPRESIEKSPRESIEKSPRESIEKSPRESI A rtikel
P e n g a n t a r
M a r a k n ya p e r h a t ia n p e m e r in t a h t e r h a d a p p r o fe s i gu r u m e r u p a k a n h a l ya n g m e n gge m b ir a k a n k a r e n a m em a n g su d a h sa a t n ya p r ofesi ya n g m u lia it u m en d a p a t ka n p en gh a r ga - a n ya n g la ya k d i m a t a m a s ya r a ka t . H al in i ter tu an g d alam ber bagai p er - a t u r a n m a u p u n u n d a n g- u n d a n g ya n g m e m a n g d ib u a t u n t u k m e m - p e r k u a t n ia t b a ik p e m e r in t a h kh u s u s n ya Dep a r t em en P en d id ika n N a s io n a l d a la m r a n gk a m e wu ju d - k a n p r o fe s io n a lis m e gu r u . P r o fe - s io n a lis m e d a p a t t e r ca p a i a p a b ila gu r u m a u b e r in o va s i a t a u b e r p a r - t is ip a s i d a la m k e gia t a n - k e gia t a n ya n g m e m a n g d ir a n ca n g u n t u k t u ju a n t e r s e b u t . Tu lis a n in i m e - n yo r o t i b e b e r a p a m o d e l p e n ge m - b a n ga n p r o fe s i b a gi gu r u b a h a s a a s in g ya n g s u d a h d ila k s a n a k a n d i Am e r ik a Se r ik a t .
P r o fe s i gu r u b a h a s a a s in g p a d a m asa kin i d ih ad apkan pad a beber apa m a s a la h ya it u m e n in gka t n ya m in a t siswa u n tu k belajar bah asa asin g d an m e n u r u n n ya k u a lit a s gu r u b a h a s a a s in g. N a m u n p a d a s a a t ya n g b e r - s a m a a n , ce p a t n ya p e r t u m b u h a n p o p u la s i s is wa d a n p e n ge m b a n ga n s t a n d a r p em b ela ja r a n b a h a s a a s in g m en ja d ika n t u n t u t a n ya n g la in b a gi p a r a gu r u b a h a s a a s in g it u s en d ir i.
Cu r t a in & P esola (19 9 4 ) m en ya r a n - ka n b a h wa gu r u b a h a sa a sin g m a sa kin i d it u n t u t u n t u k m em iliki m u lt i- k o m p e t e n s i ya n g s e b e lu m n ya m u n gk in t id a k t e r p ik ir k a n d a la m p en yia p a n p en d id ika n gu r u b a h a sa . Oleh seb a b it u , p en gem b a n ga n p r o- fesi ya n g t a n ggu h sa n ga t la h p en t in g u n t u k d ip e r t im b a n gk a n .
Ap a k a h P e n g e m b a n g a n P r o fe s i ?
Cla ir ( 2 0 0 0 ) m e n d e fin is ik a n p e - n ge m b a n ga n p r o fe s i s e b a ga i s u a t u p r o s e s u n t u k m e n ja d i gu r u ya n g b a ik; s u a t u p r o s e s ya n g t id a k a ka n p e r n a h b e r a k h ir . P e n ge m b a n ga n p r o fe s i m e r u p a k a n s u a t u is t ila h ya n g a ga k b ia s d a la m d u n ia p e n - d id ikan . Bagi sebagian or an g, ist ilah t e r s e b u t m e n yir a t k a n k e gia t a n - k e gia t a n s e p e r t i d ik la t d a n / a t a u loka ka r ya . Ba gi ya n g la in , p en gem - b a n ga n p r o fe s i d a p a t m e n ga cu k e p a d a s u a t u p r o s e s ya n g gu r u b e k e r ja d i b a wa h s u p e r vis i a t a u k e p e n ga wa s a n u n t u k m e n d a p a t k a n p e n ga n gk a t a n d a la m ja b a t a n gu r u ( tenure) a t a u u n t u k m e n in gk a t k a n ka r ie r p r o fe s in ya .
Da la m a r t ikel in i p en gem b a n ga n p r o fe s i d id e fin is ik a n s e b a ga i s u a t u p r o s e s b e la ja r ya n g b e r la n gs u n g s e ca r a k o n t in yu , ya n g p a r a gu r u s e ca r a s u k a r e la b e la ja r b a ga im a n a m e n ga k o m o d a s ik a n ca r a m e n ga ja r m er eka t er h a d a p keb u t u h a n b ela ja r s is wa n ya . P e n ge m b a n ga n p r o fe s i b u ka n la h su a t u kegia t a n a t a u p er is- t iwa ya n g d ila k u k a n s a t u k a li s a ja a t a u s a t u k e gia t a n ya n g b e r la k u b a gi s e m u a o r a n g. Se b a lik n ya , p e n ge m b a n ga n p r o fe s i m e r u p a k a n su at u p r oses yan g ber lan gsu n g t er u s m e n e r u s d a la m r a n gk a m e m b u k a d ir i, b e r e fle k s i, d a n b e r k e m b a n g ya n g p a d a a k h ir n ya a k a n m e m - b e r ik a n h a s il t e r b a ik s e b a ga i p e r - t a n ggu n gja wa b a n p r o fe s i.
K e b u t u h a n a k a n P e n g e m b a n g - a n P r o fe s i ya n g B e r m u t u
R e fo r m a s i s e k o la h ya n g d it a n d a i d e n ga n p r o gr a m m a n a je m e n b e r - b a s is s e k o la h m e n u n t u t a d a n ya a k u n t a b ilit a s s e k o la h d a r i p a r a p e n ga ja r d a n ja ja r a n s t a f la in n ya . D e n ga n k a t a la in , d ip e r lu k a n a d a - n ya kegia t a n p en gem b a n ga n p r ofesi b a gi gu r u d a la m p a r a d igm a ya n g la in . R is e t t e r b a r u m e n u n ju k k a n a d a n ya h u b u n ga n a n t a r a p e n g- a ja r a n gu r u d a n k e s u k s e s a n s is wa (Dia z-Ma ggioli, 2 0 0 3 ).
P e n ge m b a n ga n p r o fe s i m e n ja d i sem a kin p en t in g seb a ga i su a t u ca r a u n t u k m e ya k in k a n b a h wa gu r u b e r h a s il m e n ye la r a s k a n t u ju a n p e n ga ja r a n d e n ga n k e b u t u h a n
Widyaiswara Bahasa Perancis PPPPTK Bahasa Jakarta
Edisi 9 Tahun V Juli 2007 EKSPRESIEKSPRESIEKSPRESIEKSPRESIEKSPRESI
b ela ja r siswa . Da la m kon t eks p en g- a ja r a n b a h a sa a sin g, p en gem b a n ga n p r ofes i d ip er lu ka n a ga r gu r u m a m - p u m e n ge m b a n gk a n k e t e r a m p ila n d a n kom p et en s i b a h a s a s is wa s er t a m en u m b u h ka n p en ger t ia n t er h a d a p b u d a ya b a n gs a ya n g b a h a s a n ya s ed a n g d ip ela ja r i.
P e n ge m b a n ga n p r o fe s i gu r u s a n ga t b e r b e d a d e n ga n p r o fe s i la in n ya , b a ik d a la m t u ju a n m a u p u n p r o s e d u r t e r u t a m a u n t u k k e gia t a n sep er t i kep en ga wa sa n d a n eva lu a si. Kon teks p en d id ikan gu r u d i Am er ika Ser ika t m en gen a l b eb er a p a t a h a p a n kep en ga wa sa n a t a u su p er visi, ya kn i: m a s a p e n d id ik a n u n t u k m e n ja d i gu r u (pre-service), m a sa gu r u b a r u a t a u p e m u la ( novice) , m a s a gu r u ya n g s u d a h d ia n gka t a t a u b e r t u ga s ( tenured) , d a n m a s a p e n s iu n ( veteran) . U n t u k ca lo n gu r u , k e - gia t a n s u p e r vis i m e m ilik i t u ju a n u n t u k m e n d a p a t k a n s e r t ifik a t ( k e la ya k a n m e n d u d u k i p r o fe s i gu r u ); b a gi gu r u p em u la d ip er lu ka n s u p e r vis i in d u k s i; b a gi gu r u ya n g s e d a n g b e r t u ga s , k e gia t a n s u p e r - vis in ya b e r t u ju a n u n t u k p e n ga - ya a n , p e r b a ik a n a t a u p e n in gk a t a n . Se b a lik n ya , k e gia t a n e va lu a s i m e - n e k a n k a n p e n ila ia n k o m p e t e n s i gu r u a t a u k u a lit a s p e n ga ja r a n d a n t id a k h a r u s b er foku s p a d a p er kem - b a n ga n m e r e k a s e b a ga i gu r u . Pen gem ban gan p r ofesi secar a kh u su s d ifo k u s k a n p a d a b a ga im a n a gu r u m e m b a n gu n id e n t it a s p r o fe s io n a l- n ya m e la lu i p r o s e s in t e r a k s i ya n g b er kela n ju t a n d en ga n siswa , d en ga n ca r a m e la k u k a n r e fle k s i a t a s k e gia t a n p e m b e la ja r a n ya n g t e la h m e r e k a la k u k a n d i k e la s d a la m r a n gk a m e n e m u k a n ca r a u n t u k m em en u h i keb u t u h a n b ela ja r siswa . D e n ga n d e m ik ia n t u ju a n u t a m a p en gem b a n ga n p r ofesi a d a la h u n t u k m e n e m u k a n ca r a p e n ga ja r a n ya n g e fe k t if ya n g a k a n b e r d a m p a k p a d a p e m b e la ja r a n ya n g b e r gu n a b a gi s is wa .
P e n g e m b a n g a n P r o f e s i y a n g E f e k t i f
P e n ge m b a n ga n p r o fe s i s e b a ik n ya m e n ja d i s u a t u k e gia t a n ya n g s ifa t n ya ja n gk a p a n ja n g d a n h a r u s m e m b e r ik a n k e s e m p a t a n b e la ja r ya n g b er foku s p a d a gu r u d a n siswa . H a wle y d a n Va lli ( 19 9 9 ) d a la m Cla ir ( 2 0 0 0 ) m e n gu s u lka n d e la p a n p r in s ip ya n g d a p a t m e n gh a s ilk a n p en gem b a n ga n p r ofesi ya n g efekt if, ya it u : ( 1) d id a s a r k a n p a d a a n a lis is t u ju a n ya n g in gin d ica p a i gu r u d a n p e r fo r m a n s i s is wa ; ( 2 ) m e lib a t k a n gu r u u n t u k m en gid en t ifika si h a l-h a l ya n g in gin d ip e la ja r i; ( 3 ) b e r b a s is sekolah ; (4 ) ber or ien t asi p ad a solu si m a s a la h ; ( 5 ) b e r k e s in a m b u n ga n d a n d id u k u n g ja ja r a n s e k o la h ; ( 6 ) p en u h d en ga n in for m a si t er kin i; (7) m e m b e r ik a n k e s e m p a t a n u n t u k p e n ge m b a n ga n p e m a h a m a n t e o r i; d a n (8 ) m er u p a ka n b a gia n d a r i p r o- ses p er u b a h a n ya n g kom p r eh en sif.
Se la n ju t n ya , a ga r p e n ge m b a n g- a n p r o fe s i b e r h a s il gu n a , h a l in i h ar u s selar as d en gan h asil-h asil r iset p en gem b a n ga n ka r ier gu r u d a n p ola b ela ja r or a n g d ewa sa . Dia z-Ma ggioli ( 2 0 0 3 ) , m e n gu t ip p e n d a p a t H u b e r m a n ( 19 8 9 ) , m e n ya t a k a n b a h wa k a r ir gu r u d it a n d a i d e n ga n s ik lu s k o n flik d a n r e s o lu s i ya n g m en ga r a h kep a d a p er t u m b u h a n d a n p e r k e m b a n ga n . D a la m s t u d in ya , H u b er m a n m e n d e s kr ip s ika n b a h wa p a lin g s e d ik it t e r d a p a t lim a t a h a p d a la m ke h id u p a n p r o fe s io n a l gu r u , ya it u : e k s p lo r a s i d a n s t a b ilis a s i, k o m it m e n , d ive r s ifik a s i d a n k r is is , t e n a n g d a n m e n ja u h s e r t a k o n s e r - va t is m e d a n p e n ye s a la n . M a s in g- m a s in g gu r u m e m ilik i k e b u t u h a n ya n g b e r b e d a s e la gi m e n ga r u n gi kelim a t a h a p t er seb u t , d a n kegia t a n p e n ge m b a n ga n p r o fe s i p e r lu m e - n a r ge t k a n a t a u m e n je m b a t a n i k e b u t u h a n - k e b u t u h a n k h u s u s t e r - sebu t p ad a set iap t ah ap an n ya. Seba- gai con t oh , t er d ap at an gka p en u r u n - a n ya n g t in ggi d i k a la n ga n gu r u - gu r u b a h a s a ya n g b e r s e r t ifik a t , b a h k a n s e b a gia n d a r i m e r e k a m e n in gga lk a n p r o fe s i gu r u s e t e la h beber ap a t ah u n . Men u r u t H u ber m an h a l in i b ia sa n ya t er ja d i sa a t m er eka b er a d a p a d a t a h a p d iver sifika si d a n kr is is . Ap a b ila p a d a t a h a p t er s eb u t p a r a gu r u m e n gik u t i k e gia t a n p en gem b a n ga n p r ofes i s ep er t i peer
coaching, mentoring a t a u study groups ( lih a t p e m b a h a s a n s e la n -
ju t n ya ), kem u n gkin a n b esa r m er eka t id a k p e r lu m e n in gga lk a n p r o fe s i- n y a .
Sa t u h a l p e n t in g ya n g h a r u s d ip e r t im b a n gk a n d a la m p e n ge m - ban gan profesi adalah kon teks pen di- d ik a n t e m p a t k e gia t a n t e r s e b u t d i- la k s a n a k a n . U n t u k m e n d a p a t k a n p en d id ika n or a n g d ewa sa (t er m a su k p e n d id ik a n gu r u ) ya n g e fe k t if, a d a b e b e r a p a k o n d is i m in im u m ya n g h a r u s d ip e n u h i, d i a n t a r a n ya : k e je la s a n t u ju a n , t a n t a n ga n ya n g m e m a d a i u n t u k s e t ia p je n ja n g, p e m a n fa a t a n ilm u p e n ge t a h u a n ya n g t e la h d ik u a s a i, k e s in a m - b u n ga n , d a n d u k u n ga n le m b a ga .
M o d e l- m o d e l p e n ge m b a n ga n p r o fe s i d ib e d a k a n o le h t in ggi r e n - d a h n ya k e t e r lib a t a n gu r u d a la m p e r e n ca n a a n , p e la k s a n a a n , d a n evalu asi kegiat an t er sebu t . Beber ap a a h li p en d id ika n b er p en d a p a t b a h wa p e n ge m b a n ga n p r o fe s i s e b a ik n ya EKSPRESIEKSPRESIEKSPRESIEKSPRESIEKSPRESI 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012 123456789012345678901234567890121234567890123456789012
d ip a d u k a n d e n ga n k e gia t a n gu r u s e h a r i- h a r i d e n ga n d u k u n ga n a d m in is t r a s i ya n g k u a t d a n p e n ggu n a a n s t r a t e gi ya n g s e s u a i d e n ga n k e b u t u h a n k h u s u s m e r e k a . Ya n g t e r m a s u k k e b u t u h a n k h u s u s a n t a r a la in a d a la h m a sa la h b a h a sa , b u d a ya a t a u p e d a go gi.
D a la m study group gu r u m e m - p e la ja r i b a h a n - b a h a n a t a u h a s il k a jia n ya n g b e r h u b u n ga n d e n ga n m a t e r i ya n g d ia m p u n ya s e r t a m e n ga n a lis is s a m p e l h a s il k e r ja s is wa . P a r a gu r u d a la m k e lo m p o k - n ya m en en t u ka n ca r a ker ja m er eka s e n d ir i a t a u m e n ga t u r k e gia t a n - kegia t a n m er eka d en ga n m en ggu n a - k a n r e n ca n a p e m b e la ja r a n a t a u s a m p e l h a s il k e r ja s is wa s e b a ga i m a s u k a n d a la m d is k u s i. D a la m k o n t e k s gu r u b a h a s a a s in g, p e r - t em u a n -p er t em u a n sep er t i in i d a p a t d im a n fa a t k a n u n t u k b e r in t e r a k s i d a la m b a h a sa ya n g m er eka a ja r ka n ; d e n ga n k a t a la in m e r e k a s a lin g b er kom u n ika si d a la m b a h a sa a sin g. Selain itu , m er eka ju ga d ap at belajar t en t a n g kep em im p in a n (leadership) ka r en a seca r a b er ga n t ia n gu r u a ka n m e m im p in s e t ia p p e r t e m u a n ya n g d ila k u k a n . Study groups s a n ga t s e s u a i u n t u k gu r u ya n g m e m e r lu - k a n p e n ge t a h u a n ya n g le b ih m e n - d a la m t e n t a n g r is e t a t a u ca r a - ca r a u n tu k m en gan alisis h asil ker ja siswa. Na m u n , study group ju ga t id a k m e- n u t u p k e m u n gk in a n b a gi m e r e k a ya n g in gin le b ih m e n ge m b a n gk a n s ik a p p r o fe s io n a l t e n t a n g m e t o d e p en ga ja r a n d a n ca r a b ela ja r siswa .
4. Professional Development Portfolios
s a n ga t m e m b a n t u in t e r a k s i a n t a r - gu r u d a n sa n ga t sesu a i b a gi m er eka ya n g m e m ilik i t in gk a t k e m a m p u a n d a n k e b u t u h a n ya n g b e r b e d a . Ba gi gu r u b a h a s a a s in g, dialog journal ju ga b e r m a n fa a t s e b a ga i s a r a n a u n t u k m e la t ih d a n m e n in gk a t k a n k e t e r a m p ila n m e n u lis .
mailing list atau blog. Dialog journal
k o n ve r s a s i a t a u p e r ca k a p a n s e ca r a t er t u lis. Car a in i su d ah lam a d ip akai d a la m p em b ela ja r a n b a h a sa . Ka r en a b e s a r m a n fa a t n ya , dialog journal d im asu kkan d alam kon t eks p en gem - b a n ga n p r o fe s i gu r u . Gu r u ya n g t in gga l b er ja u h a n a t a u ka r en a kesi- b u k a n n ya t id a k d a p a t s a lin g b e r - t em u , d a p a t m em a n fa a t ka n ca r a in i u n t u k b e r d is k u s i t e n t a n g h a l- h a l ya n g b er h u b u n ga n d en ga n p en gem - b a n ga n p r ofesi m er eka . Misa ln ya , ia b is a m e n ga d a k a n k o r e s p o n d e n s i d en ga n m en t or m a u p u n t em a n seja - wa t u n t u k m e r e fle k s i h a l- h a l ya n g b e r h u b u n ga n d e n ga n p e m b e la ja r a n b a h a s a m a u p u n m a n a je m e n k e la s bah asa. Kor esp on d en si d ap at d ilaku - k a n d e n ga n m e n ggu n a k a n fo r u m
dialog journal sebagai suatu kegiatan
P e yt o n ( 19 9 3 ) m e n d e fin is ik a n
3. Dialog Journal
2. Study Groups
S t r a t e g i P e n g e m b a n g a n P r o f e s i
ya n g m e m e r lu k a n t e k n ik - t e k n ik b a r u u n t u k m e n ggu n a k a n b a h a s a a s in g s e b a ga i a la t ko m u n ika s i a t a u m em p er ken a lka n u n su r keb a h a sa a n d a n b u d a ya d i kela s.
Peer coaching san gat cocok bagi guru
s e ca r a b e r p a s a n ga n , s e t e la h s e b e - lu m n ya m e r e k a m e n gik u t i p e la t ih - a n peer coaching. M e r e k a s a lin g m e n gu n ju n gi k e la s m a s in g- m a s in g u n t u k b e r b a gi p e n ga la m a n s e r t a o p in i a t a u p a n d a n ga n m e r e k a t e n t a n g p e m b e la ja r a n . Se t ia p p a - s a n ga n gu r u s a lin g m e n e n t u k a n fo k u s o b s e r va s i ya n g d iin gin k a n b e r ik u t in s t r u m e n o b s e r va s i ya n g a ka n d igu n a ka n , ke m u d ia n m e r e ka m e n d is k u s ik a n d a n m e r e fle k s ik a n h a s il o b s e r va s i b e r d a s a r k a n k e b u - t u h a n p e n ge m b a n ga n m e r e k a . Un t u k t u ju an t er sebu t m er eka d ap at m e n ggu n a k a n in s t r u m e n s t a n d a r obser vasi p em belajar an bah asa. H al- h a l ya n g d ifo k u s k a n b ia s a n ya b e r u p a p e n ggu n a a n b a h a s a ( a s in g) d i kela s, p er en ca n a a n p em b ela ja r a n , ca r a p en ya m p a ia n , m et od e p en ila i- an , d an p ar t isip asi gu r u d alam t an g- gu n g jawab p r ofesin ya sep er ti kom u - n ika si d en ga n or a n g t u a siswa ser t a p e m a n t a u a n p e r k e m b a n ga n s is wa .
coaching d ila k s a n a k a n o le h gu r u
Kegia t a n peer coaching m em iliki t iga t a h a p s e p e r t i h a ln ya s u p e r vis i k lin is , ya it u : p e r e n ca n a a n —o b s e r - va s i—u m p a n b a lik . Ke gia t a n peer
1 . Peer Coaching
Ad a n ya k e b u t u h a n ya n g b e r b e d a t e n t u n ya h a r u s d ija wa b d e n ga n p e n d e k a t a n - p e n d e k a t a n p e n ge m - b a n ga n p r o fe s i ya n g b e r b e d a p u la . St r a t e gi- s t r a t e gi b e r ik u t in i s a n ga t d ip e r lu k a n d a la m r a n gk a m e m e - n u h i p e r b e d a a n - p e r b e d a a n d a la m k e b u t u h a n , p e n ge t a h u a n d a n k e t e r a m p ila n .
M e s k ip u n p o r t o fo lio a wa ln ya d ip er gu n a ka n u n t u k m en ila i keb er - h a s ila n s is wa , s a a t in i p o r t o fo lio t e la h b a n ya k d a p a t d im a n fa a t k a n gu r u u n t u k m e n d o k u m e n t a s ik a n p er kem b a n ga n p eker ja a n n ya seca r a u m u m a t a u k h u s u s p a d a t o p ik ter ten tu . Por tofolio m er u p akan ku m - p u la n s is t e m a t is t e n t a n g p e r n ik - p e r n ik ya n g d ip e r gu n a k a n d a la m m en ga ja r b eser t a h a sil-h a sil r efleksi (p em ikir a n ) p em b u a t n ya . P or t ofolio b ia s a n ya t e r d ir i a t a s e m p a t k o m - p o n e n , ya k n i p e r n ya t a a n gu r u ten tan g visi atau filosofi p en d id ikan - n ya , t u ju a n p e m b u a t a n p o r t o fo lio ,