ASPEK HUKUM PEMBUKTIAN TINDAK PIDANA PEN
KATA PENGANTAR
=+(+% /* .+/0// * )-+/0, * 6+%( - ()* .0% 6 // *
:0 2), % +* . = -' 6)/ * ) :0 :0-'
6 . - *0. = *B = 8 ,)%6 ,* / < 6 . - , /
-+,0 () 7 / - = -' :)- % (*0%-= 6+' ,
1)-+/0, - *+(+ 6)-6 -' 9 #0
0 0 ) :8 . 1 6 6)%,)/), 0( - ,)@ % : 0( ,),+ 0 .)-' - () 1+ - 1)-+/0,
)-+/0, - ,(%01,0 0-0 ,): ' 0 1)%,= % 6 - (*0% '+- ) 1)%&/)* ')/ % (), %7 - - (*+,+,-=
+(+ . - 7+'
)%+1 ( - <+7+. 6 -''+-'
7 < : ,): ' 0 : '0 - 0-6)'% / . %0 ,= % ( 6 0/ 0 * +-6+( 6+%+6 ,)%6
) :)%0( - ,+ : -',0* 1)-)/060 - : '0 1)%() : -' - 0/ + 1)-')6 *+ - 1 . + + -= . - 0/ + 1)-')6 *+ - *+(+
10. - 1 . (*+,+,-=
. 1+- (,+. 1)-+/0, ) 0/0* 7+.+/ 6)%,):+6 .0 6 , ( %)- 1)-+/0, ) -. -' : *<
/)(6%&-0( 1)%/+ .01)%* 60( - ,)@ % ,)%0+,8 ( %)- : ' 0 - 1+- 06+ )%+1 ( - ,+ 6+ 1)%:+ 6 - = -' )-=): :( - .
,= % ( 6 1)-''+- -=
)-+/0, )-= . %0 ,)1)-+*-= ()6)%: 6 , - = -' .0 0/0(0 1)-+/0,8 ,)*0-'' ,)/), 0-= 1)-+/0, - *+(+ 0-0 60. ( /)1 , . %0 : -6+ - :)%: ' 0 10* ( = -' 6)/ * :)%7 , . /
1)-+/0, - ,(%01,0 0-08 &/)* ( %)- 06+ * -= +@ 1 - 6)%0 ( ,0* = -' 1)-+/0, :0, * 6+%( - ()1 .
2 1 ( % 2+.0 - 0.8 )/ (+ )(6&% -09)%,06 , ) : -'+- - ,0&- / )6)% -
-09)%,06 , ) : -'+- - ,0&- / )6)% - ( %6 $ 2 1 ( +*)% -8
(+/6 , +(+ -09)%,06 , ) : -'+- - ,0&- / )6)% -
6+.0 (+/6 , +(+ -09)%,06 , ) : -'+- - ,0&- / )6)% -
4 :+ <0 %= -60 8 8 8 ,)/ (+ )6+ %&'
( %6 D21(
8 ,)/ (+ ) :0 :0-' (%01,0 )-+/0,8 = -' 6)/ * ) :)%0( - % * -8 1)-' 7 % - . - 7+' :0 :0-' - = -' 60. ( 6)%-0/ 0 * %' -=
/0 > 0. -8
" 2 1 ( . - :+ &,)- ,)%6 6C )()%6 %0 6 (+/6 , +(+ -09)%,06 , ) : -'+- -
6 , (), : % -8 () %0C - . - ()6+/+, - * 60 . /
1%&,), 1)/ (, - - :)/ 7 %8 )-' 7 %8 ,)*0-'' 1)-+/0, )-. 1 6( - 6 : * - 0/ + 1)-')6 *+ - . %0 :)%: ' 0 .0,01/0- 0/ +
# % -' +
. - :+-. +, -60 0.= ,6+60 )%6 ()( ,0*(+ +6*C0 -7+-' )( %% -60 . - &% -' 6+ -= 8 ,)%6 , +. % B, +. % (+ = -' / 0-8 = -' ,) + -= ,)/ /+ )-.& ( - . - )-.+(+-' ,)%6
)-+/0, +%< .0
%0= -6&8
) : -6+ 1)-+/0, - ,(%01,0 0-0
C )/8 .*08 0'068 )0.= +6%&8 )%& 0;(= . - = -' / 0--= = -' 60. (
:0, .0,):+6( - - -= , 6+ 1)%, 6+8 = -' 6)/ * ) :)%0( - .+(+-' - . - .& 8 ,)*0-'' 1)-+/0, . 1 6 )-=)/), 0( - 1)-+/0, - ,(%01,0 0-0 ? )( -B )( -
-09)%,06 , ) : -'+- - ,0&- /
( %6 = -' 6)/ * ) :)%0( - ,+ : -',0* , % - ,)%6
,+( -8 ,)*0-'' 1)-+/0, . 1 6 )-=)/), 0( - 1)-+/0, - ,(%01,0 0-0 )-' .0/ - )')%0 ( %6
0 +%8 = -' 6)/ * ) :)%0( - < (6+-= ,)( /0'+, : -6+ --=
6 , . 6 B. 6 = -' 1)-+/0, :+6+*( - . / 1)-+/0, - ,(%01,0 0-0 +- 1)-+/0, ) 1+-= 0 * % 1 - (0% -=
6)%0 ,(%01,0 ( - :)% -C 6 0-0 / ,): ' 0 : * -
,+( - )-')- 0 ,+ 6+ 60-. ( 10. - 1)-01+ - )/ /+0 ).0 /)(6%&-0( (*0%-= 1)-+/0, ) &*&- ()* .0% 6 // *
1 = -' 1)-+/0, 1)%:+ 6 . 1 6 :)%'+- . - :)% -C 6 .0() +.0 - * %0
,) &'
Jakarta, Januari 2011
Penulis
-70 0.0= -6& 0@ (,&-&
0-. ( 0. - )-01+ - )/ /+0
&&6 -&6)8 )%: 0( - 62*,
2 )%+ += -6&8 8 )-'+70 6
8 8 )-'+70 ) : ' $
-+ %0 Telah direvisi *):
)-')6 *+08 Penguji Utama
B /+ +(+ Penguji Lembaga : ...........
1%&'.0
8 Penguji Skripsi
<0 %= -60 .* -08
Hal
/ - 1+/FFFFFFFFFFFFFFFFFFFF / - +.+/FF FFFFFFFFFFFF
-. )%,)6+7+ - (%01,0FFF FFFFFFFFFFFFF
-. )-'), * - . - )-0/ 0 - (%01,0 000
+% 6 )%-= 6 -FFFFF F FFFFFFFFFFFFF
:,6% (FFFFFF FFFFFFFFFFFFFFFFF 6 )-' -6 %FFFFFFFFFFFFFFFFFFF F 900
)90,0 ,0/ 0. -' (%01,0FFFFFFFFFFFFFFFF
G0
C6 % ,0FFFFFFFFFFFF FFFFFFFFFF
6 % 2)/ ( -'
2 + +, - ,/*
(,+. . - +7+ - )-)/060 - " + -' 0-'(+1
" )% -'( )&%060, . - )% -'( &-,)1,0&- /
# )6&.) )-)/060 -
$ 0,6) 60( )-+/0, -
,60/ * )%:+ 6 - 0. - "
2 0-. ( 0. - )-01+ -
0-7 + - +
)-')- 0 ) :+(60 -
2 0,6) )&%0 ) :+(60 - $
2 0,6) )&%0 ) :+(60 - )-+%+6 &(6%0- $
2 0,6) ) :+(60 - = -'
0 -+6
/6E / 6 2+(60 = -' * )-+%+6 $A !
)6)% -' - (,0 $A !
)6)% -' - */0
4$ ! 4 )6+-7+(
44 !D )6)% -' - )%. (<
4D % -,C&% ,0 2 % -' 2+(60
)-7 .0 / 6 2+(60 = -' * )-+%+6 -. -' E -. -'
-,+% E +-,+% 0-. ( 0. - )-01+ -
2 %&,), % -,C&% ,0 2 % -' 2+(60 )-7 .0 / 6 2+(60 "
! )-)% 1 - 0,6)
2)%. , %( - ,+, +% /0 !,
) :+(60 - )-01+ - )/ /+0
5 0) #
),0 1+/ - ?
2 %- ?
+8
)@ -''0* - 6)(-&/&'0 ,)/+/)% .)< , 0-0 @+(+1 ) +. *( - ,)60 1 &% -' )/ (+( - :)%: ' 0 (& +-0( ,0 , 6+ .)-' - = -' / 0- )0%0-' .)-' - 1)%() : -' - 6)(-&/&'0 (& +-0( ,0 = -' :)'06+ 1), 68 &% -'B&% -' 6)%6)-6+ . 1 6 7+'
)-= / *'+- ( - , % - (& +-0( ,0 06+ .)-' - ) -C 6( - 6)(-&/&'0 ,)/+/)% +-6+( )/ (+( - ()7 * 6 -
1 ( -)' 60C 6)(-&/&'0 ,)/+/)% 0-0 . / * +-@+/-= 1)-01+ - )/ /+0 ).0 /)(6%&-0( = -' ,+. * ,)%0-' 6)%7 .0 .0 ,= % ( 6
)7 * 6 - 1)-01+ - .)-' - )-''+- ( - / = - - 6)/ * : -= ( ) ( - (&%: -8 1 . + + -= = 06+
,= % ( 6 1)-''+- 6)/)1&- ,)/+/)% 06+ ,)-.0%0 ): ' 0 @&-6&*8 )-+%+6 . 6
G@)/@& 0-.& %6 = -' .0,
1 0( - 1 . 1)/ (, - - .0 /&' 6 -'' / '+,6+, 6)-6 -' 1)-01+ - )/ /+0 6)/)1&- ,)/+/)% .0 ( %6 8 =* %0 . %0 = , - ) : ' &-,+ )- 3
1 0 .)-' - +/0
5 )-'+-'( 1( - : *< 1)%0&.) -+ %0 ,
5 :+/ -8 6)/ * 6)%. 1 6 $ 1)-''+- 6)/)1&-
(+%+- < (6+ " 3)-
,)/+/)% = -' )-' .+( - (,0 1)-01+ -8 .)-' - '% C0( ()@)-.)%+-' - = -' )-0-'( 6 6)%+, . %0 < (6+ () < (6+
6 - 1)-+/0,8 1 . ,)/ -' < (6+ :+/ - &9) :)%
)/ 0- . %0 . 6 6)%,):+68 :)%. , %( - 1)-'
0, /-= 8 6)/ * 6)%. 1 6 (+% -' /):0* $ (&%: - 1)-01+ - .)-' - &.+, ()7 * 6 - 1)-01+ - = -' @+(+1 )- %0( 1)%* 60 -
,= % ( 6 ,)6) 1 6 !&-6&* / 0-8 1 .
3 5 -= %0, )-7 .0 (&%: - ( %)- ,),)&% -' )-'0%0 ( -
)-6% -,C)% + -' ()1 . 1)/ (+ = -' )-' (+ ,): ' 0 7+. -
1&/%), +-6+( ,)')%
1&/%),8 - +- 1 . ()-= 6 --= ,)6)/ * .0/ (+( - (&-C0% ,08 * / 06+ 60. ( :)- %
/ -. -'B+-. -' -& &% A *+- 6)-6 -' ,0,6) - ,0&- / 1)-)/060 -8 1)-') : -' -8 . - 1)-)% 1 - 0/ + 1)-')6 *+ - . - 6)(-&/&'0 = -' ,)/ -7+6-= .0,):+6 ,): ' 0 -. -'B+-. -'
,/ -'( 8 6)(-&/&'0 . / *
!% 6+ )6&.) ,)%6 1%&,), 6 + 1%&.+( = -' .0* ,0/( - . %0 1)-)% 1 - . - 1) -C 6 - :)%: ' 0 .0,01/0- 0/ + 1)-')6 *+ - = -' )-'* ,0/( - -0/ 0 : '0 1) )-+* - ():+6+* -8 ()/ -',+-' -8 . - 1)-0-'( 6 - +6+
()*0.+1 - $ -+,0
0. - )-01+ - )/+/ %II <<< *+(+ &-/0-) @&
1+(8 HH ) :+(60 - . /
-.&-),0 8 -. -'B -. -' )-6 -' 0,6) ,0&- / )-)/060 -8 )-') : -' -8 . - )-)% 1 - / +
8 /- *+- & &% A48TLN. No. 4219.
)-')6 *+ - . - )(-&/&'08
A 6 *+-
/ *+:+-' --= .)-' - 1)-)/060 - 0-08 .0+% 0( - 1+/ 1)-')%60 - 6)-6 -' 6)/)(& +-0( ,08 = -' .0 . /
+-. -'B+-. -' -& &% $" 6 *+- ??? 6)-6 -' 6)/)(& +-0( ,0 .06)' ,( - . /
6)-6 -' 6)/)(& +-0( ,0 ./* ,)60 1 1) -@ % -8 1)-'0%0 - . - 6 + 1)-)%0
:)-6+( 6 -. B6 -. 8 0,= % 68 6+/0, -8 ' : %8 ,+ % 8 . - :+-=0
6 + ,0,6) )/)(6%& '-)60( / 0--= 4
-. -'B+-. -' -& &% $" 6 *+- ??? .06)' ,( - 1)-')%60 - / 6 6)/)(& +-0( ,0 . / * ,)60 1 / 6 1)%/)-'( 1 - = -' .0'+- ( - . /
)/ -7+6-= . /
-'(
1,/ -'( 4 .0,):+6( - , % - . - 1% , % - 6)/)(& +-0( ,0 . / * ,)' / ,),+ 6+ = -' = -' ) +-'(0-( - . - )-.+(+-' :)%C+-',0-= 6)/)(& +-0( ,0
:)%6)/)(& +-0( ,0
&.+, ()7 * 6 - 1)-01+ - 0-0 .060-7 + . %0 *+(+
10. - 6)%0/-=
. 1 6 .0( 6 ( - ,): ' 0 60-. ( 10. - 1)-01+ -8 ,): ' 0 - .0 6+% . /
, / $#A
= -' :)%:+-=0
2 % -',0 1 .)-' - (,+. +-6+( )-'+-6+-'( - .0%0-= ,)-.0%0 6 + &% -' / 0- ,)@ %
)/ < - *+(+ 8 .)-' - ) 1)%'+- ( - ,):+ * - ,+,+- - ( 6 B( 6 :&*&-'8 )-'')% (( - ,),)&% -' +-6+( )-=)% *( - ,),+ 6+ :)-. 8 +-6+(
6 +1+- +-6+( )-0 . ( - 10+6 -'8 ( %)- , / * 6)/ * )/ (+( - 1)-01+ -8 .0*+(+ .)-' - *+(+ - 1)-7 % ,)/
)-' . ( - 1)%7 -70 - *+6 -'
B/
4 -.&-),0 8 -. -'B+-. -' )-6 -' )/)(& +-0( ,08 & $" 6 *+- ???8 *+- ??? & &% D48
& $AA
) :+(60( - ( ,+, 1)-01+ - .)-' - &.+, ()7 * 6 - )-''+- ( - 6)/)1&- ,)/+/)% )/ /+0 /=--
%0 1)-'
6 - 1)-+/0,8 6)%+-'( 1 : *< . /
0-08 6)%. 1 6 (),+/06 - . / */ ) :+(60( --= 8 ( %)-
7 %0-' - 1 % 1)/ (+ 1)-01+ - 0-0 6)%,): % .0 . )% *B. )% * = -' +-'(0-
60. ( :)% . .06) 1 6 (&%: - :)%.& 0,0/0 )%/):0* / '0 , 6 :)/+ .0< 70:( --= 1)-. C6 % - : '0 1 %
1) :)/0 ( %6+ 6)/)1&- 1)%. - 1% : = %8 .0 - &% -' .)-' - :)'06+ +. *-=
)-''+- ( - -& &% = -' 6)%+, )-)%+, :)%' -608 6 -1 1)%/+ ) :)%0 . 6 = -'
/ 1)-)/060 - 0-08 1)-+/0, )-''+- ( - ,/* , 6+ 1+6+, - )-' .0/ - )')%0 ( %6
8 = -' ) :)%0( - ()1+6+, - ()1 . $ &% -' 1)/ (+ 1)-01+ - /)< 6
08 . - 0/90 - +:0, /0 , 0 )60' 1)/ (+ 0-0 -= 6 B-= 6 6)/ * ,)@ % :)%,
)/ (+( - 60-. (
1) )%0(, - .0 ()1&/0,0 -8 60-. ( 10. - = -' )%)( / (+( - . / - 1)-01+ -8 1) /,+ - ,+% 6 . - ) :)%0( - ()6)% -' - 1 /,+ . -
10. - 1)-01+ - /)< 6
8 = -' )-+%+6 :)%06
6 + 6+%+6 ,)%6 )/ (+( -8 .0.+'
%0 1)%0,60< *+(+ 0-0 6)%/0* 6 : *< ,0* : -= ( 1)/ (+ = -' )-'0-@ % 1 % (&%: --= .)-' - :)%: ' 0 @ % 8 : *( - ,)6)/ * .06)% 1( - 6+% - < 70: . C6 % : '0 1) ( 0 -& &% 1)%. - 1% : = % 1+- )%)(
)-=0 , 60-= 2)%. , %( - C (6 BC (6 *+(+ .0 6 , 1)-+/0, *)-. (
)-') : -'( - 1)-+/0, - 0-0 +-6+( )-'( 70 () : /0 6)-6 -' ( ,+, 0-0 .060-7 + . %0 ,)'0 *+(+
10. - C&% 0/8 (*+,+,-= *+(+
1) :+(60 - 1 , /
60. ( :&/)* )-7 6+*( - 10. - ()1 . ,)&% -' ()@+ /0 1 :0/ .)-' - ,)(+% -'B(+% -'-= .+
/ 6 :+(60 = -' , * 0 ) 1)%&/)* ()= (0- - : *< ,+ 6+ 60-. ( 10. - :)- %B:)- % 6)%7 .0 . - : *< 6)%. (< / * = -' :)%, / * )/ (+( --=
)% , / * - .0 6 , 0-0 ) :+ 6 1)-+/0, 6)%6 %0( +-6+( /):0* ) * 0 6)-6 -'
1) :+(60 - ./
60-. (
10. - 1)-01+ - .- :'0 -
0 1/) )-6 ,0 / 6B / 6 :+(60 ,)%6 : % -' :+(60 . / 1% (6)( *+(+ @%
10. - /)* ,): : 06+ 1)-+/0, )-' :0/ 7+.+/ 6)-6 -' ,1)( +(+ ) :+(60 - 0-. ( 0. - )-01+ - )/ /+0
2)%. , %( - 1)-7)/ , - ,):)/+ -= 8 . / 1)-)/060 - 0-0 ,)@ % (*+,+,8 1&(&(B1&(&( 1)% , / * - = -' 0-'0- .0: * , 1)-)/060 - . / * ,): ' 0 :)%0(+6
2'0 - +-,+%B+-,+% 60-. ( 10. - 1)-01+ - J 2'0 - 1%&,), 6% -C&% ,0 : % -' :+(60 )-7 .0 / 6 :+(60 . / 60-. ( 10. - )/ /+0 , % - *&%6 ),, ') )%90@) J
$2'0 - 1)-)% 1 - ,0,6)
( ,+, 1)-01+ - )/ /+0 ).0
1) :+(60 - . /
/)(6%&-0( .)-' - 6)%10. - +% /0 @, .)-' - & )%( %
(,+. . %0 1)-+/0, - 0-0 . / * ): ' 0 ,+ 6+ ,+ : -' - 1) 0(0% - . %0 1)-+/0, +-6+(
,= % ( 6 +1+- 1 % 6 1)-)' ( *+(+ ./
)- -' -0 ,+ 6+ ( ,+, )-01+ - )/ /+0 ).0 /)(6%&-0( : -6+(
)- :*.- )-0-'( 6( - 1)-')6 *+ - : '0 1)-+/0, (*+,+,-= .0 :0. -' *+(+
+7+ - . 1+- )-')- 0 6+7+ - . %0 1)-+/0, - ,(%01,0 0-0 0 / * ,): ' 0 :)%0(+6
): ' 0 ,= % 6 +-6+( ) 1)%&/)* ')/ % %7 - +(+
)-+/0, - ,(%01,0 0-0 ( - .0: 6 ,0 %+ -' /0-'(+1-= ' % .0. / )-'+% 0( - 1)% , / * - = -' 1)-+/0, : * , 60. ( 6)%/ /+ /+ , ,)*0-''
1) : * , --= (- )-7 .0 6)% % * )-)/060 - 0-0 ( - .0C&(+,( - 1 . 60-. ( 10. - 1)-01+ - )/ /+0
= -' .0 - 1)-+/0, ( - )-' - /0,0, )-')- 0 1+6+, - 1)-' .0/ - -)')%0 ( %6
4 10. 2 " (60 6)-6 -' 60-. ( 10. - 1)-01+ - )/ /+0 ).0 /)(6%&-0(
60 +% -&
0 - %+ -' /0-'(+1-= = -' ( - .0: * , = 06+ )-')- 0 1%&,), 1) :+(60 - 1)%( % 60-. ( 10. - 1)-01+ - )/ /+0 ).0 /)(6%&-0(
)% -'( )&%060, ): '0 - :), %
,=%(6 -.&-),0 ,)%0-' :)%(& +-0( ,08 .0( %)- ( - (& +-0( ,0 , -' 6 1)-60-' +-6+( )-7 /0- ,0/ 6+% * 0 .0 ( / -' -
,<)/ )-') +( ( - ,)@ % %0-@0 6)-6 -' C+-',0 (& +-0( ,0 0 / * ,): ' 0 :)%0(+6 )-7 7 ' - )-' < , - /0-'(+-' - 3
)-'*+:+-'( - : '0 -B: '0 - = -' 6)%10, * . %0 ,= % ( 6 +-6+( )- -'' 10 /0-'(+-' --= 3
@ )-+%+-( - < %0, - ,&,0 / . %0 ')-)% ,0 () ')-)% ,0 :)%0(+6-= %0 %0-@0 - C+-',0 (& +-0( ,0 .0 6 ,8 . 1 6 6)%1)%0-@0 ,)@ % 7)/ , : *< C+-',0 (& +-0( ,0 0 / * ,): ' 0 / 6 1)-'*+:+-' -6 %
,= % ( 6 +-6+( . 1 6 , /0-' :)%*+:+-' - .0 ( / -' - ,= % ( 6 . - . 1 6 )-7 .0 ,+ 6+ 1)%() : -' - 0-C&% ,0 . - 6)(-&/&'0 : '0
,= % ( 6 ).0 (& +-0( ,0 6)%,):+6
)/01+60 -6 % / 0- ,)1)%60 :)%6 6 1 +( .- :)%:0-@ -'B:0-@ -' -6 % &% -' = -' , 6+ .)-' - &% -' / 0-8 ,+% 6B )-=+% 6 -6 % &% -' = -' , 6+ .)-' - &% -' / 0-8 )/ /+0 6)/)1&- 6 +
C (,0 0/8 . - = -' ,)( % -' / '0 :)%() : -' 0 / * ).0 (& +-0( ,0 .)-' - )-''+- ( - 6))1&- ')-''
6 + .)-' - ( 6 / 0- 1&-,)/ ):+ * 1&-,)/ ) 1+-= 0 ,+ 6+ ()/):0* - = -' :)%+1 ,+ 6+ /6 (& +-0( ,0 = -' . 1 6 .0: < () - ,7 . - 1&-,)/ 7+' .16 :)%C+-',0 ,): ' 0 /6 )-'0%0 ,+ 6+ 1), -
6 + 0-C&% ,0 .0 -6 %
,= % ( 6 .)-' - 1)%() : -' - = -' , -' 6 1), - . %0 ; - () ; - ,= % ( 6 ,): '0 - :), %
,= % ( 6 .0,)/+%+* 1)/&,&( .0,)/+%+* -)' % .0.+-0
)-''+- ( - 1&-,)/8 * %' ,):+ * 1&-,)/ %)/ 60C , -' 6 6)%7 -'( + . %0 ()
,= % ( 6 . ,+ 6+ 1)%() : -' - : %+ . /
1+ - . %0
,0,6) (& +-0( ,0 0-.&-),0 8 ( 06 --= .)-' - 1)-''+- - 1&-,)/ )%() : -' - : %+ 6)%,):+6 ,): ' 0 :)%0(+6
& +-0( ,0 )/ /+0 . / * :)-6+( %)9&/+,0 (& +-0( ,0 = -' ,). -' )/ -. -.&-),0 & +-0( ,0
6)/ * )-+%+-( -
0- 6 : @
& +-0( ,0 .)-' - *1 6)/ * ) +-@+/( - 1% (60( :0,-0, 0/)' /
4 )-& )-
60. ( )-'0-. *( - )60( . /
(& +-0( ,0
.)-' -
)-''+- ( -
1)-''+- --=
D & +-0( ,0 .0 -.&-),0 /):0* .0'+- ( - +-6+( ' = *0.+1 :+( - +-6+( ():+6+* - :)%(& +-0( ,0
" D 7+' :0, .0'+- ( - +-6+( . (< *
&-,)/ 6)%( . -' .01)%'+- ( - 60. ( ,),+ 0 .)-' - C+-',0-= = 06+ .)-' - @ %
)/ (+( - ,+ 6+ ()7 * 6 - ,)1)%60 1)-01+ - )-01+ - . 1 6 .0/ (+( - .)-' - :)%: ' 0
)-=0 1 -' +-6+(
@ @ % = -' (*+,+,-= ()7 * 6 - 6)%,):+6 . 1 6 .0/ (+( - .)-' - )-'+- ( - 1&-,)/ )%:+ 6 - 6)%,):+6 )%+1 ( - ,+ 6+ 60-. ( 10. - 10. - 1)-01+ - .)-' - )-''+- ( - 1&-,)/ )%:+ 6 - 1)-01+ - 6)%,):+6 )%+1 ( - 1)%:+ 6 - @+% -' = -' .06+7+( - ()1 . &% -' / 0- 6 + (&%: --= -(,0 10. - 6)%* . 1 1 % 1)/ (+ * %+, 6)6 1 .07 / -( - ' % 1 % 1)/ + . 1 6 7)%
6 , 1)%:+ 6 - = -' 6)/ * .0/ +( ( --= /)* ( %)- 06+
7 % C0-.& )%, . 8 48 * / ?B ?"
D +%+.0-8
6)&%0B6)&%0 1) 0. - - : '0 1 % 1)/ (+ ()7 * 6 - . / *+(+
0 / * ,): ' 0 :)%0(+6 )&%0 :,&/+6 6+ )&%0 ) :)/ , - 3
5 )-+%+6 6)&%0 0-0 10. - .07 6+*( - ,) 6E 6 ( %)- &% -' 6)/ *
10. - 3K+0 1)@@ 6+ ),65
)/ (+( - ,+ 6+ ()7 * 6 -
6+ 60-. (
!*%0,60 -,)- @0%0 E @0%0 1&(&( 1 . )&%0 :,&/+6 . / * ,): ' 0 :)%0(+6 +7+ - 10. - . / * ,) 6E 6 . / * +-6+( 1) : / , -
)-+%+6 1)-. 1 6
: ):/,- ./* 6+7+ - +6 .- .0. / -=
0, /-= +-6+( (),)7 *6)% - % (= 6 @
)-' -.+-' , % - E , % - +-6+( 6+7+ - / 0-
), / * - )%+1 ( - , 6+ , 6+-= ,= % 6 +-6+( . -= 10. - .
0. - * %+, .0,),+ 0( - .)-' - (), / * - ,01)/ -'' % )
0. - )/0* 6 ():)/ ( -' 0 )%+1 ( - 1)-@)/ - = -' +%-0 .- 6+7+ --=
) 1)%: 0(08 )-.0.0( 6+ ) " ,= % ( 6( - () : /0 ,0 1)/ -'' %
60. ( +-6+(
)&%0 %)/ 60C 6 + 6)&%0 6+7+ -8 )-+%+6 6)&%0 0-0 . / * / 1) 0. - - :+( -/ * ,) 6B 6 +-6+( ) + ,( - 6+-6+6 - :,&/+6 . %0 ,+ 6+ () .0/ - ( - 6)6 10
) 0. - * %+, . 6+7+ - /):0* 7 +* . %01 . * -=
)-7 6+*( - 10. - , 7 8 6 + 10. - :+( -/ * ,)(). % +-6+(
6 + 1)-' :0/ - , 7 8 6)6 10 ) 1+-= 0 6+7+ -B6+7+ -
+/ .0 . - 2 %.
< <0 %0)C8
8 /+ -08 2 -.+-'8 D8
6)%6)-6+ = -' :)% # -C 6 )-+%+6 1)-. 1 6 %/ !*%0,60 -,)- @0%0E@0%0 1&(&( 1 . 6)&%0 )/ 60C 3 60/06 %0 -5 . / * ,): ' 0 :)%0(+6
5 : )-@ ' * - :+( - 6+7+ - (*0% 6)6 10 * -= ,): ' 0 , % - +-6+( )-@ 1 0 6+7+ - = -' /):0* 60-''0 = 06+ (),)7 *6)% - % (= 6 @
+7+ - 10. - . / * 1)-@)' * - 3
-= 1)/ -'' % - E 1)/ -'' % - *+(+ = -' .16 .01)%, / *( - ()1 . ,0 1)/ (+ , 7 3 0, / ( %)- .0,)-' 7 6+ @+/1 5 = -' ) )-+*0 ,= % 6 +-6+( . -= 10. -
10. - .16 )-' -.+-' +-,+% 1)-@)/ -
0. - )/0* 6 () +( 3:)%,0C 6 1%&,1)(60C5
+1+- +-,+% 1)-@)/ -8 6)6 10 : 0( +-,+% 1)-@)/ -
+1+- +-,+% 1) : / , - 60. ( . 1 6 .06)%0
60. ( ) : -6+ 1)-@ ' * - ()7 * 6 - +-6+( ()1)-60-' - (),)7 *6)% - A ,= % ( 6
)% -'( &-,)1,0&- / -6+( ) :)%0( - % *
6 + 1).& - = -' 7)/ , . / 1)-)/060 - 0-08 ( 1)%/+ ) *
0 .)C0-0,0B.)C0-0,0 :)%0(+6
+6+, - 1)-' .0/ - . / * 1)%-= 6 - * (0 = -' .0+@ 1( - . / ,0.0-' 1)-' .0/ - 6)%:+( 8 = -' . 1 6 :)%+1 1) 0. - - 6 + :): ,
6 + /)1 , . %0 ,)' / 6+-6+6 - *+(+ ./ * / ,)%6 )-+%+6 @ % = -' .0 6+% . / ? +-. -'B+-. -' 0-0
)-+-6+6 - ./* 60-. ( - 1)-+-6+6 + + +-6+( )/0 1 *( - 1)%( % 10. - () 1)-' .0/ - -)')%0 = -' :)%<)- -' . /
8 ( %6 0- % % C0(
0-0)( +1 %-08
CC,)68 * /8 # A +/ .08 "
8 &A *+- ?A 8 &$ ?8 ,/ :+60%
? -.&-),0 8 # $
)-+%+6 @ % = -' .0 6+% . / +-. -'B+-. -' 0-0 .)-' - 1)% 0-6 -
,+1 = .01)%0(, . - .01+6+, &/)* * (0 .0 ,0.0-' 1)-' .0/ -
6 + 1)-+-6+6 + + +-6+( 60. ( )-)%0
1+6+, - 1)-' .0/ - = -' :)%+1 1)%/ < - -
6 + : -.0-'
)-' 7+( - 1)% &*&- - 1)-0-7 + - () : /0 . /
6 + * ( 6)%10. - +-6+(
)-+%+6 @ % = -' = -' .0 6+% ./ +-. -'B+-. -' 0-0
1)%:+ 6 --= 6+ () . --= 8 :)%. , %( - :+(60 1)% +/ - 1 6+6 .0.+' ,): ' 0 1)/ (+ 60-. ( 10. -
4 )%, -'(
./* ,),)&% -' = -' ( %)-
D )%. (< ./* ,)&% -' 6)%, -'( = -' .06+-6+68 .01)%0(, 8 . - .0 .0/0 .0 ,0.0-' 1)-' .0/ - $
" (,0 ./* &% -' = -' . 1 6 ) :)%0( - ()6)% -' - '+- ()1)-60-' - 1)-=0.0(8 1)-+-6+6 -8 . - 1)% .0/ - 6)-6 -' ,),+ 6+ 1)%( % 10. - = -' 0 .)-' % ,)-.0%08 0 /0* 6 ,)-.0%08 . - 0 / 0
,)-.0%0 4 # )6)% -' - , (,0 . / * , / * , 6+ / 6 :+(60 . /
= -' :)%+1 ()6)% -' - . %0 , (,0 )-')- 0 ,+ 6+ 1)%0,60<
8 ,/ :+60% D 4 8 ,/ :+60% "
= -' 0 .)-' % ,)-.0%0 .)-' - )-=):+6 / , - . %0 1)-')6 *+ --= 06+ D
A )%10. - ./* ,)&% -' = -' .010. - :)%. , %( - 1+6+, -
1)-' .0/ - = -' 6)/ * " ) 1)%&/)* ()(+ 6 - *+(+ 6)6 1 ? )-=06 - . / * ,)% -'( 0 - 60-. ( - 1)-=0.0( +-6+( )-' :0/ /0*
.-6+ )-=0 1 - .0: < * 1)-'+ , -= :)-. :)%')% ( 6 + 60. ( :)%')% (8 :)%<+7+. 6 + 60. ( :)%<+7+. +-6+( ()1)-60-' - 1) :+(60 -
./ # 1)-=0.0( -8 1)-+-6+6 -8 . - 1)-' .0/ - )- -'( 1 - . / *
,+ 6+ 60-. ( - 1)-=0.0( :)%+1 1)-')( -' - ,) )-6 % < (6+ ():): , - 6)%, -'(
1 :0/ 6)%. 1 6 @+(+1 :+(60 '+- ()1)-60-' - 1)-=0.0( 6 + 1)-+-6+6 - . - 6 + 1)% .0/ - . /
* / ,)%6 A )-+%+6 @ % = -' .0 6+% . / +-. -'B+-. -'
)-' .+ - . / * 1) :)%06 *+ - .0,)%6 0 1)% 0-6 - &/)* 10* ( = -' :)%()1)-60-' - ()1 . 1)7 : 6 = -' :)%<)- -' +-6+(
)-0-. ( )-+%+6 *+(+ ,)&% -' = -' 6)/ * )/ (+( - 60-. ( 10. - .+ -
6+ ? )%+'0( --=
D 8 ,/ :+60% #
8 ,/ :+60% " A 8 ,/ :+60%
8 ,/ :+60% D
060-7 + . %0 ,+.+6 6+7+ - 1)-)/060 - *+(+ 8 6)%. 1 6 .+ 7)-0, )6&.) 1)-)/060 -8 = 06+8 1)-)/060 - *+(+ -&% 60C 6 + ()1+,6 ( -8 . - 1)-)/060 - *+(+ ,&,0&/&'0, 6 + ) 10%0, )-)/060 - *+(+ -&% 60C = -' .06)/060 * -= : * - 1+,6 (
. 1)-)/060 - *+(+ ,&,0&/&'0, 6 + ) 10%0,
6 + . 6 ,)(+-.)%
( = -' .06)/060 . / * . 6 ,)(+-.)%8 +-6+( () +.0 - .0/ -7+6( - .)-' - 1)-)/060 - 6)%* . 1 .6 1%0 )% .0/ 1 -' - 6+ 6)%* . 1 ,= % ( 6
1)-)/060 - 0-0 0 / * 1)-)/060 - *+(+ -&% 60C = -'
)6&.) 1)-)/060 - = -' .0'+- ( - . /
)-)( -( - 1 . 1)-)/060 - 6)%* . 1 :)%: ' 0 /06)% 6+/ *+(+
10. - . - 1)%+-. -'B+-. -' - = -' :)%/ (+ :)%()- - .)-' - *+(+ @ % 10. - . - 6)&%0B6)&%0 1) :+(60 - %)- 06+8 1)-)/060 - ( - )-'+ 1+/( - . 6 = -' /)-'( 1 :)%( 06 - .)-' - 60-. ( 10. - 1)-01+ - . - 1) :+(60 - . /
( ,+, 1)-01+ - ) +.0 -8 1)-)/060 7+'
(- )-'+ 1+/( - . 6 B. 6 / 0- = -' . 1 6 .0'+- ( - ,): ' 0 1)-.+(+-' C (6 . / 1)-)/060 - 0-0 / 6 1)-'+ 1+/ - . 6 6)%,):+6 = -' ( - .0'+- ( - 1)-+/0, - . / 1)-)/060 - 0-0 . / * ,6+.0 .&(+ )- 6+.0 .&(+ )- ( - .0/ (+( - 6)%* . 1 .6 1%0 )% . - . 6 ,)(+-.)%
,6+.0 .&(+ )- 0-08 , , % - +6 ( 70 - 1)-)/060 ./*.6 ,)(+-.)%8 = -'
- . %0 ,+.+6 ()(+ 6 - )-'0( 6-= 6)%.0%0 . %0 : * - *+(+ 1%0 )% ,)1)%60L :)%: ' 0 :+(+ *+(+
1) :+(60 - . - 1)%+-. -'B
8 !)6 $8 3 ( %6 )-)%:06 -09)%,06 , -.&-),0 8 ?4 58 * / D
&)( -6&8 &)%7&-&8
+-. -' - = -' :)%( 06 - .)-' - 1) :+(60 - 60-. ( 10. - 8 ,)%6 :*- *+(+ ,)(+-.)% ,)1)%60 %60()/B %60()/ . - * ,0/ ( %= 1 % */0 *+(+
-6+( ) :)%0( - 1)-.)( 6 - 1) 0(0% - )-')- 0 * /B* / 1 ,7 = -'
)-7 .0 C&(+, 1) : * , - . / ,(%01,0 0-08 1)-+/0, )-=+,+- ,0,6) 60( 1)-+/0, - = -' 6)%.0%0 . %0 D 3/0
5 : :8 .0 - ,0-'B ,0-' : : :)%*+:+-' - , 6+ ,
/ 0-8 = 06+
6 % 2)/ ( -'8 &(&( )% , / * -8 )% -'(
2 : 0-0 (- ):*, -6 % / 0-
)&%060, . - &-,)1,0&- /8 )6&.) )-)/060 -8 0,6) 60( )-+/0, -
2 : 0-0 ( - ) : * , -6 % / 0-L 0,60/ * )%:+ 6 - 0. - . - -,+%B+-,+%-= 8 0-. ( 0. - )-01+ - . - -,+%B+-,+%-=
2 : 0-0 ( - ) : * , -6 % / 0- ,0,6) )&%0 ) :+(60 - = -' )-@ (+1 ,0,6) 6)&%0 ) :+(60 - )-+%+6 &(6%0- = 06+ 6)&%0
1) :+(60 - -)' 60C8 )&%0 1) :+(60 - 1&,060C8 )&%0 ) :+(60 - :): ,8 )&%0 ) :+(60 - +:=)(60C +%-0 6 + )= (0- -
(0 ) 6 ) +.0 - ):*, 0,6) 6)&%0 ) :+(60 - = -' .0 -+6
8.- / 6 :+(60 = -' * )-+%+6 ,)1)%60
()6)% -' - (,08 ()6)% -' - */08 / 6 :+(60 ,+% 68 1)6+-7+(8
()6)% -' - 6)%. (< 8 / 6 :+(60 = -' , * )-+%+6
2 : 0-0 ( - )-@ (+1 -,+% E -,+% 0-. ( 0. - )-01+ -8 %&,), % -,C&% ,0 2 % -' 2+(60
)-7 .0 / 6 2+(60 +% 68 . - )-)% 1 - 0,6)
) :+(60- . / ,+, )-01+ - )/ /+0 ).0 /)(6%&-0(
5 < 0)
%-./ 1)-+/0, - ,(%01,0 0-0
2 : 0-0 )-@ (+1 -6 % / 0- (),0 1+/ - . -
): ' 0 - (06 ()6 *+0 : *< 1)%:+ 6 - 10. - . / * 1)%:+ 6 - = -' .0/ % -' &/)* ,+ 6+ 6+% - *+(+
- .0,)%6 0 -@
- 3, -(,05 = -' :)%+1
1 6 7+' .0( 6 ( - : *< 1)%:+ 6 - 10. - . / * 1)%:+ 6 - = -' &/)* ,+ 6+ 6+% - *+(+ .0/ % -' . - .0 -@
10. - 6)%6)-6+8 : % -' ,0 1 = -' )/ -'' % / % -' - 6)%,):+6
1. 06+ .00-' 6 : *< / % -' - .06+7+( - ()1 . 1)%:+ 6 -8 .060 :+/( - &/)* ()/ (+ - &% -'8 ,). -'( - -@
10. - 8 ,/,7 ./
- 10. - -= .06+7+( - ()1 . &% -' = -' )-0 :+/( - ()7 .0 - 06+ -6 % / % -' - . - -@
- 10. - . *+:+-' - = -' )% 68 &/)* ( %)-
-6 % ()7 .0 - . - &% -' = -' )-0 :+/( - ()7 .0 - 06+8 . *+:+-' --= = -' )% 6 1+/
-' , 6+ 60. ( . 1 6 .010, *( - . %0 = -' / 0- . 0,60/ * = -' .01 ( 0 . /
10. - 8 = 06+ 60-. ( 10. - 0,60/ * 0-08 ( %)- 6+ :+*-= . %0 10* ( . /
1)%+-. -' E +-. -' - ),(01+- ( 6 60-. ( /):0* 1)-.)( . %01 . 1)%:+ 6 - 6 10 60-. ( 60. ( )-+-7+( ()1 . * / = -' :,6% ( ,)1)%60 1)%:+ 6 -8 6)6 10 * -=
)-= 6 ( - () . - (&-(%)68 ,): ' 0 - * /-= .)-' - 1)%0,60< .)-' - 1)%:). - : *< 60-. ( ./* ()/ (+ -8 60-'( * / (+8 ')% ( E ')%0( 6 + ,0( 1 7 , -0 ,),)&% -'8 * /
21 Moeljatno, Asas – Asas Hukum Pidana, Cet. 6, (Jakarta: PT. Rineka Cipta, 2000), Hal. 54.
/):0* .0()- / 60-. ( E 6 -.+(8 60-. ( - . - :)%60-. ( . - :)/ ( -' - ,)%0-' .01 ( 0 .060-. (
/)* ( %)- 06+8 60-. ( ,): ' 0 ( 6 :)'06+ .0()- / 8 ( ./
1)%+-. -' E +-. -' - = -' )-''+- ( - 0,60/ * 60-. ( 10. - ./
1 , /-= ,)-.0%08 +1+- . / 1)-7)/ , - * 10% .01 ( 0 1+/ ( 6 1)%:+ 6 - ,60/ * 1)%0,60< 10. - 8 60-. ( 10. - . - ,): ' 0-= 8 ,
.)-' - 0,60/ * :)/ -.
1 ( * 0,60/ * 1)%:+ 6 - 10. - 06+ . 1 6 .0, (- .)-' - 0,60/ * :)/ -.
0 &-, )-)% -'( -8 : *< ,6% C: % C)06 ()/ (+ - = -' .0 -@
)-7 < : 0-0
.)-' - 10. - 8 = -' :)%,0C 6
)/ < - *+(+ 8 = -' :)%*+:+-' - .)-' - (), / * - . - = -' .0/ (+( - &/)* &% -' = -'
1+ :)%6 -''+-'7 < :
- )/ )%+ +,( - ,): ' 0 :)%0(+6 . / * ()/ (+ - &% -' = -' .0%+ +,( - . /
+-. -' E +-. -'8 = -' :)%,0C 6 )/ < - *+(+ 8 = -' 1 6+6 .010. - . - .0/ (+( - .)-' - (), / * - $ 70( )/0* 6 1)-')%60 - E
1)-')%60 - 0-08 ( .0,06+ 1 . 1&(&(-= 6)%-= 6
3 5 2 *< C)06 . / :)%:). .)-' - 1)-')%60 - 1)%:+ 6 - ./
1)%:+ 6 - 10. - )%:+ 6 - . / * ()/ (+ - M ()7 .0 - = -' .060 :+/( - &/)* ()/ (+ - 6 + .)-' - ( 6 / 0- ,
.)-' - ()/ (+ - (0: 6 . - :+( - . - :+( - ()/ (+ - , 7
0 &-, 7+' 1)%- * )-' 6 ( - : *< ,6% C: % 06+ :+( - ()/ (+ - , 7
):)6+/-=
)-+%+6
22 Ibid. hal. 56. 23 Ibid.
.- 3()/ (+ - . - (0: 65 4
0 &-,
06+ ,)-.0%0 6)%.0%0 . %0
3:5 2 *< 1)-')%60 - .0*+:+-'( - .)-' - (), / * - &% -' )/ (+( - ()7 .0 - 6 .0 -0 :)%:). .)-' - 1)%:+ 6 - 10. - ,): : 0-0
= -' )%+1 ( - 1)%6 -''+-'7 < : - 10. -
)-+-7+( - ()1 . ,0C 6 1)%:+ 6 - , 7 8 = 06+ ,0C 6 .0/ % -' .)-' - @
)%:+ 6 - 10. - * -=
- .)-' - 10. - ( / + .0/ -'' %
1 ( * = -' 06+ :)- % E :)- % .010. - ,)1)%60 = -' ,+. * .0 -@ ( -8 0-0 6)%' -6+-' ()1 . () . - : 60--= . - *+:+-' - : 60--= .)-' - 1)%:+ 6 - 06+8 = 06+ .)-' - (), / * --=
10. - .010, *( - . %0 1)%6 -''+-'7 < : - 10. - 7+' .010, *( - . %0 (), / * -
0- * /-=
8 6)%@ (+1 1)-')%60 - 1)%:+ 6 -
10. - . - (), / * - D
. * ()( 6-= 60 1 E 60 1 1)%:+ 6 - 10. - * %+, 6)%.0%0 6 , +-,+, B +-,+% / *0% &/)* ( %)- 1)%:+ 6 -8 = -'
)-' -.+-' ()/ (+ - . - (0: 6 = -' .060 :+/( - ( %)- -= 8 . / * ,+ 6+ ()7 .0 - . /
/ *0% / = -' * %+, .01)-+*0 ' % ,),+ 6+ . 1 6 .0( 6 ( - ,): ' 0 1)%:+ 6 -
/ 0(*< / 6 + () . - 6)%6)-6+ = -' )-=)%6 0 1)%:+ 6 -
- = -' .0,):+6 .0 6 ,8&/)* - )/
24 Ibid. 25 Ibid. hal. 57.
.0: '0 . / .+ '&/&-' -8 -' )-')- 0 .0%0 &% -' = -' )/ (+( - 1)%:+ 6 -8 . - : -' " )-')- 0 * / E * / .0 /+ % .0%0 ,0 1) :+ 6
/ ,+ 6+ %+ +, - 1)%:+ 6 - 10. - = -' 6)%6)-6+8 6)%( . -' .07+ 1 0 . -= * / 0(*< / 6 : * - = -' 6)%6)-6+ 1+/ L
0, /-= . / , / "D = 6
35 ()< 70: - +-6+( )/ 1&% ()1 . = -' :)%< 70: 70( .0()6 *+0 ( - 6)%7 .0 ,+ 6+ ()7 * 6 - # % -' = -' 60. ( )/ 1&% : %+ )/ (+( - 1)%:+ 6 -
10. - 8 ( / + ()7 * 6 - 6 .0 () +.0 - :)6+/ E :)6+/ 6)%7 .0 / () +.0 - 6)%7 .0-= ()7 * 6 - 06+ )%+1 ( - +-,+% 6 :*- .
, / D$
= -' :)%:+-=0
2 % -' ,0 1 ()60( )-= (,0( - : *< . &% -' ,). -' )-'* . 10
6 -1 ,)/ = (-=
+68 60. ( ) :)%0 1)%6&/&-' - = -' . 1 6 .0:)%0( - ()1 . -=
6 + &% -' / 0-8 .0 -@
)-0 :+/( - : * = : '0 .0%0-= ,)-.0%
8 70( () +.0 - &% -' 06+ )-0-'' /8 .)-' - (+%+-' - 1 /0-' / 60' :+/ - 6 + .)-. 1 /0-' : -= ( 60' % 6+, %0:+ %+10 *
()* %+, - ) :)%0 1)%6&/&-' - 1 . &% -' = -' ,). -' )-'* . 10 : * = +6 0( ,),)&% -' 60. ( ) :)%0 1)%6&/&-' - 6)%* . 1 &% -' = -' . / :*=8
1 :0/ &% -' = -' ./
( &% -' 6 .0 : %+ )/ (+( - 1)%:+ 6 - 10. -
: * = 6)%,):+6 )-0-'' / / 0(*< / 6 : * - 0-0 .0,):+6 ,= % 6 E ,= % 6
6 A : * - +-6+( . 1 6 .010. - -= ,),)&% -' ) . - E () . - = -' 6)%7 .0 () +.0 - . %01 . 1)%:+ 6 - = -'
:)%, -'(+6 -8 .0-
/ , - +-6+( )-' . ( - ,= % 6 6)%,):+6 0 / * : *< 6 -1 . -= () . - 06+8 1)%:+ 6 - = -' .0/ (+( - 60. (
( - +-,+% 6 :*-
26 Ibid. hal. 58. 27 Andi Hamzah, KUHP dan KUHAP, (Jakarta: Rineka Cipta, 2000), hal. 67. 28 Moeljatno, op.cit. hal. 60.
@+(+1 )%+1 ( - 1)-'' -''+ - ()6)%60: - ,= % ( 68 ,)*0-'' 1)%/+ .0 . ( - , -(,0 10. - ?
)( % -' ,& /-= 0 / * 1 ( * * / 0(*< / 6 : * - 6 .0 ,+-''+* )%+1 ( - )/) )-
6 + +-,+% 1)%:+ 6 - 10. - J 2 -= ( 1)-+/0, :)/ -. %+1 -= :)%1)-. 1 6 : *< () . - 6 .0 )%+1 ( - )/) )-
6 :*- ),(01+- .) 0(0 -8 )-+%+6 1%&C &)/7 6-& * / 6)%,):+6 60. ( 1)%/+ .0 /0*( - :)'06+ , 7 +-6+( 1)%:+ 6 - 10. - 8 /):0* E /):0* : *< .0 -6 %
)%)( = -' 60. ( ) -. -'-= ,): ' 0 )/) )- ,6% C: % C)068 . / *
0, /-= - )/8 )-+%+6 :)/0 +8,= % 6 6 : * - 60. ( )-')- 0
60. (/ * +-'(0- : *< ,+ 6+ () . - = -' .060 :+/( --= () +.0 - . %01 . 1)%:+ 6 -8 ) :)%0 ()1 . -= ,0C 6 .0/ % -'-= 1)%:+ 6 - 6)%,):+6 +' 60. (
+-'(0- () . - = -' .)-' - .) 0(0 - 6 .0 )-'*0/ -'( - ,0C 6 6)%,):+6 -' +-'(0- 0 / * : '0 1) :+ 6 +-. -' E +-. -' +-6+( )-)-6+( - : *<
1)%:+ 6 - = -' .0/ % -' 6 .0 $ )-7 .0 1 6+6 .010. - )-+%+6
0 &-, ,= % 6 6 : * - 6)%,):+6 60. ( .01 -. -' ,): ' 0 )/) )- ,6% C: % C)06 = -' ,),+-''+*-=
( . %0 06+8 :)%6 /0 - .)-' - 1)-. 1 6 E 1)-. 1 6 .0 6 ,8 %&C
&)/7 6-& /):0* @&-.&-' +-6+( ) -. -' --= :+( - ,): ' 0 )/) )- 1)%:+ 6 - 10. - 8 6)6 10 ,): ' 0 ,= % 6 1)-+-6+6 -8 %60-= ),(01+- 1)%:+ 6 - 6 -1 ,= % 6 6 : * - 6 .0 ,+. * )%+1 ( - 1)%:+ 6 - = -'
60. ( : 0(8 - +- +-6+( )-. 6 -'( - , -(,0 10. - .0 +-6+( )-+-6+6 ,+1 = 1)%:+ 6 --= .07 6+*0 10. - 8 .01)%/+( - ,= % 6 = -' :)%+1 () . -
29 Ibid. 30 Ibid., hal. 60.
1 , / E 1 , / = -' .0 (,+. ,)=&'= -= : '0 - %+ +, .)/0( = -' ,),+-''+*-= . / * ,= % 6 1)-+-6+6 - 06+8 .0()/+ %( - . %0 . %0 %+ +, - 6)%,):+68 . - .07 .0( - = 6 6 + 1 , / 6)%,)-.0%0
6 :*- %)- -= 8 . /
) . - = -' ) :)% 6( - 6)%,):+6 .0- ( - +-,+% E +-,+% = -' ) :)% 6( - 10. - !&-6&* 1)-' -0 = - )-+%+6 , / $D =635 .0 -@
.)-' - 10. - 1)-7 % 1 /0-' / .+ 6 *+- .)/ 1 - :+/ - )6 10 70( 1)%:+ 6 - )-0 :+/( - /+( E /+( :)% 68 -@
- 10. - .0:)% 6( - )-7 .0 /0 $ 6 *+- . - 70( )-' (0: 6( - 608 )-7 .0 # 6 *+- !&-6&* / 0- . / *
- .0 -@ ( - ()1 . 1)/ -'' % (),+,0/ - = -' 6)%6)-6+ = -' )-' (0: 6( - ,0 (&%: -8 10. - 1)-7 %
20 , -= .)-' - . -= 1)%:+ 6 - 6)%6)-6+ ,)1)%60 .0%+ +,( - .)-' - +-,+%
E +-,+% .0 6 ,8 ( ,0C 6 1 -6 -' .0/ (+( --= 1)%:+ 6 - 06+ ,+. * 6 1( .)-' - < 7 % 0C 6 = -' .) 0(0 - 0-08 0 / * ,0C 6 )/ < - *+(+ -= 1)%:+ 6 -8
6 + +-,+% 6)%,)-.0%0 !&-6&*-= ./
60. ( 1)%/+ .0%+ +,( - / '0 ,): ' 0 )/) )-
)%+ +,( - 1) :)%&-6 ( - = -' )-+%+6 ,/ A -6 % / 0- ./* )/ < - 1) )%0-6 * .)-' - ,)-7 6 8 60. ( 1)%/+ .0 . ( - +-,+% 6)%,)-.0%0 = 06+ ( 6 E ( 6 = -' )-+-7+( - : *< 1)%:+ 6 - . / :)%6)-6 -' - .)-' - *+(+
-1 .06 : * ( 6 E ( 6 / '08 1)%:+ 6 - 6)%,):+6 ,+. * < 7 % .0/ % -' .0/ (+( - $
31 Pasal 291 ayat 2 KUHP 32 Moeljatno., op.cit., hal.61.
, / ## = 6 3 5 )-)-6+( - : *< .)-' - , / * , 6+ 1)%:+ 6 - ,)-' 7
) :0(0- ')/ 1 , / E +,+/ &% -'8 .0 -@ .)-' - 10. - 1)-7 % 1 /0-' /
6 *+- 0C 6 )/ < - *+(+ -= 8 1)%:+ 6 - 6)%,):+6 ,+. * 7)/ ,8 6 ( 1)%/+ .06 : * 1 E 1 / '0
8 = 06+ 6)-6 -' 1) )%(&, 8 .06)-6+( - : *<
, / AD
) (, ,)&% -' < -06 .)-' - ()()% , - 6+ -@ - ()()% , - +-6+( :)%,)6+:+* .0/+ % 1)%( <0- -8 .0 -@
.)-' - 10. - 1)-7 %
1 /0-' / .+ :)/ , 6 *+- %0 %+ +, - 0-0 6)/ * 6)%-= 6 ,0C 6 )/ < - *+(+ -= 1)%:+ 6 - ( - 6)6 108 . ( / -= / % -' - 1)%:+ 6 - :)/+ @+(+1 7)/ , .0-= 6 ( - .)-' - . -= +-,+% E +-,+% .0 6 , )%/+ .06 : * .)-' - ( 6 E ( 6 6)%,)-.0%0 +-6+( )-= 6 ( - ,0C 6 )/ < - *+(+ -= 1)%:+ 6 -
, / "# = 6 3 5 )/ % -' +-6+( ) (,
%+ *8%+ -' - 6 + 1)( % -' - = -' .01 ( 0 &% -' / 0-8 .)-' - )/ < - *+(+
+ +, - ) (, ,+( (). / %+ * = -' .01 ( 0 06+ , 7 .01 -. -' :)/+
@+(+1 +-6+( )-= 6 ( - ()1 -6 -' - 1)%:+ 6 - $$ %+, .06 : * .)-' - +-,+% ,)@ % )/ < - *+(+
)/ (+( -8 60. ( )/ (+( - 6 + ) :0 %( - ,),+ 6+ .)-' - @ % E @ % = -' 6)%6)-6+8 .0 -'' 1 :)/+ @+(+1 +-6+( )-= 6 ( - : *< 1)%:+ 6 - 6)%,):+6 60. ( :&/)* .0/ (+( -8 ,)*0-'' 1)%/+ .0 . ( - )/) )- )/ < - *+(+
33 Pasal 167 ayat 1 KUHP menyebutkan: barang siapa memaksa masuk kedalam rumah, ruangan atau pekarangan tertutup yang dipakain orang lain dengan melawan hukum, atau berada disitu
dengan melawan hukum, dan atas permintaan yang berhak atau suruhannya tidak pergi dengan segera, diancam dengan pidana penjara paling lama sembilan bulan atau denda paling banyak tiga ratus rupiah.
6)%,)-.0%08 = 06+ . /
)/ < - *+(+ 8 ) (, .- ,)6)%+,-= -,+% )/ < - *+(+ ./
(6 E(6 ,)@ %
%+ +, - .)/0( = -' 6)%-= 6 1 . @&-6&* E @&-6&* .0 6 ,8 )-+-7+( - ()1 . () . - / *0% 6 + &:=)(60C = -' )-=)%6 0 1)%:+ 6 -
8 : *< 6)%. (< 60. ( ) 1+-= 0 <)<)- -' +-6+(
0, /-= . /
,+(8 ( %)- :+( - 1)7 : 6 ()1&/0,0 - 6+ ()7 (, -
8 : *< 6)%. (< 60. ( . <)<)- -' +-6+( :)%:+ 6 :)'06+8 ,): : 6)%. (< 60. ( +6 -' ()1 . -= ,)%6 60. ( )/ (+( - 1)%:+ 6 - 1 E 1 = -' )-' (0: 6( - : *< 1) (, - 1 6+6 .0/ (+( -
, / $$D
8 = 06+ )-')- 0 )-'* -@+%( - 6+ )%+, ( : % -'8 ,0C 6 )/ < - *+(+ -= 8 1)%:+ 6 - :)% %60 . %0 * / : *< : % -' :+( -
0/0(-= . - 60. ( . 1 6 .00;0-( - . %0 1) 0/0(-= +-6+( :)%:+ 6 .) 0(0 - $4 .0 , 10-' 06+8 . ( / -= ,0C 6 )/ < - *+(+ -= 1)%:+ 6 - 60. ( 6)%/)6 ( 1 .
() . - &:=)(60C8 6)6 10 1 . () . - ,+:=)(60C8 = 06+ 6)%/)6 ( . / * 60 , -+: %0 6)%. (< ,)-.0%0
6 + ,): '0 - ()1+-= - &% -' / 0-8 .)-' -
: % -' ,0 1 )-' :0/ : % -' ,),+ 6+8 = -' ,)/+%+*-=
(,+. +-6+( .0 0/(0 ,)@ % )/ < - *+(+ 8 .0 @
( %)- 1)-@+%0 -8 .)-' - 10. - 1)-7 % 1 /0-' /
6 + .)-. 1 /0-' : -= ( )-
0,0-0 .0%+ +,( - ,): ' 0 1)-@+%0 -8 1)-' :0/ - : % -' &% -' / 0-8 .)-' - (,+.
) 0/0(0 : % -' 6)%,):+6,)@ % )/ < - *+(+ 0C 6 )/ < - *+(+ -= 1)%:+ 6 - 60. ( .0-= 6 ( - . %0 * / E * / / *0%8 6)6 10 .0' -6+-'( --=
1. -0 6 &% -' = -' )-' :0/ : % -' 6 .0 / + -0 6 * 60-= 06+ : 0(8
34 Moeljatno, op.cit, hal. 63.
0 , /-= : % -' .0 :0/ +-6+( .0:)%0( - ()1 . 1) 0/0(-= 8 ( 1)%:+ 6 - 06+
60. ( .0/ % -'8 ( %)- :+( - 1)-@+%0 - ( 1)%:+ 6 - 06+ 60. ( .0/ % -'8 ( %)- 06+ :+( - 1)-@+%0 - ): /0(-= ( / + -0 6 * 60-= 06+ 7)/)(8 = 06+ : % -' ( - .0 0/0(0 ,)-. %0 .)-' - 6 ( )-' @+*( - 1) 0/0( )-+%+6 *+(+ 8
( * / 06+ .0/ % -' . - $D ,+( %+ +, - 1)-@+%0 -
0C 6 )/ < - *+(+ -= 1)%:+ 6 - 6)%' -6+-' . %01 . :'0 - ,0C 6 : 60--= 6)%. (<
/ 6)&%0 +-,+% )/ < - *+(+ = -' .) 0(0 - 0-0 .0-
.0 )%+1 ( - +-,+% = -' ,+:=)(60C
8 = 06+ +-,+% $" )/ < - *+(+ = -' ,+:=)(60C
1 = -' .0 7+( - .0 6 ,8 ( = -' )%+1 ( - +-,+% 6 + )/) )- 1)%:+ 6 - 10. - ./* )/ (+ - . - (0: 6 31)%:+ 6 -5 :
.0 +-6+( )-=0 1+/( - C (6
/ 0(*< / 6 + () . - = -' )-=)%6 0 1)%:+ 6 - @ ).-6 : * - = -' ) :)% 6( - 10. - . -,+% )/ < - *+(+ = -' &:=)(60C ) -,+% )/ < - *+(+ = -' ,+:=)(60C
)%/+ .06)( -( - / '0 : *< ,)( /01+- . / %+ +, - .)/0( 60. ( . 1 6 +-,+% )/ < - *+(+ 8 - +- 60. ( :)% %60 : *< 1)%:+ 6 - 6)%,):+6 / /+ 60. ( :)%,0C 6 )/ < - *+(+
): ' 0 - 6)%-= 6 .0 6 ,8 1)%:+ 6 - 6 .0 ,+. * .) 0(0 - < 7 % ,0C 6 )/ < - *+(+ -= 8 ,)*0-'' 6 ( 1)%/+ +-6+( .0-= 6 ( - 6)%,)-.0%0
(*0%-= .06)( -( - : *< ),(01+- 1)%:+ 6 - 10. - 1.
35 Ibid., hal. 63. 36 Ibid.
+ + -= . / * () . - / *0% . - 6)%,)-.0%0
6 , )/) )- / *0%8 - +- . ( / -= ./
1)%+ +, - 7+' .01)%/+( - )/) )- : 60- = 06+ ,0C 6 )/ < - *+(+ = -' ,+:=)(60C
/ 60-. ( 10. - 1)-01+ - .0 6+% 1 . , / $#A = 06+
: % -' ,0 1 .)-' - (,+. *)-. ( )-'+-6+-'( - .0%0 ,)-.0%0 6% + &% -' / 0- .)-' - )/ < - * (8 : 0( .)-' - ) (0-
1 /,+8 : 0( .)-' - 601+ +,/0* 68 +1+- .)-' - ( % -' - 1)%( 6 - E 1)%( 6 - :&*&-'8 ) :+7+( &% -' ,+1 =
) :)%0( - ,),+ 6+ : % -'8 ) :+ 6 +6 -' 6 + )-'* 1+, 10+6 -'8.0*+(+ ( %)- 1)-01+ -8 .)-' -
*+(+ $# 1)-7 % ,)/ E/ -= ) 1 ( 6 *+-
1 , / 6)%,):+6 .0 6 , . :):)% 1 +-,+% = 06+
) :+ 6 +6 -' 6+ )-'* 1+,( - 10+6 -' :5
5 ) :+7+( &% -' ,+1 =
) :)%0( - : % -'8
(,+. 1) :+7+( - 06+ . / * *)-. ( )-'+-6+-'( - .0%0 ,)-.0%0 6+ &% -' / 0- .)-' - )/ < - * ( @5
1 /,+ 6 + () . - 1 /,+8 3:5 ( / @)%.0( 3601+ +,/0* 65 6 + 3@5 ( % -' - 1)%( 6 - :&*&-'
) :+7+( 06+ .)-' - ) (035-
37 R. Soesilo, Kitab Undang – Undang Hukum Pidana serta Komentar – Komentar, (Bogor: Penerbit Politeia, 1996), hal 261.
) :+7+( :)% %60 )/ (+( - 1)-' %+* .)-' - ()/0@0( - 6)%* . 1 &% -'8 ,)*0-'' &% -' 06+
)-+%+60-= :)%:+ 6 ,),+ 6+ = -' 1 :0/ )-')6 *+0 .+.+( 1)%( % = -' ,):)- %-= 8 0 60. ( ( - :)%:+ 6 .) 0(0 - 06+ $A
),+ 6+ : % -' . / * ,)' / ,),+ 6+ = -' :)%<+7+. 6)% ,+( 1+/ :0- 6 -' 3 -+,0
/ 1)-')%60 - : % -'
0, /-= L + '8: 7+8 ( /+-'8 . - ,): ' 0-=
,+( 1+/ N. = /0,6%0(I . - N' ,I ),(01+- 60. ( :)%<+7+. 2 % -' 7+' 60. ( 1)%/+ $? ) 1+-= 0 * %' )(&-& 0,
$ ) :)%0( - : % -' : % -' 06+ 60. ( 1)%/+ * %+, .0:)%0( - 3.0,)% *( -5 ()1 . 6)%. (< ,)-.0%08
,). -'( - = -' )-=)% *( - 06+1+- 60. ( 1)%/+ * %+, &% -' = -' ) :+7+( 06+ ,)-.0%08 :0, .0/ (+( - &/)* &% -' / 0- 4
4 4 - 1 /,+ (,+.-= ./*- = -' :+( - - -= ,)-.0%0
D () . - 1 /,+
0, /-=
)-' (+ . - :)%60-. ( ,)' 0 ')- 1&/0,08 -&6 %0,8
1 ,6&%8 6 + 1)' < 0 (&6 1% 7 8 = -' ,):)- %-= 0 :+( - 1)7 : 6 06+ 4 " ( / @)%.0( 6 + 601+ +,/0* 6 :)% %60 ,),+ 6+ 601+ = -' .) 0(0 - /0@0(-= 8
,)*0-'' ,)&% -' = -' :)%10(0% - -&% 4$ / . 1 6 6)%601+ #
% -' - 1)%( 6 - :&*&-'
38 Ibid. 39 Ibid. 40 Ibid. 41 Ibid. 42 Ibid. 43 Ibid.
,+ 6+ ( 6 :&*&-' 60. ( @+(+18 .0,0-0 * %+, .01 ( 0 : -= ( ( 6 E(6 :&*&-' = -' 6)%,+,+- .) 0(0 - %+1 8 ,)*0-'' ():&*&-' - = -' , 6+ . 1 6 .06+6+1 .)-' - ():&*&-' - = -' / 0-8 ,)*0-'' (),)/+%+* --=
)%+1 ( - @)%06 ,),+ 6+ = -' ,) ( - E ( - :)- % 44
/ : : E : : :)%0(+6 1 . 6+/0, - 0-08 +-,+% E +-,+% 1 , / . - %+ +, - .0 6 , )-')- 0 :)%: ' 0 .)C0-0,0 6)%( 06 .)-' - 1)-01+ - )/ /+0 , % - = -' ( - .0: * , . /
6+/0, - 0-0 ( - )-7 .0 @+ - 1) : * , - . - - /0,
44 Ibid.
1) )%0(, - .0 .)1 - ,0. -' 1)-' .0/ - 2)%()- - .)-' - 1) :+(60 - 0-08 * (0 1)%/+ ) 1)%* 60( - ()1)-60-' -
,= % ( 6 . - ()1)-60-' - 6)%. (< )1)-60-' -
,= % ( 6 :)% %60 : *< ,)&% -' = -' 6)/ * )/ -'' % ()6)-6+ -
5 6 + +-. -' E +-. -' 10. - / 0--= 8 ,). -'( - ()1)-60-' - 6)%. (< :)% %60 : *< 6)%. (< * %+, .01)%/ (+( - ,)@ % .0/ ,).) 0(0 - %+1 8 ,)*0-'' 60. ( . ,)&% -' = -' 60. ( :)%, / * )-. 1 6 *+(+ - 6+ ) -'
10. - 3
6+ ) -' ( / + 0 :)%, / * 7 -' - , 10 )-. 1 6 *+(+ - = -' 6)%/ /+ :)% 6 )6 10 *+(+ - * %+, ,)0 : -' .)-' - (<, / * --=
(/+0 :)%, / * 7 -' - , 10 )-. 1 6 *+(+ -
-' 6 ( - : *< /):0* : 0( )/)1 ,( - ,)%0:+ &% -' 1)-7 * 6 . %01 .
&@% 6), 1)%- *
)-'*+(+ ,)&% -' = -' 60. ( :)%, / * 4D
45 Martiman Projohamidjojo, Pembahasan Hukum Acaara Pidana dalam Teori dan Praktek, cet. I (Jakarta: Pradya Paramita, 1989), hal, 133.
) :+(60 - )%+1 ( - : '0 - 6)%1)-60-' . / 1%&,), 1)%,0. -' -8 ,)*0-'' . 1 6 .0( 6 ( - ,): ' 0 6060( ,)-6% / . %0 ,)/+%+* 6 * 1 - *+(+
1 0( - &/)* 7 (, 1)-+-6+6 + + 8 = -' 6+7+ --= . / * +-6+( ) 1)%&/)* ():)- % - 6)%* . 1
10. - 8 ( %)- )/ /+0 1) :+(60 - )%+1 ( - ,+ 6+ +1 = = -' .0,
)%:+ 6 - - ( * = -' . 1 6 .0 -'' 1 6)%:+(60 )-+%+6 1) )%0(, - 1)%,0. -' -L :
1 ( * 6)/ * 6)%:+(60 6)%. (< :)%, / * 6 , 1)%:+ 6 - = -' .0. (< ( - ()1 . -= 2)%. , %( - *+(+
@ % 10. - 8 1) :+(60 - )%+1 ( - ()6)-6+ - = -' ) : 6 ,0 ,0. -' 1)-' .0/ - . /
)-@ %0 . - ) 1)%6 * -( - ():)- % - : 0( * (0 8 6)%. (< 8 1)-+-6+6 + + 8
+, * -=
+1+- 1)- ,)* 6 *+(+ 8 ,0-' E ,0-' 6)%0( 6 1 . ()6)-6+ - 6 6 @ % . - 1)-0/ 0 - / 6 :+(60 = -' .06)-6+( - +-. -' E +-. -'
(0 8 1)-+-6+6 + + 8 6)%. (< 8 . - 1)- ,0* 6 *+(+
60. ( . 1 6 .)-' - /)/+ , :)%60-. ( .)-' - @ % -= ,)-.0%0 . /
)-0/ 0
1) :+(60 - / )-''+- ( - / 6 :+(608 ,) + 10* ( 60. ( . 1 6
60. ( .16 /)/+ , ) 1)%6 * -( - ,),+ 6+ = -' .0 -'' 1-= :)- % .0 /+ % ()6)-6+ - = -' 6)/ * .0 6+% . /
:)%6)-6 -' - .)-' - +-. -' E +-. -'
:)%/ (+ +-6+( 7)/0, * (0 = -' )- -' -0 1)%( %
+-. -' E +-. -'
/ 0-0 7+' 6)%+6
6 . - 6)/060 . / )-0/ 0 . - ) 1)%60 : -'( - ()(+ 6 -
1) :+(60 - = -' .06)-6+( --= ,)/
1) )%0(, - ,0. -' 1)-' .0/ - 4"
46 . Ibid.
0( 7)/0, * (0 )/0* 6 ():)- % - = -' .06) +( - . / 1+6+, - = -' ( - .07 6+*( -8 ():)- % - 06+ * %+, .0+70 .)-' - / 6 :+(60
)-' - .) 0(0 -8@ % . - ()(+ 6 - 1) :+(60 - 1 . . , %-=
)/)( 6 1 . ,)60 1 / 6 :+(60 = -' .06) +( - 0(
60. (8 . 1 6 )-=): :( - &% -' = -' 6)%:+(60 :)%, / * . - &% -' = -' 60. ( :)%, / * )-. 1 6 ' -7 % - *+(+ -
/ */ 0-0 ,1)( * ( , ,0 4# -+,0 . - 1)-)' ( - *+(+ (- )-7 .0 6 %+* --=
60. ( )-'*0/ -'( - ()< 70: - +-6+( )-' . ( - 1%&,), 1) :+(60 -
) )-6 % 06+8 .
60. (-= 1)-' (+ - 6)%. (< 1. 1%0-,01-=
/ 0-0 ,),+ 0 .)-' -
, / A? = 6 345
= -' )-= 6 ( -
) :+(60( - : *< 0 :)%, / * )/ (+ ( - 1)%:+ 6 - = -' .0. (< ( - ()1 . -= 8 )/ 0-( - * %+, .0,)%6 0 .)-' - / 6 :+(60
)6)% -' - 6)%. (< ,7
60. ( @+(+1 +-6+(
)%+1 ( - (),)/+%+* - ()6)-6+ - *+(+ = -' )-' 6+% 1%&,), 1) :+(60 - .0 .)1 - ,0. -' 1)-' .0/ - :)%. , %( - / 6 B / 6 :+(60 )-+%+6 +-. -' E +-. -' . - : % -' E : % -' :+(60 = -' .01)%&/)* . - .06) +( - &-,)1 1) :+(60 - . /
/ (&-6)(, *+(+
*+(+ @ % .0/ -. ,0 .)-' - 6)&%0 = -' )-= -'(+6 : ' 0 - ,0,6)
1) :+(60 - .06)% 1( - . 1+-
1) :+(60 - . / *
+ 6+ ,0,6) +-6+( )-')6 *+0 : ' 0 - @% )/)6 ( - ,+ 6+ * ,0/
1) :+(60 - 6)%* . 1 1)%( % = -' ,). -' .01)%0(, ,0/ . - ()(+ 6 - = -' :'0 - = -' .0 -'' 1 @+(+1 ) . 0 +-6+( ) :+(60( - (), / * -
47 . M. Yahya Harahap (a), Pembahasan Permasalahan dan Penerapan KUHAP Jilid II (Jakarta: Pustaka Kartini, 1995), hal. 194.
6)%. (< )-' - .) 0(0 - ,0,6)
1) :+(60 - . / * ,): ' 0 7 / - +-6+( :)%+, * '+-
)-.)( 60 ,): -= ( +-'(0- 1)%,),+ 0 - -6 % ()= (0- - * (0 4A . - ():)- % - ,)7 60
)/ /+0 1) :+(60 - .06)-6+( - - ,0: 6)%. (< 8 .0 -
)-' - .) 0(0 -
60. ( @+(+1 6)%. (< .16 .0:): ,( - . %0 *+(+ -
1 :0/ * ,0/ 1) :+(60 - 6)%-= 6
2 0,6) )&%0 ) :+(60 - )-+%+6 &(6%0-
2 )&%0 ) :+(60 - )' 60C 3'
0,6) 0-0 . 1 6 .0( 6 ( - ,): ' 0 1)-'' :+-' - -6 % ,0,6)
1) :+(60 - )-+%+6 +-. -' E +-. -' ,)@ % 1&,060C . - ,0,6)
1) :+(60 - )-+%+6 +-. -' E +-. -' ,)@ % -)' 60C )%+1 ( - ,+ 6+ ,0,6) (),)0 : -' -
1) :+(60 - :)%. , % ()= (0- - * (0 :)/ (
./ 4? ,0,6) = -' , /0-' :)%6&/ ( :)/ ( -' ,)@ % )(,6%0 2)%. , %( - (),)0 : -' - 6)%,):+68 ,0,6)
1) :+(60 - )-+%+6 +-. -' E +-. -' ,)@ % -)' 60C )-' (& &. ,0 ,0,6)
1) :+(60 - )-+%+6 +-. -' E +-. -' ,)@ % 1&,060C . - ,0,6)
1) :+(60 - )-+%+6 ()= (0- - * (0 :)/ (
)-' - .) 0(0 - 1)%+ +, - * ,0/ 1)-'' :+-' - 0-0 )-7 .08 , / * 60. (-= ,&% -' 6)%. (< .06)-6+( - &/)* ()= (0- - * (0 = -'
48 . Ibid. 49 M, Yahya Harahap, (b), Pembahasan Permasalahan dan Penerapan KUHAP, cet, Ketiga (Jakarta:
Sinar Grafika, 2002), hal. 257-258.
.0. , %( -- ()1 . @ % . - .)-' - / 6 E / 6 :+(60 = -' , * )-+%+6 +-. -' E +-. -' D
/ 0-0 :)% %60 1) :+(60 - 6)%* . 1 :)- % 6 + , / *-= 6)%. (< .06)-6+( - :)%. , %( - ()= (0- - * (0 = -' .0/ -. ,0 1 . @ % . - / 6 :+(60 = -' , * )-+%+6 +-. -' E+-. -' ! % . - / 6 :+(60 = -' , * 6)%,):+6 * %+, , /0-' )-.+(+-'8 < / +1+- ()= (0- - * (0 = -' 1 /0-' .& 0- -
1 :0/ (), / * - (), / * - = -' .0. (< ( - 6)%* . 1-= .:+(60( - .)-' - @ % . - / 6 :+(60 = -' , * )-+%+6 +-. -' E +-. -' ,)( /0'+, ()6)%:+(60 - (), / * - 6 .0 .00(+60 .)-' - ()= (0- - * (0
)&% -' 6)%. (< : %+ . 1 6 .0( 6 ( - :)%, / *
-6+( )-= 6 ( - , / * 6 + 60. (-= ,)&% -' 6)%. (< )-+%+6 ,0,6)
1) :+(60 - +-. -' B +-. -' ,)@ % -)' 60C8 6)%. 1 6 .+ (& 1&-)- ) :+(60 - * %+, .0/ (+( -
)-+%+6 ()6)-6+ - @ % . -' .)-' - / 6 :+(60 = -' , * )-+%+6 +-. -' E +-. -'L : )= (0- - * (0 = -' 7+' * %+, .0. , %( -
6 , ()6)-6+ - @ % . - .)-' - / 6 :+(60 = -' , * D )-+%+6 +-. -' E +-. -'
)-' - .) 0(0 - 8 ,0,6) 0-0 ) .+( - +-,+% &:7)(60C . - +-,+% ,+:7)(60C . /
)-)-6+( - , / * 6 + 60. (-= 6)%. (< 0( , / * , 6+ .0 -6 % +-,+% 06+ 60. ( . 8 60. ( @+(+1 +-6+( )-.+(+-' ()6)%:+(60 - , / * 6 + 60. (-= 6)%. (<
0. ( . = -' .& 0- - .0 -6 % +-,+%
6)%,):+6 0, /-= 8 -. 0( - . /
1%&,), 1) :+(60 - (), / * -
6)%. (< .060-7 + . %0 ,)'0 @ % . - .)-' - / 6 E / 6 :+(60 = -' , *
50 . Ibid 51 Ibid.
)-+%+6 +-. -' E +-. -'8 (), / * - 6)%. (< @+(+1 6)%:+(608 6)6 10 * (0
60. ( = (0- ( - (), / * - 6)%. (< 8 . / * / ,)1)%60 0-0 6)%. (<
60. ( . 1 6 .0-= 6 ( - :)%, / * ): /0(-= 8 * (0 :)- % E :)- % = (0- 6)%. (< ,+-''+* E ,+-''+* :)%, / * 6)%. (<
)/ (+( - ()7 * 6 - = -' .0. (< ( - ( - 6)6 108 ()= (0- - 6)%,):+6 60. ( .0.+(+-' .)-' -
1) :+(60 - = -' @+(+1 )-+%+6 @ % . - .)-' - / 6 E / 6 :+(60 = -' ,* )-+%+6 +-. -' E +-. -'
* / ,)1)%60 0-0 6)%. (< 60. ( . 1 6 .0-= 6 ( - :)%, / * /)* ( %)- 06+8 .0 -6 % ().+ +-,+% 6)%,):+6 * %+, , /0-' )-.+(+-'
6 6)%,):+6 -= 6 : *< 1) :+(60 - * %+, .0. , %( - ()1 . +-. -' E +-. -' 3
58 = 06+ / 6 :+(60 = -' , * ,): ' 0 - .0,):+6( - . /
,/ A4 8 .0,)%6 0 .)-' - ()= (0- - * (0 = -' .01)%&/)* . %0 / 6 E / 6 :+(60 6)%,):+6
2 )&%0 ) :+(60 - &,060C 3
60. ( :)%1)% - )-)-6+( - , / *
1) :+(60 - 0-0 ()= (0- - * (/0
-6+( )-)-6+( --= .0/ -. ,0 1 . 1%0-,01 1) :+(60 - .)-' - / 6 E / 6 :+(60 = -' .06)-6+( - ./
6 + 60. (-= 6)%. (<
+-. -' E +-. -' )/ /+0 ,0,6) 0-0 +-. -' E +-. -' )-)6 1( - / 6 :+(60 = -' . 1 6 .01)%'+- ( - &/)* * (0 8 @ % * (0
)-''+-( -
/ 6 :+(608 ,)%6 ()(+ 6 - 1) :+(60 - / 6 :+(60 = -' .) 0(0 - %+1 .0'+- ( - . / D 1)%,0. -' -
0( / 6 :+(60 6)%,):+6 6)/ * .01)%'+- ( - ,)@ % , * ,)1)%60 = -' .06)6 1( - +-. -' B +-. -'8 * (0
* %+, )-)6 1( - () . - , * 6)%:+(60
/ 0-0 ),(01+- * (0 :)%()= (0- - = -' * %+, .0 -'' 1 6)%:+(60 06+ 60. ( :)- % )&%0 0-0 :)% %60 )-+-6+6 * (0 +-6 +( )-@ %0 .- )-) +( - ():)- % - , / * 6 + 60. (-= 6)%. (< ,),+ 0 .)-' -
66 @% :)%. , %( - +-. -' E +-. -' .- * (0 * %+, )-'), 10-'( - C (6 ()= (0- -
0 &- 1)%1 -. -' - ,0,6) 0-0 :)%+, * +-6+( )-=0-'(0%( - ,) + 1)%60 : -' - ,+:7)(60C * (0 .- )-'0( 6 * (0 .)-' - ()6 6 )-+%+6 1)% 6+% - 1)%+-. -' E +-. -' - 1) :+(60 - = -' ()6 6 )&%0 0-0 .0 -+6 .0 %&1 1 . < (6+ :)%/ (+-= , , 0-(+0,06&% . /
@ % 10. - /
,0,6) 0-08 * (0 ,)&/ * B &/ * * -= :)%,0( 1 ,): ' 0 %&:&6 1)/ (, - +-. -' E +-. -' = -' 60. ( ) 0/0(0 * 60 -+% -0 . - * -=
)-7 .0 / 6 1)%/)-'( 1 - 1)-' .0/ - D$ 0,6) 0-0 :)%() : -' 1 . 7 - 1)%6)-' * - .0 %&1 .-
* (0 * -= )-@&@&(( - ,)7+ / * / 6 :+(60 = -' 6)/ * .06)6 1( - &/)* +-. -' E +-. -' ,+. * 6)%1)-+*0 . - +-. -' E +-. -'/ * = -' :)%(+ , )-)-6+( - 6)%:+(60 60. (-= ,),&% -' . / ,+ 6+ 1)%( %
52 Andi Hamzah, Hukum Acara Pidana Indonesia, edisi revisi, (Jakarta: Sinar Grafika, 2001), hal. 56. 53 Ibid., hal. 67.
/,- = -' &'0, 3)
) :+(60 - 2): , 2)%. , %( -
1) :+(60 - 0-0 )%+1 ( - ,0,6) .0 - ()= (0- - * (0 :)%1)% - 1)-60-'8 6)6 10 * (0 : %+ . 1 6 )-*+(+ 6)%. (<
1 :0/ 6)/ * .0= (0-0 1)%:+ 6 - = -' .0/ (+( - 6)%. (< 6)%:+(60 ():)- % -= . - ()= (0- - 6)%,):+6 * %+, .0,)%6 0 .)-' - / , - = -' :)%. , %( - ,+ 6+ % -'( 0 - 1) 0(0% - 3/&'0( 5 = -' . 1 6 .06)%0
,)@ % % ,0&- / )-' - ,0,6)
1) :+(60 - 0-0 * (0 .06+-6+6 +-6+( . 1 6 )-''+- ( - /&'0( % ,0&- /-=
0, 10-' 06+8 * (0 < 70: )-'+% 0( - . - )-7)/ ,( - / , - = -' )-. , %0 ()= (0- --=
6 , (), / * - 6)%. (< . - * %+, . 1 6 .06)%0
1) :+(60 - 0-0 )-' (+0 . -= / 6 :+(60 6)%6)-6+ ( - 6)6 10 ( %)- 60. ( .06)6 1( - &/)* +-. -' E +-. -' . - : -= (-= / 6 :+(60 +-6+( )-)-6+( - :)%, / * 6 + 60. (-= 6)%. (<
( / ,)* 6 / .) 0(0 - .0,): :( - ,0,6)
)%+1 ( - <)<)- -' * (0 ,)1)-+*-= 8 , /( - * (0 D4 .16 )-7)/ ,( - / , --=
2 4 )&%0 ) :+(60 - +:7)(60C +%-0 6 + )= (0- - ) 6E 6 3)
1) :+(60 - 0-0 )-)6+( - :)%, / * 6 + 60. (-= 6)%. (< * -= .0/ -. ,0 :)%. , %( - ()= (0- - * (0 8 60. (
54 Ibid., hal 249.
6)%. (< ,)-.0%0 60. ( ) :+(60( - ():)- % - . - 60. ( )-7 0- 6)%. (<
)/ (+( - 1)%:+ 6 - = -' .0. (< ( - /)* ( %)- 06+8 ,0,6) 0-0 ) +-'(0-( - 1) 0. - - 6 -1 .0. , %( - 1 . / 6 :+(60 . / +-. -' E +-. -' . -' * (0
) 1+-= 0 ():): , - 1)-+* .)-' - 60. ( .0(&-6%&/ ,
,)( /0 . - ) +-'(0-( - : '0 * (0 +-6+( )-=):+6( -
1 , 7 = -' )-7 .0 . , % ()= (0- --= (0 * -=
)-'0(+60 * 60 -+% -0-= . - ,) + :)%' -6+-' ( 1 . ():07 (, - - * (0 . - 6)%(), - * (0 , -' 6 ,+:=)(60C . / )-)-6+( - 6)%. (< :)%, / *
. * / * (0 * -= / * ,)&% -'
-+,0 :0 , = -' 6)-6+ . 1 6 )/ (+( - (), / * - . / )-)-6+( - ()= (0- - 6)%,:+6 . - . 1 6 6)%7 .0 (), / *1 *
1) :+(60 - 0-0 . *+/+ 1)%- * .06)% 1( - -.&-),0 1. )-' .0/ - 0,6%0( . - )-' .0/ - DD :+1 6)-
2 0,6) ) :+(60 - = -'
0 -+6
6 + 6)&%0 1) :+(60 - :)%. , %( - +-. -' E +-. -' -)' 60C
)-' -+6 ,0,6)
8 = 06+ ,): ' 0 :)%0(+6
/ 6)%,):+6 . 1 6 .0,0 1+/( - . %0 1 , / A$
60. ( 1:&/)* )-7 6+*( - 10. - ()1 . ,)&% -'8 ()@+ /0
1 :0/ .)-' - ,)(+% -' E (+% -'-= .+ / 6 :+(60 = -' , * 0 ) 1)%&/)* ()= (0- - : *< ,+ 6+ 60-. ( 10. - :)- % E :)- % 6)%7 .0 . - : *< 6)%. (< / * = -' :)%, / * )/ (+( --=
55 Ibid., hal. 110.
6 6)%,):+6 -= 6 : *< 1) :+(60 - * %+, .0. , %( - 1 . +-. -' E +-. -' 3
58 .0,)%6 0 ()= (0- - * (0 = -' .01)%&/)* . %0 / 6 E / 6 :+(60 6)%,):+6 %&C 0%7&-& %&7&.0(&%& :)%1)-. 1 68 ,0,6)
1) :+(60 - ,)@ % -)' 60C )-+%+6 +-. -' E +-. -' ,): 0(-= .01)%6 * -( - .)-' - / , -
+-6+( )-7 6+*( - *+(+ - 10. - 8 7 -' - ,
) -' ,+. * ,)/ = (-= * %+, . ()= (0- - * (0
)% , 6)%1 (, ) 0. - ,),)&% -' ,). -'( - * (0
60. ( )% , = (0- : *< 6)%. (<
6)%,):+6 :)%, / * 2)%C ). * 70( . 6+% - = -' )-'0( 6 * (0 ./
)-=+,+- ()= (0- --= 8 ' % . 1 6&( - 6)%6)-6+ = -' * %+, .06+%+60 &/)* * (0 ./
)/ (+( - 1)% .0/ - )6)-6+ - 0-0 . / * +-6+( )-7 /0- 6)' (-= ():)- % -8 () .0/ -8 . - ()1 ,60 - : '0 ,),)&% -'
60. ( .0:)- %( - )-'*+(+ ,)&% -' 6)%. (< = -' (), / * --=
) )-6 % 06+8 . /
1 , / A$
60. ( 6)%:+(60 ,)@ % ,* )-+%+6 +-. -' E +-. -' )6)%:+(60 - 6)%,):+6 * %+, .0' :+-' . - .0.+(+-' &/)* ()= (0- - * (0
1) :+(60 - = -' .06)% 1( - . / 1% (60( 1)-)' ( - *+(+ ( - /):0* @)-.)%+-' 1 . 1)-.)( 6 - 0,6)
1) :+(60 - )-+%+6 +-. -' E +-. -' ,)@ % 1&,060C8 ,). -'( -
)-')- 0 ()= (0- - * (0 8 * -= ( - :)%,0C 6 ,): ' 0 +-,+% 1)/)-'( 1
1) :+(60 - -)' 60C )-+%+6 +-. -' E +-. -' 0-0 1) 0. - - :)%. , %( - 1 .
0 &- 7+' )-= 6 ( - : *< . /
1) :+(60 - = -' :)%' -. 8 = 06+ 1 . 1)% 6+% - 1)%+-. -' +-. -' - . - ()= (0- - * (0 8 .- )-%+6 +-. -' E +-. -' ()= (0- - * (0 06+ :)%,+ :)% . %0 1)% 6+% - 1)%+-. -' E +-. -' -
/ 1% (60( .0 -.&-),0 8 1 :0/ ()= (0- - * (0 ,+. * ,)= (0- E = (0--= ( - (), / * - 6)%. (< 8 6)6 10 60. ( .00(+60 :+(60 = -' @+(+18 ()= (0- - 06+ . 1 6 .0 -'' 1 60. ( ) 1+-= 0 -0/ 0 ) )-6 % 06+8 1 :0/ (), / * - 6)%. (< 6)/ * 6)%:+(60 .- * (0
60. ( )-@ -6+ ( - ()= (0- --= 8 () /1 - 06+ 60. ( )-' (0: 6( - : 6 /-= 1+6+, -
) :+(60 - )%+1 ( - : '0 - 6)%1)-60-' . / % -'( 0 - 1%&,), :)% @ % ./
1)%,0. -' -8 .0 - 6)/ * )%+ +,( - ,)@ % /0 06 60C / 6 :+(60 = -' )-)-6+( - ()(+ 6 - 10* ( = -' :)%, -'(+6 - +-6+( )-' .0/0 .0%0-= . / * = -' :)- % 2)%. , %( - 1 , / A4
8 = -' . 1 6 .07 .0( - ,): ' 0 / 6 :+(60 . / * !
)6)% -' - (,0 / 6 :+(60 ()6)% -' - , (,0 .0 6+% . /
)6)% -' - , (,0 ./* 1 = -' , (,0 -= 6 ( - .0,0. -' 1)-' .0/ -
1 , / A"
( - 6)6 108 ()6)% -' - ,)&% -' , (,0 , 7 60. ( @+(+1 ) :+(60( - 6)%. (< :)%, / * 6)%* . 1 1)%:+ 6 - = -' .0. (< ( - ()1 . -=
/ 0-0 ()@+ /0 .0,)%6 0 .)-' - ,+ 6+ / 6 :+(60 = -' :)%.0%0 ,)-.0%0 E ,)-.0%0 )-')- 0 ,+ 6+ ()7 .0 -
6 + () . - . 1 6 .0'+- ( - ,): ' 0 / 6 :+(60 = -' , * 1 :0/ ()6)% -' - , (,0 06+ . *+:+-' --= -6 % , 6+ . - = -' / 0--=
)-' - .) 0(0 -8 .16 ) :)- %( - . -= ,+ 6+ ()7 .0 -
6 + () . - 6)%6)-6+ 2 0(
1)-. 1 6 +1+- %)( - = -' .01)%&/)* . %0 * ,0/ 1) 0(0% - :+( - )%+1 ( - ()6)% -' - , (,0 D"
/ )-0/ 0 ():)- % - ()6)% -' - ,)&% -' , (,08 * (0 * %+, ) 1)%* 60( - .)-' - ,+-''+* E ,+-''+* )-=),+ 0 - -6 % , (,0 , 6+ .)-' - = -' / 0-L : )-=),+ 0 - -6 % ()6)% -' - , (,0 .)-' - / 6 :+(60 / 0-L @
/ , - = -' +-'(0- .01)%'+- ( - &/)* , (,0 +-6+( ) :)%0( - ()6)% -' - = -' 6)%6)-6+L .!% *0.+1 . - (),+,0/ - . 1 6 ) 1)-' %+*0 , (,0 ,)%6 ,)' / ,),+ 6+ = -' 1 . + + -= .16 ) 1)-' %+*0 . 1 6 60. (-= ()6)% -' - 06+ .01)%@ = L
) )6)% -' - , (,0 = -' 60. ( .0,+ 1 *8 ),(01+- ,),+ 0 .)-' - , 6+ . - = -' / 0- 60. ( . 1 6 .07 .0( - / 6 :+(60 ( - 6)6 108 1 :0/ ()6)% -' - 06+ ,),+ 0 .)-' - ()6)% -' - , (,0 = -' .0,+ 1 * . & 6 .01)%'+- ( - ,): ' 0 6 : * - / 6 :+(60 = -' , * / 0--=
. + + -= ,) + &% -' . 1 6 )-7 .0 , (,0 )-')@+ /0 - )-7 .0 , (,0 6)%@ -6+
1 . 1 , / A"
)/+ %' ,). % * 6 + ,) )-. . / ' %0, /+%+, () 6 , 6 + (): < * ,
E, ,): ' 0 6)%. (< L , +. % 6)%. (<
) 1+-= 0 *+:+-' - ( %)- 1)%( <0- - . - - ( E - ( , +. % 6)%. (< ,
6 + , +. % : 1 (8 7+'
1 0 .)% 7 6 ()60' L . -
56 Indonesia (c), op.cit., pasal 186 KUHAP.
0 6 + 0,6%0 6)%. (< ),(01+- ,+. * :)%@)% 0 6 + = -' :)%, E, ,): ' 0 6)%. (< D#
)/ 0- / , - *+:+-' - ()()/+ %' - 3,). % * 6 + ,) )-. 58 1 , / # 7+'
)-)-6+( - ,),)&% -' ( %)- 1)()%7 -8 * %( 6 %6 : 6 . -
7 : 6 --= .0< 70:( - )-=0 1 - % * ,0 8 . 1 6 ) 0-6 .0:): ,( - . %0 ()< 70: - ) :)%0 ()6)% -' - ,): ' 0 , (,0
)-+%+6 1)-7)/ , - 1 , / 6)%,):+68 1)()%7 - 6+7:6- = -'
)-)-6+( - ()< 70: - +-6+( )-=0 1 - % * ,0 .06)6 1( - :)%. , %( - 1)% 6+% - 1)%+-. -' E +-. -' - )/ -7+6-= .07)/ ,( - 70(
60. ( . ()6)-6+ - 1)% 6+% - 1)%+-. -' E +-. -' - = -' )-' 6+% 7 : 6 - 6 + 1)()%7 - = -' .0 (,+.8 * (0 = -' )-)-6+( - , * 6 + 60. (-= / , - = -' .0() +( ( - +-6+( )-. 1 6( - ():): , - 6)%,):+6 2)%. , %( - 1,/
.06 :* 1)-')@+ /0 - +-6+( ) :)%0( - (), (,0 - .0: < * ,+ 1 * 0 / *L - ( = -' + +%-= :)/+ @+(+1 /0
:)/ , 6 *+- . - :)/+ 1)%- * ( <0-L . - &% -' , (06 0-' 6 - 6 + , (06 70< DA ),(01+- 0-' 6 --= : 0( () : /0
/ 1)-7)/ , - 1 , / 6)%,):+6 .0( 6 ( - - ( = -' :)/+ :)%+ +% /0
:)/ , 6 *+-8 &% -' = -' , (06 0-' 6 -8 , (06 70< 8 , (06 '0/ ),(01+- ( . -' E ( . -' , 7 3= -' . /
0/ + 1)-= (06 70< .0,):+6 1*,=@&1 658
10. - )-' - .) 0(0 -8 &% -' E &% -' = -' 6)%'&/&-' .) 0(0 - 60. ( . 1 6
60. ( . 1 6 .01)%6 -''+-'7 < :( - ,)@ % ,) 1+%- . / *+(+
57 Ibid. 58 Ibid., Pasal 174 KUHAP.
.0 :0/ ,+ 1 * 6 + 7 -70 . / ) :)%0( - ()6)% -' - / 0-0 .0,): :( - ()6)% -' --= .01)%'+- ( - ,): ' 0 1)6+-7+( , 7 2)%. , %( - 1 , / " = 6 3$5
.0 6+% ,):)/+ ) :)%0( - ()6)% -' -8 , (,0 < 70: )-'+@ 1( - ,+ 1 * 6 + 7 -70 )-+%+6 6 6 @ % '
-= ,0-' E ,0-' &% -' 6)%,):+6 ( - ) :)%0( - ()6)% -' - = -' ,):)- %-= . - 60. ( / 0- . %01 . = -' ,):)- %-=
)6)% -' - , (,0 6 + */0 = -' 60. ( .0,+ 1 * 6+ )-'+@ 1( - 7 -708 60. ( . 1 6 .0 -'' 1 ,): ' 0 / 6 :+(60 = -' , * ( - 6)6 108 * -=
)%+1 ( - ()6)% -' - = -' .16
)-'+ 6( - ()= (0- - * (0 / 0-0 :)% %60 60. ( )%+1 ( - (), (,0 - )-+%+6 +-. -' E +-. -'8 : *( - 7+' 60. ( )%+1 ( - 1)6+-7+( ( %)- * -= . 1 6 ) 1)%(+ 6 ()= (0- - * (0
) )-6 % 06+8 (), (,0 -
6 + / 6 :+(60 = -' / 0- D? )%+1 ( - . , % 6 + ,+ :)% ()= (0- - * (0