2.KATA PENGANTAR
KATA PENGANTAR
Puji syukur peneliti panjatkan kepada Tuhan Yang Maha Esa, karena berkat
dan rahmat-Nya peneliti dapat menyelesaikan Laporan Rampung kegiatan Tourism
Field Study 2016 dengan judul “Peran pemerintah dalam menyiapkan Bali sebagai
Smart Tourism Destination” tepat pada waktunya.
Penelitian ini merupakan salah satu persyaratan untuk menyelesaikan
pendidikan di Sekolah Tinggi Pariwisata Nusa Dua Bali. Dalam penelitian ini, peneliti
mendapatkan berbagai dukungan, baik secara moral maupun material. Oleh karena itu,
peneliti mengucapkan terima kasih yang sebesar-besarnya kepada :
1. Bapak Drs. Dewa Gede Ngurah Byomantara, M.Ed selaku Ketua STP Nusa
Dua Bali
2. Bapak I.B Putra Negarayana, ST., MM selaku Ketua Jurusan Kepariwisataan
3. Ibu Ni Made Tirtawati, S.Si., M.Par., selaku Ketua Program Study MKP
4. Bapak Hanugerah KL.,SST.Par,MM selaku Sekertaris Program Study MKP
5. Para dosen pembimbing dan narasumber yang telah memberikan arahan,
pengetahuan, dukungan dan saran selama proses penelitian Tourism Field Study
2016.
Peneliti menyadari bahwa terdapat banyak kekurangan dalam laporan ini. Oleh
karena itu masukan dan saran sangat peneliti harapkan untuk pengembangan diri
peneliti serta hasil yang lebih baik bagi penelitian-penelitian selanjutnya. Akhir kata,
i
peneliti berharap bahwa hasil penelitian ini dapat bermanfaat kepada pihak pemerintah
dan pembacanya.
Nusa Dua, 18 November 2016
Peneliti
ii
DAFTAR GAMBAR
Gambar 4.1 Peta Wilayah Kabupaten Gianyar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
52
Gambar 5.1 Website Resmi Dinas Pariwisata Kota Denpasar . . . . . . . . . . . . . .
60
Gambar 5.2 Ruangan Command Centre. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
71
Gambar 5.3 Penindakan yang Dilakukan oleh UPT Transportasi Darat . . . . . .
80
iii
DAFTAR TABEL
Tabel 4.1 Kondisi Ketenagakerjaan Kota Denpasar Tahun 2011-2015. . . . . . . .
34
Tabel 4.2 Jumlah Sekolah dan Jumlah Murid di masing-masing jenjang
Pendidikan di Kota Denpasar 2011-2015 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
35
Tabel 4.3 Daftar Instansi Pemerintahan di Kota Denpasar. . . . . . . . . . . . . . . . . .
37
Tabel 4.4 Indikator Ketenagakerjaan Kabupaten Badung tahun 2011-2015 . . . .
44
Tabel 4.5 Jumlah Sekolah dan Jumlah Murid di masing-masing jenjang
Pendidikan di Kabupaten Badung tahun 2011-2015 . . . . . .. . . . . . . . .
45
Tabel 4.6 Daftar Instansi Pemerintahan di Kabupaten Badung . . . . . . . . . . . . . .
47
Tabel 4.7 Data Jumlah Penduduk Tiap Kecamatan di Kabupaten Gianyar . . . . .
53
Tabel 4.8 Data Mata Pencaharian Penduduk tiap Kecamatan di Kabupaten
Gianyar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
54
Tabel 4.9 Data Tingkat Pendidikan tiap Kecamatan di Kabupaten Gianyar . . . .
55
iv
DAFTAR LAMPIRAN
Lampiran 1 Struktur Organisasi Kelompok
Lampiran 2 Kalender Kerja Kelompok
Lampiran 3 Profil Informan
Lampiran 4 Daftar Instansi Pemerintahan di Kabupaten Gianyar
Lampiran 5 Pedoman Wawancara
Lampiran 6 Daftar Periksa/ Checklist
v
DAFTAR ISI
HALAMAN PENGESAHAN. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
KATA PENGANTAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
i
DAFTAR GAMBAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . .
iii
DAFTAR TABEL. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
iv
DAFTAR LAMPIRAN. . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
v
DAFTAR ISI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
vi
BAB I PENDAHULUAN . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.1
Latar Belakang Masalah . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1
1.2
Rumusan Masalah . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6
1.3
Batasan Masalah . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6
1.4
Tujuan Penelitian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6
1.5
Manfaat Penelitian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6
BAB II KAJIAN PUSTAKA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.1
Penelitian Terdahulu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8
2.2
Konsep . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
12
2.2.1 Destinasi Pariwisata. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
12
2.2.2 Smart City. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
13
2.2.3 Smart Tourism Destination. . . . . . . . . . . . . . .
14
2.2.4 Peran Pemerintah . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . .
14
2.2.5 Information Communication Technology. . . .
17
vi
2.3
2.4
Teori . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
18
2.3.1 Ciri-ciri Destinasi Wisata . . . . . . . . . . . . . . . .
18
2.3.2 Smart City Indicators . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
19
Kerangka Berpikir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
22
BAB III METODOLOGI PENELITIAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.1
Pendekatan Penelitian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
23
3.2
Lokasi dan Waktu Penelitian . . . . . .. . . . . . . . . . . . .
23
3.2.1 Lokasi Penelitian. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
23
3.2.2 Waktu Penelitian. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
24
Jenis dan Sumber Data . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
24
3.3.1
Jenis Data . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
24
3.3.2
Sumber Data . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
24
Teknik Pengumpulan Data . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
25
3.4.1
Wawancara Mendalam . . . . . . . . . . . . . . .. . .
25
3.4.2
Observasi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
26
3.4.3
Dokumentasi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
26
3.5
Instrumen Penelitian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
26
3.6
Teknik Penentuan Informan . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
26
3.7
Teknik Analisis Data . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
28
3.3
3.4
BAB IV GAMBARAN UMUM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.1
Kota Denpasar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
vii
29
4.2
4.3
4.1.1 Sejarah Kabupaten Denpasar . . . . . . . . . . . . . .
29
4.1.2 Aspek Geografis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
32
4.1.3 Aspek Demografis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
33
4.1.3.1 Kependudukan . . . . . . . . . . . . . . . . . .
33
4.1.3.2 Ketenagakerjaan . . . . . . . . . . . . . . . .
34
4.1.3.3 Pendidikan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
35
4.1.4 Pemerintahan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
36
Kabupaten Badung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
38
4.2.1 Sejarah Kabupaten Badung. . . . . . . . . . . . . . . .
38
4.2.2 Aspek Geografis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
42
4.2.3 Aspek Demografis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
43
4.2.3.1 Kependudukan . . . . . . . . . . . . . . . . . .
43
4.2.3.2 Ketenagakerjaan . . . . . . . . . . . . . . . .
44
4.2.3.3 Pendidikan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
45
4.2.4 Pemerintahan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
46
Kabupaten Gianyar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
48
4.3.1 Sejarah Kabupaten Gianyar . . . . . . . . . . . . . . .
48
4.3.2 Aspek Geografis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
50
4.3.3 Aspek Demografis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
53
4.3.3.1 Kependudukan . . . . . . . . . . . . . . . . . .
53
4.3.3.2 Ketenagakerjaan . . . . . . . . . . . . . . . .
54
viii
4.3.3.3 Pendidikan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
55
4.3.4 Pemerintahan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
55
BAB V PEMBAHASAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.1
Profil Informan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
57
5.2
Peran Pemerintah Kota Denpasar . . . . . . . . . . . . . . .
58
5.2.1 Peran Regulator . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
58
5.2.2 Peran Fasilitator . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
68
5.2.3 Peran Law Enforcement . . . . . . . . . . . . . . .
79
5.3
5.4
Peran Pemerintah Kabupaten Badung. . . . . . . . . . . . .
81
5.3.1 Peran Regulator . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
81
5.3.2 Peran Fasilitator . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
88
5.3.3 Peran Law Enforcement . . . . . . . . . . . . . . .
94
Peran Pemerintah Kabupaten Gianyar . . . . . . . . . . . .
94
5.4.1 Peran Regulator . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
94
5.4.2 Peran Fasilitator . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
98
5.4.3 Peran Law Enforcement . . . . . . . . . . . . . . .
103
BAB VI PENUTUP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.1 Simpulan. . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . .
105
6.2 Saran . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
109
DAFTAR PUSTAKA
LAMPIRAN
ix
Puji syukur peneliti panjatkan kepada Tuhan Yang Maha Esa, karena berkat
dan rahmat-Nya peneliti dapat menyelesaikan Laporan Rampung kegiatan Tourism
Field Study 2016 dengan judul “Peran pemerintah dalam menyiapkan Bali sebagai
Smart Tourism Destination” tepat pada waktunya.
Penelitian ini merupakan salah satu persyaratan untuk menyelesaikan
pendidikan di Sekolah Tinggi Pariwisata Nusa Dua Bali. Dalam penelitian ini, peneliti
mendapatkan berbagai dukungan, baik secara moral maupun material. Oleh karena itu,
peneliti mengucapkan terima kasih yang sebesar-besarnya kepada :
1. Bapak Drs. Dewa Gede Ngurah Byomantara, M.Ed selaku Ketua STP Nusa
Dua Bali
2. Bapak I.B Putra Negarayana, ST., MM selaku Ketua Jurusan Kepariwisataan
3. Ibu Ni Made Tirtawati, S.Si., M.Par., selaku Ketua Program Study MKP
4. Bapak Hanugerah KL.,SST.Par,MM selaku Sekertaris Program Study MKP
5. Para dosen pembimbing dan narasumber yang telah memberikan arahan,
pengetahuan, dukungan dan saran selama proses penelitian Tourism Field Study
2016.
Peneliti menyadari bahwa terdapat banyak kekurangan dalam laporan ini. Oleh
karena itu masukan dan saran sangat peneliti harapkan untuk pengembangan diri
peneliti serta hasil yang lebih baik bagi penelitian-penelitian selanjutnya. Akhir kata,
i
peneliti berharap bahwa hasil penelitian ini dapat bermanfaat kepada pihak pemerintah
dan pembacanya.
Nusa Dua, 18 November 2016
Peneliti
ii
DAFTAR GAMBAR
Gambar 4.1 Peta Wilayah Kabupaten Gianyar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
52
Gambar 5.1 Website Resmi Dinas Pariwisata Kota Denpasar . . . . . . . . . . . . . .
60
Gambar 5.2 Ruangan Command Centre. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
71
Gambar 5.3 Penindakan yang Dilakukan oleh UPT Transportasi Darat . . . . . .
80
iii
DAFTAR TABEL
Tabel 4.1 Kondisi Ketenagakerjaan Kota Denpasar Tahun 2011-2015. . . . . . . .
34
Tabel 4.2 Jumlah Sekolah dan Jumlah Murid di masing-masing jenjang
Pendidikan di Kota Denpasar 2011-2015 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
35
Tabel 4.3 Daftar Instansi Pemerintahan di Kota Denpasar. . . . . . . . . . . . . . . . . .
37
Tabel 4.4 Indikator Ketenagakerjaan Kabupaten Badung tahun 2011-2015 . . . .
44
Tabel 4.5 Jumlah Sekolah dan Jumlah Murid di masing-masing jenjang
Pendidikan di Kabupaten Badung tahun 2011-2015 . . . . . .. . . . . . . . .
45
Tabel 4.6 Daftar Instansi Pemerintahan di Kabupaten Badung . . . . . . . . . . . . . .
47
Tabel 4.7 Data Jumlah Penduduk Tiap Kecamatan di Kabupaten Gianyar . . . . .
53
Tabel 4.8 Data Mata Pencaharian Penduduk tiap Kecamatan di Kabupaten
Gianyar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
54
Tabel 4.9 Data Tingkat Pendidikan tiap Kecamatan di Kabupaten Gianyar . . . .
55
iv
DAFTAR LAMPIRAN
Lampiran 1 Struktur Organisasi Kelompok
Lampiran 2 Kalender Kerja Kelompok
Lampiran 3 Profil Informan
Lampiran 4 Daftar Instansi Pemerintahan di Kabupaten Gianyar
Lampiran 5 Pedoman Wawancara
Lampiran 6 Daftar Periksa/ Checklist
v
DAFTAR ISI
HALAMAN PENGESAHAN. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
KATA PENGANTAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
i
DAFTAR GAMBAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . .
iii
DAFTAR TABEL. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
iv
DAFTAR LAMPIRAN. . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
v
DAFTAR ISI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
vi
BAB I PENDAHULUAN . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.1
Latar Belakang Masalah . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1
1.2
Rumusan Masalah . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6
1.3
Batasan Masalah . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6
1.4
Tujuan Penelitian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6
1.5
Manfaat Penelitian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6
BAB II KAJIAN PUSTAKA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.1
Penelitian Terdahulu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8
2.2
Konsep . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
12
2.2.1 Destinasi Pariwisata. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
12
2.2.2 Smart City. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
13
2.2.3 Smart Tourism Destination. . . . . . . . . . . . . . .
14
2.2.4 Peran Pemerintah . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . .
14
2.2.5 Information Communication Technology. . . .
17
vi
2.3
2.4
Teori . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
18
2.3.1 Ciri-ciri Destinasi Wisata . . . . . . . . . . . . . . . .
18
2.3.2 Smart City Indicators . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
19
Kerangka Berpikir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
22
BAB III METODOLOGI PENELITIAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.1
Pendekatan Penelitian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
23
3.2
Lokasi dan Waktu Penelitian . . . . . .. . . . . . . . . . . . .
23
3.2.1 Lokasi Penelitian. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
23
3.2.2 Waktu Penelitian. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
24
Jenis dan Sumber Data . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
24
3.3.1
Jenis Data . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
24
3.3.2
Sumber Data . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
24
Teknik Pengumpulan Data . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
25
3.4.1
Wawancara Mendalam . . . . . . . . . . . . . . .. . .
25
3.4.2
Observasi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
26
3.4.3
Dokumentasi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
26
3.5
Instrumen Penelitian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
26
3.6
Teknik Penentuan Informan . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
26
3.7
Teknik Analisis Data . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
28
3.3
3.4
BAB IV GAMBARAN UMUM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.1
Kota Denpasar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
vii
29
4.2
4.3
4.1.1 Sejarah Kabupaten Denpasar . . . . . . . . . . . . . .
29
4.1.2 Aspek Geografis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
32
4.1.3 Aspek Demografis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
33
4.1.3.1 Kependudukan . . . . . . . . . . . . . . . . . .
33
4.1.3.2 Ketenagakerjaan . . . . . . . . . . . . . . . .
34
4.1.3.3 Pendidikan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
35
4.1.4 Pemerintahan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
36
Kabupaten Badung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
38
4.2.1 Sejarah Kabupaten Badung. . . . . . . . . . . . . . . .
38
4.2.2 Aspek Geografis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
42
4.2.3 Aspek Demografis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
43
4.2.3.1 Kependudukan . . . . . . . . . . . . . . . . . .
43
4.2.3.2 Ketenagakerjaan . . . . . . . . . . . . . . . .
44
4.2.3.3 Pendidikan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
45
4.2.4 Pemerintahan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
46
Kabupaten Gianyar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
48
4.3.1 Sejarah Kabupaten Gianyar . . . . . . . . . . . . . . .
48
4.3.2 Aspek Geografis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
50
4.3.3 Aspek Demografis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
53
4.3.3.1 Kependudukan . . . . . . . . . . . . . . . . . .
53
4.3.3.2 Ketenagakerjaan . . . . . . . . . . . . . . . .
54
viii
4.3.3.3 Pendidikan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
55
4.3.4 Pemerintahan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
55
BAB V PEMBAHASAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.1
Profil Informan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
57
5.2
Peran Pemerintah Kota Denpasar . . . . . . . . . . . . . . .
58
5.2.1 Peran Regulator . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
58
5.2.2 Peran Fasilitator . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
68
5.2.3 Peran Law Enforcement . . . . . . . . . . . . . . .
79
5.3
5.4
Peran Pemerintah Kabupaten Badung. . . . . . . . . . . . .
81
5.3.1 Peran Regulator . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
81
5.3.2 Peran Fasilitator . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
88
5.3.3 Peran Law Enforcement . . . . . . . . . . . . . . .
94
Peran Pemerintah Kabupaten Gianyar . . . . . . . . . . . .
94
5.4.1 Peran Regulator . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
94
5.4.2 Peran Fasilitator . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
98
5.4.3 Peran Law Enforcement . . . . . . . . . . . . . . .
103
BAB VI PENUTUP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.1 Simpulan. . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . .
105
6.2 Saran . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
109
DAFTAR PUSTAKA
LAMPIRAN
ix