Mencari Lahan Pengembangan Ubi Cilembu.
e(UNPAD
P ik ir a n
~ ~ ~ = = = = " ~ = ::v ."
o
3
4
~
0 Rabu
5
6
20
o
a k y a t
~ - ~ ~ ) , , , - . . , - ,. ..,,,,,= = - - - , .. -r-'--""'-~
Selasa
Mar
7
21
Kamis
.. "w~:==-"'-~~~~~~
0 Ju;;;;;t
0 Sabtu
en
~
••••
E N G E M
p e m b a ta s p ro d u k tiv ita s ta n a m a n
B A N G A N k o -
yang
m o d ita s u n g g u la n v a ri-
a d a , P e rlu d ite m u k a n
e ta s a s li u b i c ile m b u s a a t
y a n g m e m p u n y a i p o te n s i b a g i p e n g e m -
in i s e d a n g
b a n g a n u b i c ile m b u d i K a b . S u m e c la n g .
m enghadapi
a lte rn a tifla h a n
T u lis a n in i m e m b a h a s
ancam an penunm an
ju m la h p ro d u k s i, P e n y e -
s e b a ta s p o te n s i
k e la y a k a n s e c a ra fis ik te rk a it a s p e k
k u a n tita s a ta u p ro d u k tiv ita s v a rie ta s
b a b n y a a n ta ra la in s e ju m la h fa k to r
k e ru m ita n
d a la m b u d i d a y a v a rie ta s a s li
a s li u b i c ile m b u , b e lu m
u b i c ile m b u s e rta : s e m a k in b e rk u -
m e n d a la m
h in g -
g a k u a lita s k h a s u b i c ile m b u . D e n g a n
ra n g n y a la h a n y a n g m e m ilik i k a ra k te r-
d e m ik ia n , p e n g e m b a n g a n
is tik s e s u a i d e n g a n p o te n s i tu m b u h
b e rs ifa t in d ik a tif p a rs ia l p e n g e m b a n g a n
ubi
c ile m b u s e c a ra o p tim a l d i D e s a C ile m -
in i m a s ih
b u , K e c a m a ta n P a m u lih a n , K a b .
u b i c ile m b u .
B e rd a s a rk a n h a s il a n a lis is a n ta ra p e r-
Sum edang.
s y a ra ta n p e n g g u n a a n
L a h 'a n d i s a n a m u l a i
b a n y a k y a n g d ia lih fu n g s ik a n
penggunaan
b a g ia n w ila y a h K a b . S u m e d a n g , p o te n s i
la h a n n o n p e rta n ia n .
pengem bangan
irreuersibel,
s e h in g g a
tid a k m u n g k in m e n d a p a tk a n
k e m b a li
k a ra k te ris tik
p e rs y a ra ta n
u b i c ile m b u d i s e b a g ia n
K a b . S u m e d a n g d a p a t d ilih a t d a ri k e la s
k e s e s u a ia n la h a n c la n fa k to r p e m b a ta s
la h a n y a n g s e s u a i d e n g a n
tu m b u h
la h a n b a g i u b i
c ile m b u c la n k a ra k te ris tik la h a n p a d a s e -
m e n ja d i
P e n g g u n a a n la h a n te rn e b u tc e n d e ru n g b e rs ifa t
pengem bangannya.
S e b a g ia n w ila y a h .
K a b . S u m e d a n g in i m e lip u ti w ila y a h
o p tim a l u b i c ile m -
b u s e p e rti s e m u la . S e m u la la h a n p e r-
B u a h d u a , C im a la k a , C is a ru a , C is itu ,
ta n ia n D e s a C ile m b u y a n g m e m u -
C o n g g e a n g , G a n e a s , P a m u lih a n , P a s e h ,
n g k in k a n d ita n a m i u b i ja la r a d a la h
R a n c a k a lo n g , S itu ra ja , S u m e d a n g S e la -
s e lu a s 2 9 2 ,1 6 h e k ta r e , y a n g te r d ir i d a r i
ta n , S u m e d a n g U ta ra , T a n ju n g k e rta ,
1 9 2 h a s a w a h , c la n 1 0 0 ,1 6 h a la h a n k e -
T a n ju n g m e d a r, c la n T a n ju n g s a ri.
rin g (S u fia d i
& E rw in ,
B e rd a s a rk a n p e n e litia n y a n g d ila k u k a n
1 9 9 6 ), te ta p i s a a t
p a d a ta h u n 2 0 0 7 , fa k to r p e m b a ta s u ta -
in i lu a s te rs e b u t s u d a h b e rk u ra n g .
U n tu k m e m p e rta h a n k a n
k e b e rla n ju -
m a n y a m e lip u ti k e s u b u ra n ta n a h , k o n d is i p e ra k a ra n , c la n b a h a y a e ro s i.
ta n u b i c ile m b u c la n p o te n s i p a s a rn y a
y a n g p o te n s ia l, p e rlu a d a u p a y a u n tu k
m e n c a ri a lte rn a tifla h a n
F a k to r p e m b a ta s k e s u b u ra n
yang sesuai
ta n a h
d a p a t d ilih a t d a ri re te n s i h a ra d ite n -
d e n g a n k o n d is i c la n k a ra k te ris tik y a n g
tu k a n o le h k a ra k te ris tik
re la tif s a m a d e n g a n la h a n D e s a C ile m -
te rs e d ia c la n k a liu m
(K ) to ta l y a n g
b u . D e n g a n m e n g a c u k e p a d a k a ra k te r-
um um nya
sa n g a t re n d a h . K e -
is tik la h a n u b i c ile m b u c la n p e rs y a ra ta n
d u a u n s u r h a ra P c la n K te rs e b u t a d a la h
te rm a s u k
la h a n fo s fa t (P )
k e s e s u a ia n la h a n u n tu k b u d id a y a u b i
u n s u r h a ra e s s e n s ia l b a g i ta n a m a n ,
c ile m b u , p e rlu d ila k u k a n k a jia n
h in g g a k e te rs e d ia a n n y a
p e m e ta a n
tu m b u h a n
ubi
ta n a m a n
se-
d i d a la m ta n a h
y a n g k u ra n g d a p a t m e n g h a m b a t
la h a n y a n g d a p a t m e lih a t d is -
trib u s i p o te n s i p e n g e m b a n g a n
p e r-
c la n s e la n ju tn y a d a -
c ile m b u d i Io k a s i la in d i K a b . S u m e c la n g
p a t m e n u ru n k a n
d e n g a n m e m p e rh a tik a n
c ile m b u . F a k to r in i d a p a t b e rp e n g a ru h
K
fa k to r-fa k to r
lip in g
H
u m
).
UNPAD )
'1VUTSRQPONMLKJIHGFED
9
10
11
12
13
14
15
16
24
25
26
27
28
29
30
31
0Jun - 0 ) ; ; ; - - - 0 Ag-;--b Se-p---=O:::::-O-k-t·--::O:::--N-ov--=O-Oe-s-.
23
Me;
O(NDN
0 MingguA
8
22
0 Apr 6
•
.
a s
O
n p a d
p ro d u k tv ita s
2 0 1 '1 .
ubi
- - - - - - - - - - - - - - -
te rh a d a p k e s u b u ra n k a re n a u m u m n y a
p e ta n i d i 8 u m e d a n g d a n In d o n e s ia
d e n g a n p u p u k n itro g e n .
m a s ih m e n e ra p k a n
y a n g m e m b a ta s i p ro d u k tiv ita s
p o la p e m u p u k a n
F a k to r p e m b a ta s k o n d is i p e ra k a ra n
ubi
y a n g d is e s u a ik a n d e n g a n k e m a m p u a n
e ile m b u d i lo k a s i a s a ln y a a d a la h
m odal usahanya.
d ra in a s e in te rn a l (a g a k te rh a m b a t) d a n
te k s tu r ta n a h b e ra t (lia t b e rs tru k tu r d a n
F o sfo r m e ru p a k a n
u n s u r h a ra te r-
b a n y a k y a n g d ib u tu h k a n
o le h ta n a m a n
s e te la h N itro g e n . F o s fo r m e ru p a k a n
un-
s u r h a ra m a k ro y a n g k e te rs e d ia a n n y a
s a n g a t d ite n tu k a n
o le h s ifa t d a n k a ra k -
lia t b e rd e b u ). K e d u a fa k to r p e m b a ta s
in i d a p a t m e n g h a m b a t
p e rk e m b a n g a n
a k a r, b a ik lu a s s e b a ra n n y a , b a n y a k n y a ,
d a n b e s a rn y a . H a l in i m e ru p a k a n
te ris tik ta n a h n y a . A n ta ra la in o le h p H ,
a d a la h s a tu fa k to r y a n g m e n y e b a b k a n
kandungan
p e rk e m b a n g a n
A I, F e , M n , C a , d a n b a h a n
u b i te rh a m b a t
a ta u s u lit
o rg a n ik . F o s fo r d i d a la m ta n a h s e n a n ti-
m e m b e s a r s e h in g g a u b i e ile m b u c e n -
a s a d iik a t o le h F e , A I d a n C a d a la m b e n -
d e ru n g k e e il d a n m e m a n ja n g .
T e ra k h ir, fa k to r b a h a y a e ro s i. B a h a y a
.t u k s e n y a w a
F e -P , A I-P d a n C a -P . R e n -
d a h n y a fo s fa t te rs e d ia d i lo k a s i s tu d i
e ro s i m e n ja d i fa k to r p e m b a ta s k a re n a
b e rh u b u n g a n d e n g a n re n d a h n y a p H .
C a ra la in u n tu k m e n in g k a tk a n e fis ie n s i
um um nya
p e m b e ria n
fo s fa t d a p a t ju g a d ila k u k a n
d e n g a n to p o g ra fi w ila y a h d i K a b .
p e m b e ria n
b a h a n o rg a n ik d a la m ju m la h
y a n g e u k u p b e sa r.
8 e la in fa k to r fo s fa t, k e s u b u ra n
ta n a h
d a p a t ju g a d is e b a b k a n s u m b e r k a liu m
d a la m ta n a h s e la in d a ri p u p u k , b e ra s a l
d a ri p ro s e s d is in te g ra s i d a n d e k o m p o -
d is e b a b k a n k e le re n g a n a g a k
e u ra m h in g g a te Ija l. H a l in i b e rk a ita n
8 u m e d a n g y a n g u m u m n y a b e rb u k it d a n
b e rg u n u n g . 8 e la in itu , la p is a n p e rm u k a a n ta n a h m e m p u n y a i te k s tu r y a n g
le m p u n g d a n lia t y a n g b e rp a s ir d a n
b e rd e b u .
B e rd a sa rk a n
fa k to r p e m b a ta s itu , s u b
s is i b a tu a n y a n g m e n g a n d u n g k a liu m
s e rta m in e ra llia t. K a liu m d i d a la m
k e la s k e s e s u a ia n la h a n u b i e ile m b u d i
ta n a h re la tifle b ih
fo s fo r, te ta p i s e b a g ia n K a liu m y a n g te r-
s u k S g n r, 8 3 re , 8 3 e h d a n N e h , re y a itu
la h a n s e s u a i m a rg in a l (8 3 ) d e n g a n fa k -
fik s a s i o le h m in e ra llia t
s e h in g g a s u lit
to r p e m b a ta s k o n d is i p e ra k a ra n
te rs e d ia b a g i ta n a m a n .
K a liu m y a n g
d a n /a ta u
m e m u n g k in k a n
b a n y a k d ib a n d in g k a n
u n tu k d ia m b il ta n a m a n
a d a la h k a liu m y a n g b e ra d a p a d a k o m p le k s
jerapan
d a n d a la m la ru ta n ta n a h .
w ila y a h la in d i K a b . 8 u m e d a n g te rm a -
(S g rc )
re te n s i h a ra y a n g m e m p e n -
g a ru h i k e te rs e d ia a n
u n s u r h a ra ta n a -
m a n (S g n r) d a n /a ta u
tid a k s e s u a i (N )
K a liu m s e b a g a i u n s u r m o b il m e ru p a k a n
d e n g a n fa k to r p e m b a ta s b a h a y a e ro s i
d a n k o n d is i p e ra k a ra n . U n tu k w ila y a h
s a la h s a tu u n s u r y a n g m u d a h h ila n g
y a n g d a p a t d ig u n a k a n
k h u s u s n y a o le h p e n e u e ia n a ta u m e la lu i
b a n g a n U b i C ile m b u p a d a w ila y a h y a n g
e ro s i. D i lo k a s i s tu d i re n d a h n y a k a liu m
d ik a ji s e lu a s 3 8 .0 3 5 h e k ta r a ta u 8 2 ,4
p e rs e n d a ri lu a s w ila y a h y a n g d ik a ji.
d a p a t d is e b a b k a n o le h e ro s i d a n p e n e u -
u n tu k p e n g e m -
***
e ia n . K a re n a k a liu m m u d a h te re u c i m a ka pem upukan
k a liu m s e b a ik n y a d i-
la k u k a n s e c a ra b e rta h a p
b e rsa m a -sa m a
M. Amir Solihin, SP., MT
Dosen Fak. Pertanian Unpad
P ik ir a n
~ ~ ~ = = = = " ~ = ::v ."
o
3
4
~
0 Rabu
5
6
20
o
a k y a t
~ - ~ ~ ) , , , - . . , - ,. ..,,,,,= = - - - , .. -r-'--""'-~
Selasa
Mar
7
21
Kamis
.. "w~:==-"'-~~~~~~
0 Ju;;;;;t
0 Sabtu
en
~
••••
E N G E M
p e m b a ta s p ro d u k tiv ita s ta n a m a n
B A N G A N k o -
yang
m o d ita s u n g g u la n v a ri-
a d a , P e rlu d ite m u k a n
e ta s a s li u b i c ile m b u s a a t
y a n g m e m p u n y a i p o te n s i b a g i p e n g e m -
in i s e d a n g
b a n g a n u b i c ile m b u d i K a b . S u m e c la n g .
m enghadapi
a lte rn a tifla h a n
T u lis a n in i m e m b a h a s
ancam an penunm an
ju m la h p ro d u k s i, P e n y e -
s e b a ta s p o te n s i
k e la y a k a n s e c a ra fis ik te rk a it a s p e k
k u a n tita s a ta u p ro d u k tiv ita s v a rie ta s
b a b n y a a n ta ra la in s e ju m la h fa k to r
k e ru m ita n
d a la m b u d i d a y a v a rie ta s a s li
a s li u b i c ile m b u , b e lu m
u b i c ile m b u s e rta : s e m a k in b e rk u -
m e n d a la m
h in g -
g a k u a lita s k h a s u b i c ile m b u . D e n g a n
ra n g n y a la h a n y a n g m e m ilik i k a ra k te r-
d e m ik ia n , p e n g e m b a n g a n
is tik s e s u a i d e n g a n p o te n s i tu m b u h
b e rs ifa t in d ik a tif p a rs ia l p e n g e m b a n g a n
ubi
c ile m b u s e c a ra o p tim a l d i D e s a C ile m -
in i m a s ih
b u , K e c a m a ta n P a m u lih a n , K a b .
u b i c ile m b u .
B e rd a s a rk a n h a s il a n a lis is a n ta ra p e r-
Sum edang.
s y a ra ta n p e n g g u n a a n
L a h 'a n d i s a n a m u l a i
b a n y a k y a n g d ia lih fu n g s ik a n
penggunaan
b a g ia n w ila y a h K a b . S u m e d a n g , p o te n s i
la h a n n o n p e rta n ia n .
pengem bangan
irreuersibel,
s e h in g g a
tid a k m u n g k in m e n d a p a tk a n
k e m b a li
k a ra k te ris tik
p e rs y a ra ta n
u b i c ile m b u d i s e b a g ia n
K a b . S u m e d a n g d a p a t d ilih a t d a ri k e la s
k e s e s u a ia n la h a n c la n fa k to r p e m b a ta s
la h a n y a n g s e s u a i d e n g a n
tu m b u h
la h a n b a g i u b i
c ile m b u c la n k a ra k te ris tik la h a n p a d a s e -
m e n ja d i
P e n g g u n a a n la h a n te rn e b u tc e n d e ru n g b e rs ifa t
pengem bangannya.
S e b a g ia n w ila y a h .
K a b . S u m e d a n g in i m e lip u ti w ila y a h
o p tim a l u b i c ile m -
b u s e p e rti s e m u la . S e m u la la h a n p e r-
B u a h d u a , C im a la k a , C is a ru a , C is itu ,
ta n ia n D e s a C ile m b u y a n g m e m u -
C o n g g e a n g , G a n e a s , P a m u lih a n , P a s e h ,
n g k in k a n d ita n a m i u b i ja la r a d a la h
R a n c a k a lo n g , S itu ra ja , S u m e d a n g S e la -
s e lu a s 2 9 2 ,1 6 h e k ta r e , y a n g te r d ir i d a r i
ta n , S u m e d a n g U ta ra , T a n ju n g k e rta ,
1 9 2 h a s a w a h , c la n 1 0 0 ,1 6 h a la h a n k e -
T a n ju n g m e d a r, c la n T a n ju n g s a ri.
rin g (S u fia d i
& E rw in ,
B e rd a s a rk a n p e n e litia n y a n g d ila k u k a n
1 9 9 6 ), te ta p i s a a t
p a d a ta h u n 2 0 0 7 , fa k to r p e m b a ta s u ta -
in i lu a s te rs e b u t s u d a h b e rk u ra n g .
U n tu k m e m p e rta h a n k a n
k e b e rla n ju -
m a n y a m e lip u ti k e s u b u ra n ta n a h , k o n d is i p e ra k a ra n , c la n b a h a y a e ro s i.
ta n u b i c ile m b u c la n p o te n s i p a s a rn y a
y a n g p o te n s ia l, p e rlu a d a u p a y a u n tu k
m e n c a ri a lte rn a tifla h a n
F a k to r p e m b a ta s k e s u b u ra n
yang sesuai
ta n a h
d a p a t d ilih a t d a ri re te n s i h a ra d ite n -
d e n g a n k o n d is i c la n k a ra k te ris tik y a n g
tu k a n o le h k a ra k te ris tik
re la tif s a m a d e n g a n la h a n D e s a C ile m -
te rs e d ia c la n k a liu m
(K ) to ta l y a n g
b u . D e n g a n m e n g a c u k e p a d a k a ra k te r-
um um nya
sa n g a t re n d a h . K e -
is tik la h a n u b i c ile m b u c la n p e rs y a ra ta n
d u a u n s u r h a ra P c la n K te rs e b u t a d a la h
te rm a s u k
la h a n fo s fa t (P )
k e s e s u a ia n la h a n u n tu k b u d id a y a u b i
u n s u r h a ra e s s e n s ia l b a g i ta n a m a n ,
c ile m b u , p e rlu d ila k u k a n k a jia n
h in g g a k e te rs e d ia a n n y a
p e m e ta a n
tu m b u h a n
ubi
ta n a m a n
se-
d i d a la m ta n a h
y a n g k u ra n g d a p a t m e n g h a m b a t
la h a n y a n g d a p a t m e lih a t d is -
trib u s i p o te n s i p e n g e m b a n g a n
p e r-
c la n s e la n ju tn y a d a -
c ile m b u d i Io k a s i la in d i K a b . S u m e c la n g
p a t m e n u ru n k a n
d e n g a n m e m p e rh a tik a n
c ile m b u . F a k to r in i d a p a t b e rp e n g a ru h
K
fa k to r-fa k to r
lip in g
H
u m
).
UNPAD )
'1VUTSRQPONMLKJIHGFED
9
10
11
12
13
14
15
16
24
25
26
27
28
29
30
31
0Jun - 0 ) ; ; ; - - - 0 Ag-;--b Se-p---=O:::::-O-k-t·--::O:::--N-ov--=O-Oe-s-.
23
Me;
O(NDN
0 MingguA
8
22
0 Apr 6
•
.
a s
O
n p a d
p ro d u k tv ita s
2 0 1 '1 .
ubi
- - - - - - - - - - - - - - -
te rh a d a p k e s u b u ra n k a re n a u m u m n y a
p e ta n i d i 8 u m e d a n g d a n In d o n e s ia
d e n g a n p u p u k n itro g e n .
m a s ih m e n e ra p k a n
y a n g m e m b a ta s i p ro d u k tiv ita s
p o la p e m u p u k a n
F a k to r p e m b a ta s k o n d is i p e ra k a ra n
ubi
y a n g d is e s u a ik a n d e n g a n k e m a m p u a n
e ile m b u d i lo k a s i a s a ln y a a d a la h
m odal usahanya.
d ra in a s e in te rn a l (a g a k te rh a m b a t) d a n
te k s tu r ta n a h b e ra t (lia t b e rs tru k tu r d a n
F o sfo r m e ru p a k a n
u n s u r h a ra te r-
b a n y a k y a n g d ib u tu h k a n
o le h ta n a m a n
s e te la h N itro g e n . F o s fo r m e ru p a k a n
un-
s u r h a ra m a k ro y a n g k e te rs e d ia a n n y a
s a n g a t d ite n tu k a n
o le h s ifa t d a n k a ra k -
lia t b e rd e b u ). K e d u a fa k to r p e m b a ta s
in i d a p a t m e n g h a m b a t
p e rk e m b a n g a n
a k a r, b a ik lu a s s e b a ra n n y a , b a n y a k n y a ,
d a n b e s a rn y a . H a l in i m e ru p a k a n
te ris tik ta n a h n y a . A n ta ra la in o le h p H ,
a d a la h s a tu fa k to r y a n g m e n y e b a b k a n
kandungan
p e rk e m b a n g a n
A I, F e , M n , C a , d a n b a h a n
u b i te rh a m b a t
a ta u s u lit
o rg a n ik . F o s fo r d i d a la m ta n a h s e n a n ti-
m e m b e s a r s e h in g g a u b i e ile m b u c e n -
a s a d iik a t o le h F e , A I d a n C a d a la m b e n -
d e ru n g k e e il d a n m e m a n ja n g .
T e ra k h ir, fa k to r b a h a y a e ro s i. B a h a y a
.t u k s e n y a w a
F e -P , A I-P d a n C a -P . R e n -
d a h n y a fo s fa t te rs e d ia d i lo k a s i s tu d i
e ro s i m e n ja d i fa k to r p e m b a ta s k a re n a
b e rh u b u n g a n d e n g a n re n d a h n y a p H .
C a ra la in u n tu k m e n in g k a tk a n e fis ie n s i
um um nya
p e m b e ria n
fo s fa t d a p a t ju g a d ila k u k a n
d e n g a n to p o g ra fi w ila y a h d i K a b .
p e m b e ria n
b a h a n o rg a n ik d a la m ju m la h
y a n g e u k u p b e sa r.
8 e la in fa k to r fo s fa t, k e s u b u ra n
ta n a h
d a p a t ju g a d is e b a b k a n s u m b e r k a liu m
d a la m ta n a h s e la in d a ri p u p u k , b e ra s a l
d a ri p ro s e s d is in te g ra s i d a n d e k o m p o -
d is e b a b k a n k e le re n g a n a g a k
e u ra m h in g g a te Ija l. H a l in i b e rk a ita n
8 u m e d a n g y a n g u m u m n y a b e rb u k it d a n
b e rg u n u n g . 8 e la in itu , la p is a n p e rm u k a a n ta n a h m e m p u n y a i te k s tu r y a n g
le m p u n g d a n lia t y a n g b e rp a s ir d a n
b e rd e b u .
B e rd a sa rk a n
fa k to r p e m b a ta s itu , s u b
s is i b a tu a n y a n g m e n g a n d u n g k a liu m
s e rta m in e ra llia t. K a liu m d i d a la m
k e la s k e s e s u a ia n la h a n u b i e ile m b u d i
ta n a h re la tifle b ih
fo s fo r, te ta p i s e b a g ia n K a liu m y a n g te r-
s u k S g n r, 8 3 re , 8 3 e h d a n N e h , re y a itu
la h a n s e s u a i m a rg in a l (8 3 ) d e n g a n fa k -
fik s a s i o le h m in e ra llia t
s e h in g g a s u lit
to r p e m b a ta s k o n d is i p e ra k a ra n
te rs e d ia b a g i ta n a m a n .
K a liu m y a n g
d a n /a ta u
m e m u n g k in k a n
b a n y a k d ib a n d in g k a n
u n tu k d ia m b il ta n a m a n
a d a la h k a liu m y a n g b e ra d a p a d a k o m p le k s
jerapan
d a n d a la m la ru ta n ta n a h .
w ila y a h la in d i K a b . 8 u m e d a n g te rm a -
(S g rc )
re te n s i h a ra y a n g m e m p e n -
g a ru h i k e te rs e d ia a n
u n s u r h a ra ta n a -
m a n (S g n r) d a n /a ta u
tid a k s e s u a i (N )
K a liu m s e b a g a i u n s u r m o b il m e ru p a k a n
d e n g a n fa k to r p e m b a ta s b a h a y a e ro s i
d a n k o n d is i p e ra k a ra n . U n tu k w ila y a h
s a la h s a tu u n s u r y a n g m u d a h h ila n g
y a n g d a p a t d ig u n a k a n
k h u s u s n y a o le h p e n e u e ia n a ta u m e la lu i
b a n g a n U b i C ile m b u p a d a w ila y a h y a n g
e ro s i. D i lo k a s i s tu d i re n d a h n y a k a liu m
d ik a ji s e lu a s 3 8 .0 3 5 h e k ta r a ta u 8 2 ,4
p e rs e n d a ri lu a s w ila y a h y a n g d ik a ji.
d a p a t d is e b a b k a n o le h e ro s i d a n p e n e u -
u n tu k p e n g e m -
***
e ia n . K a re n a k a liu m m u d a h te re u c i m a ka pem upukan
k a liu m s e b a ik n y a d i-
la k u k a n s e c a ra b e rta h a p
b e rsa m a -sa m a
M. Amir Solihin, SP., MT
Dosen Fak. Pertanian Unpad