URGENSI STANDARDISASI PERBURUHAN DALAM KERANGKA KERJA SAMA AFTA DAN IMPLIKASINYA TERHADAP HUKUM KETENAGAKERJAAN INDONESIA.
URGIJNST STANDARDISASI PTRBURUHAN
DALAM
KERANCK KERJA SAMA AITA DAN IMPLIKASINYA
TI]RT'ADAP HI]KUM KETTNAGAKERJAAN INDONf,SIA
SKRIPSI
pcntzNtu Mtr,
n.nrmleh Bfu s,4ntu Eu*M
Diajukat Ena neneh hi tabagim
trogrlm Kekhu$!.n
Sulnn lcrlrtrg }Inbrn*r!
Tnr uio..l
FAKULTAS HUKUM
UNIVtrRSITAS ANDAI,AS
PADANG
2004
NdR.g:1775/f( V/1M004
IJRGENSI STANOARD SASI PERBURUHAN OALAii
KERANGKA KERJA SAMA AFTA DAN IMPL]KASINYA TERHADAP
HI.]KI.]IM XETENAGAKERJAAN INDONESIA
lRah ran. 99140120. Faku bs Hukun Univ€rs'bs Andalas.66 rra .20041
ABSTRAK
K.r":san F.:neA:ngaf beb.s ASEAN IAFTAI yar ! iu | !L !r!
:eakian.q. I Jaiu;n20c3yang mengarah kepadaIbei: sas! pa3ar .
b!kan ranya berpe.9.ruf lerradap perda9a.oan taran0 .eEa12'.eqara
afqoorznya sala .am!i tu-oe lerhadap peraerak?n nvest:s :sa dan
jL,_.a masaah perburu.a. H: r .j.p:l d ih.r d.na.n ..ran!.
p.n!g!.aan upeh b(un !an! rendah serl? pe aksanaan h!k!m
kei.na.ekcrraan !anq !.rl sebalal keungg! an koipaial un(!r
'
nen.rk m:suk.ra nv€stor :s.g Keadaan te,sebL;t 'iLefyelarik.n
peEa nlan u.luk enark nrnal
anggota asEAN 6kan semakn lerbuka las dan har n memungknka.
rrradnya reokas Derusanaa. dantara sesama feqa.a anqloia ASTAN
i:k dapat dhndan yang sem!3.y. adal.h der nr,p.€pa'.lsr.. d:n
r.u.run!;n \eng e: lr besar
Pcrmasalaha. yang dibahas yalu me.ge.a baga m.na
perk,amb.n!.n lr!k!m ke1en.!aketaan ndonesra iaf ka taniy. ae.!;r
A|_TA selauh ma.a urgens sebuah standar perburuhan daLari kera.oka
kerla sama aFTA dan apa Lnplkasl dari standardlsasi perb!.uha. ialam
k..:nqka ker: sama AFiA baqr hlkum kete.a{lakerFa. .dones.
t,lelode pene ran yang dOunakan adaah yurds normari y?i!
pe.eltia. yang bersumber pada d.la seKU.de. maka pengLnipur!r l3t.
d anlk.n denqan ien99!naka. sludr keplstakaan Pe.qumpr :f aala
d€nsan .ara r.r a elulal teiha&p baha. Dahan hlkum prn:.r ya.g
L:.nsa i:r ieki:r:s p€r.. a. per.i .n .lernas cna 'jan pe'.1r.r
p.r!.dan! !.oaneai nelenaqakeFan lndonesa oan bahen 1uk!m
se(lid€ yang berasa dar buku Dlku luma hukutrr su,al kdbar n a!p!r
slus .lernel B.han rlkLm t.rner luga dLglnakan sepertr kirr c dnl
D.r has pe.eltian maka disimpukan balrvre r![um
kete.a!3kelran .donesa be!m cuk!p memberliaf keD.st,ar nrkunl
sela n ru drlam !p.yr mefhl
pasar
Lberalsdsi
kerF ASEAN sebaqal realsasl dar AFTA nl d cerlken
meflrnr. keienal!an berlsaha
ya.! n..gal[ m?s?.h
perburuhaf dsEb;bka.
pendapalan
jreaiumb!ha.
b!tuafl:s.y: tir!k.l
Ca.
dari nega12-r.!. .
rrillola AFTA yan! menyebabkan bervarasr.ya p!a t.!k.l Ekerl.
serla.!:r persanlran u.tuk menark nveslor.sng lrlui me.a.afrk.n
moaa .i ldal me. nrb! kan konnik yang akan mcnqqanggu slabLlas
i.wasan Berkaftzn de.gan ha lersebll per! seg.€ draklka. uDaya
peflngktan klal(as pekela ndonesla ?qar dap.t be.saino de.gan
i.aar. nea.ra a.qqot. AFTA a nnya
sEbuah srandar
PI\DAITI]
P*Lcmbailad la)hrl
II{\
da .l.nomi ,nlsrnallnnl )rng &rg.'rl
ccpai menu ur nega.a'necara dr dunia unrlk daoar m€nranrb I
Iang tepat bagi .eeara.la agar dapal bersamg Jr dmra
ncgara
n{rtr lehrirkln
rrrenia$rrr
\rrLrn
akrd sc.ial'n n.nvada'L b.b\!a ek.i{e siNr drlrr' fcrrxulxo
intenrasronal alian nnenrulan oleh resobilen eronoili negaranta
dunia
!,trlr.r
lcnbogunan
ini akan !ebrh berhasrl apabrla dilak$tn*rn melrltr, ltn,nJrrrrn
F.rdagangan imernasional dengan sistenr yane lebih adil dan lerbuka sesui
d.n!tr atus globaJiesj un,q r€.idisDr,nj
Di
lihar dari sudur ekonom dan
proscs
! d,uodJ d€n&n mrnlrlnyr
Fsar dad rf,tuiahaa Nrusabajn rrn rsronal dxn l!mrg:-rln!!
perubahan oreadsan dari
lntcgrasl
lue$
poln( globalir$, .i*upxkan
kapilalhnre
rns!lu$ supnnasional Seinn3
!a
deD-eatr berlang\ung.r1
ckonomi. k.ria sania resioml d.lam bidang ckononi
herk€mbang dan dilemb.ngkan
Pasar lurgeal Lropa
t'.tditi\a
di
hddncsr'i/,,/
deogan
semakin
dncahell.nnya
lnrtLu Iilr /id,/. /t!r 1\' l'lA
senakn naraknya usalia unhrl nc.cipbkai
(dcolq*dnai
gkLqrlisasi
.l$ Frnag,ngJn
Ilal ini lapal terlilat
Nortlt
pios.s
[€!r ema d' La\lrsd
,\
drn
Pasl][
Krrri
d
ni
p.da dNrnta beauruan untll
el0
n,cndonnq drn menciDhkan perdarai!an bch5 dr
ane.0omn\a S.[1n-. 3 s.raF n.grB
LurLlh! !,ontrln
S.lan u
rngglL
ha.us berurah! ufltrL
\r alrr daFar be^a'ng dengan
l.n.sanra ckoionL regoial
Lrcberapa
nrc0q:kxruo
b.nururn rcbag.L Langlah
vang lcbih
lu\dnn lfmp€f.1
dellde e.akhr menradr tenddunia denlan nana kasa$n
bcbls $rdaganga. arau rane leblh popul.r dalan brhas.
l !!t\ "t.^\' ttuL
riecan sederha.a. FTA dnpar drnikan sebag., upala du!
lidai!
l
sebelumny, bcrlaku d, iura merela
nclara trDruk rncDlhapusk.n bedrarar hanrbaran di
t.!
mduptrn
\rng
:):v.utr,, .l t,nh
'ASli/\N ) scba$
1:u!
.tsd,,\4r.a
or-latrisas ree onal
pedu'nbuhan e[onomi, kefrrjurn
nelara anggoran!a :eolah
(
rJrmular de0gan
lou
lcbth
ne,dala lad ba.af!
lir sDsliat dcolan
sela0 ulDva
\a ! rtrrunnvr tro(ll n,cn,ngl,x(L!n
nx'nl. dio pcogemhnngin LtblJxrtni neptr.
tdrk nru rcn,nq{al d.trrin irend nrniia ,di aSE,\\
t lahrc!k llma'nenguoalalanrc cnruk \a IIAdl
KonGre.i Tin-qul
Trn-ggr
ld\vasan r\sla
r.rr!o1o1 on A!;t:Ait .n ]'r4er. 1tu| !r..1 ts
vi.!
ltrd r.nt. t
l.n!!ara lni
li
Balr pnlr
drh.n
.a'n, /t,r
IKTTI ASIIN
iahun 1977 denlan diraDdahns!nri\a sebuah p.rianrrn
r.E.bft
nclrra
prcdukr dan n.gad anggom
.ruga
Fsialan nalafr dcnuidsut! global,{n ekon.mi
vurse rnu
,ntrn !.ran.
Inii dari Fcrjaniiir
adalah suatu negan ASEAN akatr nemberkD Fnakuan ErtrsN
PE Ii
IJ
T
I]P
Berdasa.kan uraran ura'af diaFs mala dapat dna.lk kesimpulatr
Kdn\d| ftnrbonrukai AFTA yang m.ngarah kcpxd. Lib..rLuae pNar 1.lall
mcmbenkan p€ngaruh ha-qr negara-nelara anleoraDla, hukar hanya dalaDr
'J",4 F,'J,!1Fr baa
dan ruga keremgakeriaan
2
libeFlssi pas
sama
'p
tui n ir'1
..rh,daD
pcrr.ral.r ir ..
b,
.'
rane beBilar Linr6 babs negara.
kerja ASEAN yang merupakan realisa$ keBngka k€rja
di sekor ia* dalam AFTA tidak alan dap3l lcn{tud apabila
Irdaka
rda sdbllh na.d,r )a.g nlcngardr ftNalah p.rburlb,n bcrupa shrdar
komfeters dranlad sesimr negrd nnggollnlr drsebxbkrn olclL dd
*
r' d.'d,,-,1oo
s12n&rkeahhan d,
m\in!
!r
Ja ,r
n€garaanggoh
'na\in!
l'crdaaanean bcbas nrenlaknratkan semakin bcsamrr ne^rnrgan dx"
nesara nesara
b.rrcnbang unt'k ncna.li tuinal rnlcsror a!ng Dcn.n{mkrn
modal terutama dr nesira bcrkemban-!
mobiliras nodal {hn
llal ini
mensalrbalkan
satu.e$ra kc n.ga.a larinya
slngd cepat dxn n1ldah sehingga relokasi
{lupar
perusahaan
lcfdinya
l€!a!' lcnsln
dai, urd negr.r [e
cga.a lainnyx idak dapat drhDdan oleh karena inlc$or selalu men.ari
ocqaa en!: Dtinq dxpal me'nbe.kaD hcuntun!.n lehih besat ltelolasi in,
DAFIAR KEPUSTAKAAN
Ado l . H@l4
Htht"t Ek.nont /n/er,'s,o,a/, PT Raiacraindo P€sada. Ja*ana.
r998
Budiono, Abdul Rachmad,
,g/tm Perbu,han .li lhd.nesia, Pr F.^jtQt^ido
Pe.sada. Jaka.ia. I 997.
tEisink,Pefd. Glabalisat ian ard Labau R.lanah!, Ctetcnhan. Vnited
Kinsdos:EdMrd Elea. PublishinFlifr ired.
Nasurion,
M Anl
ed
O/.rl,r.l,rt
Sckanto, Soeiono, P€,sa,/zr
1999.
dun Mqrusi Antat Nepptd. Penetuil
Perelit Htk n.
Altt
Uriv{silds lndonesia Pt
t..J
Pdgatuo E"kffi Pctbttuhat
Soepono, ln^n,
Penetbit D)ambatan, lak
r99o
\tai. Dalnn,
I/ -4 >=/
V.a;A ol
Jaya Utama, Iakana,
ASt
1
9
A\!.Jah
^ae.-.
t\t ta,/e3d,rr.,
PT IS
85
B. Makllah
Jurnal
Cnpd
tuh.ur ttplts ah.l tah.u ttndtt is
Lance.
d e/
:
L1
llnemdL.nal t rd.le.
K iping Ksuekasus HukuD Ketenagakerjan lntemasional Aloysious
DALAM
KERANCK KERJA SAMA AITA DAN IMPLIKASINYA
TI]RT'ADAP HI]KUM KETTNAGAKERJAAN INDONf,SIA
SKRIPSI
pcntzNtu Mtr,
n.nrmleh Bfu s,4ntu Eu*M
Diajukat Ena neneh hi tabagim
trogrlm Kekhu$!.n
Sulnn lcrlrtrg }Inbrn*r!
Tnr uio..l
FAKULTAS HUKUM
UNIVtrRSITAS ANDAI,AS
PADANG
2004
NdR.g:1775/f( V/1M004
IJRGENSI STANOARD SASI PERBURUHAN OALAii
KERANGKA KERJA SAMA AFTA DAN IMPL]KASINYA TERHADAP
HI.]KI.]IM XETENAGAKERJAAN INDONESIA
lRah ran. 99140120. Faku bs Hukun Univ€rs'bs Andalas.66 rra .20041
ABSTRAK
K.r":san F.:neA:ngaf beb.s ASEAN IAFTAI yar ! iu | !L !r!
:eakian.q. I Jaiu;n20c3yang mengarah kepadaIbei: sas! pa3ar .
b!kan ranya berpe.9.ruf lerradap perda9a.oan taran0 .eEa12'.eqara
afqoorznya sala .am!i tu-oe lerhadap peraerak?n nvest:s :sa dan
jL,_.a masaah perburu.a. H: r .j.p:l d ih.r d.na.n ..ran!.
p.n!g!.aan upeh b(un !an! rendah serl? pe aksanaan h!k!m
kei.na.ekcrraan !anq !.rl sebalal keungg! an koipaial un(!r
'
nen.rk m:suk.ra nv€stor :s.g Keadaan te,sebL;t 'iLefyelarik.n
peEa nlan u.luk enark nrnal
anggota asEAN 6kan semakn lerbuka las dan har n memungknka.
rrradnya reokas Derusanaa. dantara sesama feqa.a anqloia ASTAN
i:k dapat dhndan yang sem!3.y. adal.h der nr,p.€pa'.lsr.. d:n
r.u.run!;n \eng e: lr besar
Pcrmasalaha. yang dibahas yalu me.ge.a baga m.na
perk,amb.n!.n lr!k!m ke1en.!aketaan ndonesra iaf ka taniy. ae.!;r
A|_TA selauh ma.a urgens sebuah standar perburuhan daLari kera.oka
kerla sama aFTA dan apa Lnplkasl dari standardlsasi perb!.uha. ialam
k..:nqka ker: sama AFiA baqr hlkum kete.a{lakerFa. .dones.
t,lelode pene ran yang dOunakan adaah yurds normari y?i!
pe.eltia. yang bersumber pada d.la seKU.de. maka pengLnipur!r l3t.
d anlk.n denqan ien99!naka. sludr keplstakaan Pe.qumpr :f aala
d€nsan .ara r.r a elulal teiha&p baha. Dahan hlkum prn:.r ya.g
L:.nsa i:r ieki:r:s p€r.. a. per.i .n .lernas cna 'jan pe'.1r.r
p.r!.dan! !.oaneai nelenaqakeFan lndonesa oan bahen 1uk!m
se(lid€ yang berasa dar buku Dlku luma hukutrr su,al kdbar n a!p!r
slus .lernel B.han rlkLm t.rner luga dLglnakan sepertr kirr c dnl
D.r has pe.eltian maka disimpukan balrvre r![um
kete.a!3kelran .donesa be!m cuk!p memberliaf keD.st,ar nrkunl
sela n ru drlam !p.yr mefhl
pasar
Lberalsdsi
kerF ASEAN sebaqal realsasl dar AFTA nl d cerlken
meflrnr. keienal!an berlsaha
ya.! n..gal[ m?s?.h
perburuhaf dsEb;bka.
pendapalan
jreaiumb!ha.
b!tuafl:s.y: tir!k.l
Ca.
dari nega12-r.!. .
rrillola AFTA yan! menyebabkan bervarasr.ya p!a t.!k.l Ekerl.
serla.!:r persanlran u.tuk menark nveslor.sng lrlui me.a.afrk.n
moaa .i ldal me. nrb! kan konnik yang akan mcnqqanggu slabLlas
i.wasan Berkaftzn de.gan ha lersebll per! seg.€ draklka. uDaya
peflngktan klal(as pekela ndonesla ?qar dap.t be.saino de.gan
i.aar. nea.ra a.qqot. AFTA a nnya
sEbuah srandar
PI\DAITI]
P*Lcmbailad la)hrl
II{\
da .l.nomi ,nlsrnallnnl )rng &rg.'rl
ccpai menu ur nega.a'necara dr dunia unrlk daoar m€nranrb I
Iang tepat bagi .eeara.la agar dapal bersamg Jr dmra
ncgara
n{rtr lehrirkln
rrrenia$rrr
\rrLrn
akrd sc.ial'n n.nvada'L b.b\!a ek.i{e siNr drlrr' fcrrxulxo
intenrasronal alian nnenrulan oleh resobilen eronoili negaranta
dunia
!,trlr.r
lcnbogunan
ini akan !ebrh berhasrl apabrla dilak$tn*rn melrltr, ltn,nJrrrrn
F.rdagangan imernasional dengan sistenr yane lebih adil dan lerbuka sesui
d.n!tr atus globaJiesj un,q r€.idisDr,nj
Di
lihar dari sudur ekonom dan
proscs
! d,uodJ d€n&n mrnlrlnyr
Fsar dad rf,tuiahaa Nrusabajn rrn rsronal dxn l!mrg:-rln!!
perubahan oreadsan dari
lntcgrasl
lue$
poln( globalir$, .i*upxkan
kapilalhnre
rns!lu$ supnnasional Seinn3
!a
deD-eatr berlang\ung.r1
ckonomi. k.ria sania resioml d.lam bidang ckononi
herk€mbang dan dilemb.ngkan
Pasar lurgeal Lropa
t'.tditi\a
di
hddncsr'i/,,/
deogan
semakin
dncahell.nnya
lnrtLu Iilr /id,/. /t!r 1\' l'lA
senakn naraknya usalia unhrl nc.cipbkai
(dcolq*dnai
gkLqrlisasi
.l$ Frnag,ngJn
Ilal ini lapal terlilat
Nortlt
pios.s
[€!r ema d' La\lrsd
,\
drn
Pasl][
Krrri
d
ni
p.da dNrnta beauruan untll
el0
n,cndonnq drn menciDhkan perdarai!an bch5 dr
ane.0omn\a S.[1n-. 3 s.raF n.grB
LurLlh! !,ontrln
S.lan u
rngglL
ha.us berurah! ufltrL
\r alrr daFar be^a'ng dengan
l.n.sanra ckoionL regoial
Lrcberapa
nrc0q:kxruo
b.nururn rcbag.L Langlah
vang lcbih
lu\dnn lfmp€f.1
dellde e.akhr menradr tenddunia denlan nana kasa$n
bcbls $rdaganga. arau rane leblh popul.r dalan brhas.
l !!t\ "t.^\' ttuL
riecan sederha.a. FTA dnpar drnikan sebag., upala du!
lidai!
l
sebelumny, bcrlaku d, iura merela
nclara trDruk rncDlhapusk.n bedrarar hanrbaran di
t.!
mduptrn
\rng
:):v.utr,, .l t,nh
'ASli/\N ) scba$
1:u!
.tsd,,\4r.a
or-latrisas ree onal
pedu'nbuhan e[onomi, kefrrjurn
nelara anggoran!a :eolah
(
rJrmular de0gan
lou
lcbth
ne,dala lad ba.af!
lir sDsliat dcolan
sela0 ulDva
\a ! rtrrunnvr tro(ll n,cn,ngl,x(L!n
nx'nl. dio pcogemhnngin LtblJxrtni neptr.
tdrk nru rcn,nq{al d.trrin irend nrniia ,di aSE,\\
t lahrc!k llma'nenguoalalanrc cnruk \a IIAdl
KonGre.i Tin-qul
Trn-ggr
ld\vasan r\sla
r.rr!o1o1 on A!;t:Ait .n ]'r4er. 1tu| !r..1 ts
vi.!
ltrd r.nt. t
l.n!!ara lni
li
Balr pnlr
drh.n
.a'n, /t,r
IKTTI ASIIN
iahun 1977 denlan diraDdahns!nri\a sebuah p.rianrrn
r.E.bft
nclrra
prcdukr dan n.gad anggom
.ruga
Fsialan nalafr dcnuidsut! global,{n ekon.mi
vurse rnu
,ntrn !.ran.
Inii dari Fcrjaniiir
adalah suatu negan ASEAN akatr nemberkD Fnakuan ErtrsN
PE Ii
IJ
T
I]P
Berdasa.kan uraran ura'af diaFs mala dapat dna.lk kesimpulatr
Kdn\d| ftnrbonrukai AFTA yang m.ngarah kcpxd. Lib..rLuae pNar 1.lall
mcmbenkan p€ngaruh ha-qr negara-nelara anleoraDla, hukar hanya dalaDr
'J",4 F,'J,!1Fr baa
dan ruga keremgakeriaan
2
libeFlssi pas
sama
'p
tui n ir'1
..rh,daD
pcrr.ral.r ir ..
b,
.'
rane beBilar Linr6 babs negara.
kerja ASEAN yang merupakan realisa$ keBngka k€rja
di sekor ia* dalam AFTA tidak alan dap3l lcn{tud apabila
Irdaka
rda sdbllh na.d,r )a.g nlcngardr ftNalah p.rburlb,n bcrupa shrdar
komfeters dranlad sesimr negrd nnggollnlr drsebxbkrn olclL dd
*
r' d.'d,,-,1oo
s12n&rkeahhan d,
m\in!
!r
Ja ,r
n€garaanggoh
'na\in!
l'crdaaanean bcbas nrenlaknratkan semakin bcsamrr ne^rnrgan dx"
nesara nesara
b.rrcnbang unt'k ncna.li tuinal rnlcsror a!ng Dcn.n{mkrn
modal terutama dr nesira bcrkemban-!
mobiliras nodal {hn
llal ini
mensalrbalkan
satu.e$ra kc n.ga.a larinya
slngd cepat dxn n1ldah sehingga relokasi
{lupar
perusahaan
lcfdinya
l€!a!' lcnsln
dai, urd negr.r [e
cga.a lainnyx idak dapat drhDdan oleh karena inlc$or selalu men.ari
ocqaa en!: Dtinq dxpal me'nbe.kaD hcuntun!.n lehih besat ltelolasi in,
DAFIAR KEPUSTAKAAN
Ado l . H@l4
Htht"t Ek.nont /n/er,'s,o,a/, PT Raiacraindo P€sada. Ja*ana.
r998
Budiono, Abdul Rachmad,
,g/tm Perbu,han .li lhd.nesia, Pr F.^jtQt^ido
Pe.sada. Jaka.ia. I 997.
tEisink,Pefd. Glabalisat ian ard Labau R.lanah!, Ctetcnhan. Vnited
Kinsdos:EdMrd Elea. PublishinFlifr ired.
Nasurion,
M Anl
ed
O/.rl,r.l,rt
Sckanto, Soeiono, P€,sa,/zr
1999.
dun Mqrusi Antat Nepptd. Penetuil
Perelit Htk n.
Altt
Uriv{silds lndonesia Pt
t..J
Pdgatuo E"kffi Pctbttuhat
Soepono, ln^n,
Penetbit D)ambatan, lak
r99o
\tai. Dalnn,
I/ -4 >=/
V.a;A ol
Jaya Utama, Iakana,
ASt
1
9
A\!.Jah
^ae.-.
t\t ta,/e3d,rr.,
PT IS
85
B. Makllah
Jurnal
Cnpd
tuh.ur ttplts ah.l tah.u ttndtt is
Lance.
d e/
:
L1
llnemdL.nal t rd.le.
K iping Ksuekasus HukuD Ketenagakerjan lntemasional Aloysious