PEDAGANG KAKI LIMA PADA MASA KRISIS | Pitoyo | Populasi 12485 24716 1 PB
< &
C
8
" #9$"
6 ,
!
"
5
"
"
&
"
"
""
/
"
"
"
1
"
"
:
"
0
+
+ # &
+& &
/ "
&
&
& &
+
&
'
& &
&
'
&+
+
0
&
/
'
&
+ 0
&
&
+
&
6
7&
&
&
&
&
6 N
"
((
,7/
1 &
0
& +
&
0
&
'
/
5
&
= B $
!" - ". ! -
!"# $
Populasi, 10(2), 1999
ISSN: 0853 - 0262
73
& &
& &
&
&
+ -
0
/
'
&
&
+&'
'
& '
0
+
&
&
0
6" +
(4
?
A
(4.? 1
((*7/
-@ 6
(%
7 +'+
' 0
+#
&
'
0
+ &
6
#
>
=
&
6 >
7
&
'/ +
-
+ &
+
&
'
-&
+/
5
'
+
/
" 0
+
&& % %/
1 8
-
&
&
+
&
+&
/ )+
& +
+
+
- /B&
74
&
+
&
'
/
'
'
6
=
&
'
&
6$$ >
7
&
& ' +
'
9
6
((*7/
& +
+ &+
%
&
+
&
&&
+
&
&
&
6" +
(%%?
5
(4% //
(4(7/
+
+
&
+
'
& &
& ' &
&
&
6"AN
(%27/
+
&
0
&
&
+
&+ 4
0
&
'
0
+ &
& ' &
/ &
+
+
+
+
& &
6
(%*7/ +
'
&
+# &
'
& +
+
&
"
&
& &
&&
& %
' +
/
-
& &&
& 0
&
+0
&
+
0
8
-
0
8 6:
((!%%0%47/ &
D
&
&
&
-
+
&
/1+&
+
&
0
& /
&
! $$
& &
0
&
-
& &
6
!7/1
&
+ +
+ &
+
+
/
-
&
&
&
&
/ " 0 0
&
/
+
+
0
+
+ 0+
+
/ &
+
+
+
+
+
0
+0
#
/ + &
-
+
& & / +
' & &
&
& % %/
+
&
-
& &
(4,0
((* +
' &
'
2( 4
&
& +
(4,
' 2 ( &
& +
((*/
&
' +
'
&
&
+
* *
'
'
&
+
(4,
& +
((*/
+# & +
0
& ' &
+
'
/
&&
&
&
+
' +
'
&
-
0
+ &
&&
/
+
75
' ' & 0
+
+
((% &
0
&&
+
' /
+
'
&
&&
&
&
E/ +
'0' - &
&
0
+
&
0
/ 5
&
+
'
+ '
&
/
+
& +
+
& ' 6 +7
' &
&
+
&
/ +
&
+ '
&
& & && &
'
+
/
+
&&
& % +
% +/ &
& % +
+
&
+&
+
/
+#
0
&&& &
& -
+&
+
& '
&
76
&
&
+
+&
/ "
& &
'
& 0
&
&
&
+
&& + & '
0
&
'
% + +
&&
'
& 0
/ -
+ &&
&
E
+ # '
'
+/
+ + &
+ & 8
-
# +
E
' &
/
&
+
&
&
0
# +
E
'
&
/ "
'
+
&
+
'
& + 9
/
E
0
& &
- / 5
/" -
+& & 0
&
E
-
+
&
0
6 7)
8 @'+
+
((4
+
+E
+
((./
#% #&#$ (
!#
" - &&
&
&
+&
+
-
+ &
&
&
# +/ % +
+
&
&
+&
+
&
+
& + &
0
&
&
+
&
&
+
/
)
+
&& & %
+
& 0
&
&
0
&
+
/
# + &&
+ & +
+
# #/
+
' +
+
- & & # +
#
+#
&
&&
/
&
# +
'
'
- /)+
& &
+
0
& 0
& &
&
&
'
&
+ +
/ &
0
'
&&
&
+
-
& +
'
&
/
+
-& + '
'
&
0
6 //
(4(7/" -
& +
& +
&
6 N
8
-
(4(7
$:
'
#:
'
'
#
/
&
+& 0
&
'/ 5
' &
'
&
6 $
7 /"
-
77
' &
&
+
&+
'
+ &
/"
'
& &
+
- +
+ +/ +& 0
+
' 6:
7
/
1
# :
0
+# +
&
&+ &
0
0
'/
+
0
6
=
&
0
6 7/"
+ '
& +&
0
+
/
0
+
&
'/ "
-
&
/
& +
+
/
&
+ &
0
/
78
'
/
0
& % %/ +& 0
-
8
&
+
&
/
&
'
& +
+
#
/
"
-
&
+ &
+
'
6
((*7/
1
&
+
-
&
+ &
/ &
&
+
&
0
'
-0-
-0-
/ +
+
/
"
&
&
+ N8
6
(4(7 = N 6
(4(7
'
-
6
$
$
7/ '
&
& &
8
-
0
/ &'
&
+
&
+
+
&'
'
+ +/ &
&
+
& & 0
-
8
/ )
0
&
&
&
+
+
&
-0
-
+
+ /
&
&0
+
6
!
$
7
/
+
0
-
0
+
/ &
0
&
0
-
'
8
/
0
& +
& -+
'
0
-
/
1& '
0
&
&
& &
/
&
0
& &
&
'0' - / &
'
+#
0
&
+
&&
6@
(%4? N
B
(4
//
(4(7/
"
&
6
!
$
7
&
& #0
#
+ 6 +
(4%7/ "-+ A 6
(47
+0
+#
&
+
-
&
/ " -
&
+
& '
'
+
/ " -
0
+&
+
&
+ 9
&
+ &
&
-
0
&
/
" - &
+
: "+ 6
(4.7
'
79
&
8
0
&
&
& 6 7
& &
+
&0
&
#
' - 0 -
/ & &
'
-
&
/
1 8
&
&
+
&
& &
+
&
&
&
/ "
&
+:"+6
(4.7
&
& '
& +
6
%
7
&
6= N
(%(?
N
(%47/
& +
+
6
; 7
/
'
+#
&/
"
&
0
0
0
&
+ '
/
80
& + &
0
+
&
& /
+
'
- &
6+N-=#
(47/
'
&
/ "
0
&
&
/ +
0
' &
+
+&
/
&
0
&
+
'
&
+
+ &
&
'
&
'
&
6 N B
(4
?
"#
(42?5
((*7/
+0
# &
&
&
&
% %
+
6
/
(4(? 3
((47/
' & '
+ & / 1
&
+
&
/ &
&
'
+#
& &
'
&
+ &
65
(%!? N
" ' &
(%%? A
(4
?
" +
(4
?
(44?
((,7/
+0
8
&' & '
+
&
-
&
'
&
&
&
/
-
& +
&
+ &
-
0
&
+ 0
&
&
6
//
(4%7/
'
+
+
&
#&
&
/+
&
'
+&
0
&
6" +
(%%?
B
(%(
(4(7/
1+
&
&
0
&
+
6"A N
(%27/
& +
+
& +& &
&&
&
&
+&&
&&
+ &
+ +
8
/
# &#$
#$-0# -
+ &
8
-&&
/
+ +
'
& 8
0
& + +
&
/
+
+
&
-
0
&0 &
&
'
'
&
&
/
+
+
&
6 7 )@
+ +# ' +
E
+
&
3
(4%6
4 2&
7
3
1+ E
,
6
(
&
7/ '
&
*( &
+
E/"
0
&
'
E
3
3
81
1+ E
&
' +
+ - + ' 0
&
+
&
'+ &
E
; /"
+ & '
'
+
0
E & & & 0
&
0
+'
&
0
0
/
+
&
- +
3
3
1+ E
'
&+2! %&
+
/
"
'
&
+
E/ &
+
&
E/
"
+
& &
'
'
1 - &
) & " +'
6
'
3
"7/ '
&0
'
+0
&0&
/ &
& +
& &
& &
'
'
1 - &
) &
" +'/"
'
'
&
E
& )
8 @'+
) E 6)
8
E7 1 "
'
)
8 "
+
)
8 1 '/ 5
' +
-& /
Tabel 1
Persebaran Sektor Informal menurut Blok dan Waktu Usaha
Waktu Usaha
Wilayah/Blok
Siang
Jumlah
Utara Barat
Utara Timur
276
%
10,8
Jumlah
252
Total
%
9,2
Jumlah
%
528
10,1
528
20,8
592
21,5
1.120
21,.2
Selatan Barat
1513
59,4
1625
58,9
3.138
58,9
Selatan Timur
227
9,0
288
10,4
515
9,8
2544
100,0
2757
100,0
5.301
100.0
Total
%
(48,0)
Sumber: PPK-UGM, 1998
82
Malam
(52.0)
(100,0)
& &
)
+
8 &
+
+ - +
+ &
+
&
+
+ & + / )
+
' &
+
&
/
&
'
+# '
+
& & -
#
#
+
& &
+ / "
& + &
& '9 + #
& +
-
&
'
&#
&
8
/
"
& '
'
'
&
+ /
"
# '
+
'& '
'
+
/
'
+
- +
+0
'
+
'
+ &
&&
/
0
'
+
+
2
6
7
& &
0
''
6
-
0
'
7 +0 +
?67 &
&
&
&
&
'
+
? 6!7 +
+ 0
+
6
7 ? 6.7
&
&
0
'+ + ?6*7
& '
8 6
& ' & 7
& &
&
& ?627 & '
0
& +
6&
&
- 7
'
6
+7
0
6-
0
-
-
7 /
'
+ 0
&
+
+ 0+ &
&
+
'/ 5
-&
&
&
+
+ 0+ &
&
&
+ &
8 /
'
+
E
& ' &
+ #9& '/ "
&
+ +&
'
'
+
83
Tabel 2
Persebaran Sektor Informal menurut Jenis Usaha
Jenis Usaha
Makanan dan minuman
Jumlah
%
2.295
43,3
Tekstil, pakaian, kulit
734
13,8
Kebutuhan sehari-hari
744
14,0
Kertas & plastik
228
4,3
Kelompok jasa
655
12,4
Kerajinan, mainan, aksesoris
645
12,2
5.301
100,0
Total
Sumber: PPK-UGM, 1998
+ &
+
0
+
/ 0
' & +
+#'
+ &
&
-&
/
& ' &
'
+
+ &
&
& &
0
'
3
1+
E
/
'
+
&
'
'
& '
'
'
-
/
$ #&#$
&
0
E
& +
84
&
&
-
&
' &
/
+&
E &
+
+E
& +
((. #&
&
'
&
+
&
0
6 7)@/E
+&4.'
& + !/!!.
+
/
'
3
%2,+
3
1/E
!44 +/ " - & 0
E &
+& !/
& &
+
& +
' +
&
& /
&
;
E
+ +
'
&
+
+ &
/ & & 0
+
+
& &
&
+ +
&
+ &
" )
+ +/
+
' +
+
&
& '
& )
8 @'+
&
) E/ &
+#
+
(( ' +
&
&
/
+
& +
/
&
+ + &
+
3
" - +
+
((. & +
((4 ' +
E
&
-&
(2%
+/0
& +
' +
+
+ *,,
&
+
/ 1
&
# +
+ &/
+
-&
'
3
1/E
*,
+
& +
+
&& +
' +
+ 3
/ 5
&
+ '
3
1/ E
/
&
& + +# 3
1/ E
&
&
+ &
/
&
&
+ +
&
#
/ " +
Tabel 3
Perkembangan Sektor Informal berdasarkan Dua Jalan Utama dan Total Populasi
Penelitian Dian Desa
1994
Penelitian PPK-UGM
1998
Jl. Malioboro
91,5
9,5
760
46,7
53,3
987
227
Jl. Ahmad Yani
92,7
7,3
338
43,8
56,2 1.012
664
Lokasi Usaha
Total di Kotamadya Yogyakarta
Pertambahan
unit usaha
Siang Malam Total Siang Malam Total (1994-1998)
(%)
(%)
(N)
(%)
(%)
(N)
3.334
5.301
1967
Sumber: PPK-UGM, 1998 dan Dian Desa, 1994
85
& &
6"#
((47/
&
0
&
+
+ 0)@
E
&
+ 0+
& 0
/
-&
' +
+ &
&
& # '
&
-
& &
'
+
((.
((4/"
' + '
'
4.'
+
((.
+
%% '
+
((4/ B&
0
-
&
+ +#
# . +
+ '
& +
' +
+
/
$
1&
& '
&
-&
&
+& &
+
/ )
+
'
& &
+ &
&
& &
'
+&&
+/ & &
&
+
86
& '
&
6
((2?
5
(%4? :8 N :
((7/
1& '
'
& ' 8 & 0
+
+ '
0 0
& &
/
& + 0
+ & &
+& &
/5 & &
'
+ &
&
+ 0 - & '
+
+ 0+ +
/5 &
&
0
&
'
+#
& +
'
0 +
/
&
0
+&& &
&
8
& '
0
&
-
+
+
/" &
&
3# & +#
0
& +
/
0 +
+ '
'# +
/ "
- &
0
-
+
& &
+
+
+
& /
&
+
&
+ & &
0
& + 0+
& &
Tabel 4
Jenis Kelamin dan Jenis Usaha
Jenis Usaha
Jenis Kelamin
Laki-Laki
Perempuan
Makanan dan minuman
57,4
47,1
Tekstil, pakaian dan kulit
9,3
5,0
17,6
38,0
7,4
5,8
11,3
4,1
100,0
100,0
Kebutuhan sehari-hari
Kelompok kertas dan plastik
Kelompok kerajinan, mainan dan aksesori
Total %
N (total=325)
204
121
% terhadap total N
62,8
37,2
Sumber: PPK-UGM, 1998
&& + 0
#
/ +
' +
+
0
+
& &
/
& +
'
0
& 0
'
& & +
-
&
0
& +
+
+
+ /
&
+&
'
&
0
&
&
& &
+ & / 5
+
+ &
&
+
& -
/ " +
&
& +
+ +#
&
&
0
0
6 *7/ " - +
& +# +
&
&
' & &
& & &
/ " &
' &
8
&
/)+&
&
&
'
0
&
/
&
+
& &
&
&
&
+/
+
&
87
Tabel 5
Alasan Memilih Pekerjaan
Alasan Menjadi Pedagang kaki lima
Jenis Usaha
Makanan dan minuman
Mudah/
bisanya
hanya ini
Menguntungkan
Tertarik/
coba-coba
Warisan
keluarga
49,1
50,0
67,0
41,2
Tekstil, pakaian, kulit
2,9
3,8
8,5
14,7
Kebutuhan sehari-hari
33,9
19,2
10,6
26,5
Kertas, plastik, koran
7,6
11,5
4,3
5,8
Kerajinan, mainan, aksesoris
6,5
15,5
9,6
11,8
100,0
100,0
100,0
100,0
N (total=325)
171
26
94
34
% terhadap total N
52,6
8,0
28,9
10,5
Total %
Sumber: PPK-UGM, 1998
& '
&
+# '
+ &
&
&
/ 1
+
'
&
+
+
+
&
&
+ 0
/
&
&
&
+
'
&
+ & /
"
+# +
&
&
&
'
'
&
& ' &
+
&
/ 5
&
88
&
&
'
&
&
/
&
+
0
&
'
&
/ "
& '
- 0- +
&
/
$% %
$
' ' & 0
+
+
((% +
0
& + &
&
& &
Tabel 6
Tingkat Pendidikan Tertinggi yang Ditamatkan
Jenis Usaha
Tingkat Pendidikan
SD*
SLTP
SLTA+
48,0
51,2
40,8
Tekstil, pakaian, kulit
6,0
8,1
7,0
Kebutuhan sehari-hari
34,0
27,9
23,9
Kertas, plastik, koran
4,0
2,3
15,6
Kerajinan, mainan, aksesoris
8,0
10,5
12,7
100,0
100,0
100,0
Makanan dan minuman
Total persen
N (total = 325)
168
86
71
% terhadap total N
51,7
26,5
21,8
Sumber: Data Primer, PPK-UGM, 1998
* Termasuk di dalamnya yang tidak tamat SD
&
&
+ 0
+#
&
/
&
+&
& 0
! $$
&
+
+
+ &
+
+
&
/ $
&
+
'6 57
& +
0& +
0
&
+
+
' /3 +
+&
&
0
'
&
4, &
,,
'6&
((4
" &
7
- &
+
'
-
+ /
5 +
' 0
&
+&
/
+
+
&
+
+0
+
+
+& /
+
'
+
'
&
+
& '
/
3
6 &
((4 .1
%7/ B&
'
0
& '
+
+ &/
89
/ 5
0
&
+
+ & 0
+ &
&
&
+
0 2. !&
/
&
& 0
+
+
&
&
+&&
&
6 7
'
&
/B&
&
6%2 &
7 0
+#
&
&
&
+
&
'
'
+
, 4&
'#
0
"
&0
&
+
&&
&
&
+ & 0
-
'&
+ % +
/
% +
&&
&
+
&
+
+
+& &
&
+
/
!* & &
**
+6.%/%&
7
+# + &
&
0
&
&
+
6
%7/ &
+
&
2(
+
+ +# &
+&
+
Tabel 7
Sumber Pendapatan Utama
Jenis Usaha
Makanan dan minuman
Sumber Pendapatan Selain Sektor Informal
Tidak ada
Bekerja Lainnya Bantuan saudara
56,2
56,9
46,4
Tekstil, pakaian, kulit
7,7
2,8
5,1
Kebutuhan sehari-hari
16,8
33,3
33,0
Kertas, plastik, koran
9,0
4,2
5,2
10,3
2,8
10,3
Kerajinan, mainan, aksesoris
Total %
100,0
100,0
100,0
N (total=325)
155
72
97
% terhadap total N
47,7
22,2
29,9
Sumber: PPK-UGM, 1998
90
& &
6 47/
&
&
& '
-
&
+ '
/ 5
4 !* &
&
0
&
& '
/ & +# & 0
&
& '
'
&
& '
/
B&
&'
&
'
&& &
-&
&
+
-
0
& +/& &+ +#
+
+ +
&
&
+
&
& +/
" %4 &
!*
&
&0
+#
' +&
& +
&
/ "
( . &
&
&
+
+&
/ & 0
+
&
+ + +
+
+
+
+
+
+/
"
0
+ & /
-
0
+ +
''
+
&
/
1& '
++
2( 4&
!*&
Tabel 8
Prospek Kelangsungan Usaha
Blok Usaha
Prospek usaha di saat krisis
Menguntungkan
Sama saja
Tidak Menguntungkan
Blok Utara-Barat
8,4
10,0
13,5
Blok Utara-Timur
21,4
30,0
20,8
Blok Selatan-Barat
60,6
30,0
59,7
Blok Selatan-Timur
9,6
30,0
6,0
100,0
100,0
100,0
Total %
N (total=325)
249
10
67
% terhadap total N
76,5
2,7
20,8
Sumber: PPK-UGM, 1998
91
&
/
" +
-&
4 !&
+'
/
+
&
&
+ &
'
'
+ +/ 1
+
'
+
&
' + /
&
&
+#
+
&
&
/
'
&
'
+
&
&
+
&
'
'
&
+
/
Tabel 9
Pengaruh Krisis Terhadap Kegiatan Usaha
Pengaruh Krisis Terhadap Kegiatan Usaha
Frekuensi
Tidak berpengaruh
%
63
19,4
254
78,2
Keuntungan bertambah
4
1,2
Tidak tahu
4
1,2
325
100,0
Pembeli, keuntungan berkurang
Total
Sumber: Data Primer, PPK-UGM, 1998
Tabel 10
Keadaan Usaha Dibanding Setahun Lalu
Keadaan usaha
%
Usaha belum ada satu tahun
16
4,9
Lebih baik
27
8,3
Biasa/sama saja
55
16,9
Lebih buruk
227
69,8
Jumlah
325
100,0
Sumber: Data Primer, PPK-UGM, 1998
92
Frekuensi
& &
(( &
+
&
67
0
+
/ " - >
0
C + &
+
'
&
0
8 & '
&
&
/
&
+
&
+#
&
&
+&
&
+
+/"
-
+
+ 8 + &
&
&
&
&
0
&
+/5
&
+
&
&
-
# #/
+
&
E &
+ $
&
+#
&
& +& &&
&
+ 8 +0
/ ' &
+
'
+ & & '
&
&
&
+
/
+
&&
+
+ &
+
& '
&
& +
+
/ 5
&
+
+
&
& +
&
&
+
+
+
/
+ & 0
&
'
+
&
+
& '
&+ &
)
0)
)
0)
/
. +
Tabel 11
Kontribusi terhadap Pendapatan Asli Daerah
Jenis Pendapatan
Daerah
Penerimaan (juta rupiah)
1991/
1992
1992/
1993
1993/
1994
1994/
1995
1995/
1996
Pajak Pembangunan I
24,46
24,83
32,19
36,60
43,78
Retribusi Luar Pasar
88,22
96,23
221,43
225,14
232,01
Sumber: PPK UGM, 1998
93
&+& &
/ '
- &
&
'
&
/ &'
0
+
' # # 0
+
6 7/ &
'+
0
&
+
/ &
0
& # -
+
&
#
/ & ' &
&
+
+
&
&
0
/
' +
' &
&
&
+ &
+
E -
& 0
/
+
&
&
&
&
& +
+ #
+ &
&
'
+
+