Pengalaman Nyata dalalm Pengembangan Kemandirian dan Menggerakan Masyarakat Pedesaan

I~Oh't4KAl2YA I'ROGl?hM PERINT 15hN 5AR.J AHA PBNGGEHAK
1'FMiXAP:GUMAN I'EDE5hAf.i DERORIENTASI PEP(BANl;!fNAN
PKRTAM I A N DAN AGRO INDUSTRf PEDESAAN

l3Y A T A UAI,AM PENGEMRANG AN KEMANDf R I A N
DAN MRNGCXMRKKAN MASYANkKhT FEDESAAN

l'ENGrS1,AMbkJ

0 1 eh
P4ric:Lti

L o r Ab'Lras

E'ENY I$T,F,NGG ARA
YAYASRN BINA TART'JNA TAN1 INEBNESIA

PENGALAMAN NYATA DALAM PENGEMBANGAN KBMAN
DAN MENGGERARKAN MASYARARAT PEDESAAN

53R I M


Oleh

MTSGE1TAR ABBAS

I. PEWDAHULUAN
Desa P a b e l a n t e r m a ~ u kdalarn w i l a y a h Recamatan
Kabupaten

Magslang,

lintasan

Propinsi

Jawa

Tengah .

j a l a n p r o p i n s i yang menghubungkan


Semarang,

kira-kira

30

km d a r i Yogya,

d a n 13 krn dari Magelang.

Muntilan

Mungkin,

Berada

pada

Uogyakarta


atau

km

14

dan
dari

Candi Borobudur h a n y a

S

km d a r i P a h e l a r i .
Desa P a h e l a n 3 2 1 . 7 3 5 h a . d e n g a n

Luas
menurut
tanah

Mata

hasil

jumlah

&ensus t a h u n 1980 udalah 6 2 2 3

penduduk

orang.

Luas

ppertanian ( s a w a h ) 271 h a , jumlah KK s e k i t a r 1200
p e n c a h a r i a n penduduk yang t e r u t a m a

kedua k e r a j i n a n t a n g a n .

adalah


KK.

pertanian,

S e l u r u h n y a beragama I s l a m ,

lrecuali

s a t u dua orang perrdatang .
Selarrra

s e p u l u h tahun t e r a k h i r , se jumlak program

pengemhangan
Pengkajian
Fabelan,

rnasyarakat


teLah

Masyarakat

oleh

Balai

Psndok

Pesantren

h e k e r j a s a m a dengan kepala Desa Pabelan.

Prograrn-

dan

Pengembangan


dilaksanakan

untuk

program t e r s e h u t a d a l a h a n t a r a l a i n :

'I

Makalah
disampaikan
pada Lokakarya d a n
Temuwicara
prog'rarn P e r i n t i s a n S n r j a n a P e n g g e r a k Pembangunan Pedesaan
B e r o i r i e n t a s i A g r o i n d u s t r i d a n Pembangunan
Pedesaan,
Bogor, 1 - 2 Agi'i,cst,r~f;1989.

1 . Pernt irlaarr ICelorirpcrk ICer ja S a n t r i darl Perntida D e s a
2 . Latihari


Pcrtukangarl

kayu

dan h a t u

untuk

dan

santri

perrrr~cia desa.

3 . Psrrrugarciri rl-imah s c h n t ( 4 0 100) sccarn h e r t a h a p
4 . Perfir-tgoran jalarl lirlgkr-trigan drtn penrhang't~nari MCK Um~.irrr.
5 . Perntjiri~lnri j?satia licfjekl~itaril\lasyari\ka.t.

6. Latitla11 TI'G


{ kf-iusc.~~
: Fumpa

Hyclrarri & F e s r o C e r n e n C ) .

7 . Pcmanf aa-tai-i p c k a r z g - g a n ?an p e n g h i jaunr-~.
8 . Ut;ati:i

rricmL~~~c.in
l n g i berid{-rngan.

9 . iissah hersairin simpan pirr jam.

.

Urrtuk i r r d u s t r i k e e i l

10. Ij~ktirrieii
tas i daa i n f ornins. i .


11. L a titial-,
i;i.irc~

-

ksi.eraiiipi?an :

~:'~JT.I.I

bi12Cr~~sall
~

T'TG da1-I p e r t u k a n g a n

$ Jnwa
3

Tengah .

untuk


l:ayii

(Pergelombang

setiap

).
tcth~.~ri

Seiiil-i~?

pi- grain

-t.err;eb~-rtrrrtincul setelah

melalui

-ta?iap..

tahap: Perigj'ka j iani'pc.,.ny~.~luhan,
b.ll.~s..jawnrah d a n c l i s k l ~is
.tctkoh tol;~.h m~isy~rali~it,
San.tr-i dari Perriuda

d i r.cncarlal;.ztii,

d i zi-~scir~dnrl

Desa.

mtarba

Semuarrya

d i 1crksar1c2l:~rn b e r s a m a ,

kareria

inrir;ol.a.rrk -:;urig aka11 dl a.l:,asi aditlith nrns~rl
zih m a s a l a h yang

telah

ruerelia rr-imuskilr~ acrid i ri s c b e l u m n y a .

11. PERMASALAtlRN
Pcr.irrar_;rililhi:~i-1
yang acla d a n berrrsa dalant rriasyaraka.t
Patelail adalah:
1 . Ren(:lcrhri:;a

pendapat;an

desa

8 . V--18

2 . Scrripi t.nya tcrr~all.rpzerkaniun

( r a % a - r a t a perrli l ilian t a n a h : 0 , 2

KK).

ha, per

321.70

3 . Banyaknya penctucil-ik, ( 6 2 2 3 orang dillam d e s a s e l u a s
ha).
4.

adonyrr sarzirizi p c r t a n i n r r h e r u p a

Tidnk

jarirrgan

iSigasi,!

b~:rlct~-trxgz~ii
.

5 . Rendahnya p r o d u k t i v i G a s t n n a h .
peiid i d ikaii dari t i n g k a t keterarripi l a n pendudl-ik .

6 . TZerrdokin:;a

7 . K u r n n g ker jasarrrrrr.
9 . Si!:np

rrieri

Secara

t . a i yrrng srx l i-t rnenerima p e r u b a h a n .
1.1nrr.trir

P a t ~ c l a n ri(-lalati

d a y ~ a td i k a t a k a n

rcr1dntln:;a

tingkat.

bahwa

masal

penduduk

kesejahteraan.

hrtirrya

pei~d;-idl.tkPa1:jcf a n tlidl-~pcrtalai!i l;onctisi dibawah s t a n d a r m i n i m a l
k c h i d ~ t p a n yung wci j a r . .

E.lnhung:'ttn s e b n b a k i b a t d a r i

rrras'alah -

m~tscilah tcrsebi.it d i a t a s cIllap~~t
d i t c r a n g k a r l sebcigai b e r i k t i t :

1 . ~ ' c r d z i h n y a tirrgka-t; l i e s e j a h t e r a a n

disebabkan

rendahrrya

disebabkan

reridahnya

t irjgkcit p c n d a p a t n n penctuctctk.
2 . Rerldahriyct

.ti r l g k a t

pendapa.tan

prodt.lks i p e r b a n i a n , clan r'enctat~riya irnbalari p r o d u k s i

benda

(2;cr-aj i n a n ) dari Jasn.

3 . Rcnctaklnya

p r c ~ c l u k s i p e r t a n i ~ t nd i a e b ~ l b k a r r oleh

faktor

y.ait1.1:

serripitnya

tnrlah

pertanian

dengan

jl~rc~lah
pendiid~rk, t i d a k adan:ra

beberapa

dibandingkan

perrgairan

(kurung

.
i ~ ~ + : . c r ~ s i f ' i1.1sakla
- ~ y a pcr-ka.iii~iii)
4.

Sempitrlyn

ban:;nl:n:;n

t~riuh pcrtanian

clisetjablrarr

pc~icrtl.tduk d a n t e r b a t a s r l y a tnrjatl

dua
it1.l

;.ait;u:

serict i y i .

3 . V-20
ailar~yapenga irar-I d i s e b a h k a n b i d &

5 . 'I'icrlal:

-

.+~ , l d a k

adanya d a n a

dari

?untuk. irieiribi-~ati r i g a s ii'

adanya usaha-i - ~ s a h ayang :!a*

?3eru:l l - j . ~ri~ a
6 . Tidak

adariya

ac-tanya

usaha-usaha

baik

yang

p e n g e k a h i ~ a n y a n g c l ~ k l z p , clan

tidak

disehshkan

ktirang'nya

k e r jasama

s e r t a t i d a k rneratanya pemi l i k a n t a n a h .
7 . T idak

adonyzt

t,ic?ak aiariya
sama

dniia cS i s e b s h k a r l r e n d a h n y a
:;r.iiirtjer

pendapatarl

kerja-

duna b e r s a m a k a r e r r a ki-irangriya

darr t i d a k adztr-iya per-igetatll~an

cl.ilr1.1p

dar1

ilnt:ik

ms~--

d a p a t k e p e r c a y a a n d a n a c3ar-i l u a r .

8 . neniiahi-i:;a
r

r

i

i m b a 1 . a ~rllar i r.ti-od~~ks
i henrrla dark jasa d if;et.iabkar;
-

n i i a i (kwa: i-t:ns) d a r i rrrod?.ikf;i tends

Ja.i.2

it,{.{~;gi pernhi.tatan bsni-la
kekrsr-[$pi

rer~cjahn:,~-a
Demikian

it1.i.

ji.~ga h a l n y a ifengan ~.\r.oduZ;sij a s a (kenaga manus i a j .

D a l a m rnenganal isa p e r m a s a l a h a n i n i kita mel F h a t
sernacam 1 i ng'karan s e t a n ,

m i s a l n y a pada hubungan t i d a k adanya

clf;lila

d c r i g a n rr-:ndahnya. p e n d a p a t a n .

nraka

mail

hari.ts

,.- -

J*C - I ~ I ~

Dalaril

ha1

sepert i

- t i d u k uiau k i L a h a r u s memuti.~skan maria

sal i r ~ gt ~ : r k c ? i t ; tersebut_;,

Misalrryii

kita

pen ingk::itat.~ p e r r d a ~ n t a ndsngan meny;i-if;ahakan d a n a

i.

dulu

ii i i r e r - jsktirr rrisngan tanrsa terkat.t+ing.-katr.~ngp a d n

di:;er.tui

adar~ya

d e n g a n pcrn?:)ir~aanl;erjasarna.

t-. mr-:rlga-ear; i pcr:;oalai-I l a i r r n y r z .

irr i ,

yang
f &tor

menijahu ll+r:;an
dar i

ltjar

Derigan derriikiarl

SF:^ ir-rgga

&hi r n y u

perid3 --

B.V-21
S a r u kemudian k i t a

p a t a n psnduduk bisa d i n a i k k a n .

menghim-

pun dana d a r i h a s i l p e n i n g k a t a n t e r s e b u t .

PERANAN PARA RADER DAEAM PENGEMBANGAN HEMANDIRIAN
MENGGERAKAEI MASYARAKAT

111.

meinel-1ukan pelmpor ;rait;u p a r a l.;ader.

mengat;asi

masalah-mnsalah

yang

IJnt,uk

ada

olch

i&r.i

perlu

rnereka

DM

ihr-iat

sendiri

r;er;ara bersariia-sarri~t.

I.t:iac!
:..m
f_iendi.irigal>
i
t,r:r.sc:bu.t

I

jilga

pr>3 ~ i t -t,
1 ~ ? .n

s 1.i mi.$ T. 2C : C J ~3-li-i
~ i-i]< ~3

Ci '{.ifrii.i L-. -

L
I

k e y i n g f~~.ikafi
:-.1a.r,l; sawatl t;et;%pi

r

i

? r s r r J i r ysng da:;ang

i

i

-

:;tl.tiai-t

t i a p i[il,rsirfi

set)ef;ar. mc-lsil

I

.
;,-an$r~
1 1 6 , ~~ -. i-.~ ~ ~ . !I-:i-i-imna
-:~z
i_rar; i~i.:;-i,-%

-

-,,, - ' & ~ 7

,-,~-$-:~LLI

.

.,

-

~

i~if?i~g~dal:arl
konsii1t~;sj

> .

zLpJlj

~ ~ 1 2 f >l l i/ l l~~ ~
. ] :1 [ .~i i i ; - ~ k . xi xi-^:>.
~2
, 2 r j ~ i C . r ~ i ~ ~ . i -) \: ~
>~i :gn ~ ~ { . l t - ~ ~ ~ rpara
i

- -

3:

.

j

Ter.i-lyat n iiie i-~:kfiliiei-i:.: i ~ I I ~ ; . !.];i>r!
I

t.idnk

1 ;l!.;;.IrJ

h;x 1 !,';:I

1.

2.

7

.

.

.

I

[>

i'if$;3.!'1

I

I

i .

.

.

;>*-;3
i t.;.i

;

.. ,

ij.i*yiigi>:,i-j'f;ztifip

~

~

irrsl.:a

:'?;3.i.iyi3

i

j

I ' z i h f . ]a$;

d i r;i.tng~~
j P ~ F . J ~ mi2marig

ptir-ir~~rier~i,s u n g a i

/i>C?r?:~?
IC,;:.

I

:

J

ijiJ~?

:

:

2

j

d i ?s?tclgi.irr tleri
3 ~ i[ l,$ i; ~[l ,it <
~{ ~
i-&
~~ l,

rl i?ji-iati benclungarr
i

bi~ici:i;2ri:,.a nkarl :;firreat;

~;~?l:{i-rr.idirig
d e n g a n ~5re.al:;.at~r~klyar.jg

dengar1

ranha 1
:!hl?;a

.i;ekno] og i

.c;eh ingg::a

t, iilal;

4i.air.i.

Mei-~:,.;ii:lari h a l t r - . r s e t ~ ~ , tc tl i nt;l;.::;;, karrri ..;egera rrrengali.l?karj
r ~ ~ : ~ : - h nui.3
t-.i
fi,i--!;
!;:; :i ;:; 1.

;

! i:.;-\

ji

,-,.;,j;'t:;{.;

;.
\ ! ; ..:
,-,.~),IL~
I:-..

i

!.?iit-::t[]c~

f

1~iri.

Knm i

iler.nal-i

~ c - > ~ ~)]::#.(jr ; : ~ d-ayi.

:

;

~

f

~

i

i

IT:)

i'.i

IJer~c
i k inrr
~

ii.rei7C;rri

i.Ii.ii-,i.iI<

i

.

;:;l-; h i :-rr:e.?x i:ii::+.ar~k.i:it,
d n l ~ ~ i per~i?:~angc~ina.
ii
perlin
k ~ t i i
m. ,
t:~cep,-t f a k L o i
i n i i Dfon 7 ,
1 $, Proy~k-prngel: y2ng sirsuk ke desa i
j
adalati fakto:
k::n:i.
fiirakah d i j
1
c.eyorjyiinya
b i s a berbarri d:ngari j
1
?,pi i a,? dac:. ah ir j ,;h i c:.:.,c,$i a orang- 1
i
kcgjatar; wsc.ya;aka?.
i
j
i;,y3ri,2 ~ , r F c ; i : r 5 [ . ~ . l h , ,.,
4; s!ae..
i
I
I
1 K, I : ~ . s j , I 1, E:rcl:ic t1e31is t r i k c n a polrri,i ja:;ji,
I
1 ?, r;;:!r!a?an
p;.;.".ang:;;;;;;
pcd?ca,:n J R:j t j n
1
%rang a~nggr;aki:an rar.yareka! C i x u - 1
j
: c j ,:!{
t r : j,7::6:, Q ! P ~ ?. ~ c ~ h i c ~1 r ~ ,
1
l a i C e n ~ ~k nq i a i a n ~ k c n c s i ,
i
i
;