66
Iha 2013, EIA hahú publika previzaun longu prazu ba folin referênsia Brent nian, tuir modelu P90, P50, no P10. Previzaun
hi ak e e disponibiliza Brent ha esa efe sia di ak liu a
kálkulu RSE nian e e e hahú uza iha RSE 2014.
Figura 2.5.3.2.5: Folin Kondensadu BU vs. Folin Minarai Mundial
Fonte: Unidade Administrasaun Fundu Minarai
2.5.3.3 Jere Fundu Minarai Modelu Fundu Minarai
Lei Fundu Minarai halo hodi ko t i ui a jestau e e p ude te ba rekursus minarai
Timor-Leste nian hodi benefisia jerasaun agora no jerasaun aban-bairua nian. Fundu Minarai hanesan instrumentu
ida e e fasilita polítika fiskal e e di ak, hodi konsidera no tetu didiak interese sidadaun Timor-Leste nian iha futuru. Fundu Minarai tulun polítika nain sira
atu bele hetan informasaun sufisiente no diak hodi foti desizaun e e diak iha situasaun
e e rendimentu minarai tun sae. Desizaun kona-ba atu gasta los osan hira no hira mak tenke poupa ka rai ezemplu: gasta ba aban-bairua
e e halo iha Orsamentu Jeral Estadu. Mekanizmu Fundu Minarai implika katak reseitas minarai nian transfere tomak ba Fundu no
i este iha ai li u iha ati us fi a sei us. Polítika investimentu Fundu nian ho objetivu maksimiza retornu
e e ajusta ho risku. Fu du e e só ele halo transferênsia ba orsamentu Governu sentral hafoin hetan aprovasaun husi Parlamentu.
Mo ta te e e bele transfere ba orsamentu orienta tuir Rendimentu Sustentável. Asume katak
investimentu husu Fundu nomos reserva iha tasi okos hetan retornu 3.0; RSE mak hanesan í el despeza e e ele a tei poder kompra rikeza minarai nian.
67
Governa Fundu Minarai
Bazeia ba Prinsípius Santiago
11
, modelu governasaun Fundu Minarai ak ida e e ho
nivel transparênsia no divulgasaun i fo
asau e e aas. Ne e tulu p o o e apoiu públiku ba jestaun reseitas minarai
e e p ude te o ha e us isku go e asau husi go e asau e e la diak. Transparênsia asegura katak informasaun bele uza hodi sukat
autoridade sira nia dezempeñu nomos prevene kualker posibilidade abuzu poder. Elementu fu da e tal ida husi est utu a go e asau Fu du e e ia ak la iha e a ka i stituisau
ida mak responsável atu halo ka implementa desizaun investimentu, tanba parte ida-idak formalmente tenke responsabiliza ba parte seluk kona-ba sira-nia papel iha prosesu foti
desizaun. Nivel
t a spa sia ida e e e ko aza konsensu no akuntabilidade, signifika katak
kualker auto idade e e jere osan públiku tenke responsabiliza sira nia hahalok.
Hanesan Ezekutivu, Governu liu husi Ministériu Finansas responsabiliza ba jestaun jeral Fundu Minarai, hodi lori povu Timor-Leste nia naran. Lei Fundu Minarai ezije Governu tenke
responsabiliza ba Parlamentu liu husi rekizitus reportajen ka relatoriu oi-oin. Jestaun ope asio al Ba ku “e t al ak hala o, hodi i este kapital Fu du ia tui di et izes e e
Ministériu Finansas estabelese no mandatu husi Konsellu Konsultivu Investimentu KKIIAB. Ministériu Finansas iha obrigasaun atu hetan pareser husi KKIIAB molok halo desizoens
kona-ba kualker asuntu relasiona ho estratéjia investimentu ka jestaun Fundu Minarai.
Polítika Investimentu Fundu Minarai
Fundu Minarai estabelese iha 2005 ho estratéjia investimentu simples katak halo investimentu iha obrigasoenstitulu ho valor bot ou garantia husi Governu no tenki
denominadu iha Dollar Amerika. Ne e importante hodi evita risku no volatilidade.
Importante atu hatene katak presiza tempu atu hetan suporta husi publiku no evita turbulensia ka lakon iha merkadu molok jestor sira hetan integridade, kredibilidade no
reputasaun diak iha sira nia servisu.
Lei Fundu Minarai emenda iha 2011 no liu husi p osesu a uk e e involve partes
relevantes hotu-hotu, pe
ite alokasau to o 50.0 ba ekuidades públikas, labele menus husi 50.0 iha rendimentu fiksu, no labele liu 5.0 iha instrumentus alternativus.
Justikasaun kona-ba mudansa hi ak e e aka ha esa tui ai e e:
1. Diversifikasaun. Prosesu e e diversifika portofoliu ezemplu: obrigasoens no
asoens duke konsentra ka investe deit iha portofoliu ida. Benefisiu prinsipal husi diversifikasaun maka movimentu portofoliu dalaruma la hanesan no la iha ligasaun,
nunee bele hamenus risku volatilidade.
11
Grupu Servisu Internasional “o e eig Wealth Fu d : Prinsípiu no Prátikas ka koñesidu ho a a the
“a tiago P i iples. Prinsípius hirak e e ide tifika enkuadramentu ba prinsípius no prátikas jerais e e refleta
jestau o aku ta ilidade o os p atika i esti e tu a “o e eig Wealth Fu ds “WFs ho prudente no diak.
68
2. Posibilita Gastu Sustentável. Governu fiar katak alokasaun ba asoens hamutuk 40.0
sei permite Fundu produz 3.0 retornu real ho probabilidade razoável. Ne e nudar
kondisaun nesesária hodi asegura sustentabilidade gastus públiku e e orienta tuir
Rendimentu Sustentável Estimadu 3.0 husi rikeza Minarai. Governu nota katak alokasaun ba
asoe s pu likas pu li e uities e e t adisio al e te tun sae sei implika ba flutuasaun kurtu prazu iha retornu investimentu Fundu nian. Maibe risku
ku tu p azu e e sei ko pe sa ho deze peñu diak husi asoe s pu lika iha lo gu p azu, ko pa a ho o igasoe s.
Tabela 2.5.3.3.1 Portofoliu Fundu Minarai no Estrutura Jestores
Numeru Jestores o Ma datu, to’o Juñu 2013
Pezu Valor merkadu,
Tokon Retornu
dezde inísiu
Total Portofoliu Fundu Minarai 100.0
13,624.0 3.9
Portofoliu Jurus Fiksu Internasional Obrigasoens 69.9
9,516.4 3.3
1 Banco Central Timor-Leste
–BCTL tinan 1-3 obrigasoens Tezouru EUA
9.2 1,250.7 0.4
tinan 3-5 obrigasoens Tezouru EUA 40.6 5,534.1
0.2 2
Bank for Internasional Settlement – BIS
20.1 2,731.6
0.4 tinan 5-10 obrigasoens Tezouru EUA
Portofoliu Ekuidade ka Asaun Internasional 30.2
4,107.6 9.8
3 Jestaun Investimentu Schroders
5.2 709.8
10.1 MSCI mundu
4 Estadu Street Global Advisors - SSgA
17.6 2,395.1 14.3
MSCI mundu 5
BlackRock 7.4 1,002.7
4.1 MSCI mundu
Fonte: BCTL
– Relatóriu FunduMinarai Q2 2013.
Data inísiu ba diferentes
jesto es la eki ale tes e e ak eto us i isiais la ko pa a diretamente.
Atu hetan konfiansa iha investimentu, Governu aumenta gradualmente alokasaun asaun husi 5.0 iha final tinan 2011 ba 40.0
to o Juñu 2014 nudar estratejia hodi prefevene efeitus adversus merkadu.
To o fi al trimestre ba daruak 2013 nian, investimentu Fundu iha asoens hamutuk 30.0 no restu kontinua iha Tezouru EUA nian. Governu agora dadaun
buka dalan atu diversifika portofoliu títulus bonds portofoliu. Nudar hakat ba dahuluk atu reduz konsentrasaun iha Tezouru EUA nian, 10.0 husi Fundu investe ona ba
títulusobrigasoens naun EUA.
Investimentu Fundu Minarai e e e e ol e
aka as esesita atu introduz mandatu investimentu jestores externus foun. Tabela 2.5.3.3.1 hatudu portofoliu Fundu Minarai no
est utu a jestau to o Juñu 2013. Governu konsiente katak aumenta númeru klase ativus no klase sub-
ati us ezije kuad u o ito izasau e e sofistikadu hodi asegu a katak kada
69
jesto iha deze peñu di ak o tui si a-nia diretrizes. Ein-jeral, dezenvolvimentu gradual ba estrutura governasaun no kapasilidade nudar pre-rekizitu ba
i esti e tu e e susesu.
Previzaun Fundu Minarai
Saldu Fundu hamutuk biliaun 13,624.0 to o fulan Juñu 2013. Aumentu biliaun 1,848.8
hahu husi inísiu tinan 2013. Prêve katak saldu Fundu sei to o biliaun 14,058.5 wainhira
2013 remata, maibe ida e e ha e us o a levantamentu ein-exesu ho valor tokon 787.0
iha 2013 e e Parliamentu aprova ona.
Previzaun atual iha Tabela 2.5.3.3.2, hatudu valor total Fundu biliaun 14,058.5 iha final 2013 no biliaun 15,369.0 iha final 2015, ho hanoin katak iha levantamentus ein-exesu husi
RSE iha 2014-2018, haree tabela 2.1.1.2.
Tabela 2.5.3.3.2 Estimasaun Poupansa Fundu Minarai 2011-2016, Tokon
2012 Atual
2013 projesaun
2014 Orsamentu
2015 2016
2017 2018
Saldu Loke Fundu Minarai
9,310.3 11,775.3
14,058.5 15,369.0
16,344.4 17,372.0
18,460.3
Reseitas Minarai eksklui jurus FP
3,559.1 2,693.3
1,443.1 1,695.9
1,740.7 1,416.6
1,097.8 Jurus Fundu Minarai,
Líkidu 400.8
376.9 770.3
874.8 942.2
1,007.2 1,058.6
Total Osa Ne e Foti 1,494.9
787.0 902.9
1,595.3 1,655.3
1,335.5 1,311.8
Saldu Fundu Minarai Taka
11,775.3 14,058.5
15,369.0 16,344.4
17,372.0 18,460.3
19,304.9
Fonte: Unidade Administrasaun Fundu Minarai reavaliasaun jestaun no merkadu
2.6: Finansiamentu