Prospek Pengembangan Sukun dalam Sistem Ketahanan Pangan dan Tataniaganya (Studi Kasus Desa Riuginsari, Kec. Kandat Kab. Kediri, Jawa Barat)

PROSPEK PENGEMBANGAN SUKUN DALAM
SBSTEM KEPAWANAN P A N G A N
D A N TATANIAGANVA
( Stndi Kasss Dtsa Rioginsrri, Kec. Baodat

Kab. Kediri, Jawr Timar )

JURUSAN 1LMU

- ILMU

SOSIAL EKONOMl PERTANlAlU

FAKULTAS PERTANIAN
(NSTITUT PERTANIAN BOGOR
'1991

RINGKASAN

YULIANTINI


.

Ketnhanan

Prospek
Pangarr

E'engembangarr

~ R I I

Stiltun

Tataniaganya

(Studi

Kec. K a n t i n t , Rub. K e c l i r i ,

Rirrgj.nsari,


Dalnm

Sj.stenr

Kasus

Desa

J a u a 'I'in1u.r)

( D i b a w a h b i m b i n g a n IUJDOLP S . SINAGA)
Beras

masih

Irrdorre!iiu,

mendominasi


dalam

menu

masyarakat

t i i l a i n i)iliilk r)errirrgkat:arr p r : o d u k s i

t ) e r a s krirang

menggen~biraknrr, wal;r~lp~ln
t e i u h dilakrlknrr t)erb;igni,
ur;nhn .

f3erkrrrmng.rryn

;>er>garutr alaur

lutrnrr


nntr~k

yurrg t i d n k d a p a t

~ I C I I H ~ I I I ~pncli
I

ciikerrdal,iknrc

s e t ) i ~ g i t r r r t i u r i perryel);lt) kr~rrlrrgriya prodt~k:.;i
ha1

ini.

ruwnn

t,eruri b e r l ; ~ r r . j u t . ,

pangan


rronbcrar:
!son~nkirr

ik

yilrrr! tfiir)n t. I i
Saliitr
c:urlurr)!ur~
r k ~ r r .

.

c ~ ~ k t1:ing:t:'i.
~ p

scbuj:?ai
t

mnku


I

:

I

I

I

r

t

~)ir(I;r r

I

I


merupakarr

komutl i.tas

a L L c r r i ? ~ I : i P ?~.karr

j i k

k o a 1 ( ~i 1t,;~!:

rl(1;r

t i .jl?rr i~: :

1?ol.(:rrsi~
~
w i I ~IYTIII.

s u t u komotlitar; y n n g c f i h a r a p k u r r nrnnlpri
r


:

1 1i

i

I

a

J i kt1

1;erjr~dirryn

t)urrynk

pokok

OOII


t)cr;is.

kemurrgkiriurr

Sennitin

t>?ltrnrr mrtknrr;~rr

mrtcrrni

I

mc.:ri.j}lcli
ndululr

I

Srlk~trr ( A r L o * : u r ~ . u su l . t i l i s ) u t i t ~ l i l l r I.nrrnnr~n t ) ~ r r l b r -


t)u;~trar~pcrrghns-il
Turluman

irri

sampai

puluhun

k : r r b o t l i d r a t yarlsf

t.ergrllurrg

akart m~:rly~~rnt)tlrrjikantrusi.1
tuhun,

yang

r)erc+~ri.;jl.


riecura

merupukan

koriLirryr1

ciri

mengorrtungkan b i l a d i t : i n j a u d a r i sisi p e n g u s a h a a n r t y a .

yang

Tanaman

sukun

memililci

peluang

cadangsn

parrgan.

bahkan

tiilihat
uri t u k

dari

beberapa

d ikembangkarr

Nentlrut

Pitoyo

kelebihanr-tya

sebagai

tanaruan

tartaman

(1989)

mampu m e m b e r i t.ambahan p e n d a p a t a n p e t a n i

ini.

sebesar

Rp 2 5 0 0 0 0 , 0 0 p e r potion p e r t a h u n .
Selanjutnya,

tulisan

i n i bertujuan

urrtuk

melihat

b a g a i m a n a p r o s p r t k periircmbangan s u k u n s e b a g a j . b u h a n p a n g a n
iilternatif

dalnm

s i s t e m ketatianan pangun,

tc-?rutama

d n e r a t r p e d e s a a r i , d i. ntilrin pe l.uiirrij t e r . j u d j . r i y n

c i k~u p

f;irtggi

melitiat;

.

pang71n

Dnr~ n ~ e m p e l aaj r i s i s t e ~ nt;at;aniagarrya

peluarig

tambutran

rawnn

p a r : s r t,af.!ii, b u a h

perrdapatart.

Mengingat

sukurt
Pnngsi

d i

sebngai

guna
rsi~mbor

suicun

set)agrii

cilrfart[?nrt parrgan yarrtq ti?~iryud i k o n s i l m s i ;ij.ku Lcr;jatij

rnwon

partgnrr .
1 ) i t : i r t j a u d n r i :ier:i

i ~ r . ! r o r r o m i s n y a , t e r r r y n t n tarrnmrtri i n i

d a p a t t u m b u h d u n merrt~:ttasilkurr d i b e r b n g a i t i p e t u n a h

dart

m t ~ l a i .d n r i d a e r a h p a r i t n i . tiirrgga ket5.rrggiarr 1 000 m e t e r d i

atas

r)ormukariri l n u t ( I J it o y o ,

yrtrrg

t)c:rpt:rigarutl

piil 7 1 w i . j ~

i

r

r

riyii1.u
y (

m o o r p o r t t < a r ~ ~ h ip r o d u k : : j

ISU!))

terttadap

~

.

1)nmpak . k c k e r i r i ( l > ~ r r

produksi

J 1.083)
I
tt:rrryut.r~
sukurt

.

beras

t. i~i?iic

S t r d ~ r r ~ k u rp~o l a

btl luriurrr~yu j i k u tiitrilt~l~rit!kurrtlorrgi~ri pr) i 2, ~)ro(iuk:si.
t>r?r?l:i

I~?III

t;c:t:.Li~

tltlri
1.i~

p r o d u k:; i
bularturi

.j?l}{t~rtgn i ( : r ~ b ~ ~ ~ . j t ~ kt k )i t~r~rw~? ~ S I I ~ I I I I ( I i ~ p z ~ l .n i r ! n i t j ~ ~ i i I . i i

L e r s e d i a r r y a butiarr prtrir!nrr.
S ~ ~ o ~ b a n t ~ igi ri tz i d u r i t>uriti sukori c i ~ k u pt)c:siir,
yarig

1:crcarrtum d a l u o i Food C o m p o s i t i o r i ' I ' u b l e f o r

sepcrti
Use

irt

Isast

(FAO, 1 9 ' 7 % ) .

Asia

nntuk

memenuhi

(Neracn
buah

2

kebu t l l t ~ a r l k n l o r i minirnun

Bila

ter.jadi

rawan

r l i g i > n a k a r ~s e b a g a i c a d a n g a n p a n g a n

:ioktln,

dari

.i k

r

parlgarl,

r

i

:

tfikut.rtk;irl

r

i

( r ~ y i ~ r n i k r r.r ~ ) N

l

I

:;uplenrr.rr

sukurl

dnn

tlanya p n d a saat

I i

~~ i

I

musin

kt:luarga

1

I1

1

s:ccacfi

ril~clutl c l l k u p .
per:ic>rl

100

I I I ~ ~ I ~ ~ ~ I I Is tI l k
I uI r ~

I

kilograur

1 . i i n 1 ~O ~ > J I I { ? L ~ C : W Z I > ; > J C I , ~ . I . I I I L L I I I ~ 1iu1i1
( ~ ~ ~ I &~o11or1

i r ~ t e r r s i f enrpat, potlorl :;lrknrl
UnpaL

kalori.

500

b u u h s a j a , m a k a u r r t u k momenllhi. k e t ) ~ i L i ~ t l i l r kl a l o r i
yurl); I.t:rti.iri

kalori.,

1988) d i b u t u t l k a r ~ 2 . 1 5

13aIlar1 M a k a n s r l ,

sllkurl.

f l e r d a s a r k a r ~ kaildungan

t
l

bahan

dari

ror;r,orrcIt:r~

r>orlr!nrl

s t ~ pemeri
l

r n e r ~ g ~ ~ u r ~ a k u r ~:;t:buguj.
r~yu

I

komp3r:a1or1 a t . u u

snplemerl

darl

b a h k n i ~ o d a yrtny k o n t ) i r ~ i ~ sdia r i k e t i g a r l y u .
m e r ~ y t : n n r i g i rasii s l l k r l r ~, t ) n l t k r ~ n l l n t u k s o k u n

s~~t)r;tjt~i::i.,

I1c:rpoderi
t i ~ i i 1.011

:ji~g?a
persen

d a r i res[~or~tIen.
!;o:;tin i tlcrllr.nrl k o ~ ~ : s c [ >kt: l.ullurlr~rt
1

i si

.

I

I

mc:mi I i k i

pror:r>c?k

r:utlrtrlr?r~rl

pnrlt?>irl

I

.i

I

I

J

I

p r ~ r l f ! ~ i i ~ t111
.

. c r n ~ i r ~ l ~ r: ~~I I ~~ I yI I I~ ,

u r l l . t ~ k (1 i kc:mtlur~gkorl
tli

I

.

r11witr1

i k 0 i I. i11.j t111

I

i;c:t)nlt;a i

~~'l.t.er~~?~t.i.l'
1.0r11I:1111111

di.

pt:do:suur~.
Berdusnrkur~ p e r t i t r r

sist c n l
u . . iJ

narjirl

t r l ~ ~ bt e t:) e r n r > , ~

s i t l u r u r ~ y u r ~ f i u d a , d r i p u t d i k u l a k u r ~ b n l ~ u u uiar:j i.11
I

i

i.

S t : ( l ? ~ n g k i t r s~ t r t l k t . ~ f r1)1ts>try a r l g

a d a l n t l s t r t ~ k t l l rr>asar b e r s a i n g ,
dark p e d i i g a n g b e s i s r .

udz~

k e c l ~ a l id i t i n g k a t b a r l d u r

Efjsiensi.

tatarli.agii

bush

:t;roktur,

sukuri

cii.anu:l.isa.

korisep

m a r j i n st:rt;a

pasar.

H e r d a s a r k a n k o n s e p t e r s e b u t sistem t a t a n i a g a b u a h

.
slikun m a s i t ) helum e f j s i e r ~
~ s u k u nc u k u p b e s a r , d i .
~:ukup i
tingkat

i

maria

tingkali laku dan

derigan

Namun p e l u a r l g p i l s a r t ~ a f z ib u a h
p e r m j . n t a a n tf i t i n g k a t ; k o n s u m e r i

S e l u i r i i t u , s t r u k t u r pasar y a n g

pet.arli a d a l a i , s t r u k t u r p a s a r

dt:rrgrir~ t ~ u u t b u t a r ~rt:rld>~klrie11int:gti
rln t u k

masiilc

1)engnn
d ijir1rtakar1

rueat)eri

keragaan

bersuing

ada

d i

sempurrln

e e m u n t ? k i r ~ k u rp~e t n n i

bur:^

pasur.
aciiirrya
st?tlrtj ; At i

prt1.an i .

r ~ i a t r i i r i i m e m b a n t u m e n i r ~ g k a t k r i r day11
~

dapat;

t)eli

c1>1 111111 mc:n~:tii;~l:i i ruw)in
yur11; t ) ~ : r a r t i .p 1 1 111 u~(!n~t)?irlt.~r

'I'arnt)at~nri
pet:urii,

.

~ U I I ~ U I I

PROSPEK PENGEMBANGAN SUKUN DALAM
SBSTEM KEPAWANAN P A N G A N
D A N TATANIAGANVA
( Stndi Kasss Dtsa Rioginsrri, Kec. Baodat

Kab. Kediri, Jawr Timar )

JURUSAN 1LMU

- ILMU

SOSIAL EKONOMl PERTANlAlU

FAKULTAS PERTANIAN
(NSTITUT PERTANIAN BOGOR
'1991

RINGKASAN

YULIANTINI

.

Ketnhanan

Prospek
Pangarr

E'engembangarr

~ R I I

Stiltun

Tataniaganya

(Studi

Kec. K a n t i n t , Rub. K e c l i r i ,

Rirrgj.nsari,

Dalnm

Sj.stenr

Kasus

Desa

J a u a 'I'in1u.r)

( D i b a w a h b i m b i n g a n IUJDOLP S . SINAGA)
Beras

masih

Irrdorre!iiu,

mendominasi

dalam

menu

masyarakat

t i i l a i n i)iliilk r)errirrgkat:arr p r : o d u k s i

t ) e r a s krirang

menggen~biraknrr, wal;r~lp~ln
t e i u h dilakrlknrr t)erb;igni,
ur;nhn .

f3erkrrrmng.rryn

;>er>garutr alaur

lutrnrr

nntr~k

yurrg t i d n k d a p a t

~ I C I I H ~ I I I ~pncli
I

ciikerrdal,iknrc

s e t ) i ~ g i t r r r t i u r i perryel);lt) kr~rrlrrgriya prodt~k:.;i
ha1

ini.

ruwnn

t,eruri b e r l ; ~ r r . j u t . ,

pangan

rronbcrar:
!son~nkirr

ik

yilrrr! tfiir)n t. I i
Saliitr
c:urlurr)!ur~
r k ~ r r .

.

c ~ ~ k t1:ing:t:'i.
~ p

scbuj:?ai
t

mnku

I

:

I

I

I

r

t

~)ir(I;r r

I

I

merupakarr

komutl i.tas

a L L c r r i ? ~ I : i P ?~.karr

j i k

k o a 1 ( ~i 1t,;~!:

rl(1;r

t i .jl?rr i~: :

1?ol.(:rrsi~
~
w i I ~IYTIII.

s u t u komotlitar; y n n g c f i h a r a p k u r r nrnnlpri
r

:

1 1i

i

I

a

J i kt1

1;erjr~dirryn

t)urrynk

pokok

OOII

t)cr;is.

kemurrgkiriurr

Sennitin

t>?ltrnrr mrtknrr;~rr

mrtcrrni

I

mc.:ri.j}lcli
ndululr

I

Srlk~trr ( A r L o * : u r ~ . u su l . t i l i s ) u t i t ~ l i l l r I.nrrnnr~n t ) ~ r r l b r -

t)u;~trar~pcrrghns-il
Turluman

irri

sampai

puluhun

k : r r b o t l i d r a t yarlsf

t.ergrllurrg

akart m~:rly~~rnt)tlrrjikantrusi.1
tuhun,

yang

r)erc+~ri.;jl.

riecura

merupukan

koriLirryr1

ciri

mengorrtungkan b i l a d i t : i n j a u d a r i sisi p e n g u s a h a a n r t y a .

yang

Tanaman

sukun

memililci

peluang

cadangsn

parrgan.

bahkan

tiilihat
uri t u k

dari

beberapa

d ikembangkarr

Nentlrut

Pitoyo

kelebihanr-tya

sebagai

tanaruan

tartaman

(1989)

mampu m e m b e r i t.ambahan p e n d a p a t a n p e t a n i

ini.

sebesar

Rp 2 5 0 0 0 0 , 0 0 p e r potion p e r t a h u n .
Selanjutnya,

tulisan

i n i bertujuan

urrtuk

melihat

b a g a i m a n a p r o s p r t k periircmbangan s u k u n s e b a g a j . b u h a n p a n g a n
iilternatif

dalnm

s i s t e m ketatianan pangun,

tc-?rutama

d n e r a t r p e d e s a a r i , d i. ntilrin pe l.uiirrij t e r . j u d j . r i y n

c i k~u p

f;irtggi

melitiat;

.

pang71n

Dnr~ n ~ e m p e l aaj r i s i s t e ~ nt;at;aniagarrya

peluarig

tambutran

rawnn

p a r : s r t,af.!ii, b u a h

perrdapatart.

Mengingat

sukurt
Pnngsi

d i

sebngai

guna
rsi~mbor

suicun

set)agrii

cilrfart[?nrt parrgan yarrtq ti?~iryud i k o n s i l m s i ;ij.ku Lcr;jatij

rnwon

partgnrr .
1 ) i t : i r t j a u d n r i :ier:i

i ~ r . ! r o r r o m i s n y a , t e r r r y n t n tarrnmrtri i n i

d a p a t t u m b u h d u n merrt~:ttasilkurr d i b e r b n g a i t i p e t u n a h

dart

m t ~ l a i .d n r i d a e r a h p a r i t n i . tiirrgga ket5.rrggiarr 1 000 m e t e r d i

atas

r)ormukariri l n u t ( I J it o y o ,

yrtrrg

t)c:rpt:rigarutl

piil 7 1 w i . j ~

i

r

r

riyii1.u
y (

m o o r p o r t t < a r ~ ~ h ip r o d u k : : j

ISU!))

terttadap

~

.

1)nmpak . k c k e r i r i ( l > ~ r r

produksi

J 1.083)
I
tt:rrryut.r~
sukurt

.

beras

t. i~i?iic

S t r d ~ r r ~ k u rp~o l a

btl luriurrr~yu j i k u tiitrilt~l~rit!kurrtlorrgi~ri pr) i 2, ~)ro(iuk:si.
t>r?r?l:i

I~?III

t;c:t:.Li~

tltlri
1.i~

p r o d u k:; i
bularturi

.j?l}{t~rtgn i ( : r ~ b ~ ~ ~ . j t ~ kt k )i t~r~rw~? ~ S I I ~ I I I I ( I i ~ p z ~ l .n i r ! n i t j ~ ~ i i I . i i

L e r s e d i a r r y a butiarr prtrir!nrr.
S ~ ~ o ~ b a n t ~ igi ri tz i d u r i t>uriti sukori c i ~ k u pt)c:siir,
yarig

1:crcarrtum d a l u o i Food C o m p o s i t i o r i ' I ' u b l e f o r

sepcrti
Use

irt

Isast

(FAO, 1 9 ' 7 % ) .

Asia

nntuk

memenuhi

(Neracn
buah

2

kebu t l l t ~ a r l k n l o r i minirnun

Bila

ter.jadi

rawan

r l i g i > n a k a r ~s e b a g a i c a d a n g a n p a n g a n

:ioktln,

dari

.i k

r

parlgarl,

r

i

:

tfikut.rtk;irl

r

i

( r ~ y i ~ r n i k r r.r ~ ) N

l

I

:;uplenrr.rr

sukurl

dnn

tlanya p n d a saat

I i

~~ i

I

musin

kt:luarga

1

I1

1

s:ccacfi

ril~clutl c l l k u p .
per:ic>rl

100

I I I ~ ~ I ~ ~ ~ I I Is tI l k
I uI r ~

I

kilograur

1 . i i n 1 ~O ~ > J I I { ? L ~ C : W Z I > ; > J C I , ~ . I . I I I L L I I I ~ 1iu1i1
( ~ ~ ~ I &~o11or1

i r ~ t e r r s i f enrpat, potlorl :;lrknrl
UnpaL

kalori.

500

b u u h s a j a , m a k a u r r t u k momenllhi. k e t ) ~ i L i ~ t l i l r kl a l o r i
yurl); I.t:rti.iri

kalori.,

1988) d i b u t u t l k a r ~ 2 . 1 5

13aIlar1 M a k a n s r l ,

sllkurl.

f l e r d a s a r k a r ~ kaildungan

t
l

bahan

dari

ror;r,orrcIt:r~

r>orlr!nrl

s t ~ pemeri
l

r n e r ~ g ~ ~ u r ~ a k u r ~:;t:buguj.
r~yu

I

komp3r:a1or1 a t . u u

snplemerl

darl

b a h k n i ~ o d a yrtny k o n t ) i r ~ i ~ sdia r i k e t i g a r l y u .
m e r ~ y t : n n r i g i rasii s l l k r l r ~, t ) n l t k r ~ n l l n t u k s o k u n

s~~t)r;tjt~i::i.,

I1c:rpoderi
t i ~ i i 1.011

:ji~g?a
persen

d a r i res[~or~tIen.
!;o:;tin i tlcrllr.nrl k o ~ ~ : s c [ >kt: l.ullurlr~rt
1

i si

.

I

I

mc:mi I i k i

pror:r>c?k

r:utlrtrlr?r~rl

pnrlt?>irl

I

.i

I

I

J

I

p r ~ r l f ! ~ i i ~ t111
.

. c r n ~ i r ~ l ~ r: ~~I I ~~ I yI I I~ ,

u r l l . t ~ k (1 i kc:mtlur~gkorl
tli

I

.

r11witr1

i k 0 i I. i11.j t111

I

i;c:t)nlt;a i

~~'l.t.er~~?~t.i.l'
1.0r11I:1111111

di.

pt:do:suur~.
Berdusnrkur~ p e r t i t r r

sist c n l
u . . iJ

narjirl

t r l ~ ~ bt e t:) e r n r > , ~

s i t l u r u r ~ y u r ~ f i u d a , d r i p u t d i k u l a k u r ~ b n l ~ u u uiar:j i.11
I

i

i.

S t : ( l ? ~ n g k i t r s~ t r t l k t . ~ f r1)1ts>try a r l g

a d a l n t l s t r t ~ k t l l rr>asar b e r s a i n g ,
dark p e d i i g a n g b e s i s r .

udz~

k e c l ~ a l id i t i n g k a t b a r l d u r

Efjsiensi.

tatarli.agii

bush

:t;roktur,

sukuri

cii.anu:l.isa.

korisep

m a r j i n st:rt;a

pasar.

H e r d a s a r k a n k o n s e p t e r s e b u t sistem t a t a n i a g a b u a h

.
slikun m a s i t ) helum e f j s i e r ~
~ s u k u nc u k u p b e s a r , d i .
~:ukup i
tingkat

i

maria

tingkali laku dan

derigan

Namun p e l u a r l g p i l s a r t ~ a f z ib u a h
p e r m j . n t a a n tf i t i n g k a t ; k o n s u m e r i

S e l u i r i i t u , s t r u k t u r pasar y a n g

pet.arli a d a l a i , s t r u k t u r p a s a r

dt:rrgrir~ t ~ u u t b u t a r ~rt:rld>~klrie11int:gti
rln t u k

masiilc

1)engnn
d ijir1rtakar1

rueat)eri

keragaan

bersuing

ada

d i

sempurrln

e e m u n t ? k i r ~ k u rp~e t n n i

bur:^

pasur.
aciiirrya
st?tlrtj ; At i

prt1.an i .

r ~ i a t r i i r i i m e m b a n t u m e n i r ~ g k a t k r i r day11
~

dapat;

t)eli

c1>1 111111 mc:n~:tii;~l:i i ruw)in
yur11; t ) ~ : r a r t i .p 1 1 111 u~(!n~t)?irlt.~r

'I'arnt)at~nri
pet:urii,

.

~ U I I ~ U I I