Prospek Pengembangan Sukun dalam Sistem Ketahanan Pangan dan Tataniaganya (Studi Kasus Desa Riuginsari, Kec. Kandat Kab. Kediri, Jawa Barat)
PROSPEK PENGEMBANGAN SUKUN DALAM
SBSTEM KEPAWANAN P A N G A N
D A N TATANIAGANVA
( Stndi Kasss Dtsa Rioginsrri, Kec. Baodat
Kab. Kediri, Jawr Timar )
JURUSAN 1LMU
- ILMU
SOSIAL EKONOMl PERTANlAlU
FAKULTAS PERTANIAN
(NSTITUT PERTANIAN BOGOR
'1991
RINGKASAN
YULIANTINI
.
Ketnhanan
Prospek
Pangarr
E'engembangarr
~ R I I
Stiltun
Tataniaganya
(Studi
Kec. K a n t i n t , Rub. K e c l i r i ,
Rirrgj.nsari,
Dalnm
Sj.stenr
Kasus
Desa
J a u a 'I'in1u.r)
( D i b a w a h b i m b i n g a n IUJDOLP S . SINAGA)
Beras
masih
Irrdorre!iiu,
mendominasi
dalam
menu
masyarakat
t i i l a i n i)iliilk r)errirrgkat:arr p r : o d u k s i
t ) e r a s krirang
menggen~biraknrr, wal;r~lp~ln
t e i u h dilakrlknrr t)erb;igni,
ur;nhn .
f3erkrrrmng.rryn
;>er>garutr alaur
lutrnrr
nntr~k
yurrg t i d n k d a p a t
~ I C I I H ~ I I I ~pncli
I
ciikerrdal,iknrc
s e t ) i ~ g i t r r r t i u r i perryel);lt) kr~rrlrrgriya prodt~k:.;i
ha1
ini.
ruwnn
t,eruri b e r l ; ~ r r . j u t . ,
pangan
rronbcrar:
!son~nkirr
ik
yilrrr! tfiir)n t. I i
Saliitr
c:urlurr)!ur~
r k ~ r r .
.
c ~ ~ k t1:ing:t:'i.
~ p
scbuj:?ai
t
mnku
I
:
I
I
I
r
t
~)ir(I;r r
I
I
merupakarr
komutl i.tas
a L L c r r i ? ~ I : i P ?~.karr
j i k
k o a 1 ( ~i 1t,;~!:
rl(1;r
t i .jl?rr i~: :
1?ol.(:rrsi~
~
w i I ~IYTIII.
s u t u komotlitar; y n n g c f i h a r a p k u r r nrnnlpri
r
:
1 1i
i
I
a
J i kt1
1;erjr~dirryn
t)urrynk
pokok
OOII
t)cr;is.
kemurrgkiriurr
Sennitin
t>?ltrnrr mrtknrr;~rr
mrtcrrni
I
mc.:ri.j}lcli
ndululr
I
Srlk~trr ( A r L o * : u r ~ . u su l . t i l i s ) u t i t ~ l i l l r I.nrrnnr~n t ) ~ r r l b r -
t)u;~trar~pcrrghns-il
Turluman
irri
sampai
puluhun
k : r r b o t l i d r a t yarlsf
t.ergrllurrg
akart m~:rly~~rnt)tlrrjikantrusi.1
tuhun,
yang
r)erc+~ri.;jl.
riecura
merupukan
koriLirryr1
ciri
mengorrtungkan b i l a d i t : i n j a u d a r i sisi p e n g u s a h a a n r t y a .
yang
Tanaman
sukun
memililci
peluang
cadangsn
parrgan.
bahkan
tiilihat
uri t u k
dari
beberapa
d ikembangkarr
Nentlrut
Pitoyo
kelebihanr-tya
sebagai
tanaruan
tartaman
(1989)
mampu m e m b e r i t.ambahan p e n d a p a t a n p e t a n i
ini.
sebesar
Rp 2 5 0 0 0 0 , 0 0 p e r potion p e r t a h u n .
Selanjutnya,
tulisan
i n i bertujuan
urrtuk
melihat
b a g a i m a n a p r o s p r t k periircmbangan s u k u n s e b a g a j . b u h a n p a n g a n
iilternatif
dalnm
s i s t e m ketatianan pangun,
tc-?rutama
d n e r a t r p e d e s a a r i , d i. ntilrin pe l.uiirrij t e r . j u d j . r i y n
c i k~u p
f;irtggi
melitiat;
.
pang71n
Dnr~ n ~ e m p e l aaj r i s i s t e ~ nt;at;aniagarrya
peluarig
tambutran
rawnn
p a r : s r t,af.!ii, b u a h
perrdapatart.
Mengingat
sukurt
Pnngsi
d i
sebngai
guna
rsi~mbor
suicun
set)agrii
cilrfart[?nrt parrgan yarrtq ti?~iryud i k o n s i l m s i ;ij.ku Lcr;jatij
rnwon
partgnrr .
1 ) i t : i r t j a u d n r i :ier:i
i ~ r . ! r o r r o m i s n y a , t e r r r y n t n tarrnmrtri i n i
d a p a t t u m b u h d u n merrt~:ttasilkurr d i b e r b n g a i t i p e t u n a h
dart
m t ~ l a i .d n r i d a e r a h p a r i t n i . tiirrgga ket5.rrggiarr 1 000 m e t e r d i
atas
r)ormukariri l n u t ( I J it o y o ,
yrtrrg
t)c:rpt:rigarutl
piil 7 1 w i . j ~
i
r
r
riyii1.u
y (
m o o r p o r t t < a r ~ ~ h ip r o d u k : : j
ISU!))
terttadap
~
.
1)nmpak . k c k e r i r i ( l > ~ r r
produksi
J 1.083)
I
tt:rrryut.r~
sukurt
.
beras
t. i~i?iic
S t r d ~ r r ~ k u rp~o l a
btl luriurrr~yu j i k u tiitrilt~l~rit!kurrtlorrgi~ri pr) i 2, ~)ro(iuk:si.
t>r?r?l:i
I~?III
t;c:t:.Li~
tltlri
1.i~
p r o d u k:; i
bularturi
.j?l}{t~rtgn i ( : r ~ b ~ ~ ~ . j t ~ kt k )i t~r~rw~? ~ S I I ~ I I I I ( I i ~ p z ~ l .n i r ! n i t j ~ ~ i i I . i i
L e r s e d i a r r y a butiarr prtrir!nrr.
S ~ ~ o ~ b a n t ~ igi ri tz i d u r i t>uriti sukori c i ~ k u pt)c:siir,
yarig
1:crcarrtum d a l u o i Food C o m p o s i t i o r i ' I ' u b l e f o r
sepcrti
Use
irt
Isast
(FAO, 1 9 ' 7 % ) .
Asia
nntuk
memenuhi
(Neracn
buah
2
kebu t l l t ~ a r l k n l o r i minirnun
Bila
ter.jadi
rawan
r l i g i > n a k a r ~s e b a g a i c a d a n g a n p a n g a n
:ioktln,
dari
.i k
r
parlgarl,
r
i
:
tfikut.rtk;irl
r
i
( r ~ y i ~ r n i k r r.r ~ ) N
l
I
:;uplenrr.rr
sukurl
dnn
tlanya p n d a saat
I i
~~ i
I
musin
kt:luarga
1
I1
1
s:ccacfi
ril~clutl c l l k u p .
per:ic>rl
100
I I I ~ ~ I ~ ~ ~ I I Is tI l k
I uI r ~
I
kilograur
1 . i i n 1 ~O ~ > J I I { ? L ~ C : W Z I > ; > J C I , ~ . I . I I I L L I I I ~ 1iu1i1
( ~ ~ ~ I &~o11or1
i r ~ t e r r s i f enrpat, potlorl :;lrknrl
UnpaL
kalori.
500
b u u h s a j a , m a k a u r r t u k momenllhi. k e t ) ~ i L i ~ t l i l r kl a l o r i
yurl); I.t:rti.iri
kalori.,
1988) d i b u t u t l k a r ~ 2 . 1 5
13aIlar1 M a k a n s r l ,
sllkurl.
f l e r d a s a r k a r ~ kaildungan
t
l
bahan
dari
ror;r,orrcIt:r~
r>orlr!nrl
s t ~ pemeri
l
r n e r ~ g ~ ~ u r ~ a k u r ~:;t:buguj.
r~yu
I
komp3r:a1or1 a t . u u
snplemerl
darl
b a h k n i ~ o d a yrtny k o n t ) i r ~ i ~ sdia r i k e t i g a r l y u .
m e r ~ y t : n n r i g i rasii s l l k r l r ~, t ) n l t k r ~ n l l n t u k s o k u n
s~~t)r;tjt~i::i.,
I1c:rpoderi
t i ~ i i 1.011
:ji~g?a
persen
d a r i res[~or~tIen.
!;o:;tin i tlcrllr.nrl k o ~ ~ : s c [ >kt: l.ullurlr~rt
1
i si
.
I
I
mc:mi I i k i
pror:r>c?k
r:utlrtrlr?r~rl
pnrlt?>irl
I
.i
I
I
J
I
p r ~ r l f ! ~ i i ~ t111
.
. c r n ~ i r ~ l ~ r: ~~I I ~~ I yI I I~ ,
u r l l . t ~ k (1 i kc:mtlur~gkorl
tli
I
.
r11witr1
i k 0 i I. i11.j t111
I
i;c:t)nlt;a i
~~'l.t.er~~?~t.i.l'
1.0r11I:1111111
di.
pt:do:suur~.
Berdusnrkur~ p e r t i t r r
sist c n l
u . . iJ
narjirl
t r l ~ ~ bt e t:) e r n r > , ~
s i t l u r u r ~ y u r ~ f i u d a , d r i p u t d i k u l a k u r ~ b n l ~ u u uiar:j i.11
I
i
i.
S t : ( l ? ~ n g k i t r s~ t r t l k t . ~ f r1)1ts>try a r l g
a d a l n t l s t r t ~ k t l l rr>asar b e r s a i n g ,
dark p e d i i g a n g b e s i s r .
udz~
k e c l ~ a l id i t i n g k a t b a r l d u r
Efjsiensi.
tatarli.agii
bush
:t;roktur,
sukuri
cii.anu:l.isa.
korisep
m a r j i n st:rt;a
pasar.
H e r d a s a r k a n k o n s e p t e r s e b u t sistem t a t a n i a g a b u a h
.
slikun m a s i t ) helum e f j s i e r ~
~ s u k u nc u k u p b e s a r , d i .
~:ukup i
tingkat
i
maria
tingkali laku dan
derigan
Namun p e l u a r l g p i l s a r t ~ a f z ib u a h
p e r m j . n t a a n tf i t i n g k a t ; k o n s u m e r i
S e l u i r i i t u , s t r u k t u r pasar y a n g
pet.arli a d a l a i , s t r u k t u r p a s a r
dt:rrgrir~ t ~ u u t b u t a r ~rt:rld>~klrie11int:gti
rln t u k
masiilc
1)engnn
d ijir1rtakar1
rueat)eri
keragaan
bersuing
ada
d i
sempurrln
e e m u n t ? k i r ~ k u rp~e t n n i
bur:^
pasur.
aciiirrya
st?tlrtj ; At i
prt1.an i .
r ~ i a t r i i r i i m e m b a n t u m e n i r ~ g k a t k r i r day11
~
dapat;
t)eli
c1>1 111111 mc:n~:tii;~l:i i ruw)in
yur11; t ) ~ : r a r t i .p 1 1 111 u~(!n~t)?irlt.~r
'I'arnt)at~nri
pet:urii,
.
~ U I I ~ U I I
PROSPEK PENGEMBANGAN SUKUN DALAM
SBSTEM KEPAWANAN P A N G A N
D A N TATANIAGANVA
( Stndi Kasss Dtsa Rioginsrri, Kec. Baodat
Kab. Kediri, Jawr Timar )
JURUSAN 1LMU
- ILMU
SOSIAL EKONOMl PERTANlAlU
FAKULTAS PERTANIAN
(NSTITUT PERTANIAN BOGOR
'1991
RINGKASAN
YULIANTINI
.
Ketnhanan
Prospek
Pangarr
E'engembangarr
~ R I I
Stiltun
Tataniaganya
(Studi
Kec. K a n t i n t , Rub. K e c l i r i ,
Rirrgj.nsari,
Dalnm
Sj.stenr
Kasus
Desa
J a u a 'I'in1u.r)
( D i b a w a h b i m b i n g a n IUJDOLP S . SINAGA)
Beras
masih
Irrdorre!iiu,
mendominasi
dalam
menu
masyarakat
t i i l a i n i)iliilk r)errirrgkat:arr p r : o d u k s i
t ) e r a s krirang
menggen~biraknrr, wal;r~lp~ln
t e i u h dilakrlknrr t)erb;igni,
ur;nhn .
f3erkrrrmng.rryn
;>er>garutr alaur
lutrnrr
nntr~k
yurrg t i d n k d a p a t
~ I C I I H ~ I I I ~pncli
I
ciikerrdal,iknrc
s e t ) i ~ g i t r r r t i u r i perryel);lt) kr~rrlrrgriya prodt~k:.;i
ha1
ini.
ruwnn
t,eruri b e r l ; ~ r r . j u t . ,
pangan
rronbcrar:
!son~nkirr
ik
yilrrr! tfiir)n t. I i
Saliitr
c:urlurr)!ur~
r k ~ r r .
.
c ~ ~ k t1:ing:t:'i.
~ p
scbuj:?ai
t
mnku
I
:
I
I
I
r
t
~)ir(I;r r
I
I
merupakarr
komutl i.tas
a L L c r r i ? ~ I : i P ?~.karr
j i k
k o a 1 ( ~i 1t,;~!:
rl(1;r
t i .jl?rr i~: :
1?ol.(:rrsi~
~
w i I ~IYTIII.
s u t u komotlitar; y n n g c f i h a r a p k u r r nrnnlpri
r
:
1 1i
i
I
a
J i kt1
1;erjr~dirryn
t)urrynk
pokok
OOII
t)cr;is.
kemurrgkiriurr
Sennitin
t>?ltrnrr mrtknrr;~rr
mrtcrrni
I
mc.:ri.j}lcli
ndululr
I
Srlk~trr ( A r L o * : u r ~ . u su l . t i l i s ) u t i t ~ l i l l r I.nrrnnr~n t ) ~ r r l b r -
t)u;~trar~pcrrghns-il
Turluman
irri
sampai
puluhun
k : r r b o t l i d r a t yarlsf
t.ergrllurrg
akart m~:rly~~rnt)tlrrjikantrusi.1
tuhun,
yang
r)erc+~ri.;jl.
riecura
merupukan
koriLirryr1
ciri
mengorrtungkan b i l a d i t : i n j a u d a r i sisi p e n g u s a h a a n r t y a .
yang
Tanaman
sukun
memililci
peluang
cadangsn
parrgan.
bahkan
tiilihat
uri t u k
dari
beberapa
d ikembangkarr
Nentlrut
Pitoyo
kelebihanr-tya
sebagai
tanaruan
tartaman
(1989)
mampu m e m b e r i t.ambahan p e n d a p a t a n p e t a n i
ini.
sebesar
Rp 2 5 0 0 0 0 , 0 0 p e r potion p e r t a h u n .
Selanjutnya,
tulisan
i n i bertujuan
urrtuk
melihat
b a g a i m a n a p r o s p r t k periircmbangan s u k u n s e b a g a j . b u h a n p a n g a n
iilternatif
dalnm
s i s t e m ketatianan pangun,
tc-?rutama
d n e r a t r p e d e s a a r i , d i. ntilrin pe l.uiirrij t e r . j u d j . r i y n
c i k~u p
f;irtggi
melitiat;
.
pang71n
Dnr~ n ~ e m p e l aaj r i s i s t e ~ nt;at;aniagarrya
peluarig
tambutran
rawnn
p a r : s r t,af.!ii, b u a h
perrdapatart.
Mengingat
sukurt
Pnngsi
d i
sebngai
guna
rsi~mbor
suicun
set)agrii
cilrfart[?nrt parrgan yarrtq ti?~iryud i k o n s i l m s i ;ij.ku Lcr;jatij
rnwon
partgnrr .
1 ) i t : i r t j a u d n r i :ier:i
i ~ r . ! r o r r o m i s n y a , t e r r r y n t n tarrnmrtri i n i
d a p a t t u m b u h d u n merrt~:ttasilkurr d i b e r b n g a i t i p e t u n a h
dart
m t ~ l a i .d n r i d a e r a h p a r i t n i . tiirrgga ket5.rrggiarr 1 000 m e t e r d i
atas
r)ormukariri l n u t ( I J it o y o ,
yrtrrg
t)c:rpt:rigarutl
piil 7 1 w i . j ~
i
r
r
riyii1.u
y (
m o o r p o r t t < a r ~ ~ h ip r o d u k : : j
ISU!))
terttadap
~
.
1)nmpak . k c k e r i r i ( l > ~ r r
produksi
J 1.083)
I
tt:rrryut.r~
sukurt
.
beras
t. i~i?iic
S t r d ~ r r ~ k u rp~o l a
btl luriurrr~yu j i k u tiitrilt~l~rit!kurrtlorrgi~ri pr) i 2, ~)ro(iuk:si.
t>r?r?l:i
I~?III
t;c:t:.Li~
tltlri
1.i~
p r o d u k:; i
bularturi
.j?l}{t~rtgn i ( : r ~ b ~ ~ ~ . j t ~ kt k )i t~r~rw~? ~ S I I ~ I I I I ( I i ~ p z ~ l .n i r ! n i t j ~ ~ i i I . i i
L e r s e d i a r r y a butiarr prtrir!nrr.
S ~ ~ o ~ b a n t ~ igi ri tz i d u r i t>uriti sukori c i ~ k u pt)c:siir,
yarig
1:crcarrtum d a l u o i Food C o m p o s i t i o r i ' I ' u b l e f o r
sepcrti
Use
irt
Isast
(FAO, 1 9 ' 7 % ) .
Asia
nntuk
memenuhi
(Neracn
buah
2
kebu t l l t ~ a r l k n l o r i minirnun
Bila
ter.jadi
rawan
r l i g i > n a k a r ~s e b a g a i c a d a n g a n p a n g a n
:ioktln,
dari
.i k
r
parlgarl,
r
i
:
tfikut.rtk;irl
r
i
( r ~ y i ~ r n i k r r.r ~ ) N
l
I
:;uplenrr.rr
sukurl
dnn
tlanya p n d a saat
I i
~~ i
I
musin
kt:luarga
1
I1
1
s:ccacfi
ril~clutl c l l k u p .
per:ic>rl
100
I I I ~ ~ I ~ ~ ~ I I Is tI l k
I uI r ~
I
kilograur
1 . i i n 1 ~O ~ > J I I { ? L ~ C : W Z I > ; > J C I , ~ . I . I I I L L I I I ~ 1iu1i1
( ~ ~ ~ I &~o11or1
i r ~ t e r r s i f enrpat, potlorl :;lrknrl
UnpaL
kalori.
500
b u u h s a j a , m a k a u r r t u k momenllhi. k e t ) ~ i L i ~ t l i l r kl a l o r i
yurl); I.t:rti.iri
kalori.,
1988) d i b u t u t l k a r ~ 2 . 1 5
13aIlar1 M a k a n s r l ,
sllkurl.
f l e r d a s a r k a r ~ kaildungan
t
l
bahan
dari
ror;r,orrcIt:r~
r>orlr!nrl
s t ~ pemeri
l
r n e r ~ g ~ ~ u r ~ a k u r ~:;t:buguj.
r~yu
I
komp3r:a1or1 a t . u u
snplemerl
darl
b a h k n i ~ o d a yrtny k o n t ) i r ~ i ~ sdia r i k e t i g a r l y u .
m e r ~ y t : n n r i g i rasii s l l k r l r ~, t ) n l t k r ~ n l l n t u k s o k u n
s~~t)r;tjt~i::i.,
I1c:rpoderi
t i ~ i i 1.011
:ji~g?a
persen
d a r i res[~or~tIen.
!;o:;tin i tlcrllr.nrl k o ~ ~ : s c [ >kt: l.ullurlr~rt
1
i si
.
I
I
mc:mi I i k i
pror:r>c?k
r:utlrtrlr?r~rl
pnrlt?>irl
I
.i
I
I
J
I
p r ~ r l f ! ~ i i ~ t111
.
. c r n ~ i r ~ l ~ r: ~~I I ~~ I yI I I~ ,
u r l l . t ~ k (1 i kc:mtlur~gkorl
tli
I
.
r11witr1
i k 0 i I. i11.j t111
I
i;c:t)nlt;a i
~~'l.t.er~~?~t.i.l'
1.0r11I:1111111
di.
pt:do:suur~.
Berdusnrkur~ p e r t i t r r
sist c n l
u . . iJ
narjirl
t r l ~ ~ bt e t:) e r n r > , ~
s i t l u r u r ~ y u r ~ f i u d a , d r i p u t d i k u l a k u r ~ b n l ~ u u uiar:j i.11
I
i
i.
S t : ( l ? ~ n g k i t r s~ t r t l k t . ~ f r1)1ts>try a r l g
a d a l n t l s t r t ~ k t l l rr>asar b e r s a i n g ,
dark p e d i i g a n g b e s i s r .
udz~
k e c l ~ a l id i t i n g k a t b a r l d u r
Efjsiensi.
tatarli.agii
bush
:t;roktur,
sukuri
cii.anu:l.isa.
korisep
m a r j i n st:rt;a
pasar.
H e r d a s a r k a n k o n s e p t e r s e b u t sistem t a t a n i a g a b u a h
.
slikun m a s i t ) helum e f j s i e r ~
~ s u k u nc u k u p b e s a r , d i .
~:ukup i
tingkat
i
maria
tingkali laku dan
derigan
Namun p e l u a r l g p i l s a r t ~ a f z ib u a h
p e r m j . n t a a n tf i t i n g k a t ; k o n s u m e r i
S e l u i r i i t u , s t r u k t u r pasar y a n g
pet.arli a d a l a i , s t r u k t u r p a s a r
dt:rrgrir~ t ~ u u t b u t a r ~rt:rld>~klrie11int:gti
rln t u k
masiilc
1)engnn
d ijir1rtakar1
rueat)eri
keragaan
bersuing
ada
d i
sempurrln
e e m u n t ? k i r ~ k u rp~e t n n i
bur:^
pasur.
aciiirrya
st?tlrtj ; At i
prt1.an i .
r ~ i a t r i i r i i m e m b a n t u m e n i r ~ g k a t k r i r day11
~
dapat;
t)eli
c1>1 111111 mc:n~:tii;~l:i i ruw)in
yur11; t ) ~ : r a r t i .p 1 1 111 u~(!n~t)?irlt.~r
'I'arnt)at~nri
pet:urii,
.
~ U I I ~ U I I
SBSTEM KEPAWANAN P A N G A N
D A N TATANIAGANVA
( Stndi Kasss Dtsa Rioginsrri, Kec. Baodat
Kab. Kediri, Jawr Timar )
JURUSAN 1LMU
- ILMU
SOSIAL EKONOMl PERTANlAlU
FAKULTAS PERTANIAN
(NSTITUT PERTANIAN BOGOR
'1991
RINGKASAN
YULIANTINI
.
Ketnhanan
Prospek
Pangarr
E'engembangarr
~ R I I
Stiltun
Tataniaganya
(Studi
Kec. K a n t i n t , Rub. K e c l i r i ,
Rirrgj.nsari,
Dalnm
Sj.stenr
Kasus
Desa
J a u a 'I'in1u.r)
( D i b a w a h b i m b i n g a n IUJDOLP S . SINAGA)
Beras
masih
Irrdorre!iiu,
mendominasi
dalam
menu
masyarakat
t i i l a i n i)iliilk r)errirrgkat:arr p r : o d u k s i
t ) e r a s krirang
menggen~biraknrr, wal;r~lp~ln
t e i u h dilakrlknrr t)erb;igni,
ur;nhn .
f3erkrrrmng.rryn
;>er>garutr alaur
lutrnrr
nntr~k
yurrg t i d n k d a p a t
~ I C I I H ~ I I I ~pncli
I
ciikerrdal,iknrc
s e t ) i ~ g i t r r r t i u r i perryel);lt) kr~rrlrrgriya prodt~k:.;i
ha1
ini.
ruwnn
t,eruri b e r l ; ~ r r . j u t . ,
pangan
rronbcrar:
!son~nkirr
ik
yilrrr! tfiir)n t. I i
Saliitr
c:urlurr)!ur~
r k ~ r r .
.
c ~ ~ k t1:ing:t:'i.
~ p
scbuj:?ai
t
mnku
I
:
I
I
I
r
t
~)ir(I;r r
I
I
merupakarr
komutl i.tas
a L L c r r i ? ~ I : i P ?~.karr
j i k
k o a 1 ( ~i 1t,;~!:
rl(1;r
t i .jl?rr i~: :
1?ol.(:rrsi~
~
w i I ~IYTIII.
s u t u komotlitar; y n n g c f i h a r a p k u r r nrnnlpri
r
:
1 1i
i
I
a
J i kt1
1;erjr~dirryn
t)urrynk
pokok
OOII
t)cr;is.
kemurrgkiriurr
Sennitin
t>?ltrnrr mrtknrr;~rr
mrtcrrni
I
mc.:ri.j}lcli
ndululr
I
Srlk~trr ( A r L o * : u r ~ . u su l . t i l i s ) u t i t ~ l i l l r I.nrrnnr~n t ) ~ r r l b r -
t)u;~trar~pcrrghns-il
Turluman
irri
sampai
puluhun
k : r r b o t l i d r a t yarlsf
t.ergrllurrg
akart m~:rly~~rnt)tlrrjikantrusi.1
tuhun,
yang
r)erc+~ri.;jl.
riecura
merupukan
koriLirryr1
ciri
mengorrtungkan b i l a d i t : i n j a u d a r i sisi p e n g u s a h a a n r t y a .
yang
Tanaman
sukun
memililci
peluang
cadangsn
parrgan.
bahkan
tiilihat
uri t u k
dari
beberapa
d ikembangkarr
Nentlrut
Pitoyo
kelebihanr-tya
sebagai
tanaruan
tartaman
(1989)
mampu m e m b e r i t.ambahan p e n d a p a t a n p e t a n i
ini.
sebesar
Rp 2 5 0 0 0 0 , 0 0 p e r potion p e r t a h u n .
Selanjutnya,
tulisan
i n i bertujuan
urrtuk
melihat
b a g a i m a n a p r o s p r t k periircmbangan s u k u n s e b a g a j . b u h a n p a n g a n
iilternatif
dalnm
s i s t e m ketatianan pangun,
tc-?rutama
d n e r a t r p e d e s a a r i , d i. ntilrin pe l.uiirrij t e r . j u d j . r i y n
c i k~u p
f;irtggi
melitiat;
.
pang71n
Dnr~ n ~ e m p e l aaj r i s i s t e ~ nt;at;aniagarrya
peluarig
tambutran
rawnn
p a r : s r t,af.!ii, b u a h
perrdapatart.
Mengingat
sukurt
Pnngsi
d i
sebngai
guna
rsi~mbor
suicun
set)agrii
cilrfart[?nrt parrgan yarrtq ti?~iryud i k o n s i l m s i ;ij.ku Lcr;jatij
rnwon
partgnrr .
1 ) i t : i r t j a u d n r i :ier:i
i ~ r . ! r o r r o m i s n y a , t e r r r y n t n tarrnmrtri i n i
d a p a t t u m b u h d u n merrt~:ttasilkurr d i b e r b n g a i t i p e t u n a h
dart
m t ~ l a i .d n r i d a e r a h p a r i t n i . tiirrgga ket5.rrggiarr 1 000 m e t e r d i
atas
r)ormukariri l n u t ( I J it o y o ,
yrtrrg
t)c:rpt:rigarutl
piil 7 1 w i . j ~
i
r
r
riyii1.u
y (
m o o r p o r t t < a r ~ ~ h ip r o d u k : : j
ISU!))
terttadap
~
.
1)nmpak . k c k e r i r i ( l > ~ r r
produksi
J 1.083)
I
tt:rrryut.r~
sukurt
.
beras
t. i~i?iic
S t r d ~ r r ~ k u rp~o l a
btl luriurrr~yu j i k u tiitrilt~l~rit!kurrtlorrgi~ri pr) i 2, ~)ro(iuk:si.
t>r?r?l:i
I~?III
t;c:t:.Li~
tltlri
1.i~
p r o d u k:; i
bularturi
.j?l}{t~rtgn i ( : r ~ b ~ ~ ~ . j t ~ kt k )i t~r~rw~? ~ S I I ~ I I I I ( I i ~ p z ~ l .n i r ! n i t j ~ ~ i i I . i i
L e r s e d i a r r y a butiarr prtrir!nrr.
S ~ ~ o ~ b a n t ~ igi ri tz i d u r i t>uriti sukori c i ~ k u pt)c:siir,
yarig
1:crcarrtum d a l u o i Food C o m p o s i t i o r i ' I ' u b l e f o r
sepcrti
Use
irt
Isast
(FAO, 1 9 ' 7 % ) .
Asia
nntuk
memenuhi
(Neracn
buah
2
kebu t l l t ~ a r l k n l o r i minirnun
Bila
ter.jadi
rawan
r l i g i > n a k a r ~s e b a g a i c a d a n g a n p a n g a n
:ioktln,
dari
.i k
r
parlgarl,
r
i
:
tfikut.rtk;irl
r
i
( r ~ y i ~ r n i k r r.r ~ ) N
l
I
:;uplenrr.rr
sukurl
dnn
tlanya p n d a saat
I i
~~ i
I
musin
kt:luarga
1
I1
1
s:ccacfi
ril~clutl c l l k u p .
per:ic>rl
100
I I I ~ ~ I ~ ~ ~ I I Is tI l k
I uI r ~
I
kilograur
1 . i i n 1 ~O ~ > J I I { ? L ~ C : W Z I > ; > J C I , ~ . I . I I I L L I I I ~ 1iu1i1
( ~ ~ ~ I &~o11or1
i r ~ t e r r s i f enrpat, potlorl :;lrknrl
UnpaL
kalori.
500
b u u h s a j a , m a k a u r r t u k momenllhi. k e t ) ~ i L i ~ t l i l r kl a l o r i
yurl); I.t:rti.iri
kalori.,
1988) d i b u t u t l k a r ~ 2 . 1 5
13aIlar1 M a k a n s r l ,
sllkurl.
f l e r d a s a r k a r ~ kaildungan
t
l
bahan
dari
ror;r,orrcIt:r~
r>orlr!nrl
s t ~ pemeri
l
r n e r ~ g ~ ~ u r ~ a k u r ~:;t:buguj.
r~yu
I
komp3r:a1or1 a t . u u
snplemerl
darl
b a h k n i ~ o d a yrtny k o n t ) i r ~ i ~ sdia r i k e t i g a r l y u .
m e r ~ y t : n n r i g i rasii s l l k r l r ~, t ) n l t k r ~ n l l n t u k s o k u n
s~~t)r;tjt~i::i.,
I1c:rpoderi
t i ~ i i 1.011
:ji~g?a
persen
d a r i res[~or~tIen.
!;o:;tin i tlcrllr.nrl k o ~ ~ : s c [ >kt: l.ullurlr~rt
1
i si
.
I
I
mc:mi I i k i
pror:r>c?k
r:utlrtrlr?r~rl
pnrlt?>irl
I
.i
I
I
J
I
p r ~ r l f ! ~ i i ~ t111
.
. c r n ~ i r ~ l ~ r: ~~I I ~~ I yI I I~ ,
u r l l . t ~ k (1 i kc:mtlur~gkorl
tli
I
.
r11witr1
i k 0 i I. i11.j t111
I
i;c:t)nlt;a i
~~'l.t.er~~?~t.i.l'
1.0r11I:1111111
di.
pt:do:suur~.
Berdusnrkur~ p e r t i t r r
sist c n l
u . . iJ
narjirl
t r l ~ ~ bt e t:) e r n r > , ~
s i t l u r u r ~ y u r ~ f i u d a , d r i p u t d i k u l a k u r ~ b n l ~ u u uiar:j i.11
I
i
i.
S t : ( l ? ~ n g k i t r s~ t r t l k t . ~ f r1)1ts>try a r l g
a d a l n t l s t r t ~ k t l l rr>asar b e r s a i n g ,
dark p e d i i g a n g b e s i s r .
udz~
k e c l ~ a l id i t i n g k a t b a r l d u r
Efjsiensi.
tatarli.agii
bush
:t;roktur,
sukuri
cii.anu:l.isa.
korisep
m a r j i n st:rt;a
pasar.
H e r d a s a r k a n k o n s e p t e r s e b u t sistem t a t a n i a g a b u a h
.
slikun m a s i t ) helum e f j s i e r ~
~ s u k u nc u k u p b e s a r , d i .
~:ukup i
tingkat
i
maria
tingkali laku dan
derigan
Namun p e l u a r l g p i l s a r t ~ a f z ib u a h
p e r m j . n t a a n tf i t i n g k a t ; k o n s u m e r i
S e l u i r i i t u , s t r u k t u r pasar y a n g
pet.arli a d a l a i , s t r u k t u r p a s a r
dt:rrgrir~ t ~ u u t b u t a r ~rt:rld>~klrie11int:gti
rln t u k
masiilc
1)engnn
d ijir1rtakar1
rueat)eri
keragaan
bersuing
ada
d i
sempurrln
e e m u n t ? k i r ~ k u rp~e t n n i
bur:^
pasur.
aciiirrya
st?tlrtj ; At i
prt1.an i .
r ~ i a t r i i r i i m e m b a n t u m e n i r ~ g k a t k r i r day11
~
dapat;
t)eli
c1>1 111111 mc:n~:tii;~l:i i ruw)in
yur11; t ) ~ : r a r t i .p 1 1 111 u~(!n~t)?irlt.~r
'I'arnt)at~nri
pet:urii,
.
~ U I I ~ U I I
PROSPEK PENGEMBANGAN SUKUN DALAM
SBSTEM KEPAWANAN P A N G A N
D A N TATANIAGANVA
( Stndi Kasss Dtsa Rioginsrri, Kec. Baodat
Kab. Kediri, Jawr Timar )
JURUSAN 1LMU
- ILMU
SOSIAL EKONOMl PERTANlAlU
FAKULTAS PERTANIAN
(NSTITUT PERTANIAN BOGOR
'1991
RINGKASAN
YULIANTINI
.
Ketnhanan
Prospek
Pangarr
E'engembangarr
~ R I I
Stiltun
Tataniaganya
(Studi
Kec. K a n t i n t , Rub. K e c l i r i ,
Rirrgj.nsari,
Dalnm
Sj.stenr
Kasus
Desa
J a u a 'I'in1u.r)
( D i b a w a h b i m b i n g a n IUJDOLP S . SINAGA)
Beras
masih
Irrdorre!iiu,
mendominasi
dalam
menu
masyarakat
t i i l a i n i)iliilk r)errirrgkat:arr p r : o d u k s i
t ) e r a s krirang
menggen~biraknrr, wal;r~lp~ln
t e i u h dilakrlknrr t)erb;igni,
ur;nhn .
f3erkrrrmng.rryn
;>er>garutr alaur
lutrnrr
nntr~k
yurrg t i d n k d a p a t
~ I C I I H ~ I I I ~pncli
I
ciikerrdal,iknrc
s e t ) i ~ g i t r r r t i u r i perryel);lt) kr~rrlrrgriya prodt~k:.;i
ha1
ini.
ruwnn
t,eruri b e r l ; ~ r r . j u t . ,
pangan
rronbcrar:
!son~nkirr
ik
yilrrr! tfiir)n t. I i
Saliitr
c:urlurr)!ur~
r k ~ r r .
.
c ~ ~ k t1:ing:t:'i.
~ p
scbuj:?ai
t
mnku
I
:
I
I
I
r
t
~)ir(I;r r
I
I
merupakarr
komutl i.tas
a L L c r r i ? ~ I : i P ?~.karr
j i k
k o a 1 ( ~i 1t,;~!:
rl(1;r
t i .jl?rr i~: :
1?ol.(:rrsi~
~
w i I ~IYTIII.
s u t u komotlitar; y n n g c f i h a r a p k u r r nrnnlpri
r
:
1 1i
i
I
a
J i kt1
1;erjr~dirryn
t)urrynk
pokok
OOII
t)cr;is.
kemurrgkiriurr
Sennitin
t>?ltrnrr mrtknrr;~rr
mrtcrrni
I
mc.:ri.j}lcli
ndululr
I
Srlk~trr ( A r L o * : u r ~ . u su l . t i l i s ) u t i t ~ l i l l r I.nrrnnr~n t ) ~ r r l b r -
t)u;~trar~pcrrghns-il
Turluman
irri
sampai
puluhun
k : r r b o t l i d r a t yarlsf
t.ergrllurrg
akart m~:rly~~rnt)tlrrjikantrusi.1
tuhun,
yang
r)erc+~ri.;jl.
riecura
merupukan
koriLirryr1
ciri
mengorrtungkan b i l a d i t : i n j a u d a r i sisi p e n g u s a h a a n r t y a .
yang
Tanaman
sukun
memililci
peluang
cadangsn
parrgan.
bahkan
tiilihat
uri t u k
dari
beberapa
d ikembangkarr
Nentlrut
Pitoyo
kelebihanr-tya
sebagai
tanaruan
tartaman
(1989)
mampu m e m b e r i t.ambahan p e n d a p a t a n p e t a n i
ini.
sebesar
Rp 2 5 0 0 0 0 , 0 0 p e r potion p e r t a h u n .
Selanjutnya,
tulisan
i n i bertujuan
urrtuk
melihat
b a g a i m a n a p r o s p r t k periircmbangan s u k u n s e b a g a j . b u h a n p a n g a n
iilternatif
dalnm
s i s t e m ketatianan pangun,
tc-?rutama
d n e r a t r p e d e s a a r i , d i. ntilrin pe l.uiirrij t e r . j u d j . r i y n
c i k~u p
f;irtggi
melitiat;
.
pang71n
Dnr~ n ~ e m p e l aaj r i s i s t e ~ nt;at;aniagarrya
peluarig
tambutran
rawnn
p a r : s r t,af.!ii, b u a h
perrdapatart.
Mengingat
sukurt
Pnngsi
d i
sebngai
guna
rsi~mbor
suicun
set)agrii
cilrfart[?nrt parrgan yarrtq ti?~iryud i k o n s i l m s i ;ij.ku Lcr;jatij
rnwon
partgnrr .
1 ) i t : i r t j a u d n r i :ier:i
i ~ r . ! r o r r o m i s n y a , t e r r r y n t n tarrnmrtri i n i
d a p a t t u m b u h d u n merrt~:ttasilkurr d i b e r b n g a i t i p e t u n a h
dart
m t ~ l a i .d n r i d a e r a h p a r i t n i . tiirrgga ket5.rrggiarr 1 000 m e t e r d i
atas
r)ormukariri l n u t ( I J it o y o ,
yrtrrg
t)c:rpt:rigarutl
piil 7 1 w i . j ~
i
r
r
riyii1.u
y (
m o o r p o r t t < a r ~ ~ h ip r o d u k : : j
ISU!))
terttadap
~
.
1)nmpak . k c k e r i r i ( l > ~ r r
produksi
J 1.083)
I
tt:rrryut.r~
sukurt
.
beras
t. i~i?iic
S t r d ~ r r ~ k u rp~o l a
btl luriurrr~yu j i k u tiitrilt~l~rit!kurrtlorrgi~ri pr) i 2, ~)ro(iuk:si.
t>r?r?l:i
I~?III
t;c:t:.Li~
tltlri
1.i~
p r o d u k:; i
bularturi
.j?l}{t~rtgn i ( : r ~ b ~ ~ ~ . j t ~ kt k )i t~r~rw~? ~ S I I ~ I I I I ( I i ~ p z ~ l .n i r ! n i t j ~ ~ i i I . i i
L e r s e d i a r r y a butiarr prtrir!nrr.
S ~ ~ o ~ b a n t ~ igi ri tz i d u r i t>uriti sukori c i ~ k u pt)c:siir,
yarig
1:crcarrtum d a l u o i Food C o m p o s i t i o r i ' I ' u b l e f o r
sepcrti
Use
irt
Isast
(FAO, 1 9 ' 7 % ) .
Asia
nntuk
memenuhi
(Neracn
buah
2
kebu t l l t ~ a r l k n l o r i minirnun
Bila
ter.jadi
rawan
r l i g i > n a k a r ~s e b a g a i c a d a n g a n p a n g a n
:ioktln,
dari
.i k
r
parlgarl,
r
i
:
tfikut.rtk;irl
r
i
( r ~ y i ~ r n i k r r.r ~ ) N
l
I
:;uplenrr.rr
sukurl
dnn
tlanya p n d a saat
I i
~~ i
I
musin
kt:luarga
1
I1
1
s:ccacfi
ril~clutl c l l k u p .
per:ic>rl
100
I I I ~ ~ I ~ ~ ~ I I Is tI l k
I uI r ~
I
kilograur
1 . i i n 1 ~O ~ > J I I { ? L ~ C : W Z I > ; > J C I , ~ . I . I I I L L I I I ~ 1iu1i1
( ~ ~ ~ I &~o11or1
i r ~ t e r r s i f enrpat, potlorl :;lrknrl
UnpaL
kalori.
500
b u u h s a j a , m a k a u r r t u k momenllhi. k e t ) ~ i L i ~ t l i l r kl a l o r i
yurl); I.t:rti.iri
kalori.,
1988) d i b u t u t l k a r ~ 2 . 1 5
13aIlar1 M a k a n s r l ,
sllkurl.
f l e r d a s a r k a r ~ kaildungan
t
l
bahan
dari
ror;r,orrcIt:r~
r>orlr!nrl
s t ~ pemeri
l
r n e r ~ g ~ ~ u r ~ a k u r ~:;t:buguj.
r~yu
I
komp3r:a1or1 a t . u u
snplemerl
darl
b a h k n i ~ o d a yrtny k o n t ) i r ~ i ~ sdia r i k e t i g a r l y u .
m e r ~ y t : n n r i g i rasii s l l k r l r ~, t ) n l t k r ~ n l l n t u k s o k u n
s~~t)r;tjt~i::i.,
I1c:rpoderi
t i ~ i i 1.011
:ji~g?a
persen
d a r i res[~or~tIen.
!;o:;tin i tlcrllr.nrl k o ~ ~ : s c [ >kt: l.ullurlr~rt
1
i si
.
I
I
mc:mi I i k i
pror:r>c?k
r:utlrtrlr?r~rl
pnrlt?>irl
I
.i
I
I
J
I
p r ~ r l f ! ~ i i ~ t111
.
. c r n ~ i r ~ l ~ r: ~~I I ~~ I yI I I~ ,
u r l l . t ~ k (1 i kc:mtlur~gkorl
tli
I
.
r11witr1
i k 0 i I. i11.j t111
I
i;c:t)nlt;a i
~~'l.t.er~~?~t.i.l'
1.0r11I:1111111
di.
pt:do:suur~.
Berdusnrkur~ p e r t i t r r
sist c n l
u . . iJ
narjirl
t r l ~ ~ bt e t:) e r n r > , ~
s i t l u r u r ~ y u r ~ f i u d a , d r i p u t d i k u l a k u r ~ b n l ~ u u uiar:j i.11
I
i
i.
S t : ( l ? ~ n g k i t r s~ t r t l k t . ~ f r1)1ts>try a r l g
a d a l n t l s t r t ~ k t l l rr>asar b e r s a i n g ,
dark p e d i i g a n g b e s i s r .
udz~
k e c l ~ a l id i t i n g k a t b a r l d u r
Efjsiensi.
tatarli.agii
bush
:t;roktur,
sukuri
cii.anu:l.isa.
korisep
m a r j i n st:rt;a
pasar.
H e r d a s a r k a n k o n s e p t e r s e b u t sistem t a t a n i a g a b u a h
.
slikun m a s i t ) helum e f j s i e r ~
~ s u k u nc u k u p b e s a r , d i .
~:ukup i
tingkat
i
maria
tingkali laku dan
derigan
Namun p e l u a r l g p i l s a r t ~ a f z ib u a h
p e r m j . n t a a n tf i t i n g k a t ; k o n s u m e r i
S e l u i r i i t u , s t r u k t u r pasar y a n g
pet.arli a d a l a i , s t r u k t u r p a s a r
dt:rrgrir~ t ~ u u t b u t a r ~rt:rld>~klrie11int:gti
rln t u k
masiilc
1)engnn
d ijir1rtakar1
rueat)eri
keragaan
bersuing
ada
d i
sempurrln
e e m u n t ? k i r ~ k u rp~e t n n i
bur:^
pasur.
aciiirrya
st?tlrtj ; At i
prt1.an i .
r ~ i a t r i i r i i m e m b a n t u m e n i r ~ g k a t k r i r day11
~
dapat;
t)eli
c1>1 111111 mc:n~:tii;~l:i i ruw)in
yur11; t ) ~ : r a r t i .p 1 1 111 u~(!n~t)?irlt.~r
'I'arnt)at~nri
pet:urii,
.
~ U I I ~ U I I