Evaluasi Pengaruh Getah Pepaya terhadap Meloidogyne spp. Penyebab Puru Akar pada Tomat (Lycopersicon esculentum Mill)
Sesungguhnya pelindungku i a l a h A l l a h
Yang t e l a h menurunkan A 1 K i t a b ( A 1
Q u r a n ) d a n Dia m e l i n d u n g i o r a n g o r a n g yang s a l e h (QS. 7 : 196)
Kupersembahkan u n t u k :
A p i h , Amih, Ceu E l l i n , A Don,
B e t t y , Mamay d a n Y e n i ,
Dd t e r k a s i h
serta
EVALUASI PENGARUH GETAH PEPAYA
TERHADAP m e l o i d o g y ~ espp. PENYEBAB PURU AKA8
PADA TOMAT ( ~ y c o p s r s i c o r c ebcu[entum Mill
:
DADAN SUPARDAN
01th
A. 24.1224
JURUSAN HAMA D A N PENYAKIT TUMBUHAN
FAKULTAS PERTANIAN
I N S T I T U T P E R T A N I A N BOGOR
lSB1
RIIJGKASAN
DADAN
SUPARDAN
Terhadap
Evaluasi
ODJA.
M e l o i d o g y n e spp.
(Lycopersicon
Pengaruh
Getah
Pepaya
Penyebab P u r u Akar p a d a
Tomat
e s c u l e n t u ~ nM i l l ) ( D i b a w a h b i m b i n g a n A . M U I N
ADNAN ) .
Tujuan
penelitian
ini
adalah
untuk
mengevaluasi
p e n g a r u h g e t a h pepaya t e r h a d a p nematoda puru a k a r
dogyne
spp.).
Rancangan
faktor,
Acak
yaitu
P e n e l i t i a n i n i merupakan p e r c o b a a n
Lengkap b e r f a k t o r yang t e r d i r i
dengan
dari
dua
f a k t o r f r e k u e n s i a p l i k a s i g e t a h pepaya dan
f a k t o r k o n s e n t r a s i g e t a h pepaya.
si
(Meloi-
Faktor frekuensi aplika-
g e t a h pepaya t e r d i r i d a r i dua t a r a f , y a i t u
satu
kali
a p l i k a s i , dan d u a k a l i a p l i k a s i , sedang f a k t o r k o n s e n t r a s i
getah
pepaya t e r d i r i d a r i t i g a t a r a f ,
0 . 0 8 %,
0 . 1 0 %,
yaitu
konsentrasi
dan 0.12 %.
P e n e l i t i a n d i l a k u k a n d i l a b o r a t o r i u m J u r u s a n Hama d a n
P e n y a k i t Tumbuhan, F a k u l t a s P e r t a n i a n , I n s t i t u t
Pertanian
Bogor, selama t i g a bulan d a r i bulan F e b r u a r i sampai
bulan
A p r i l 1991.
Inokulum nematoda
untuk p e n e l i t i a n diperoleh
dengan
c a r a mengumpulkan p a k e t t e l u r d a r i t a n a m a n t o m a t t e r s e r a n g
nematoda
puru a k a r .
T e l u r dalam p a k e t t e r s e b u t
d i t e t a s k a n ' s e l a m a 2 x 24 j a m d a l a m c o r o n g
dimodifikasi.
muda.
Getah
pepaya d i p e r o l e h d a r i
kemudian
Baermann
buah
Tanaman p e r c o b a a n d i t a n a m p a d a t a n a h s t e r i l
yang
pepaya
dalam
polibag
tetasan
yang
telah diinfestasi larva
t e l u r Meloidogyne s p p . .
instar
Perlakuan
2
hasil
dengan
get?h
pepaya untuk f r e k u e n s i a p l i k a s i s a t u k a l i dilakukan pada 1
h a r i sebelum b i b i t tomat d i t a n a m .
Untuk f r e k u e n s i a p l i k a -
s i 2 k a l i , d i l a k u k a n p a d a 1 h a r i s e b e l u m tanam d a n 2 1 h a r i
s e t e l a h tanam.
P a r a m e t e r y a n g d i a m a t i a d a l a h b a n y a k n y a p u r u p e r gram
akar,
populasi
(jumlah
puru, t e l u r ,
larva
dan
jantan
d e w a s a ) , d a n b e r a t k e r i n g tanaman t o m a t .
Hasil
berpengaruh
penelitian
terhadap
menunjukkan
bahwa
t i n g k a t s e r a n g a n dan
getah
berat
pepaya
kering
tanaman t e t a p i t i d a k b e r p e n g a r u h n y a t a p a d a p o p u l a s i a k h i r
Meloidogyne s p p .
EVALUASI PENGARUH GETAH PEPAYA
TERHADAP Meloidogyne spy. PENYEBAB PURU AKAR
PADA TOMAT (Lycopersicon esculentum Mill)
Oleh
DADAN SUPARDAN
A. 2 4 . 1 2 2 4
L a p o r a n P e n e l i t i a n M a s a l a h Khusus
S e b a g a i S a l a h S a t u S y a r a t u n t u k Memperoleh G e l a r
Sarjana Pertanian
pada
F a k u l a t a s P e r t a n i a n , I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor
JURUSAN HAMA DAN PENYAKIT TUMBUHAN
FAKULTAS PERTANIAN
INSTITUT PERTANIAN BOGOR
1991
J
u
d u l
: EVALUASI PENGARUH GETAH PEPAYA TERRHADAP
Neloidogyne spp. PENYEBAB PURU AKAR PADA
TOMAT (Lycopersicon esculentum Mill)
Nama M a h a s i s w a
: DADAN SUPARDAN
Nomor Pokok
:
A. 24.1224
Menyetujui
( Ir. A.
Muin Adnan, MS )
Pembimbing
Mengetahui
~
~~
(D.r.
Komisi P e n d i d i k a n
;7
,* p y p jqqj
Tan.gga1 l u l u s :
Ir.
Ketua J u r u s a n
RIWAYAT HIDUP
Penulis
tanggal
dilahirkan
Juni
3
d i Kuningan,
1968, sebagai
putra
Jawa
Barat,
pada
dari
enam
ketiga
b e r s a u d a r a , d a r i a y a h bernama Odja S u d j a i Gandaatmadja dan
i b u bernama I c i h S u k a e s i h .
Pada
Dasar
tahun
Negeri
1981 penulis
lulus
Karangkancana I d i
pendidikan
Kuningan.
Tahun
l u l u s S e k o l a h Menengah P e r t a m a N e g e r i C i w a r u d a n
melanjutkan
1984
kemudian
p e n d i d i k a n d i S e k o l a h Menengah A t a s N e g e r i
Kuningan
dan
Institut
P e r t a n i a n Bogor p a d a t a h u n 1987 m e l a l u i
Penelusuran
Sekolah
lulus
Minat
tahun 1987.
dan
Kemampuan
Penulis
dan
pada
diterima
di
Program
tahun
m e m i l i h F a k u l t a s P e r t a n i a n , b i d a n g k e a h l i a n I l m u Hama
P e n y a k i t Tumbuhan.
2
1988
dan
KATA PENGANTAR
s y u k u r k e h a d i r a t A l l a h SWT k a r e n a a t a s . r a k h m a t
Puji
dan
karunia-Nya
penulis
dapat
menyelesaikan
laporan
masalah khusus i n i .
Laporan
ini
sebagai
memperoleh
gelar
Sarjana
Pertanian,
Institut
salah
satu
syarat
Pertanian
P e r t a n i a n Bogor.
pada
untuk
Fakultas
laporan
Isi
merupakan h a s i l p e n e l i t i a n m e n g e n a i p e n g a r u h g e t a h
terhadap
bulan
Meloidogyne
s p p . yang berlangsung
pepaya
selama
d i L a b o r a t o r i u m Nematoda J u r u s a n Hama d a n
ini
tiga
Penyakit
Tumbuhan, F a k u l t a s P e r t a n i a n , I n s t i t u t P e r t a n i a n B o g o r .
Dalam
kesempatan
ini
penulis
menyampaikan
k e p a d a I r A . Muin Adnan, MS y a n g
terimakasih
ucapan
telah
mem-
bimbing p e n u l i s s e j a k p e r s i a p a n p e n e l i t i a n hingga s e l e s a i nya laporan i n i .
kan
kepada
Ucapan t e r i m a k a s i h j u g a p e n u l i s s a m p a i -
semua p i h a k y a n g
telah
membantu
kelancaran
penelitian ini.
Penulis
sempurna,
m e n y a d a r i bahwa t u l i s a n i n i m a s i h j a u h
o l e h sebab i t u k r i t i k dan s a r a n
akan
dari
diterima
demi p e r b a i k a n d a n p e n y e m p u r n a a n n y a .
Harapan
p e n u l i s , semoga t u l i s a n i n i b e r m a n f a a t
bagi
yang memerlukannya.
B o g o r , Mei 1 9 9 1
Penulis
DAFTAR I S 1
Halaman
.................................
PENDAHULUAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
L a t a r Belakang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
DAFTAR TABEL
Tujuan P e n e l i t i a n
.......................
...............................
PUSTAKA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Hipotesis
TINJAUAN
Nematoda P u r u Akar
Gejala
......................
...................................
S i k l u s Hidup
............................
F a k t o r - F a k t o r y a n g Mempengaruhi
.........
Pengendalian
............................
Getah Pepaya
............................
.............................
Tempat d a n Waktu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bahan d a n Alat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Metode . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
BAHAN DAN METODE
P e n y i a p a n I n o k u l u m Nematoda
........
Penyiapan Cairan Getah Pepaya
Pelaksanaan Percobaan
......
..............
HASIL DAN PEMBAHASAN
.........................
KESIMPULAN DAN SARAN
.........................
Kesimpulan
Saran
..............................
...................................
ii
DAFTAR PUSTAKA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
24
.....................................
26
LAMPIRAN
DAFTAR TABEL
Nomor
Halaman
Teks
1.
2.
3.
4.
Pengaruh Pemberian Getah Pepaya dengan Frekue n s i A p l i k a s i n y a p a d a T i n g k a t s e r a n g a n Meloidogyne s p p . p a d a Tomat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
18
Pengaruh Pemberian Getah Pepaya dengan Frekuens i A p l i k a s i n y a p a d a P o p u l a s i Meloidogyne s p p .
p a d a Tenaman Tomat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
20
Pengaruh A p l i k a s i Getah Pepaya pada
Berat
K e r i n g Tanaman Tomat y a n g D i t a n a m p a d a T a n a h
D i i n f e s t a s i L a r v a I n s t a r 2 M e l o i d o g ~ m es p y . . . . .
21
Pengaruh Pemberian Getah Pepaya dengan Berbagai
K o n s e n t r a s i p a d a B e r a t K e r i n g Tanaman Tomat
yang Ditanam p a d a Tanah D i i n f e s t a s i
Larva
I n s t a r 2 Meloidogyne s p p . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
22
Lampiran
1.
Pengaruh Perlakuan Cairan Getah Pepaya terhadap
J u m l a h P u r u A k a r Tanaman Tomat y a n g D i t a n a m pad a T a n a h D i i n f e s t a s i L a r v a I n s t a r 2 Meloidogyne
spp.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
..........................................
26
S i d i k Ragam P e n g a r u h P e r l a k u a n C a i r a n G e t a h
P e p a y a t e r h a d a p J u m l a h P u r u A k a r Tanaman Tomat
y a n g Ditanam p a d a Tanah D i i n f e s t a s i Larva I n s t a r 2 Meloidogyne s p p . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
26
P e m g a r u h G e t a h P e p a y a T e r h a d a p P e r s e n t a s e Kemat i a n Larva I n s t a r 2 pada U j i I n v i t r o . . . . . . . . .
27
Pengaruh Perlakuan Cairan Getah Pepaya t e r h a d a p
J u m l a h T e l u r Meloidogyne s p p . . . . . . . . . . . . . . . . . .
27
S i d i k Ragam P e n g a r u h P e r l a k u a n C a i r a n G e t a h
P e p a y a T e r h a d a p J u m l a h T e l u r Meloidogyne s p p . .
28
Pengaruh Perlakuan C a i r a n Getah Pepaya t e r h a d a p
J u m l a h L a r v a I n s t a r 2 Meloidogyne s p p . . . . . . . . .
28
S i d i k Ragam P e n g a r u h P e r l a k u a n C a i r a n G e t a h
P e p a y a t e r h a d a p J u m l a h L a r v a I n s t a r 2 Meloidogyne s p p . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
29
8.
9.
Pengaruh Perlakuan Cairan Getah Pepaya terhadap
P o p u l a s i Meloidog~rne s p p . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
29
S i d i k Ragam P e n g a r u h P e r l a k u a n C a i r a n
Getah
P e p a y a t e r h a d a p P o p u l a s i Meloidogyne s p p . . . . . .
30
10. Pengaruh Perlakuan Cairan Getah Pepaya terhad a p B e r a t K e r i n g Tanaman Tomat y a n g D i t a n a m p a d a T a n a h D i i n f e s t a s i L a r v a I n s t a r 2 Meloidogyne
spp.
..........................................
11. S i d i k Ragam P e n g a r u h P e r l a k u a n C a i r a n G e t a h
P e p a y a T e r h a d a p B e r a t K e r i n g Tanaman Tomat y a n g
Ditanam p a d a Tanah D i i n f e s t a s i Larva I n s t a r 2
Meloidogyne s p p . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
30
I.
PENDAHULUAN
L a t a r &L&mg
1.1.
Tomat ( L y c o p e r s i c o n e s c u l e n t u m M i l l . ) t e r m a s u k
f a m i l i Solanaceae genus Lycopersicon.
Tomat u n t u k p e r t u m -
b u h a n n y a memerlukan s u h u optimum 20 - 28
OC,
menghendaki
panas
dingin
suhu
untuk
s i l i h berganti siang
pembungaannya y a n g
dalam
namun
terbaik,
karena
malam
dan
maka
tanaman
tomat d i I n d o n e s i a banyak d i t a n a m d i d a t a r a n t i n g g i ,
lalu
digolongkan
yang
terlalu
sebagai sayuran dataran t i n g g i .
t e r i k d a p a t m e n g a k i b a t k a n g u g u r bunga
sehingga
dan
h a s i l n y a s e d i k i t , sedangkan b i l a cahaya
tanaman b e r e t i o l a s i d a n lemah.
dapat
Cahaya
merangsang
kurang,
Keadaan mendung d a n lembab
munculnya p e n y a k i t d a u n .
Tomat
tumbuh b a i k d i t a n a h lempung b e r p a s i r y a n g b a i k
nya,
buah,
t a n a h lempung l i a t , d a n lempung b e r d e b u
dapat
drainaseyang
tidak
menggenang d a n b e c e k , d e n g a n pH 5 - 7 ( H a r i j a d i , 1 9 9 0 ) .
Nematoda
merupakan
organisme
yang
banyak
hidup
s e b a g a i p a r a s i t p a d a m a n u s i a , hewan d a n tumbuhan. Nematoda
t e r d a p a t dimana-mana d a n hampir t e r d a p a t d i s e l u r u h
dupan
b i o l o g i s y a n g menunjang h i d u p n y a
Menurut
menyerang
(Siswojo,
D r o p k i n ( 1 9 8 0 ) , nematoda p a r a s i t
semua
b a t a n g , dan a k a r .
b a g i a n tanaman, m e l i p u t i
kehi1984).
tumbuhan
dapat
bunga,
daun,
S a l a h s a t u g o l o n g a n n e m a t o d a p a r a s i t tumbuhan
Meloidogyne
oleh
Nematoda i n i p e r t a m a
spp..
kali
adalah
ditemukan
G o l d i i p a d a a k a r tanaman k o p i d i B r a z i l t a h u n
1887.
Nematoda d a r i g e n u s i n i s e l a i n menyerang tanaman k o p i j u g a
banyak
yang
menyerang tanaman t o m a t d a n s p e s i e s
tanaman
m e l i p u t i s e b a g i a n b e s a r tanaman d i d u n i a
lain
(Christie,
1959).
Meloidogyne
s p p . p a d a umumnya menyebabkan p u r u
a k a r tanaman y a n g d i s e r a n g n y a .
ringan
Tingkat serangan
t e t a p i pada p o p u l a s i yang b e s a r d a p a t
pada
biasanya
menyebabkan
kerusakan yang b e r a t (Dropkin, 1980).
Perkembangbiakan
yang
memerlukan
inang
c o c o k , kelembaban, s u h u , t e k s t u r d a n s t r u k t u r
tanah
Meloidogyne s p p .
yang s e s u a i ( S a s s e r , 1 9 6 0 ) .
yang
Menurut S i s w o j o ( 1 8 8 4 )
b e r p a s i r d a n p a n a s memudahkan
tanaman,
nematoda
tanah
menginfeksi
t e r u t a m a d i d a e r a h yang b e r i r i g a s i dan
ditanami
t e r u s menerus.
P e n g e n d a l i a n Meloidugyne s p p . d a p a t d i l a l i u k a n
berbagai
metode y a i t u d e n g a n c a r a f i s i k ,
dengan
bercocok tanam,
p e n g e n d a l i a n b i o l o g i , dan s e c a r a kimiawi ( C h a r l e s , ' 1 9 6 0 ) .
Menurut S i s w o j o ( 1 9 8 4 ) p o p u l a s i kebanyakan nematoda
sit
tumbuhan d a p a t d i t e k a n s a m p a i p a d a
tingkat
para-
tertentu
d e n g a n p e n g e l o l a a n t a n a h d a n tanaman p e r t a n i a n .
P e n g e n d a l i a n nematoda y a n g c e p a t a d a l a h d e n g a n
gunakan
mempunyai
b a h a n k i m i a , t e t a p i p e n g e n d a l i a n dengan c a r a
beberapa
kekurangan, y a i t u
tidak
mengini
tersedianya
terdiri
dari
gugusan
asam
amino
(Boyer,
1960
Y u n i s y a a f , 1 9 8 6 ) . Menurut Dayhoff ( 1 9 7 2 , &.lam
1986)
ge-tah
pepaya
terdiri
dari
Yunisyaaf,
rantai
polipeptida
t u n g g a l d a n t e r s u s u n a t a s r a t u s a n asam amino.
Menurut
umur
E l i z a b e t h (1977)
2.5 bulan.
Waktu p e n y a d a p a n s e b a i k n y a
l i m a hari.
sampai
pepaya mulai d i s a d a p
selang
C a r a penyadapan a d a l a h dengan
membuat
sedalam
2 - 3 mm.
Penyadapan g e t a h d i l a k u k a n p a g i
Menurut
Yunisyaaf
(1986) penyadapan yang
Apabila
pagi
hari
yakni s e k i t a r pukul
tiga
2 - 3 torehan
t o r e h a n memanjang p a d a k u l i t b u a h k i r a - k i r a
dilakukan
pada
hari.
baik
5.00
p e n y a d a p a n d i l a k u k a n s i a n g h a r i maka
umumnya
-
hasil
8.00.
yang
d i p e r o l e h b e r k u a l i t a s rendah.
Getah
yang
dikeringkan.
telah
diambil
dikumpulkan
kemudian
Cara pengeringan g e t a h pepaya d a p a t
dilaku-
kan d e n g a n p e n j e m u r a n d i bawah s i n a r m a t a h a r i l a n g s u n g d a n
d e n g a n menggunakan oven ( E l i z a b e t h , 1 9 7 7 ) .
Proses
pepaya
yang
diuraikan d i a t a s
menghasilkan
y a n g mengandung p a p a i n k a s a r .
Menurut
getah
Yunisyaaf
( 1 9 8 6 ) p a p a i n m u r n i d a p a t d i b u a t d e n g a n menggunakan m e t o d e
Kimmel d a n S m i t h y a i t u d e n g a n c a r a :
-Getah
pada
pepaya d i g e r u s dengan l a r u t a n s i s t e i n 0 . 0 4
pH
5 . 5 . PH l a r u t a n
selanjutnya
sampai
9,
dengan
l a r u t a n (NH4)2S04 ( 2 5 0
larutan disaring
dan
ditingkatkan
filtrat
gr/l).
M
ditambah
n e m a t i s i d a dan kalau ada d i r a s a k a n harganya masih
mahal.
Selain
tanaman
d a n k a r e n a s i f a t n y a s e b a g a i gas maka
alat-alat
i t u nematisida
kebanyakan
dan tindakan-tindakan khusus
terlalu
beracun
bagi
membutuhkan
demi
efektivitas
d a n keamanan p e t a n i (Wisnuwardana, 1 9 7 8 ) .
Salah
s a t u upaya u n t u k menghindari masalah d i
atas,
dewasa i n i p e n e l i t i a n t e n t a n g p e n g e n d a l i a n nematoda
diti-
t i k b e r a t k a n p a d a pengurangan k e t e r g a n t u n g a n t e r h a d a p bahan
kimia.
T e l a h b a n y a k o r a n g y a n g m e n e l i t i d a n mencoba meng-
gunakan
bahan
y a n g b e r a s a l d a r i tanaman
s i f a t n e m a t i s i d a (Lee,
1.2.
.
yang
mempunyai
1976).
.
m a n Penelltlan
Tujuan
percobaan
ini
adalah
untuk
mengevaluasi
p e n g a r u h g e t a h p e p a y a t e r h a d a p perkembangan n e m a t o d a
puru
a k a r (Meloidogyne s p p . ) p a d a tanaman t o m a t .
1.3..
h~0tesi.S
G e t a h p e p a y a mengandung e n z i m p r o t e o l i t i k y a n g
dapat
mematikan l a r v a i n s t a r 2 Meloidogyne s p p . , a p a b i l a d i b e r i kan p a d a t a n a h t e r i n f e s t a s i n e m a t o d a ,
populasinya.
maka d a p a t
menekan
11.
Nematoda P u r u
2.1.
T I N J A U A N PUSTAKA
Akar
Nematoda p u r u a k a r (Meloidogyne spp.) menyerang l e b i h
dari
spesies
2000
tanaman
tanaman d a n m e l i p u t i
b u d i d a y a ( A g r i o s , 1970).
hampir
semua
Nematoda p e n y e b a b
akar i n i s e s u a i hidup d i daerah iklim panas t e t a p i
b a r a n n y a t i d a k hanya t e s b a t a s d i d a e r a h t r o p i s .
puru
penye-
Meloido-
gyne spy. j u g a d i t e m u k a n d i d a e r a h s u b t r o p i s , m i s a l n y a
daerah
di
&?Jan
Amerika S e r i k a t d a n Uni S o v i e t ( B a k e r , 1942
C h r i s t i e , 1959).
Agrios
( 1 9 7 0 ) mengemukakan bahwa
Meloidogyne
termasuk dalam f a m i l i Heterodidae, s u p e r f a m i l i
d e a , ordo Tylenchida, s u b k l a s Phasmidia, dan
spp.
Tylenchoikelas
Nema-
toda.
Meloidogyne
berbentuk
silindris,
cacing
dengan
dewasa
berbentuk
jantan
dewasa
terdiri
t u b u h ramping, sedangkan
s e p e r t i buah a p u k a t
hipodermis,
Sasser
dari tiga lapis,
dan
lapisan
otot.
yaitu
(persik)
(Jurgen,
kutikula,
(1966, &?Jan
o l e h lima s u b s t a n s i y a i t u a l b u m i n , g l u k o p r o t e i n ,
meneliti
betina
Meloidogyne
lapisan
Chitwood
B i r d (1959, &&im
seperti
nematoda
1960) mengemukakan bahwa l a p i s a n k u t i k u l a
c o l l a g e n , dan k e r a t i n .
larvanya
berbentuk
Menurut D r o p k i n (1980) d i n d i n g t u b u h
1977).
spp.
spy. t u b u h n y a t i d a k b e r w a r n a ,
disusun
fibroid,
S a s s e r 1960)
s u s u n a n k i m i a k u t i k u l a M. hapla d a n M.
Javanica
dan i a
mengidentifikasi
kutikula.
Menurut
1 5 asam amino
sebagai
Dropkin (1980) p r o t e i n
penyusun
dari
kutikula
jenisnya
sama d e n g a n p r o t e i n y a n g d i t e m u k a n
manusia.
Bagian l a i n yang d i l a p i s i k u t i k u l a a d a l a h stoma,
esophagus,
dan
rectum d a r i
sistem
dalam
pencernaan
tubuh
(Sasser,
1960).
Telur
n e m a t o d a umumnya d i l a p i s i t i g a membran
yaitu,
p e n u t u p p r o t e i n t e r l u a r , membran k i t i n , d a n membran
vite-
l i n (Dropkin, 1980).
Gejala
serangan
nematoda
yang
paling
khas
dapat
d i l i h a t p a d a b a g i a n tanaman y a n g b e r a d a d i bawah permukaan
t a n a h y a i t u b e r u p a pembengkakan a t a u p u r u d e n g a n
macam
bentuk dan ukuran.
berbagai
Puru i n i b e r b e d a dengan
bintil
a k a r y a n g t e r b e n t u k p a d a a k a r tanaman Leguminoceae, k a r e n a
puru s u l i t u n t u k d i l e p a s k a n (Walker, 1975).
Mekanisme
dimulai
dari
bagian-bagian
ini
terbentuknya
masuknya
yang
akar
n e m a t o d a ke
tersebut
dalam
akar
yang t e r l e t a k d e k a t tudung a k a r .
selanjutnya
jaringan
puru
bergerak d i a n t a r a
t e r d a p a t cukup
m e n e t a p d a n berkembang b i a k .
sel-sel
cairan
yaitu
melalui
Nematoda
menuju
makanan,
sel
kemudian
Nematoda menyebabkan d i n d i n g
s e l d e k a t k e p a l a n y a r u s a k d a n b e b e r a p a s e l b e r s a t u membent u k s e l b e s a r y a n g mempunyai b a n y a k i n t i ( C h r i s t i e , 1 9 5 9 ) .
Huang d a n M a n g g e n t i ( 1 9 6 9 , UK o s a s i h , 1 9 8 0 ) mengemukakan
bahwa
nematoda j u g a merangsang s e l
untuk
melakukan
pembelahan m i t o s i s t a n p a s i t o k e n e s i s s e h i n g g a t e r b e n t u k l a h
sel
besar
dengan i n t i banyak.
mengandung
Tiap puru
akar
biasanya
empat s a m p a i enam s e l b e s a r ( C h r i s t i e ,
Terbentuknya
puru
1959).
-
i n i t e r j a d i d a l a m waktu 24
48
jam
s e t e l a h l a r v a masuk k e d a l a m a k a r ( D r o p k i n , 1 9 8 0 ) .
Gejala
p a d a b a g i a n tanaman d i a t a s
permukaan
tanah
yaitu
tanaman k e r d i l , d a u n n y a p u c a t , d a n l a y u p a d a
musim
panas
(Walker, 1975).
di
atas
kekurangan
bahwa
Menurut S i s w o j o ( 1 9 8 4 ) s e l a i n
tanaman y a n g t e r s e r a n g n e m a t o d a
mineral,
sedang
Agrios
akan
(1970)
ha1
mengalami
mengemukakan
a k i b a t p e n y a k i t puru a k a r i n i bunga dan
buah
akan
b e r k u r a n g a t a u mutunya m e n j a d i r e n d a h .
2.1.2.
Meloidogyne s p p . d a l a m s i k l u s h i d u p n y a m e l a l u i t e l u r ,
empat
stadia
l a r v a , dan dewasa
(Agrios,
1970).
Larva
mengalami g a n t i k u l i t p e r t a m a d i d a l a m t e l u r , s e d a n g g a n t i
kulit
kedua,
tanaman.
t i g a d a n empat t e r j a d i
di
dalam
jaringan
Lamanya s i k l u s h i d u p d a r i m u l a i masuknya
i n s t a r 2 k e d a l a m j a r i n g a n tanaman h i n g g a d e w a s a
berlang-
s u n g t i g a minggu s a m p a i b e b e r a p a b u l a n t e r g a n t u n g
suhu,
kelembaban,
1979
cahaya, dan
macam
inangnya
larva
keadaan
(Ritter,
Lamberti, 1979).
T e l u r d i l e t a k a n d i dalam m a t r i k g e l a t i n s e c a r a b e r k e -
lompok
telur
berupa
biasanya
paket t e l u r (Dropkin,
mengandung 500 s a m p a i
1980).
1000
Tiap
paket
butir
telur
,
( T y l e r , 1 9 3 8 d a l a m Lamberti,
telur
spp. p a n j a n g n y a
Meloidogyne
diameternya
1979).
Menurut Walker ( 1 9 7 5 )
67 -
128
dan
yang
ka-
30 -52 m i k r o n , d e n g a n b e n t u k e l i p s
dang-kadang cekung pada s a l a h s a t u t e p i n y a .
&&m
mikron
Tyler
(1938,
C h r i s t i e , 1959) m e n c a t a t jumlah t e l u r t e r t i n g g i yang
dihasilkan
nematoda
betina
sebanyak
2882
butir.
Ia
m e m p e r k i r a k a n bahwa d i bawah k o n d i s i optimum j u m l a h
telur
y a n g d i l e t a k a n p e r h a r i b e r v a r i a s i s e k i t a r 27 - 1 2 0 b u t i r .
G o d f r e y d a n O l i v i e r a ( 1 9 3 2 , &&im
kakan
19
C h r i s t i e , 1 9 5 9 ) mengemu-
bahwa b e t i n a d e w a s a m u l a i m e l e t a k k a n t e l u r
hari
nematoda
instar
1
tetap
dan b e r h e n t i meletakkan t e l u r
35
memasuki
instar
akar
terbentuk
tinggal
di
( C h r i s t i e , 1959).
sebagai larva
sekitar
hari
setelah
2.
Larva
pada a k h i r p r o s e s embriogenesis
dalam
telur
sampai
dan
instar
larva
2
S e l a n j u t n y a i a mengemukakan bahwa l a r v a
yang baru menetas s e b a g a i l a r v a i n s t a r 2 t e r d a p a t bebas d i
tanah
dalam
d a n a k a n melakukan
penetrasi
pada
seluruh
b a g i a n a k a r tanaman t e r u t a m a u j u n g a k a r y a n g k o n t a k d e n g a n
t a n a h lembab.
sekali
akan
menetap,
mendapatkan t e m p a t d i j a r i n g a n tanaman maka
berpindah-pindah
menjadi
turut
Meloidogyne spp. t e r m a s u k p a r a s i t
lagi.
Larva
nematoda
yang
j a n t a n dewasa b e r g a n t i k u l i t t i g a k a l i
kemudian k e l u a r d a r i j a r i n g a n
c a c i n g ramping yang bentuknya k h a s .
b u t hidup
akan
berturut-
d a l a m s u a t u p r o s e s y a n g c e p a t , d a n mengalami
morfosis,
tidak
tanaman
Jantan-jantan
bebas d i dalam t a n a h dan s e r i n g t e r d a p a t
metasebagai
tersedalam
@
jumlah yang cukup banyak, s e r i n g p u l a d i d a p a t k a n
mengeli-
l i n g i kelompok t e l u r p a d a u j u n g p o s t e r i o r nematoda b e t i n a ,
diduga ha1 i n i untuk keperluan k o p u l a s i .
S i f a t yang
khas
d a r i n e m a t o d a i n i a d a l a h p a d a b e t i n a d e w a s a y a n g mengalami
perubahan bentuk yang n y a t a selama hidupnya menjadi bentuk
s e p e r t i buah p e r s i k ( C h r i s t i e ,
1959).
W o r -F a k t o r v a n e B e r ~ W u h
P&
2.1.3.
Perkhagan
vne s m .
~ e r k e m b a n g b i a k k a n Meloidogyne s p p . d i p e n g a r u h i
jumlah
inokulum,
besarnya
suhu
t a n a h , pH
tanah,
p a r t i k e l t a n a h d a n pemupukan
Menurut T y l e r ( 1 9 3 3 ,
Christie,
d e n g a n k i s a r a n 2 7 . 5 s a m p a i 30
OC
umur
oleh
tanaman,
(Christie,
1959).
1959) pada t e m p e r a t u r
Meloidogyne
perkembangan
s p p . d a r i l a r v a yang s u d a h m e n g i n f e k s i a k a r sampai s t a d i u m
m e l e t a k k a n t e l u r k i r a - k i r a 1 7 h a r i , p a d a t e m p e r a t u r 24.5OC
berkisar
2 1 s a m p a i 30 h a r i ,
p a d a t e m p e r a t u r 20
30 h a r i d a n p a d a t e m p e r a t u r 1 5 . 4
waktu
OC
OC
dalam
d a l a m waktu
57
hari.
Meloidogyne
dengan
pada
pH
spy.
akan berkembang
baik
5 . 0 - 5 . 6 (Davide, 1980) dan
tekstur
tanah 6 1 - 75 % p a s i r
lempung
liat
Menurut
Wallace
1 : 1, 2 : 1, a t a u 3 :
(1963)
larva
akan
sangat
dengan
1
pada
tanah
infektif
perbandingan
(Norton,
tumbuh
kelembaban t a n a h s e b e s a r 29 % k a p a s i t a s l a p a n g .
baik
1978).
pada
2.1.4.
Menurut O o s t e n b r i n k ( 1 9 6 6 , da.Lm, W e b s t e r 1 9 7 2 ) t i n d a kan p e n g e n d a l i a n n e m a t o d a d e n g a n p e r t i m b a n g a n ekonomi p a d a
d a s a r n y a untuk mengatur p o p u l a s i n y a .
da
dapat
biologi,
dilakukan
penggunaan
dengan c a r a
P e n g e n d a l i a n nemato-
fisik,
kultur
v a r i e t a s tahan atau
teknis,
toleran,
serta
p e n g g u n a a n bahan k i m i a .
Menurut S i s w o j o ( 1 9 8 4 ) p e n g e n d a l i a n Meloidogyne
spp.
y a n g c e p a t a d a l a h d e n g a n menggunakan senyawa k i m i a s e b a g a i
n e m a t i s i d a , t e t a p i Lee ( 1 9 7 6 ) m e n g h a w a t i r k a n a k i b a t
peng-
g u n a a n n e m a t i s i d a , k a r e n a s e r i n g menimbulkan e f e k
samping
yang
tentang
berbahaya.
pengendalian
Oleh
karena
itu
penelitian
nematoda d i t i t i k b e r a t k a n
ketergantungan
pada
pengurangan
t e r h a d a p bahan k i m i a ( T a y l o r ,
Lamberti, 1979).
1979
Untuk m e n g a t a s i m a s a l a h t e r s e b u t
i n i m u l a i d i c o b a penggunaan b a h a n y a n g b e r a s a l d a r i
ddan
dewasa
tana-
man y a n g mengandung senyawa b e r a c u n b a g i n e m a t o d a .
F
2.2.
.
~ e t a h pepaya mulai
d i k e n a l s e j a k t a h u n 1750
G r i f f i t h d a n Hughes m e l a p o r k a n bahwa g e t a h y a n g
dari
pepaya
merupakan
enzim
ketika
diperoleh
yang
dapat
menghancurkan
dan Bonchurt a d a l a h
orang
pertama
protein.
Wurtz
meneliti
s e g i k i m i a g e t a h p e p a y a d a n m e l a p o r k a n bahwa g e -
tah
Getah
yang
p e p a y a mengandung enzim p r o t e o l o t i k ( E l i z a b e t h , l 9 7 7 ) .
pepaya
a d a l a h s u a t u senyawa o r g a n i k
komplek
yang
-Endapan y a n g t e r b e n t u k d i c u c i d e n g a n l a r u t a n s i s t e i n
0 . 0 2 M p a d a pH 7 . 3 ,
kemudian k e d a l a m
larutan
d i t a m b a h k a n l a r u t a n NaCl ( 1 1 0 g r / l ) u n t u k
ini
membentuk
e n d a p a n y a n g k e d u a y a n g mengandung p a p a i n .
-Endapan y a n g t e r b e n t u k d i l a r u t k a n l a g i d e n g a n l a r u t a n s i s t e i n 0 . 0 2 M p a d a pH 6 . 5 p a d a t e m p e r a t u , r 40
dengan
c a r a d i s e n t r i f u s e , sehingga diperoleh
OC
pasta
yang l e n g k e t .
-Selanjutnya
rutkan
larutan
nuhnya.
papain
d i k e r i n g k a n dengan
p a s t a t e r s e b u t ke d a l a m a i r d a n
cara
mela-
ditambahkan
NaCl j e n u h u n t u k mengendapkan p a p a i n
sepe-
111.
3kmLaL
3.1.
BAHAN DAN METODE
d m ih.km
Percobaan
i n i d i l a k u k a n d i rumah k a c a d a n
laborato-
r i u m J u r u s a n Hama d a n P e n y a s k i t Tumbuhan, F a k u l t a s
nian
Institut
P e r t a n i a n Bogor.
Percobaan
ini
Pertadimulai
F e b r u a r i sampai April 1991.
fwlaIl clan Blat
3.2.
Bahan y a n g d i g u n a k a n d a l a m p e r c o b a a n i n i a d a l a h b e n i h
tomat
varietas
ratna, tanah s t e r i l ,
pupuk
NPK
(1-2-1)
g e t a h pepaya, f u n g i s i d a Morestan, dan chlorox.
A l a t yang digunakan a d a l a h bak penyemai, p o l i b a g , gelas
ukur, p i p e t , timbangan, c u t t e r , s a r i n g a n ,
ruang
t u n g , mikroskop b i n o k u l e r , k e r t a s t i s s u e , c a n g k i r
hi-
plastik
dengan d a s a r kain k a s s a , c a n g k i r p l a s t i k u t u h , dan
corong
Baermann y a n g d i m o d i f i k a s i .
Mehxle
3.3.
3.3.1.
FlemhEm Inokulum Nematoda
L a r v a i n s t a r 2 n e m a t o d a s e b a g a i sumber i n o k u l u m d i p e roleh
dengan menetaskan t e l u r dalam c o r o n g
Baerman
yang
dimodif i k a s i .
Paket-paket
telur
nematoda d i a m b i l d a r i
akar
t e r s e r a n g , kemudian d i l e t a k a n d a l a m s a r i n g a n d a n
d e n g a n a i r d a l a m cawan p e t r i .
Larva i n s t a r 2
t a s d a r i t e l u r a k a n menembus s a r i n g a n d a n a k a n
d i cawan p e t r i .
yang
direndam
yang
mene-
tertampung
PenviaDan Cairan GeLah PePava
3.3.2.
Getah
p e p a y a d i p e r o l e h d e n g a n c a r a menyadapnya
buah
pepaya.
8. OD
d e n g a n c a r a membuat t o r e h a n memanjang.
keluar
Penyadapan d i l a k u k a n s e k i t a r p u k u l
ditampung dalam kantung p l a s t i k ,
dari
7.00
Getah
-
yang
dikum-
kemudian
p u l k a n d a l a m s a t u wadah u n t u k s e l a n j u t n y a d i j e m u r d i bawah
s i n a r m a t a h a r i sampai k e r i n g .
Sebelum
hendaki,
getah
mencairkan
Untuk
diencerkan
menurut k o n s e n t r a s i
pepaya d i b u a t c a i r a n baku,
yaitu
dikedengan
1 0 gram g e t a h p e p a y a k e r i n g p a d a 4990 m l
mendapatkan c a i r a n g e t a h p e p a y a d e n g a n
0 . 0 8 %,
yang
air.
konsentrasi
800 m l c a i r a n baku d i c a m p u r k a n d e n g a n 1200 m l a i r .
Untuk mendapatkan k o n s e n t r a s i 0 . 1 0 %,
dicampurkan
dengan
k o n s e n t r a s i 0 . 1 2 %,
1000 m l a i r ,
1000 m l c a i r a n
dan
untuk
baku
mendapatkan
1200 m 1 c a i r a n baku d i c a m p u r k a n d e n g a n
800 m l a i r .
3.3.3.
Pelaksanaan Percobaan
Percobaan
i n i d i l a k u k a n dalam p o t - p o t
b e r i s i t a n a h s t e r i l s e b a g a i media tanam.
bag
diisi
1500
m l tanah.
Tanah
tiap
polibag
yang
Untuk t i a p p o l i pot
diinfestasi
d e n g a n s u s p e n s i y a n g mengandung 1000 l a r v a i n s t a r 2 , kemudian
100
s e g e r a d i s i r a m dengan c a i r a n g e t a h
pepaya
sebanyak
m l dengan k o n s e n t r a s i y a n g b e r b e d a - b e d a u n t u k
perlakuan.
Dua p u l u h empat jam
setelah i t u tanah
setiap
dalam
p o l i b a g t e r s e b u t d i t a n a m i s a t u b i b i t tomat untuk t i a p p o t .
Untuk a p l i k a s i s e l a n j u t n y a d i l a k u k a n pada 2 1 h a r i
setelah
aplikasi
p e r t a m a d e n g a n k o n s e n t r a s i d a n volume y a n g
dengan a p l i k a s i s a t u .
raman
sama
Pada k o n t r o l t i d a k d i l a k u k a n penyi-
c a i r a n g e t a h pepaya tetapi tanah d i i n o k u l a s i
larva
nematoda.
Tanaman p e r c o b a a n d i p e l i h a r a d e n g a n melakukan
penyi-
raman
s e t i a p h a r i d a n p e m b e r i a n pupuk NPK s e b a g a i
sumber
hara.
Pada p e n e l i t i a n i n i d i l a k u k a n penyemprotan f u n g i s i u n t u k m e n g e n d a l i k a n p a t o g e n Oidium sp.
d a Morestan
Parameter
akar,
yang d i a m a t i a d a l a h
jumlah puru p e r
p o p u l a s i n e m a t o d a y a n g merupakan
penjumlahan
gram
puru
p e r tanaman, t e l u r p e r tanaman d a n l a r v a i n s t a r 2 p e r p o t ,
Pengamatan d i l a k u k a n 6
minggu
Rancangan p e r c o b a a n y a n g d i g u n a k a n
adalah
bobot k e r i n g tanaman.
dan
s e t e l a h tanam.
Rancangan
Acak
Lengkap d e n g a n d u a
faktor
yaitu
faktor
f r e k u e n s i a p l i k a s i c a i r a n g e t a h pepaya, dan f a k t o r konsentrasi
cairan
g e t a h pepaya.
terdiri dari 2 taraf,
3
taraf.
ditambah
kali.
Faktor
frekuensi
dan f a k t o r k o n s e n t r a s i t e r d i r i d a r i
Dengan d e m i k i a n t e r d a p a t 6 k o m b i n a s i
1
kontrol.
aplikasi
Tiap perlakuan diulang
Perlakuan-perlakuan
perlakuan
sebanyak
4
i t u adalah :
WOKO = K o n t r o l ( t a n p a p e n y i r a m a n g e t a h p e p a y a )
WIKl
= Cairan
getah
pepaya
dengan
0 . 0 8 % yang d i s i r a m k a n 1 k a l i
setelah infestasi larva.
konsentrasi
yaitu
sesaat
WIKZ
= Cairan
g e t a h pepaya dengan k o n s e n t r a s i 0 . 1 0 %
yang
disiramkan
1
kali,
yaitu
sesaat
setelah infestastasi larva.
W1K3
= Cairan g e t a h pepaya
dengan k o n s e n t r a s i 0 . 1 2 %
yang d i s i r a m k a n 1 k a l i , y a i t u
sesaat
setelah
infestasi larva.
WZKl
= C a i r a n g e t a h pepaya dengan k o n s e n t r a s i 0 . 0 8
yang
disiramkan 2 k a l i , y a i t u s e s a a t
i n f e s t a s i l a r v a dan 2 1 h a r i s e t e l a h
%
setelah
infestasi
larva.
W2KZ = C a i r a n g e t a h p e p a y a d e n g a n k o n s e n t r a s i 0 . 1 0
yang
disiramkan 2 k a l i , y a i t u s e s a a t
i n f e s t a s i l a r v a dan 2 1 h a r i s e t e l a h
%
setelah
infestasi
larva.
W2K3
= C a i r a n g e t a h pepaya dengan k o n s e n t r a s i 0 . 1 2
yang
d-isiramkan 2 k a l i , y a i t u s e s a a t
i n f e s t a s i l a r v a dan 21 h a r i s e t e l a h
setelah
infestasi
larva.
Model r a n c a n g a n y a n g d i g u n a k a n a d a l a h :
Yijk
= Ui + Aj
i,j
= banyaknya p e r l a k u a n
k
= banyaknya u l a n g a n
+
Bij
+
ABijk
+
E
keterangan :
Yijk
= n i l a i pengamatan pada f a k t o r A k e - i ;
k e - j d a n u l a n g a n ke-k
U
= n i l a i t e n g a h umum
%
faktor B
Ai
= pengaruh f a k t o r A ke-i
Bj
= pengaruh f a k t o r B ke-j
ABij
= pengaruh i n t e r a k s i f a k t o r A ke-i;
.
faktor
ke-j
Eijk
= pengaruh acak f a k t o r A ke-i;
k e - j d a n p a d a u l a n g a n ke-k
faktor
B
B
IV.
HASIL DAN PEMBAHASAN
H a s i l u j i s t a t i s t i k menunjukkan bahwa f a k t o r f r e k u e n si a p l i k a s i dan k o n s e n t r a s i g e t a h pepaya berpengaruh n y a t a
terhadap
tingkat
terdapat
i n t e r a k s i (Tabel lampiran 2 ) .
jutnya
s e r a n g a n nematoda dan
antara
keduanya
Hasil u j i
d e n g a n U j i Beda N y a t a T e r k e c i l , menunjukkan
selanbahwa
g e t a h p e p a y a memberikan p e n g a r u h n y a t a p a d a t a r a f u j i 0 . 0 5
untuk s e t i a p perlakuan (Tabel 1 ) .
K e c u a l i p a d a p e r l a k u a n W2K3,
semakin s e r i n g f r e k u e n s i
a p l i k a s i d a n s e m a k i n t i n g g i k o n s e n t r a s i g e t a h p e p a y a , juml a h puru yang
W2K3
terbentuk
makin s e d i k i t .
Pada
jumlah puru l e b i h banyak d a r i p e r l a k u a n
perlakuan
W2K2.
Pe-
nyimpangan t e r s e b u t d i d u g a k a r e n a s i s t e m p e r a k a r a n tanaman
t o m a t p a d a p e r l a k u a n W2K3
annya
l e b i h berkembang
l e b i h b a i k , k a r e n a i t u kemungkinan
kontak dan
penyebar-
nematoda
menginfeksi akar l e b i h besar sehingga
puru yang t e r b e n t u k l e b i h banyak.
tanaman t o m a t p e r l a k u a n W2K3
o l e h T a b e l Lampiran 1 0 .
B u k t i bahwa
perakaran
l e b i h berkembang d i t u n j u k k a n
l e b i h besar dibanding
Hal i n i menunjukkan bahwa pertumbuhan
p e r l a k u a n W2K3
untuk
jumlah
Pada T a b e l t e r s e b u t b e r a t
tanaman t o m a t p e r l a k u a n W2K3
kuan W2K2
dan
l e b i h b a i k d i b a n d i n g p e r l a k u a n W2K2.
tumbuhan tanaman y a n g b a i k i n i k a r e n a d i d u k u n g o l e h
kering
perlatanaman
Perpera-
k a r a n y a n g b a i k , k a r e n a p e r a k a r a n y a n g b a i k a k a n memperbes a r kemampuan tanaman d a l a m menyerap u n s u r
hara.
T a b e l 1. P e n g a r u h P e m b e r i a n G e t a h P e p a y a d e n g a n
F r e k u e n s i A p l i k a s i n y a pada T i n g k a t Seranga n Meloidog'ynn spp. p a d a Tomat
Jumlah Rata-Rata P u r u / G r a m Akar
Perlakuan
K e t e r a n g a n : Angka-angka y a n g d i i k u t i h u r u f y a n g sama
t i d a k b e r b e d a n y a t a pada taraf a = 5 %
b e r d a s a r k a n U j i BNT
h a s i l yang d i p e r o l e h ,
Berdasarkan
aplikasi
getah
pepaya dua k a l i
dan
faktor
faktor
frekuensi
konsentrasi
mempunyai p e n g a r u h y a n g p a l i n g b a i k d a l a m
0.10 %
t i n g k a t s e r a n g a n Meloidogyne s p p .
.
Hal i n i d a p a t
menekan
dilihat
p a d a T a b e l 1, y a i t u j u m l a h p u r u p e r g r a m a k a r p a d a
kuan
W2K2
paling
kecil
dibandingkan
perla-
dengan perlakuan-
p e r l a k u a n yang l a i n n y a .
G e t a h p e p a y a t e r n y a t a d a p a t menekan s e r a n g a n
da.
G e t a h p e p a y a y a n g mengandung e n z i m p r o t e o l i t i k d i d u g a
m e n g u r a i k a n o r g a n t u b u h n e m a t o d a y a n g mengandung
misalnya
tubuh
nemato-
d i n d i n g tubuh l a r v a nematoda.
Rusaknya
menyebabkan l a r v a n e m a t o d a l e m a h a t a u
protein,
dinding
bahkan
mati
sehingga potensinya untuk menginfeksi akar menjadi
rang.
berku-
Kemampuan g e t a h p e p a y a d a l a m membunuh n e m a t o d a
l a h d i a m a t i dalam u j i i n v i t r o .
Pada u j i i n i g e t a h
s u d a h mematikan l a r v a i n s t a r 2 s e j a k
pepaya
konsentrasi
d a n p a d a k o n s e n t r a s i 0 . 1 0 % s e l u r u h nematoda
te-
0 . 0 6 %,
yang d i a m a t i
m a t i ( T a b e l Lampiran 3 ) .
Populasi
n e m a t o d a merupakan p e n j u m l a h a n p u r u , t e l u r
p e r tanaman, l a r v a p e r p o t , dan nematoda j a n t a n dewasa p e r
pot.
Berdasarkan h a s i l u j i s t a t i s t i k
getah
lasi
menunjukkan,
bahwa
p e p a y a t i d a k b e r p e n g a r u h n y a t a d a l a m menekan
popu-
spp. (Tabel
Meloidogyne
2).
K e c u a l i p a d a p e r l a k u a n WIKZ d a n W2K3,
f r e k u e n s i a p l i k a s i dan
pepaya,
lebih tinggi
sering
getah
konsentrasi
p o p u l a s i nematoda makin r e n d a h .
W2K3 p o p u l a s i n e m a t o d a
W2K2
semakin t i n g g i
semakin
pada
perlakuan
dibanding
perlakuan
k a r e n a j u m l a h nematoda y a n g berkembang d i d a l a m
akar
l e b i h banyak ( T a b e l 1 ) d a n d i d u k u n g o l e h pertumbuhan t a n a -
man
tomat
sesuai
yang
l e b i h b a i k ( T a b e l Lampiran 1 0 ) .
Hal i n i
d e n g a n p e r c o b a a n Wisnuwardana ( 1 9 7 8 ) y a i t u
nematoda
nematoda.
dalam
akar
Semakin
akan
mempengaruhi
banyak n e m a t o d a
dalam
jumlah
populasi. akhir
akar
semakin
t i n g g i p o p u l a s i a k h i r nematoda, sampai s u a t u s a a t p o p u l a s i
akan
r e n d a h k e m b a l i k a r e n a tanaman t i d a k mendukung
Menurut O o s t e n b r i n k ( 1 9 6 6 , &l.zm
lagi.
Wisnuwardana, 1 9 7 8 )
f ak-
t o r y a n g mempengaruhi perkembangan p o p u l a s i a d a l a h p e r t u m buhan t a n a m a n .
kung
Pertumbuhan tanaman y a n g b a i k a k a n
perkembangan
p o p u l a s i nematoda,
sedangkan
mendupertum-
buhan tanaman y a n g kurang b a i k akan
p o p u l a s i nematoda.
menekan
P a d a p e r l a k u a n WIK1,
perkembangan
penyebab
tinggi-
n y a p o p u l a s i nematoda s e j a u h i n i belum d i k e t a h u i
Tabel
Perlakuan
2.
Pengaruh Pemberian Getah Pepaya dengan
F r e k u e n s i A p l i k a s i n y a p a d a P o p u l a s i Meloidogyne spp. p a d a Tanaman Tomat
J u m l a h Rata-Rata P o p u l a s i
K e t e r a n g a n : Angka-angka y a n g d i i k u t i h u r u f y a n g sama
t i d a k berbeda nyata pada t a r a f a = 5 %
b e r d a s a r k a n U j i BNT
Hasil u j i s t a t i s t i k m e n u n j u k k a n bahwa f a k t o r f r e k u e n si a p l i k a s i dan k o n s e n t r a s i g e t a h pepaya berpengaruh n y a t a
t e r h a d a p b e r a t k e r i n g tanaman, t e t a p i a n t a r a keduanya
d a k t e r d a p a t i n t e r a l t s i ( T a b e l l a m p i r a n 11).
likasi
yang
g e t a h pepaya 0 , 1 dan 2 k a l i
ti-
F r e k u e n s i ap-
menunjukkan p e n g a r u h
berbeda nyata pada t a r a f u j i 0.05 (Tabel
3).
Pada
f a k t o r k o n s e n t r a s i g e t a h pepaya, a n t a r a k o n t r o l dan p e r l a kuan menunjukkan p e n g a r u h y a n g n y a t a t e t a p i a n t a r a konsen-
trasi
0 . 0 8 %,
0 . 1 0 %,
dan
0.12 % t i d a k
berbeda
nyata
(Tabel 4).
H a s i l p e r c o b a a n menunjukkan bahwa b e r a t k e r i n g t a n a man k o n t r o l l e b i h k e c i l d i b a n d i n g tanaman p e r l a k u a n ( T a b e l
Lampiran 1 0 ) .
Hal i n i t e r j a d i k.arena t i n g k a t s e r a n g a n n e -
m a t o d a p a d a tanaman k o n t r o l l e b i h t i n g g i ( T a b e l 1 ) .
r u t Wallace (1971,
Wisnuwardana,
Menu-
1978) t i n g k a t s e r a -
n g a n n e m a t o d a y a n g t i n g g i menyebabkan k e r u s a k a n
perakaran
dan terganggunya penyerapan u n s u r h a r a , s e h i n g g a pertumbuhan tanaman t e r h a m b a t d a n b e r a t k e r i n g tanaman m e n j a d i kecil.
Tabel 3 .
P e n g a r u h A p l i k a s i ~ e t a h P' e p a y a p a d a B e r a t
K e r i n g Tanaman Tomat y a n g Ditanam p a d a
Tanah D i i n f e s t a s i L a r v a I n s t a r 2 Meloidogyne s p p .
Frekuensi Aplikasi
R a t a - R a t a B e r a t K e r i n g (Gram)
K e t e r a n g a n : Angka y a n g d i i k u t i h u r u f y a n g b e r b e d a ,
berbeda n y a t a pada t a r a f a = 5 %
b e r d a s a r k a n U j i BNT
Tabel
4..
Pengaruh Pemberian Getah Pepaya dengan
Berbagai Konsentrasi pada Berat Kering
Tanaman Tomat y a n g Ditanarn p a d a T a n a h
D i i n f e s t a s i L a r v a I n s t a r 2 Meloidogyne s p p .
K o n s e n t r a s i Getah Pepaya
Rata-Rata B e r a t Kering
K e t e r a n g a n : Angka-angka y a n g d i i k u t i h u r u f y a n g sama
t i d a k berbeda n y a t a pada t a r a f a = 5 %
b e r d a s a r k a n U j i BNT
a
V.
KESIMPULAN DAN SARAN
Hasil p e n e l i t i a n m e n u n j u k k a n bahwa p e n y i r a m a n
g e t a h p e p a y a d a p a t menekan t i n g k a t s e r a n g a n , t e t a p i
dapat
menekan
perkembangan p o p u l a s i nematoda
puru
cairan
tidak
akar
pada tomat.
5.2.
u
Pada
p e n e l i t i a n i n i belum d i k e t a h u i p e n g a r u h
cairan
g e t a h p e p a y a t e r h a d a p pertumbuhan tanaman t o m a t , u n t u k i t u
perlu
dilakukan p e n e l i t i a n l e b i h l a n j u t untuk
pengaruh
tersebut.
mengetahui
VI.
DAFTAR PUSTAKA
A g r i o s , G. N .
1970. P l a n t P a t h o l o g y . 2nd.
d e m i c P r e s s . New York.
629 p
p r i n t i n g Aca-
Charles, C.
1 9 6 0 . V e g e t a b l e s D i s e a s e s and T h e i r C o n t r o l .
The Ronald P r e s s Company. New York. 6 9 3 p
C h r i s t i e , J . R.
1 9 5 9 . P l a n t Nematodes T h e i r B i o n o m i c s
and C o n t r o l . A g r i c u l t u r a l E x p e r i m e n t S t a t i o n U n i v e r s i t y o f F l o r i d a G a i n e s v i l l e . F l o r i d a . 256 p
Davide,
R. G.
1 9 8 0 . I n f l u e n c e of c u l t i v a r ,
age,
soil
t e x t u r e and pH on M e l o i d o g y n e i n c o g n i t a a n d Radophul u s s i m i l i s on b a n a n a . P l a n t D i s e a s e s . V o l 6 4 .
p 571 - 573
Dropkin, V. H .
1 9 8 0 . I n t r o d u c t i o n t o P l a n t Nematology
J o h n W i l e y and S o n s , I n c . USA. 2 9 3 p
E l i z a b e t h , A. W .
Kebun Raya.
1977. Papain z a t pelunak daging. Bul
Vol 3 . No 1. B o g o r . p 13 - 1 6
H a r i j a d i , S . 1 9 7 9 . B u d i d a y a Tomat ( L y c o p e r s i c o n e s c u lentum
M i . ) .
Departemen Agronnomi.
Fakultas
26 p
P e r t a n i a n . I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor. Bogor.
Jurgen, K.
Crops.
1977. D i s e a s e s , P e s t and
John Wiley and Sons, I n c .
Weeds i n T r o p i k a l
USA. 6 6 6 p
1 9 8 0 . Daya M e n y a k i t S u a t u Nematoda P u r u
Kosasih, B. D .
Akar t e r h a d a p B e b e r a p a Tumbuhan I n a n g S e m e n t a r a .
L a b o r a t o r i u m P a t o l o g i Tumbuhan. Departemen B i o l o g i .
I n s t i t u t T e n o l o g i Bandung. Bandung. 4 0 p
L a m b e r t i , F . and C . E . T a y l o r .
1 9 7 9 . Root-Knot Nematodes
( M e l o i d o g y n e spp.) S y s t e m a t i c s , B i o l o g y a n d C o n t r o l .
Academic P r e s s . New York. 4 7 7 p
Lee, D .
L.
and H . J . A t k i n s o n .
1976.
Physiology of
Nematodes.
D e p a r t e m e n o f P u r e and A p p l i e Z o o l o g y .
U n i v e r s i t y of Leeds.
The M a c m i l l a n P r e s s
Ltd.
London and B a s i n g s t o k e . 215 p
N o r t o n , D . C. 1 9 7 8 . E c o l o g y of P l a n t P a r a s i t i c Nematod e s . A. Wiley I n t e r s c i e n c e P u b l i k a t i o n . John W i l l e y
a n d S o n s . New York.
268 p
Sasser, J. N.
1960.
Nematology.
Eurasia Publishing
House ( P ) L t d . Ram N a g a r . New D e l h i 1 1 0 0 5 5 . 4 8 0 p
Seinhorst, J . W.
1 9 6 5 . The r e l a t i o n b e t w e e n n e m a t o d e s
d e n s i t y and damage t o p l a n t s . N e m a t o l o g i c a . Vol 11.
p 137 - 154
Siswojo.
1 9 8 4 . Nematoda d a n k e h i d u p a n n y a . M a j a l a h P e r u s a h a a n G u l a . Th XX. No 3 4 . P a s u r u a n . p 4 6 - 5 5
Soedirdjoatmodjo, M .
b i t Karya Bani.
1 9 8 5 . B e r t a n a m P e p a y a . Badan P e n e r J a k a r t a . 70 p
H.
R.
1 9 6 3 . The B i o l o g y o f P l a n t P a r a s i t i c
Wallace,
Nematodes. Edward A r n o l d L t d . London. 280 p
Walker, J . C .
1 9 7 5 . P l a n t P a t h o l o g y . McGraw-Hill
Book
Company, I n c . New York T o r o n t o . London. 8 1 9 p
W e b s t e r , J . M. 1 9 7 2 .
Economics Nematology.
Pestology
C e n t r e . Departemen of B i o l o g i c a l S c i e n c e s .
Simon
F r a s e r . U n i v e s i t y Burnaby. Vacouver. B .
C. C a n a d a
Academics P r e s s . New York.
561 p
Wisnuwardhana, W .
A.
1978.
Hubungan a n t a r a t i n g k a t
p o p u l a s i awal d a r i Meluidugyne s p p . d a n k e r u g i a n
p r o d u k s i t o m a t . B u l . P e n e l i t i a n H o r t i k u l t u r a . Vol
V I . No 1. B o g o r . p 2 1 - 29
Yunisyaaf,
Y.
A.
1986.
Kandungan
papain pada pepaya
Bul P e n e l i t i a n
Bogor. p 16 - 2 1
( C a r i c a papaya) d a n c a r a i s o l a s i n y a .
Kebun R a y a . Vol 3 . No 5 .
LAMP1 R A N
T a b e l L a m p i r a n 1.
U langan
Pengaruh Perlakuan Cairan Getah
Pepaya t e r h a d a p Jumlah Puru Akar
Tanaman Tomat y a n g D i t a n a m p a d a
Tanah D i i n f e s t a s i L a r v a I n s t a r 2
Meloidogyne s p p .
Perlalruan
T a b e l Lampiran 2.
S i d i k Ragam P e n g a r u h P e r l a k u a n
C a i r a n G e t a h P e p a y a t e r h a d a p Juml a h P u r u A k a r Tanaman Tomat y a n g
Ditanam pada Tanah D i i n f e s t a s i
L a r v a I n s t a r 2 Meloidogyne s p p .
JK
db
Waktu
1
48796
24398
0.0000
*
Konsentrasi
3
30344
10115
0.0000
*
Interaksi
3
17679
2956.5
0.0000
X
Sisaan
36
11126
309.06
Total
31
26790
Keterangan :
*
JKT
Nilai - P
Sumber
Keragaman
Nyata pada t a r a f a = 5 %
T a b e l Lampiran 3 .
Pengaruh Getah Pepaya Terhadap
P e r s e n t a s e Kematian L a r v a I n s t a r 2
pada U j i I n v i t r o
K o n s e n t r a s i C a i r a n Getah Pepaya
Ulangan
T a b e l Lampiran 4 .
Pengaruh Perlakuan C a i r a n Getah
P e p a y a t e r h a d a p J u m l a h T e l u r Meloidogyne spa.
Ulangan
Perlakuan
W
~
K
W
~ IKl
W1K2
WlK3
W2Kl
W2K2
2K3
1
29956.5 20245.5 36450.0 37030.0 58519.0 53723.5 30095.0
2
16450.0 61467.7 25524.5 45072.0 25080.0 49096.5 39656.2
3
47175.0 36133.7 51510.0 20134.8 18900.0 31828.0 28573.5
4
96830.0 51653.7 28580.2 48685.0 28437.5 15728.0 18612.7
Tabel
Lampiran 5 .
S i d i k Ragam P e n g a r u h P e r l a k u a n
Cairan Getah Pepaya t e r h a d a p
J u m l a h T e l u r Meloidogyne spp.
Sumber
Keragaman
db
JK
Waktu
1
0.1290E 9
0.1290E 9
0.6030
Konsentrasi
3
0.8640E 9
0.2880E 9
'0.6122
Interaksi
3
0.2100E 9
0.6998E 8
0.9276
0.4643E 9
Sisaan
24
0.1114E 11
Total
31
0.12343E 11
JKT
Nilai-P
Keterangan : t i d a k ada yang n y a t a pada t a r a f a =
T a b e l Lampiran 6 .
Ula-
5 %
Pengaruh Perlakuan C a i r a n Getah
Pepaya t e r h a d a p Jumlah Larva I n s t a r 2 Meloidogyne s p p .
Perlakuan
Tabel
L a m p i r a n 7.
Sumber
S i d i k Ragam P e n g a r u h P e r l a k u a n
Cairan Getah Pepaya
terhadap
J u m l a h L a r v a I n s t a r 2 Meloidog'yne SPP.
JK
db
Nilai-
JKT
P
Keragaman
Waktu
1
0.32143 6
0.3214E 6
0.1769E -2
Konsentrasi
3
0.16883 6
0.5627E 5
0.1174
Interaksi
3
0.61743 6
0.2058E 6
0.1028E -2
Sisaan
24
0.6237E 6
0.2599E 5
Total
31
1.7313E 6
Keterangan
:
*
*
Nyata pada t a r a f a = 5 %
T a b e l L a m p i r a n 8.
Ula-
*
Pengaruh Perlakuan Cairan Getah
P e p a y a t e r h a d a p P o p u l a s i Meloidog'.vn e spp .
Perlakuan
Tabel
Sumber
Lampiran 9.
Keragaman
db
S i d i k Ragam P e n g a r u h P e r l a k u a n
C a i r a n Geta.h P e p a y a t e r h a d
Yang t e l a h menurunkan A 1 K i t a b ( A 1
Q u r a n ) d a n Dia m e l i n d u n g i o r a n g o r a n g yang s a l e h (QS. 7 : 196)
Kupersembahkan u n t u k :
A p i h , Amih, Ceu E l l i n , A Don,
B e t t y , Mamay d a n Y e n i ,
Dd t e r k a s i h
serta
EVALUASI PENGARUH GETAH PEPAYA
TERHADAP m e l o i d o g y ~ espp. PENYEBAB PURU AKA8
PADA TOMAT ( ~ y c o p s r s i c o r c ebcu[entum Mill
:
DADAN SUPARDAN
01th
A. 24.1224
JURUSAN HAMA D A N PENYAKIT TUMBUHAN
FAKULTAS PERTANIAN
I N S T I T U T P E R T A N I A N BOGOR
lSB1
RIIJGKASAN
DADAN
SUPARDAN
Terhadap
Evaluasi
ODJA.
M e l o i d o g y n e spp.
(Lycopersicon
Pengaruh
Getah
Pepaya
Penyebab P u r u Akar p a d a
Tomat
e s c u l e n t u ~ nM i l l ) ( D i b a w a h b i m b i n g a n A . M U I N
ADNAN ) .
Tujuan
penelitian
ini
adalah
untuk
mengevaluasi
p e n g a r u h g e t a h pepaya t e r h a d a p nematoda puru a k a r
dogyne
spp.).
Rancangan
faktor,
Acak
yaitu
P e n e l i t i a n i n i merupakan p e r c o b a a n
Lengkap b e r f a k t o r yang t e r d i r i
dengan
dari
dua
f a k t o r f r e k u e n s i a p l i k a s i g e t a h pepaya dan
f a k t o r k o n s e n t r a s i g e t a h pepaya.
si
(Meloi-
Faktor frekuensi aplika-
g e t a h pepaya t e r d i r i d a r i dua t a r a f , y a i t u
satu
kali
a p l i k a s i , dan d u a k a l i a p l i k a s i , sedang f a k t o r k o n s e n t r a s i
getah
pepaya t e r d i r i d a r i t i g a t a r a f ,
0 . 0 8 %,
0 . 1 0 %,
yaitu
konsentrasi
dan 0.12 %.
P e n e l i t i a n d i l a k u k a n d i l a b o r a t o r i u m J u r u s a n Hama d a n
P e n y a k i t Tumbuhan, F a k u l t a s P e r t a n i a n , I n s t i t u t
Pertanian
Bogor, selama t i g a bulan d a r i bulan F e b r u a r i sampai
bulan
A p r i l 1991.
Inokulum nematoda
untuk p e n e l i t i a n diperoleh
dengan
c a r a mengumpulkan p a k e t t e l u r d a r i t a n a m a n t o m a t t e r s e r a n g
nematoda
puru a k a r .
T e l u r dalam p a k e t t e r s e b u t
d i t e t a s k a n ' s e l a m a 2 x 24 j a m d a l a m c o r o n g
dimodifikasi.
muda.
Getah
pepaya d i p e r o l e h d a r i
kemudian
Baermann
buah
Tanaman p e r c o b a a n d i t a n a m p a d a t a n a h s t e r i l
yang
pepaya
dalam
polibag
tetasan
yang
telah diinfestasi larva
t e l u r Meloidogyne s p p . .
instar
Perlakuan
2
hasil
dengan
get?h
pepaya untuk f r e k u e n s i a p l i k a s i s a t u k a l i dilakukan pada 1
h a r i sebelum b i b i t tomat d i t a n a m .
Untuk f r e k u e n s i a p l i k a -
s i 2 k a l i , d i l a k u k a n p a d a 1 h a r i s e b e l u m tanam d a n 2 1 h a r i
s e t e l a h tanam.
P a r a m e t e r y a n g d i a m a t i a d a l a h b a n y a k n y a p u r u p e r gram
akar,
populasi
(jumlah
puru, t e l u r ,
larva
dan
jantan
d e w a s a ) , d a n b e r a t k e r i n g tanaman t o m a t .
Hasil
berpengaruh
penelitian
terhadap
menunjukkan
bahwa
t i n g k a t s e r a n g a n dan
getah
berat
pepaya
kering
tanaman t e t a p i t i d a k b e r p e n g a r u h n y a t a p a d a p o p u l a s i a k h i r
Meloidogyne s p p .
EVALUASI PENGARUH GETAH PEPAYA
TERHADAP Meloidogyne spy. PENYEBAB PURU AKAR
PADA TOMAT (Lycopersicon esculentum Mill)
Oleh
DADAN SUPARDAN
A. 2 4 . 1 2 2 4
L a p o r a n P e n e l i t i a n M a s a l a h Khusus
S e b a g a i S a l a h S a t u S y a r a t u n t u k Memperoleh G e l a r
Sarjana Pertanian
pada
F a k u l a t a s P e r t a n i a n , I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor
JURUSAN HAMA DAN PENYAKIT TUMBUHAN
FAKULTAS PERTANIAN
INSTITUT PERTANIAN BOGOR
1991
J
u
d u l
: EVALUASI PENGARUH GETAH PEPAYA TERRHADAP
Neloidogyne spp. PENYEBAB PURU AKAR PADA
TOMAT (Lycopersicon esculentum Mill)
Nama M a h a s i s w a
: DADAN SUPARDAN
Nomor Pokok
:
A. 24.1224
Menyetujui
( Ir. A.
Muin Adnan, MS )
Pembimbing
Mengetahui
~
~~
(D.r.
Komisi P e n d i d i k a n
;7
,* p y p jqqj
Tan.gga1 l u l u s :
Ir.
Ketua J u r u s a n
RIWAYAT HIDUP
Penulis
tanggal
dilahirkan
Juni
3
d i Kuningan,
1968, sebagai
putra
Jawa
Barat,
pada
dari
enam
ketiga
b e r s a u d a r a , d a r i a y a h bernama Odja S u d j a i Gandaatmadja dan
i b u bernama I c i h S u k a e s i h .
Pada
Dasar
tahun
Negeri
1981 penulis
lulus
Karangkancana I d i
pendidikan
Kuningan.
Tahun
l u l u s S e k o l a h Menengah P e r t a m a N e g e r i C i w a r u d a n
melanjutkan
1984
kemudian
p e n d i d i k a n d i S e k o l a h Menengah A t a s N e g e r i
Kuningan
dan
Institut
P e r t a n i a n Bogor p a d a t a h u n 1987 m e l a l u i
Penelusuran
Sekolah
lulus
Minat
tahun 1987.
dan
Kemampuan
Penulis
dan
pada
diterima
di
Program
tahun
m e m i l i h F a k u l t a s P e r t a n i a n , b i d a n g k e a h l i a n I l m u Hama
P e n y a k i t Tumbuhan.
2
1988
dan
KATA PENGANTAR
s y u k u r k e h a d i r a t A l l a h SWT k a r e n a a t a s . r a k h m a t
Puji
dan
karunia-Nya
penulis
dapat
menyelesaikan
laporan
masalah khusus i n i .
Laporan
ini
sebagai
memperoleh
gelar
Sarjana
Pertanian,
Institut
salah
satu
syarat
Pertanian
P e r t a n i a n Bogor.
pada
untuk
Fakultas
laporan
Isi
merupakan h a s i l p e n e l i t i a n m e n g e n a i p e n g a r u h g e t a h
terhadap
bulan
Meloidogyne
s p p . yang berlangsung
pepaya
selama
d i L a b o r a t o r i u m Nematoda J u r u s a n Hama d a n
ini
tiga
Penyakit
Tumbuhan, F a k u l t a s P e r t a n i a n , I n s t i t u t P e r t a n i a n B o g o r .
Dalam
kesempatan
ini
penulis
menyampaikan
k e p a d a I r A . Muin Adnan, MS y a n g
terimakasih
ucapan
telah
mem-
bimbing p e n u l i s s e j a k p e r s i a p a n p e n e l i t i a n hingga s e l e s a i nya laporan i n i .
kan
kepada
Ucapan t e r i m a k a s i h j u g a p e n u l i s s a m p a i -
semua p i h a k y a n g
telah
membantu
kelancaran
penelitian ini.
Penulis
sempurna,
m e n y a d a r i bahwa t u l i s a n i n i m a s i h j a u h
o l e h sebab i t u k r i t i k dan s a r a n
akan
dari
diterima
demi p e r b a i k a n d a n p e n y e m p u r n a a n n y a .
Harapan
p e n u l i s , semoga t u l i s a n i n i b e r m a n f a a t
bagi
yang memerlukannya.
B o g o r , Mei 1 9 9 1
Penulis
DAFTAR I S 1
Halaman
.................................
PENDAHULUAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
L a t a r Belakang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
DAFTAR TABEL
Tujuan P e n e l i t i a n
.......................
...............................
PUSTAKA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Hipotesis
TINJAUAN
Nematoda P u r u Akar
Gejala
......................
...................................
S i k l u s Hidup
............................
F a k t o r - F a k t o r y a n g Mempengaruhi
.........
Pengendalian
............................
Getah Pepaya
............................
.............................
Tempat d a n Waktu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bahan d a n Alat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Metode . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
BAHAN DAN METODE
P e n y i a p a n I n o k u l u m Nematoda
........
Penyiapan Cairan Getah Pepaya
Pelaksanaan Percobaan
......
..............
HASIL DAN PEMBAHASAN
.........................
KESIMPULAN DAN SARAN
.........................
Kesimpulan
Saran
..............................
...................................
ii
DAFTAR PUSTAKA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
24
.....................................
26
LAMPIRAN
DAFTAR TABEL
Nomor
Halaman
Teks
1.
2.
3.
4.
Pengaruh Pemberian Getah Pepaya dengan Frekue n s i A p l i k a s i n y a p a d a T i n g k a t s e r a n g a n Meloidogyne s p p . p a d a Tomat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
18
Pengaruh Pemberian Getah Pepaya dengan Frekuens i A p l i k a s i n y a p a d a P o p u l a s i Meloidogyne s p p .
p a d a Tenaman Tomat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
20
Pengaruh A p l i k a s i Getah Pepaya pada
Berat
K e r i n g Tanaman Tomat y a n g D i t a n a m p a d a T a n a h
D i i n f e s t a s i L a r v a I n s t a r 2 M e l o i d o g ~ m es p y . . . . .
21
Pengaruh Pemberian Getah Pepaya dengan Berbagai
K o n s e n t r a s i p a d a B e r a t K e r i n g Tanaman Tomat
yang Ditanam p a d a Tanah D i i n f e s t a s i
Larva
I n s t a r 2 Meloidogyne s p p . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
22
Lampiran
1.
Pengaruh Perlakuan Cairan Getah Pepaya terhadap
J u m l a h P u r u A k a r Tanaman Tomat y a n g D i t a n a m pad a T a n a h D i i n f e s t a s i L a r v a I n s t a r 2 Meloidogyne
spp.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
..........................................
26
S i d i k Ragam P e n g a r u h P e r l a k u a n C a i r a n G e t a h
P e p a y a t e r h a d a p J u m l a h P u r u A k a r Tanaman Tomat
y a n g Ditanam p a d a Tanah D i i n f e s t a s i Larva I n s t a r 2 Meloidogyne s p p . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
26
P e m g a r u h G e t a h P e p a y a T e r h a d a p P e r s e n t a s e Kemat i a n Larva I n s t a r 2 pada U j i I n v i t r o . . . . . . . . .
27
Pengaruh Perlakuan Cairan Getah Pepaya t e r h a d a p
J u m l a h T e l u r Meloidogyne s p p . . . . . . . . . . . . . . . . . .
27
S i d i k Ragam P e n g a r u h P e r l a k u a n C a i r a n G e t a h
P e p a y a T e r h a d a p J u m l a h T e l u r Meloidogyne s p p . .
28
Pengaruh Perlakuan C a i r a n Getah Pepaya t e r h a d a p
J u m l a h L a r v a I n s t a r 2 Meloidogyne s p p . . . . . . . . .
28
S i d i k Ragam P e n g a r u h P e r l a k u a n C a i r a n G e t a h
P e p a y a t e r h a d a p J u m l a h L a r v a I n s t a r 2 Meloidogyne s p p . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
29
8.
9.
Pengaruh Perlakuan Cairan Getah Pepaya terhadap
P o p u l a s i Meloidog~rne s p p . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
29
S i d i k Ragam P e n g a r u h P e r l a k u a n C a i r a n
Getah
P e p a y a t e r h a d a p P o p u l a s i Meloidogyne s p p . . . . . .
30
10. Pengaruh Perlakuan Cairan Getah Pepaya terhad a p B e r a t K e r i n g Tanaman Tomat y a n g D i t a n a m p a d a T a n a h D i i n f e s t a s i L a r v a I n s t a r 2 Meloidogyne
spp.
..........................................
11. S i d i k Ragam P e n g a r u h P e r l a k u a n C a i r a n G e t a h
P e p a y a T e r h a d a p B e r a t K e r i n g Tanaman Tomat y a n g
Ditanam p a d a Tanah D i i n f e s t a s i Larva I n s t a r 2
Meloidogyne s p p . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
30
I.
PENDAHULUAN
L a t a r &L&mg
1.1.
Tomat ( L y c o p e r s i c o n e s c u l e n t u m M i l l . ) t e r m a s u k
f a m i l i Solanaceae genus Lycopersicon.
Tomat u n t u k p e r t u m -
b u h a n n y a memerlukan s u h u optimum 20 - 28
OC,
menghendaki
panas
dingin
suhu
untuk
s i l i h berganti siang
pembungaannya y a n g
dalam
namun
terbaik,
karena
malam
dan
maka
tanaman
tomat d i I n d o n e s i a banyak d i t a n a m d i d a t a r a n t i n g g i ,
lalu
digolongkan
yang
terlalu
sebagai sayuran dataran t i n g g i .
t e r i k d a p a t m e n g a k i b a t k a n g u g u r bunga
sehingga
dan
h a s i l n y a s e d i k i t , sedangkan b i l a cahaya
tanaman b e r e t i o l a s i d a n lemah.
dapat
Cahaya
merangsang
kurang,
Keadaan mendung d a n lembab
munculnya p e n y a k i t d a u n .
Tomat
tumbuh b a i k d i t a n a h lempung b e r p a s i r y a n g b a i k
nya,
buah,
t a n a h lempung l i a t , d a n lempung b e r d e b u
dapat
drainaseyang
tidak
menggenang d a n b e c e k , d e n g a n pH 5 - 7 ( H a r i j a d i , 1 9 9 0 ) .
Nematoda
merupakan
organisme
yang
banyak
hidup
s e b a g a i p a r a s i t p a d a m a n u s i a , hewan d a n tumbuhan. Nematoda
t e r d a p a t dimana-mana d a n hampir t e r d a p a t d i s e l u r u h
dupan
b i o l o g i s y a n g menunjang h i d u p n y a
Menurut
menyerang
(Siswojo,
D r o p k i n ( 1 9 8 0 ) , nematoda p a r a s i t
semua
b a t a n g , dan a k a r .
b a g i a n tanaman, m e l i p u t i
kehi1984).
tumbuhan
dapat
bunga,
daun,
S a l a h s a t u g o l o n g a n n e m a t o d a p a r a s i t tumbuhan
Meloidogyne
oleh
Nematoda i n i p e r t a m a
spp..
kali
adalah
ditemukan
G o l d i i p a d a a k a r tanaman k o p i d i B r a z i l t a h u n
1887.
Nematoda d a r i g e n u s i n i s e l a i n menyerang tanaman k o p i j u g a
banyak
yang
menyerang tanaman t o m a t d a n s p e s i e s
tanaman
m e l i p u t i s e b a g i a n b e s a r tanaman d i d u n i a
lain
(Christie,
1959).
Meloidogyne
s p p . p a d a umumnya menyebabkan p u r u
a k a r tanaman y a n g d i s e r a n g n y a .
ringan
Tingkat serangan
t e t a p i pada p o p u l a s i yang b e s a r d a p a t
pada
biasanya
menyebabkan
kerusakan yang b e r a t (Dropkin, 1980).
Perkembangbiakan
yang
memerlukan
inang
c o c o k , kelembaban, s u h u , t e k s t u r d a n s t r u k t u r
tanah
Meloidogyne s p p .
yang s e s u a i ( S a s s e r , 1 9 6 0 ) .
yang
Menurut S i s w o j o ( 1 8 8 4 )
b e r p a s i r d a n p a n a s memudahkan
tanaman,
nematoda
tanah
menginfeksi
t e r u t a m a d i d a e r a h yang b e r i r i g a s i dan
ditanami
t e r u s menerus.
P e n g e n d a l i a n Meloidugyne s p p . d a p a t d i l a l i u k a n
berbagai
metode y a i t u d e n g a n c a r a f i s i k ,
dengan
bercocok tanam,
p e n g e n d a l i a n b i o l o g i , dan s e c a r a kimiawi ( C h a r l e s , ' 1 9 6 0 ) .
Menurut S i s w o j o ( 1 9 8 4 ) p o p u l a s i kebanyakan nematoda
sit
tumbuhan d a p a t d i t e k a n s a m p a i p a d a
tingkat
para-
tertentu
d e n g a n p e n g e l o l a a n t a n a h d a n tanaman p e r t a n i a n .
P e n g e n d a l i a n nematoda y a n g c e p a t a d a l a h d e n g a n
gunakan
mempunyai
b a h a n k i m i a , t e t a p i p e n g e n d a l i a n dengan c a r a
beberapa
kekurangan, y a i t u
tidak
mengini
tersedianya
terdiri
dari
gugusan
asam
amino
(Boyer,
1960
Y u n i s y a a f , 1 9 8 6 ) . Menurut Dayhoff ( 1 9 7 2 , &.lam
1986)
ge-tah
pepaya
terdiri
dari
Yunisyaaf,
rantai
polipeptida
t u n g g a l d a n t e r s u s u n a t a s r a t u s a n asam amino.
Menurut
umur
E l i z a b e t h (1977)
2.5 bulan.
Waktu p e n y a d a p a n s e b a i k n y a
l i m a hari.
sampai
pepaya mulai d i s a d a p
selang
C a r a penyadapan a d a l a h dengan
membuat
sedalam
2 - 3 mm.
Penyadapan g e t a h d i l a k u k a n p a g i
Menurut
Yunisyaaf
(1986) penyadapan yang
Apabila
pagi
hari
yakni s e k i t a r pukul
tiga
2 - 3 torehan
t o r e h a n memanjang p a d a k u l i t b u a h k i r a - k i r a
dilakukan
pada
hari.
baik
5.00
p e n y a d a p a n d i l a k u k a n s i a n g h a r i maka
umumnya
-
hasil
8.00.
yang
d i p e r o l e h b e r k u a l i t a s rendah.
Getah
yang
dikeringkan.
telah
diambil
dikumpulkan
kemudian
Cara pengeringan g e t a h pepaya d a p a t
dilaku-
kan d e n g a n p e n j e m u r a n d i bawah s i n a r m a t a h a r i l a n g s u n g d a n
d e n g a n menggunakan oven ( E l i z a b e t h , 1 9 7 7 ) .
Proses
pepaya
yang
diuraikan d i a t a s
menghasilkan
y a n g mengandung p a p a i n k a s a r .
Menurut
getah
Yunisyaaf
( 1 9 8 6 ) p a p a i n m u r n i d a p a t d i b u a t d e n g a n menggunakan m e t o d e
Kimmel d a n S m i t h y a i t u d e n g a n c a r a :
-Getah
pada
pepaya d i g e r u s dengan l a r u t a n s i s t e i n 0 . 0 4
pH
5 . 5 . PH l a r u t a n
selanjutnya
sampai
9,
dengan
l a r u t a n (NH4)2S04 ( 2 5 0
larutan disaring
dan
ditingkatkan
filtrat
gr/l).
M
ditambah
n e m a t i s i d a dan kalau ada d i r a s a k a n harganya masih
mahal.
Selain
tanaman
d a n k a r e n a s i f a t n y a s e b a g a i gas maka
alat-alat
i t u nematisida
kebanyakan
dan tindakan-tindakan khusus
terlalu
beracun
bagi
membutuhkan
demi
efektivitas
d a n keamanan p e t a n i (Wisnuwardana, 1 9 7 8 ) .
Salah
s a t u upaya u n t u k menghindari masalah d i
atas,
dewasa i n i p e n e l i t i a n t e n t a n g p e n g e n d a l i a n nematoda
diti-
t i k b e r a t k a n p a d a pengurangan k e t e r g a n t u n g a n t e r h a d a p bahan
kimia.
T e l a h b a n y a k o r a n g y a n g m e n e l i t i d a n mencoba meng-
gunakan
bahan
y a n g b e r a s a l d a r i tanaman
s i f a t n e m a t i s i d a (Lee,
1.2.
.
yang
mempunyai
1976).
.
m a n Penelltlan
Tujuan
percobaan
ini
adalah
untuk
mengevaluasi
p e n g a r u h g e t a h p e p a y a t e r h a d a p perkembangan n e m a t o d a
puru
a k a r (Meloidogyne s p p . ) p a d a tanaman t o m a t .
1.3..
h~0tesi.S
G e t a h p e p a y a mengandung e n z i m p r o t e o l i t i k y a n g
dapat
mematikan l a r v a i n s t a r 2 Meloidogyne s p p . , a p a b i l a d i b e r i kan p a d a t a n a h t e r i n f e s t a s i n e m a t o d a ,
populasinya.
maka d a p a t
menekan
11.
Nematoda P u r u
2.1.
T I N J A U A N PUSTAKA
Akar
Nematoda p u r u a k a r (Meloidogyne spp.) menyerang l e b i h
dari
spesies
2000
tanaman
tanaman d a n m e l i p u t i
b u d i d a y a ( A g r i o s , 1970).
hampir
semua
Nematoda p e n y e b a b
akar i n i s e s u a i hidup d i daerah iklim panas t e t a p i
b a r a n n y a t i d a k hanya t e s b a t a s d i d a e r a h t r o p i s .
puru
penye-
Meloido-
gyne spy. j u g a d i t e m u k a n d i d a e r a h s u b t r o p i s , m i s a l n y a
daerah
di
&?Jan
Amerika S e r i k a t d a n Uni S o v i e t ( B a k e r , 1942
C h r i s t i e , 1959).
Agrios
( 1 9 7 0 ) mengemukakan bahwa
Meloidogyne
termasuk dalam f a m i l i Heterodidae, s u p e r f a m i l i
d e a , ordo Tylenchida, s u b k l a s Phasmidia, dan
spp.
Tylenchoikelas
Nema-
toda.
Meloidogyne
berbentuk
silindris,
cacing
dengan
dewasa
berbentuk
jantan
dewasa
terdiri
t u b u h ramping, sedangkan
s e p e r t i buah a p u k a t
hipodermis,
Sasser
dari tiga lapis,
dan
lapisan
otot.
yaitu
(persik)
(Jurgen,
kutikula,
(1966, &?Jan
o l e h lima s u b s t a n s i y a i t u a l b u m i n , g l u k o p r o t e i n ,
meneliti
betina
Meloidogyne
lapisan
Chitwood
B i r d (1959, &&im
seperti
nematoda
1960) mengemukakan bahwa l a p i s a n k u t i k u l a
c o l l a g e n , dan k e r a t i n .
larvanya
berbentuk
Menurut D r o p k i n (1980) d i n d i n g t u b u h
1977).
spp.
spy. t u b u h n y a t i d a k b e r w a r n a ,
disusun
fibroid,
S a s s e r 1960)
s u s u n a n k i m i a k u t i k u l a M. hapla d a n M.
Javanica
dan i a
mengidentifikasi
kutikula.
Menurut
1 5 asam amino
sebagai
Dropkin (1980) p r o t e i n
penyusun
dari
kutikula
jenisnya
sama d e n g a n p r o t e i n y a n g d i t e m u k a n
manusia.
Bagian l a i n yang d i l a p i s i k u t i k u l a a d a l a h stoma,
esophagus,
dan
rectum d a r i
sistem
dalam
pencernaan
tubuh
(Sasser,
1960).
Telur
n e m a t o d a umumnya d i l a p i s i t i g a membran
yaitu,
p e n u t u p p r o t e i n t e r l u a r , membran k i t i n , d a n membran
vite-
l i n (Dropkin, 1980).
Gejala
serangan
nematoda
yang
paling
khas
dapat
d i l i h a t p a d a b a g i a n tanaman y a n g b e r a d a d i bawah permukaan
t a n a h y a i t u b e r u p a pembengkakan a t a u p u r u d e n g a n
macam
bentuk dan ukuran.
berbagai
Puru i n i b e r b e d a dengan
bintil
a k a r y a n g t e r b e n t u k p a d a a k a r tanaman Leguminoceae, k a r e n a
puru s u l i t u n t u k d i l e p a s k a n (Walker, 1975).
Mekanisme
dimulai
dari
bagian-bagian
ini
terbentuknya
masuknya
yang
akar
n e m a t o d a ke
tersebut
dalam
akar
yang t e r l e t a k d e k a t tudung a k a r .
selanjutnya
jaringan
puru
bergerak d i a n t a r a
t e r d a p a t cukup
m e n e t a p d a n berkembang b i a k .
sel-sel
cairan
yaitu
melalui
Nematoda
menuju
makanan,
sel
kemudian
Nematoda menyebabkan d i n d i n g
s e l d e k a t k e p a l a n y a r u s a k d a n b e b e r a p a s e l b e r s a t u membent u k s e l b e s a r y a n g mempunyai b a n y a k i n t i ( C h r i s t i e , 1 9 5 9 ) .
Huang d a n M a n g g e n t i ( 1 9 6 9 , UK o s a s i h , 1 9 8 0 ) mengemukakan
bahwa
nematoda j u g a merangsang s e l
untuk
melakukan
pembelahan m i t o s i s t a n p a s i t o k e n e s i s s e h i n g g a t e r b e n t u k l a h
sel
besar
dengan i n t i banyak.
mengandung
Tiap puru
akar
biasanya
empat s a m p a i enam s e l b e s a r ( C h r i s t i e ,
Terbentuknya
puru
1959).
-
i n i t e r j a d i d a l a m waktu 24
48
jam
s e t e l a h l a r v a masuk k e d a l a m a k a r ( D r o p k i n , 1 9 8 0 ) .
Gejala
p a d a b a g i a n tanaman d i a t a s
permukaan
tanah
yaitu
tanaman k e r d i l , d a u n n y a p u c a t , d a n l a y u p a d a
musim
panas
(Walker, 1975).
di
atas
kekurangan
bahwa
Menurut S i s w o j o ( 1 9 8 4 ) s e l a i n
tanaman y a n g t e r s e r a n g n e m a t o d a
mineral,
sedang
Agrios
akan
(1970)
ha1
mengalami
mengemukakan
a k i b a t p e n y a k i t puru a k a r i n i bunga dan
buah
akan
b e r k u r a n g a t a u mutunya m e n j a d i r e n d a h .
2.1.2.
Meloidogyne s p p . d a l a m s i k l u s h i d u p n y a m e l a l u i t e l u r ,
empat
stadia
l a r v a , dan dewasa
(Agrios,
1970).
Larva
mengalami g a n t i k u l i t p e r t a m a d i d a l a m t e l u r , s e d a n g g a n t i
kulit
kedua,
tanaman.
t i g a d a n empat t e r j a d i
di
dalam
jaringan
Lamanya s i k l u s h i d u p d a r i m u l a i masuknya
i n s t a r 2 k e d a l a m j a r i n g a n tanaman h i n g g a d e w a s a
berlang-
s u n g t i g a minggu s a m p a i b e b e r a p a b u l a n t e r g a n t u n g
suhu,
kelembaban,
1979
cahaya, dan
macam
inangnya
larva
keadaan
(Ritter,
Lamberti, 1979).
T e l u r d i l e t a k a n d i dalam m a t r i k g e l a t i n s e c a r a b e r k e -
lompok
telur
berupa
biasanya
paket t e l u r (Dropkin,
mengandung 500 s a m p a i
1980).
1000
Tiap
paket
butir
telur
,
( T y l e r , 1 9 3 8 d a l a m Lamberti,
telur
spp. p a n j a n g n y a
Meloidogyne
diameternya
1979).
Menurut Walker ( 1 9 7 5 )
67 -
128
dan
yang
ka-
30 -52 m i k r o n , d e n g a n b e n t u k e l i p s
dang-kadang cekung pada s a l a h s a t u t e p i n y a .
&&m
mikron
Tyler
(1938,
C h r i s t i e , 1959) m e n c a t a t jumlah t e l u r t e r t i n g g i yang
dihasilkan
nematoda
betina
sebanyak
2882
butir.
Ia
m e m p e r k i r a k a n bahwa d i bawah k o n d i s i optimum j u m l a h
telur
y a n g d i l e t a k a n p e r h a r i b e r v a r i a s i s e k i t a r 27 - 1 2 0 b u t i r .
G o d f r e y d a n O l i v i e r a ( 1 9 3 2 , &&im
kakan
19
C h r i s t i e , 1 9 5 9 ) mengemu-
bahwa b e t i n a d e w a s a m u l a i m e l e t a k k a n t e l u r
hari
nematoda
instar
1
tetap
dan b e r h e n t i meletakkan t e l u r
35
memasuki
instar
akar
terbentuk
tinggal
di
( C h r i s t i e , 1959).
sebagai larva
sekitar
hari
setelah
2.
Larva
pada a k h i r p r o s e s embriogenesis
dalam
telur
sampai
dan
instar
larva
2
S e l a n j u t n y a i a mengemukakan bahwa l a r v a
yang baru menetas s e b a g a i l a r v a i n s t a r 2 t e r d a p a t bebas d i
tanah
dalam
d a n a k a n melakukan
penetrasi
pada
seluruh
b a g i a n a k a r tanaman t e r u t a m a u j u n g a k a r y a n g k o n t a k d e n g a n
t a n a h lembab.
sekali
akan
menetap,
mendapatkan t e m p a t d i j a r i n g a n tanaman maka
berpindah-pindah
menjadi
turut
Meloidogyne spp. t e r m a s u k p a r a s i t
lagi.
Larva
nematoda
yang
j a n t a n dewasa b e r g a n t i k u l i t t i g a k a l i
kemudian k e l u a r d a r i j a r i n g a n
c a c i n g ramping yang bentuknya k h a s .
b u t hidup
akan
berturut-
d a l a m s u a t u p r o s e s y a n g c e p a t , d a n mengalami
morfosis,
tidak
tanaman
Jantan-jantan
bebas d i dalam t a n a h dan s e r i n g t e r d a p a t
metasebagai
tersedalam
@
jumlah yang cukup banyak, s e r i n g p u l a d i d a p a t k a n
mengeli-
l i n g i kelompok t e l u r p a d a u j u n g p o s t e r i o r nematoda b e t i n a ,
diduga ha1 i n i untuk keperluan k o p u l a s i .
S i f a t yang
khas
d a r i n e m a t o d a i n i a d a l a h p a d a b e t i n a d e w a s a y a n g mengalami
perubahan bentuk yang n y a t a selama hidupnya menjadi bentuk
s e p e r t i buah p e r s i k ( C h r i s t i e ,
1959).
W o r -F a k t o r v a n e B e r ~ W u h
P&
2.1.3.
Perkhagan
vne s m .
~ e r k e m b a n g b i a k k a n Meloidogyne s p p . d i p e n g a r u h i
jumlah
inokulum,
besarnya
suhu
t a n a h , pH
tanah,
p a r t i k e l t a n a h d a n pemupukan
Menurut T y l e r ( 1 9 3 3 ,
Christie,
d e n g a n k i s a r a n 2 7 . 5 s a m p a i 30
OC
umur
oleh
tanaman,
(Christie,
1959).
1959) pada t e m p e r a t u r
Meloidogyne
perkembangan
s p p . d a r i l a r v a yang s u d a h m e n g i n f e k s i a k a r sampai s t a d i u m
m e l e t a k k a n t e l u r k i r a - k i r a 1 7 h a r i , p a d a t e m p e r a t u r 24.5OC
berkisar
2 1 s a m p a i 30 h a r i ,
p a d a t e m p e r a t u r 20
30 h a r i d a n p a d a t e m p e r a t u r 1 5 . 4
waktu
OC
OC
dalam
d a l a m waktu
57
hari.
Meloidogyne
dengan
pada
pH
spy.
akan berkembang
baik
5 . 0 - 5 . 6 (Davide, 1980) dan
tekstur
tanah 6 1 - 75 % p a s i r
lempung
liat
Menurut
Wallace
1 : 1, 2 : 1, a t a u 3 :
(1963)
larva
akan
sangat
dengan
1
pada
tanah
infektif
perbandingan
(Norton,
tumbuh
kelembaban t a n a h s e b e s a r 29 % k a p a s i t a s l a p a n g .
baik
1978).
pada
2.1.4.
Menurut O o s t e n b r i n k ( 1 9 6 6 , da.Lm, W e b s t e r 1 9 7 2 ) t i n d a kan p e n g e n d a l i a n n e m a t o d a d e n g a n p e r t i m b a n g a n ekonomi p a d a
d a s a r n y a untuk mengatur p o p u l a s i n y a .
da
dapat
biologi,
dilakukan
penggunaan
dengan c a r a
P e n g e n d a l i a n nemato-
fisik,
kultur
v a r i e t a s tahan atau
teknis,
toleran,
serta
p e n g g u n a a n bahan k i m i a .
Menurut S i s w o j o ( 1 9 8 4 ) p e n g e n d a l i a n Meloidogyne
spp.
y a n g c e p a t a d a l a h d e n g a n menggunakan senyawa k i m i a s e b a g a i
n e m a t i s i d a , t e t a p i Lee ( 1 9 7 6 ) m e n g h a w a t i r k a n a k i b a t
peng-
g u n a a n n e m a t i s i d a , k a r e n a s e r i n g menimbulkan e f e k
samping
yang
tentang
berbahaya.
pengendalian
Oleh
karena
itu
penelitian
nematoda d i t i t i k b e r a t k a n
ketergantungan
pada
pengurangan
t e r h a d a p bahan k i m i a ( T a y l o r ,
Lamberti, 1979).
1979
Untuk m e n g a t a s i m a s a l a h t e r s e b u t
i n i m u l a i d i c o b a penggunaan b a h a n y a n g b e r a s a l d a r i
ddan
dewasa
tana-
man y a n g mengandung senyawa b e r a c u n b a g i n e m a t o d a .
F
2.2.
.
~ e t a h pepaya mulai
d i k e n a l s e j a k t a h u n 1750
G r i f f i t h d a n Hughes m e l a p o r k a n bahwa g e t a h y a n g
dari
pepaya
merupakan
enzim
ketika
diperoleh
yang
dapat
menghancurkan
dan Bonchurt a d a l a h
orang
pertama
protein.
Wurtz
meneliti
s e g i k i m i a g e t a h p e p a y a d a n m e l a p o r k a n bahwa g e -
tah
Getah
yang
p e p a y a mengandung enzim p r o t e o l o t i k ( E l i z a b e t h , l 9 7 7 ) .
pepaya
a d a l a h s u a t u senyawa o r g a n i k
komplek
yang
-Endapan y a n g t e r b e n t u k d i c u c i d e n g a n l a r u t a n s i s t e i n
0 . 0 2 M p a d a pH 7 . 3 ,
kemudian k e d a l a m
larutan
d i t a m b a h k a n l a r u t a n NaCl ( 1 1 0 g r / l ) u n t u k
ini
membentuk
e n d a p a n y a n g k e d u a y a n g mengandung p a p a i n .
-Endapan y a n g t e r b e n t u k d i l a r u t k a n l a g i d e n g a n l a r u t a n s i s t e i n 0 . 0 2 M p a d a pH 6 . 5 p a d a t e m p e r a t u , r 40
dengan
c a r a d i s e n t r i f u s e , sehingga diperoleh
OC
pasta
yang l e n g k e t .
-Selanjutnya
rutkan
larutan
nuhnya.
papain
d i k e r i n g k a n dengan
p a s t a t e r s e b u t ke d a l a m a i r d a n
cara
mela-
ditambahkan
NaCl j e n u h u n t u k mengendapkan p a p a i n
sepe-
111.
3kmLaL
3.1.
BAHAN DAN METODE
d m ih.km
Percobaan
i n i d i l a k u k a n d i rumah k a c a d a n
laborato-
r i u m J u r u s a n Hama d a n P e n y a s k i t Tumbuhan, F a k u l t a s
nian
Institut
P e r t a n i a n Bogor.
Percobaan
ini
Pertadimulai
F e b r u a r i sampai April 1991.
fwlaIl clan Blat
3.2.
Bahan y a n g d i g u n a k a n d a l a m p e r c o b a a n i n i a d a l a h b e n i h
tomat
varietas
ratna, tanah s t e r i l ,
pupuk
NPK
(1-2-1)
g e t a h pepaya, f u n g i s i d a Morestan, dan chlorox.
A l a t yang digunakan a d a l a h bak penyemai, p o l i b a g , gelas
ukur, p i p e t , timbangan, c u t t e r , s a r i n g a n ,
ruang
t u n g , mikroskop b i n o k u l e r , k e r t a s t i s s u e , c a n g k i r
hi-
plastik
dengan d a s a r kain k a s s a , c a n g k i r p l a s t i k u t u h , dan
corong
Baermann y a n g d i m o d i f i k a s i .
Mehxle
3.3.
3.3.1.
FlemhEm Inokulum Nematoda
L a r v a i n s t a r 2 n e m a t o d a s e b a g a i sumber i n o k u l u m d i p e roleh
dengan menetaskan t e l u r dalam c o r o n g
Baerman
yang
dimodif i k a s i .
Paket-paket
telur
nematoda d i a m b i l d a r i
akar
t e r s e r a n g , kemudian d i l e t a k a n d a l a m s a r i n g a n d a n
d e n g a n a i r d a l a m cawan p e t r i .
Larva i n s t a r 2
t a s d a r i t e l u r a k a n menembus s a r i n g a n d a n a k a n
d i cawan p e t r i .
yang
direndam
yang
mene-
tertampung
PenviaDan Cairan GeLah PePava
3.3.2.
Getah
p e p a y a d i p e r o l e h d e n g a n c a r a menyadapnya
buah
pepaya.
8. OD
d e n g a n c a r a membuat t o r e h a n memanjang.
keluar
Penyadapan d i l a k u k a n s e k i t a r p u k u l
ditampung dalam kantung p l a s t i k ,
dari
7.00
Getah
-
yang
dikum-
kemudian
p u l k a n d a l a m s a t u wadah u n t u k s e l a n j u t n y a d i j e m u r d i bawah
s i n a r m a t a h a r i sampai k e r i n g .
Sebelum
hendaki,
getah
mencairkan
Untuk
diencerkan
menurut k o n s e n t r a s i
pepaya d i b u a t c a i r a n baku,
yaitu
dikedengan
1 0 gram g e t a h p e p a y a k e r i n g p a d a 4990 m l
mendapatkan c a i r a n g e t a h p e p a y a d e n g a n
0 . 0 8 %,
yang
air.
konsentrasi
800 m l c a i r a n baku d i c a m p u r k a n d e n g a n 1200 m l a i r .
Untuk mendapatkan k o n s e n t r a s i 0 . 1 0 %,
dicampurkan
dengan
k o n s e n t r a s i 0 . 1 2 %,
1000 m l a i r ,
1000 m l c a i r a n
dan
untuk
baku
mendapatkan
1200 m 1 c a i r a n baku d i c a m p u r k a n d e n g a n
800 m l a i r .
3.3.3.
Pelaksanaan Percobaan
Percobaan
i n i d i l a k u k a n dalam p o t - p o t
b e r i s i t a n a h s t e r i l s e b a g a i media tanam.
bag
diisi
1500
m l tanah.
Tanah
tiap
polibag
yang
Untuk t i a p p o l i pot
diinfestasi
d e n g a n s u s p e n s i y a n g mengandung 1000 l a r v a i n s t a r 2 , kemudian
100
s e g e r a d i s i r a m dengan c a i r a n g e t a h
pepaya
sebanyak
m l dengan k o n s e n t r a s i y a n g b e r b e d a - b e d a u n t u k
perlakuan.
Dua p u l u h empat jam
setelah i t u tanah
setiap
dalam
p o l i b a g t e r s e b u t d i t a n a m i s a t u b i b i t tomat untuk t i a p p o t .
Untuk a p l i k a s i s e l a n j u t n y a d i l a k u k a n pada 2 1 h a r i
setelah
aplikasi
p e r t a m a d e n g a n k o n s e n t r a s i d a n volume y a n g
dengan a p l i k a s i s a t u .
raman
sama
Pada k o n t r o l t i d a k d i l a k u k a n penyi-
c a i r a n g e t a h pepaya tetapi tanah d i i n o k u l a s i
larva
nematoda.
Tanaman p e r c o b a a n d i p e l i h a r a d e n g a n melakukan
penyi-
raman
s e t i a p h a r i d a n p e m b e r i a n pupuk NPK s e b a g a i
sumber
hara.
Pada p e n e l i t i a n i n i d i l a k u k a n penyemprotan f u n g i s i u n t u k m e n g e n d a l i k a n p a t o g e n Oidium sp.
d a Morestan
Parameter
akar,
yang d i a m a t i a d a l a h
jumlah puru p e r
p o p u l a s i n e m a t o d a y a n g merupakan
penjumlahan
gram
puru
p e r tanaman, t e l u r p e r tanaman d a n l a r v a i n s t a r 2 p e r p o t ,
Pengamatan d i l a k u k a n 6
minggu
Rancangan p e r c o b a a n y a n g d i g u n a k a n
adalah
bobot k e r i n g tanaman.
dan
s e t e l a h tanam.
Rancangan
Acak
Lengkap d e n g a n d u a
faktor
yaitu
faktor
f r e k u e n s i a p l i k a s i c a i r a n g e t a h pepaya, dan f a k t o r konsentrasi
cairan
g e t a h pepaya.
terdiri dari 2 taraf,
3
taraf.
ditambah
kali.
Faktor
frekuensi
dan f a k t o r k o n s e n t r a s i t e r d i r i d a r i
Dengan d e m i k i a n t e r d a p a t 6 k o m b i n a s i
1
kontrol.
aplikasi
Tiap perlakuan diulang
Perlakuan-perlakuan
perlakuan
sebanyak
4
i t u adalah :
WOKO = K o n t r o l ( t a n p a p e n y i r a m a n g e t a h p e p a y a )
WIKl
= Cairan
getah
pepaya
dengan
0 . 0 8 % yang d i s i r a m k a n 1 k a l i
setelah infestasi larva.
konsentrasi
yaitu
sesaat
WIKZ
= Cairan
g e t a h pepaya dengan k o n s e n t r a s i 0 . 1 0 %
yang
disiramkan
1
kali,
yaitu
sesaat
setelah infestastasi larva.
W1K3
= Cairan g e t a h pepaya
dengan k o n s e n t r a s i 0 . 1 2 %
yang d i s i r a m k a n 1 k a l i , y a i t u
sesaat
setelah
infestasi larva.
WZKl
= C a i r a n g e t a h pepaya dengan k o n s e n t r a s i 0 . 0 8
yang
disiramkan 2 k a l i , y a i t u s e s a a t
i n f e s t a s i l a r v a dan 2 1 h a r i s e t e l a h
%
setelah
infestasi
larva.
W2KZ = C a i r a n g e t a h p e p a y a d e n g a n k o n s e n t r a s i 0 . 1 0
yang
disiramkan 2 k a l i , y a i t u s e s a a t
i n f e s t a s i l a r v a dan 2 1 h a r i s e t e l a h
%
setelah
infestasi
larva.
W2K3
= C a i r a n g e t a h pepaya dengan k o n s e n t r a s i 0 . 1 2
yang
d-isiramkan 2 k a l i , y a i t u s e s a a t
i n f e s t a s i l a r v a dan 21 h a r i s e t e l a h
setelah
infestasi
larva.
Model r a n c a n g a n y a n g d i g u n a k a n a d a l a h :
Yijk
= Ui + Aj
i,j
= banyaknya p e r l a k u a n
k
= banyaknya u l a n g a n
+
Bij
+
ABijk
+
E
keterangan :
Yijk
= n i l a i pengamatan pada f a k t o r A k e - i ;
k e - j d a n u l a n g a n ke-k
U
= n i l a i t e n g a h umum
%
faktor B
Ai
= pengaruh f a k t o r A ke-i
Bj
= pengaruh f a k t o r B ke-j
ABij
= pengaruh i n t e r a k s i f a k t o r A ke-i;
.
faktor
ke-j
Eijk
= pengaruh acak f a k t o r A ke-i;
k e - j d a n p a d a u l a n g a n ke-k
faktor
B
B
IV.
HASIL DAN PEMBAHASAN
H a s i l u j i s t a t i s t i k menunjukkan bahwa f a k t o r f r e k u e n si a p l i k a s i dan k o n s e n t r a s i g e t a h pepaya berpengaruh n y a t a
terhadap
tingkat
terdapat
i n t e r a k s i (Tabel lampiran 2 ) .
jutnya
s e r a n g a n nematoda dan
antara
keduanya
Hasil u j i
d e n g a n U j i Beda N y a t a T e r k e c i l , menunjukkan
selanbahwa
g e t a h p e p a y a memberikan p e n g a r u h n y a t a p a d a t a r a f u j i 0 . 0 5
untuk s e t i a p perlakuan (Tabel 1 ) .
K e c u a l i p a d a p e r l a k u a n W2K3,
semakin s e r i n g f r e k u e n s i
a p l i k a s i d a n s e m a k i n t i n g g i k o n s e n t r a s i g e t a h p e p a y a , juml a h puru yang
W2K3
terbentuk
makin s e d i k i t .
Pada
jumlah puru l e b i h banyak d a r i p e r l a k u a n
perlakuan
W2K2.
Pe-
nyimpangan t e r s e b u t d i d u g a k a r e n a s i s t e m p e r a k a r a n tanaman
t o m a t p a d a p e r l a k u a n W2K3
annya
l e b i h berkembang
l e b i h b a i k , k a r e n a i t u kemungkinan
kontak dan
penyebar-
nematoda
menginfeksi akar l e b i h besar sehingga
puru yang t e r b e n t u k l e b i h banyak.
tanaman t o m a t p e r l a k u a n W2K3
o l e h T a b e l Lampiran 1 0 .
B u k t i bahwa
perakaran
l e b i h berkembang d i t u n j u k k a n
l e b i h besar dibanding
Hal i n i menunjukkan bahwa pertumbuhan
p e r l a k u a n W2K3
untuk
jumlah
Pada T a b e l t e r s e b u t b e r a t
tanaman t o m a t p e r l a k u a n W2K3
kuan W2K2
dan
l e b i h b a i k d i b a n d i n g p e r l a k u a n W2K2.
tumbuhan tanaman y a n g b a i k i n i k a r e n a d i d u k u n g o l e h
kering
perlatanaman
Perpera-
k a r a n y a n g b a i k , k a r e n a p e r a k a r a n y a n g b a i k a k a n memperbes a r kemampuan tanaman d a l a m menyerap u n s u r
hara.
T a b e l 1. P e n g a r u h P e m b e r i a n G e t a h P e p a y a d e n g a n
F r e k u e n s i A p l i k a s i n y a pada T i n g k a t Seranga n Meloidog'ynn spp. p a d a Tomat
Jumlah Rata-Rata P u r u / G r a m Akar
Perlakuan
K e t e r a n g a n : Angka-angka y a n g d i i k u t i h u r u f y a n g sama
t i d a k b e r b e d a n y a t a pada taraf a = 5 %
b e r d a s a r k a n U j i BNT
h a s i l yang d i p e r o l e h ,
Berdasarkan
aplikasi
getah
pepaya dua k a l i
dan
faktor
faktor
frekuensi
konsentrasi
mempunyai p e n g a r u h y a n g p a l i n g b a i k d a l a m
0.10 %
t i n g k a t s e r a n g a n Meloidogyne s p p .
.
Hal i n i d a p a t
menekan
dilihat
p a d a T a b e l 1, y a i t u j u m l a h p u r u p e r g r a m a k a r p a d a
kuan
W2K2
paling
kecil
dibandingkan
perla-
dengan perlakuan-
p e r l a k u a n yang l a i n n y a .
G e t a h p e p a y a t e r n y a t a d a p a t menekan s e r a n g a n
da.
G e t a h p e p a y a y a n g mengandung e n z i m p r o t e o l i t i k d i d u g a
m e n g u r a i k a n o r g a n t u b u h n e m a t o d a y a n g mengandung
misalnya
tubuh
nemato-
d i n d i n g tubuh l a r v a nematoda.
Rusaknya
menyebabkan l a r v a n e m a t o d a l e m a h a t a u
protein,
dinding
bahkan
mati
sehingga potensinya untuk menginfeksi akar menjadi
rang.
berku-
Kemampuan g e t a h p e p a y a d a l a m membunuh n e m a t o d a
l a h d i a m a t i dalam u j i i n v i t r o .
Pada u j i i n i g e t a h
s u d a h mematikan l a r v a i n s t a r 2 s e j a k
pepaya
konsentrasi
d a n p a d a k o n s e n t r a s i 0 . 1 0 % s e l u r u h nematoda
te-
0 . 0 6 %,
yang d i a m a t i
m a t i ( T a b e l Lampiran 3 ) .
Populasi
n e m a t o d a merupakan p e n j u m l a h a n p u r u , t e l u r
p e r tanaman, l a r v a p e r p o t , dan nematoda j a n t a n dewasa p e r
pot.
Berdasarkan h a s i l u j i s t a t i s t i k
getah
lasi
menunjukkan,
bahwa
p e p a y a t i d a k b e r p e n g a r u h n y a t a d a l a m menekan
popu-
spp. (Tabel
Meloidogyne
2).
K e c u a l i p a d a p e r l a k u a n WIKZ d a n W2K3,
f r e k u e n s i a p l i k a s i dan
pepaya,
lebih tinggi
sering
getah
konsentrasi
p o p u l a s i nematoda makin r e n d a h .
W2K3 p o p u l a s i n e m a t o d a
W2K2
semakin t i n g g i
semakin
pada
perlakuan
dibanding
perlakuan
k a r e n a j u m l a h nematoda y a n g berkembang d i d a l a m
akar
l e b i h banyak ( T a b e l 1 ) d a n d i d u k u n g o l e h pertumbuhan t a n a -
man
tomat
sesuai
yang
l e b i h b a i k ( T a b e l Lampiran 1 0 ) .
Hal i n i
d e n g a n p e r c o b a a n Wisnuwardana ( 1 9 7 8 ) y a i t u
nematoda
nematoda.
dalam
akar
Semakin
akan
mempengaruhi
banyak n e m a t o d a
dalam
jumlah
populasi. akhir
akar
semakin
t i n g g i p o p u l a s i a k h i r nematoda, sampai s u a t u s a a t p o p u l a s i
akan
r e n d a h k e m b a l i k a r e n a tanaman t i d a k mendukung
Menurut O o s t e n b r i n k ( 1 9 6 6 , &l.zm
lagi.
Wisnuwardana, 1 9 7 8 )
f ak-
t o r y a n g mempengaruhi perkembangan p o p u l a s i a d a l a h p e r t u m buhan t a n a m a n .
kung
Pertumbuhan tanaman y a n g b a i k a k a n
perkembangan
p o p u l a s i nematoda,
sedangkan
mendupertum-
buhan tanaman y a n g kurang b a i k akan
p o p u l a s i nematoda.
menekan
P a d a p e r l a k u a n WIK1,
perkembangan
penyebab
tinggi-
n y a p o p u l a s i nematoda s e j a u h i n i belum d i k e t a h u i
Tabel
Perlakuan
2.
Pengaruh Pemberian Getah Pepaya dengan
F r e k u e n s i A p l i k a s i n y a p a d a P o p u l a s i Meloidogyne spp. p a d a Tanaman Tomat
J u m l a h Rata-Rata P o p u l a s i
K e t e r a n g a n : Angka-angka y a n g d i i k u t i h u r u f y a n g sama
t i d a k berbeda nyata pada t a r a f a = 5 %
b e r d a s a r k a n U j i BNT
Hasil u j i s t a t i s t i k m e n u n j u k k a n bahwa f a k t o r f r e k u e n si a p l i k a s i dan k o n s e n t r a s i g e t a h pepaya berpengaruh n y a t a
t e r h a d a p b e r a t k e r i n g tanaman, t e t a p i a n t a r a keduanya
d a k t e r d a p a t i n t e r a l t s i ( T a b e l l a m p i r a n 11).
likasi
yang
g e t a h pepaya 0 , 1 dan 2 k a l i
ti-
F r e k u e n s i ap-
menunjukkan p e n g a r u h
berbeda nyata pada t a r a f u j i 0.05 (Tabel
3).
Pada
f a k t o r k o n s e n t r a s i g e t a h pepaya, a n t a r a k o n t r o l dan p e r l a kuan menunjukkan p e n g a r u h y a n g n y a t a t e t a p i a n t a r a konsen-
trasi
0 . 0 8 %,
0 . 1 0 %,
dan
0.12 % t i d a k
berbeda
nyata
(Tabel 4).
H a s i l p e r c o b a a n menunjukkan bahwa b e r a t k e r i n g t a n a man k o n t r o l l e b i h k e c i l d i b a n d i n g tanaman p e r l a k u a n ( T a b e l
Lampiran 1 0 ) .
Hal i n i t e r j a d i k.arena t i n g k a t s e r a n g a n n e -
m a t o d a p a d a tanaman k o n t r o l l e b i h t i n g g i ( T a b e l 1 ) .
r u t Wallace (1971,
Wisnuwardana,
Menu-
1978) t i n g k a t s e r a -
n g a n n e m a t o d a y a n g t i n g g i menyebabkan k e r u s a k a n
perakaran
dan terganggunya penyerapan u n s u r h a r a , s e h i n g g a pertumbuhan tanaman t e r h a m b a t d a n b e r a t k e r i n g tanaman m e n j a d i kecil.
Tabel 3 .
P e n g a r u h A p l i k a s i ~ e t a h P' e p a y a p a d a B e r a t
K e r i n g Tanaman Tomat y a n g Ditanam p a d a
Tanah D i i n f e s t a s i L a r v a I n s t a r 2 Meloidogyne s p p .
Frekuensi Aplikasi
R a t a - R a t a B e r a t K e r i n g (Gram)
K e t e r a n g a n : Angka y a n g d i i k u t i h u r u f y a n g b e r b e d a ,
berbeda n y a t a pada t a r a f a = 5 %
b e r d a s a r k a n U j i BNT
Tabel
4..
Pengaruh Pemberian Getah Pepaya dengan
Berbagai Konsentrasi pada Berat Kering
Tanaman Tomat y a n g Ditanarn p a d a T a n a h
D i i n f e s t a s i L a r v a I n s t a r 2 Meloidogyne s p p .
K o n s e n t r a s i Getah Pepaya
Rata-Rata B e r a t Kering
K e t e r a n g a n : Angka-angka y a n g d i i k u t i h u r u f y a n g sama
t i d a k berbeda n y a t a pada t a r a f a = 5 %
b e r d a s a r k a n U j i BNT
a
V.
KESIMPULAN DAN SARAN
Hasil p e n e l i t i a n m e n u n j u k k a n bahwa p e n y i r a m a n
g e t a h p e p a y a d a p a t menekan t i n g k a t s e r a n g a n , t e t a p i
dapat
menekan
perkembangan p o p u l a s i nematoda
puru
cairan
tidak
akar
pada tomat.
5.2.
u
Pada
p e n e l i t i a n i n i belum d i k e t a h u i p e n g a r u h
cairan
g e t a h p e p a y a t e r h a d a p pertumbuhan tanaman t o m a t , u n t u k i t u
perlu
dilakukan p e n e l i t i a n l e b i h l a n j u t untuk
pengaruh
tersebut.
mengetahui
VI.
DAFTAR PUSTAKA
A g r i o s , G. N .
1970. P l a n t P a t h o l o g y . 2nd.
d e m i c P r e s s . New York.
629 p
p r i n t i n g Aca-
Charles, C.
1 9 6 0 . V e g e t a b l e s D i s e a s e s and T h e i r C o n t r o l .
The Ronald P r e s s Company. New York. 6 9 3 p
C h r i s t i e , J . R.
1 9 5 9 . P l a n t Nematodes T h e i r B i o n o m i c s
and C o n t r o l . A g r i c u l t u r a l E x p e r i m e n t S t a t i o n U n i v e r s i t y o f F l o r i d a G a i n e s v i l l e . F l o r i d a . 256 p
Davide,
R. G.
1 9 8 0 . I n f l u e n c e of c u l t i v a r ,
age,
soil
t e x t u r e and pH on M e l o i d o g y n e i n c o g n i t a a n d Radophul u s s i m i l i s on b a n a n a . P l a n t D i s e a s e s . V o l 6 4 .
p 571 - 573
Dropkin, V. H .
1 9 8 0 . I n t r o d u c t i o n t o P l a n t Nematology
J o h n W i l e y and S o n s , I n c . USA. 2 9 3 p
E l i z a b e t h , A. W .
Kebun Raya.
1977. Papain z a t pelunak daging. Bul
Vol 3 . No 1. B o g o r . p 13 - 1 6
H a r i j a d i , S . 1 9 7 9 . B u d i d a y a Tomat ( L y c o p e r s i c o n e s c u lentum
M i . ) .
Departemen Agronnomi.
Fakultas
26 p
P e r t a n i a n . I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor. Bogor.
Jurgen, K.
Crops.
1977. D i s e a s e s , P e s t and
John Wiley and Sons, I n c .
Weeds i n T r o p i k a l
USA. 6 6 6 p
1 9 8 0 . Daya M e n y a k i t S u a t u Nematoda P u r u
Kosasih, B. D .
Akar t e r h a d a p B e b e r a p a Tumbuhan I n a n g S e m e n t a r a .
L a b o r a t o r i u m P a t o l o g i Tumbuhan. Departemen B i o l o g i .
I n s t i t u t T e n o l o g i Bandung. Bandung. 4 0 p
L a m b e r t i , F . and C . E . T a y l o r .
1 9 7 9 . Root-Knot Nematodes
( M e l o i d o g y n e spp.) S y s t e m a t i c s , B i o l o g y a n d C o n t r o l .
Academic P r e s s . New York. 4 7 7 p
Lee, D .
L.
and H . J . A t k i n s o n .
1976.
Physiology of
Nematodes.
D e p a r t e m e n o f P u r e and A p p l i e Z o o l o g y .
U n i v e r s i t y of Leeds.
The M a c m i l l a n P r e s s
Ltd.
London and B a s i n g s t o k e . 215 p
N o r t o n , D . C. 1 9 7 8 . E c o l o g y of P l a n t P a r a s i t i c Nematod e s . A. Wiley I n t e r s c i e n c e P u b l i k a t i o n . John W i l l e y
a n d S o n s . New York.
268 p
Sasser, J. N.
1960.
Nematology.
Eurasia Publishing
House ( P ) L t d . Ram N a g a r . New D e l h i 1 1 0 0 5 5 . 4 8 0 p
Seinhorst, J . W.
1 9 6 5 . The r e l a t i o n b e t w e e n n e m a t o d e s
d e n s i t y and damage t o p l a n t s . N e m a t o l o g i c a . Vol 11.
p 137 - 154
Siswojo.
1 9 8 4 . Nematoda d a n k e h i d u p a n n y a . M a j a l a h P e r u s a h a a n G u l a . Th XX. No 3 4 . P a s u r u a n . p 4 6 - 5 5
Soedirdjoatmodjo, M .
b i t Karya Bani.
1 9 8 5 . B e r t a n a m P e p a y a . Badan P e n e r J a k a r t a . 70 p
H.
R.
1 9 6 3 . The B i o l o g y o f P l a n t P a r a s i t i c
Wallace,
Nematodes. Edward A r n o l d L t d . London. 280 p
Walker, J . C .
1 9 7 5 . P l a n t P a t h o l o g y . McGraw-Hill
Book
Company, I n c . New York T o r o n t o . London. 8 1 9 p
W e b s t e r , J . M. 1 9 7 2 .
Economics Nematology.
Pestology
C e n t r e . Departemen of B i o l o g i c a l S c i e n c e s .
Simon
F r a s e r . U n i v e s i t y Burnaby. Vacouver. B .
C. C a n a d a
Academics P r e s s . New York.
561 p
Wisnuwardhana, W .
A.
1978.
Hubungan a n t a r a t i n g k a t
p o p u l a s i awal d a r i Meluidugyne s p p . d a n k e r u g i a n
p r o d u k s i t o m a t . B u l . P e n e l i t i a n H o r t i k u l t u r a . Vol
V I . No 1. B o g o r . p 2 1 - 29
Yunisyaaf,
Y.
A.
1986.
Kandungan
papain pada pepaya
Bul P e n e l i t i a n
Bogor. p 16 - 2 1
( C a r i c a papaya) d a n c a r a i s o l a s i n y a .
Kebun R a y a . Vol 3 . No 5 .
LAMP1 R A N
T a b e l L a m p i r a n 1.
U langan
Pengaruh Perlakuan Cairan Getah
Pepaya t e r h a d a p Jumlah Puru Akar
Tanaman Tomat y a n g D i t a n a m p a d a
Tanah D i i n f e s t a s i L a r v a I n s t a r 2
Meloidogyne s p p .
Perlalruan
T a b e l Lampiran 2.
S i d i k Ragam P e n g a r u h P e r l a k u a n
C a i r a n G e t a h P e p a y a t e r h a d a p Juml a h P u r u A k a r Tanaman Tomat y a n g
Ditanam pada Tanah D i i n f e s t a s i
L a r v a I n s t a r 2 Meloidogyne s p p .
JK
db
Waktu
1
48796
24398
0.0000
*
Konsentrasi
3
30344
10115
0.0000
*
Interaksi
3
17679
2956.5
0.0000
X
Sisaan
36
11126
309.06
Total
31
26790
Keterangan :
*
JKT
Nilai - P
Sumber
Keragaman
Nyata pada t a r a f a = 5 %
T a b e l Lampiran 3 .
Pengaruh Getah Pepaya Terhadap
P e r s e n t a s e Kematian L a r v a I n s t a r 2
pada U j i I n v i t r o
K o n s e n t r a s i C a i r a n Getah Pepaya
Ulangan
T a b e l Lampiran 4 .
Pengaruh Perlakuan C a i r a n Getah
P e p a y a t e r h a d a p J u m l a h T e l u r Meloidogyne spa.
Ulangan
Perlakuan
W
~
K
W
~ IKl
W1K2
WlK3
W2Kl
W2K2
2K3
1
29956.5 20245.5 36450.0 37030.0 58519.0 53723.5 30095.0
2
16450.0 61467.7 25524.5 45072.0 25080.0 49096.5 39656.2
3
47175.0 36133.7 51510.0 20134.8 18900.0 31828.0 28573.5
4
96830.0 51653.7 28580.2 48685.0 28437.5 15728.0 18612.7
Tabel
Lampiran 5 .
S i d i k Ragam P e n g a r u h P e r l a k u a n
Cairan Getah Pepaya t e r h a d a p
J u m l a h T e l u r Meloidogyne spp.
Sumber
Keragaman
db
JK
Waktu
1
0.1290E 9
0.1290E 9
0.6030
Konsentrasi
3
0.8640E 9
0.2880E 9
'0.6122
Interaksi
3
0.2100E 9
0.6998E 8
0.9276
0.4643E 9
Sisaan
24
0.1114E 11
Total
31
0.12343E 11
JKT
Nilai-P
Keterangan : t i d a k ada yang n y a t a pada t a r a f a =
T a b e l Lampiran 6 .
Ula-
5 %
Pengaruh Perlakuan C a i r a n Getah
Pepaya t e r h a d a p Jumlah Larva I n s t a r 2 Meloidogyne s p p .
Perlakuan
Tabel
L a m p i r a n 7.
Sumber
S i d i k Ragam P e n g a r u h P e r l a k u a n
Cairan Getah Pepaya
terhadap
J u m l a h L a r v a I n s t a r 2 Meloidog'yne SPP.
JK
db
Nilai-
JKT
P
Keragaman
Waktu
1
0.32143 6
0.3214E 6
0.1769E -2
Konsentrasi
3
0.16883 6
0.5627E 5
0.1174
Interaksi
3
0.61743 6
0.2058E 6
0.1028E -2
Sisaan
24
0.6237E 6
0.2599E 5
Total
31
1.7313E 6
Keterangan
:
*
*
Nyata pada t a r a f a = 5 %
T a b e l L a m p i r a n 8.
Ula-
*
Pengaruh Perlakuan Cairan Getah
P e p a y a t e r h a d a p P o p u l a s i Meloidog'.vn e spp .
Perlakuan
Tabel
Sumber
Lampiran 9.
Keragaman
db
S i d i k Ragam P e n g a r u h P e r l a k u a n
C a i r a n Geta.h P e p a y a t e r h a d