kelas 9 hal 1 isi.doc
Ngereng Merengngaghi 1.1 Kompetensi Dasar
Memberi tanggapan sederhana tentang cerita yang diperdengarkan. ( NAMEN SALAK )
Lateyan!
A. Kadhiponapa caraēpon atane salak ( caracara epon arabat ) B. Tarekatareka ponapa bisaos se kodhu e jhâlânnaghi sopajâ
buwana salak paneka gusbâgus ( Râjhâtor manes ). 1.2 Kompetensi Dasar
Memahami isi cerita. Lateyan!
A. Eatorē dhabunagi menorot pamangghina panjennengngan, bab careta atau wacana (Lingkungan Hidup).
B. Eyatorē serrat rengkessan dhari careta bab lingkungan hidup. Ngereng Adha – Kandha
2.1 Kompetensi dasar
Berpidato atau berceramah atau memberikan sambutan dengan berbagai keperluan dengan menggunakan ondhagha basa.
A. Noles Teks Pidato Ngangguy Aksara Latin Madhura
Oreng sè apidato kodhu èmodhi ta’ kèngèng bunten oradânna sapanèka :
1. Pamokka’, aèssè madapa’ salam sarèng rassa sokkor dha’ ajunan èpon Pangeran (Gusti Alla)
2. Èssèna pidato se agandhu’ bârâng paponapa sè èpanapa’a 3. Panotop, aesse atormator sakalangkong sareng salam
mènangka panotop
Noles pidato sè palèng saè bân tartèb akadhi è bâbâ panèka :
Pangajharan Basa Madhura: Malathe
1Semester 1
(2)
Salam pamokka’ Okara pamokka’ Essena pidhato Okara panotop Salam panotop
- Èatorè maos patètè contona teks pidhato è bâbâ panèka !
Assalamualaikum Wr. Wb.
Para bapak ban ebu’ebu’ se badhan kaula emolja’agi’ bân para alem ulama bân para seppo se bâdân kaula moljaaghi dhisa bân pamong epon sè badhan kaula hormadin.
Ngereng e malem ka’ dinto arengsareng padâ maos salawât sareng salam dâ’ junjungan besar Nabi Muhammad SAW è malem maljah kak dintoh ngèrèng padâ asokkor dha’ Allah SWT bisa apol kompol ban arengsareng ngemodhi arè bhabharrâ kanjeng Nabi Muhammad SAW sabban tanggal 12 robiul awal enggi paneka bulan molot sadhâjhana muslim paneka padhâ arengsareng ngemodhi bulan sè moljha kak dinto kanjeng Nabi Muhammad kak dintoh yatim piatu e dhingghal abana gik neng dalam kandungan aba èpon sè anyamah Abdulloh ban ebu epon seanyamah Siti Amina, kanjeng Nabi panèka lahir nèng disa abwe enggi panèka antaranah Mekkah ban Madinah kanjeng Nabi Muhammad kak dinto è dhingghal èbbuna sa ampona omor sangang taon.
Sa ampona kak dintoh èkapolong paman epon se asmana Abu Tholib.
Sa ampona kanjeng Nabi Muhammad ka’ dinto omor saghamè’ taon akabin sareng randâ se omorra pak polo taon se asma epon Siti Hatija. Kanjeng Nabi paneka ghadhuwan potrah se anyama Siti Halimah.
Potra epon akabin sareng Saidina Ali.
Bapakbapak bân ebuebu ngereng pada asokkor da’ Alloh SWT moghâmoghâ è parengè kuat iman ban islammah.
Ampon ghan ka’ dinto bisaos pamator badhan kaulâ manabi badhâ pamator badhan kaulâ se korang sopan badhan kaulâ nyo’ona sapora da’ sadhajhana.
(3)
Wassalamualaikum Wr. Wb.
Lateyan!
Èatorè panjennengngan abadhi pidato sè agandhu’ pekara “Kabersèyan Sakola’an” ngangguy ondaggá básá ban ngangguy atoran akadi sè ampon èterangagi è attas!
1. Èatorè maos pidato è adá’na kellas sè agandhu perkara Kabersèyan Sakola’an kalaban atoran ban ondagga bása sè saè. 2. Eatore panjennengngan aghabay ceramah “Maulid Nabi”
kalaban aguna’aghi ondhagga basa se sae. 2.2 Kompetensi Dasar
Melakukan kegiatan diskusi dengan memperhatikan prinsip – prinsip berdiskusi dengan menggunakan ondhagga basa.
”Aberseyan Kampong”
Achmad : ”O ba’na, Li arapa a Li ?”Ali : ”Enja’ Mat sengko’ terro ngajhagha ba’na ajhung – rojhung lako”
Achmad : ”Tao ya, baramma cora’na tang aba’ ta’ pate nyaman rassa”. Ali : ” Ah, Mat badha’ bai ba’na mon badha oreng ngajhak alako
se ekabanta’a”.
Achmad : ” Enja’ Li! Ongghuwan re, sengko’ sake’ ongghu, senga’ ya mon mare alako pas melleaghi jamo”.
Ali : ” Ayo, Mat mon mangkaddha dagghi’ capo’ mare se ajhung – rojhung”.
Achmad : ” Iya mayo’ sakeng mon mare ja’ loppa jhamona ya?”
Ali : ” Berres, Mad ! Mon mare mosthe bi’ sengko’ emelleaghiya”.
Umar : ” Ngabidhi gella’ ba’na bi’ sengko’se edhante’!”
Achmad : ” Sengko’ nyatana sake’, Mar ? Sakeng Ali se ce’ maksana.” Umar : ” Ella, mayo’ wa’ reng – oreng la padha alako kabbhi.” Lateyan!
1.Eatore panjennengngan rembuk sakancaan ponapa bul – ombulla dha – kandha eattas.
(4)
2.Eatore dha – kandha eattas lakoaghi eadha’na kellas kalabhan aghuna’aghi ondhagga basa.
(5)
Ngèrèng Maos
3.1 Kompetensi Dasar
Menemukan informasi dari berbagai artikel/majalah melalui kegiatan intensif.
Èatorè maos patètè bâcaan è bâbâ ka’dinto Namen Salak
Bhângkalan ampon kalonta kotta sè bânnya’ngasèllaghi salak sè berkwalitas (saè).
Pangakowan kasebbhut bânnè namong èdâbuaghi masyarakat umum namong para ilmuwan jhughâ ngakonè rasana salak Bhângkalan.
Èantarana ènggi ka’dinto : GREG HAMBALI, pakar botani sareng kolektor salak dhâri Bogor.
Nyama ilmiyâh kaangghuy salak Bhângkalan ènggi ka’dinto salacca zalacca.
Varietas salak Bhângkalan ènggi ka’dinto : 1. Se’nase’
2. Panjhalin 3. Mangghis 4. Kerbhuy
Variètas se’nase’sareng panjhâlin sè angghâduwi rassa palèng saè.
Pangajharan Basa Madhura: Malathe
5(6)
Salaèn manès, salak se’nase’jhughâ masèr. Salak masèr èngghi ka’dinto salak sè angghâduwi butiran akhadhi ghula pasèr. Bârnana kole’na salak se’nase’abhak coklat kalabhân okoran sè cokobhân saènggha sanèyap sakilo aèssè 712 buwa.
Dhâri kaongghulan buwa salak se’nase’se palèng saè èusullaghi badhi Varietas Ongghul.
Hasèl panèlètèyan Dr. Ir.Tri Sudaryono MS, panaletè salak dhâri BPTP nodhuwaghi jhâ’adasar analisis uji varietas, salak neng jhabhâ temor, se’nase’angghâduwi bubungan kakarabhâdhân palèng jhâu.
Artèèpon se’nase’pantes èkalompoaghi dhâ’varietas anyar, salak panjhâlin jhughâ manès, namong okoran bhuwâna kene’.
È dhâlem sakilo èpon aesse 1520 buwa. Bhârnana bhuwâna abhâk konèng dhâ’padha’na sareng rotan. Rotan dhâlem Bahasa Madhurâ esebbhut panjhâlin.
Populasi tanemman salak panjhâlin langkong sakonè’èbhândingngaghi sareng se’nase’namong 20 % dhâri total populasi.
Manabi salak sè mangghis bhuwâna bhunter kolè’na coklat tuwa akadhi buwâna mangghis.
Mèla dhâri ka’dinto salak panèka ènyamaè salak sè mangghis, kolè’na asèssè’jhârajhâ, asonsoson akadhi gentèng, dhagingnga salak abhâk kandel abhârna potè abhâk konèng, maser, rassana manès sakonè’cèlo’.
Okoran salak ka’dinto tamaso’rajhâ, berra’na ratarata 87 gram. Manabi salak kerbuy sanaos okoranna rajhâ katèmbhâng tello’varietas laènna namong rassa manèssa abhâk paka’. Kolè’na abhârna coklat towa, okoranna cokop rajhâ dhâlem sakilo aèssènamong 56 buwâ.
Kadhi ponapa namen salak sè saè ?
Salak Bhângkalan èkennal tanemman aroma duwa’, settong tanemman namong ghaduwân settong orghân reproduksi.
Artè èpon tanemman lakè’sareng tanemman binè’apèsa. Kebbun salak komersil (èkadhaghâng) namong bisa abhuwa manabi panyerbhugan èbhânto manossa kalabhân makabhin (malakè’è).
Bhiasa epon salak lakè’èpotong (èkettok) tello bhâgiân lajhu ètalpè’aghi dhâ’salak binè’sè ampon mekkar.
(7)
Manabi bhuwâna salak terro kèngèngnga hasèl sejhârajhâ, salak rakèra aomor tello bulan sabâghiân bhuwa ècotat (èbhuwang).
èpansaponapan dhisa è Kabupaten Bhângkalan aghându’tana bhâssa saèngghâ cocok badhi namen salak alantaran kadhaleman aeng tana sanget nengke’.
Hal ka’dinto emolae dhâri settong kampong sè anyama Pesalakan, terros nyebhar dhâ’kennengan sè laèn.
Tanemman salak molaè abhuwâ saamponna omor 34 taon.
Salak Bhângkalan kodhu lestari sâbhâb saat samangkèn ghung ghungnga perumahan sareng kebhun salak è kotta Bhângkalan para’saembhanga.
Manabi dimèn bannya bungkanna salak badha ènga’tengnga’na kotta, namong samangkèn bânnya’perluasan perumahan saèngghâ kebhun salak sajân akorang.
Mèla dhâri ka’dinto bânnya’kalangan sè kabhâtèr salak Bhângkalan bâdhi tadâ’â.
Nyèkabhi ancaman kasebhut Pamarènta Daèrah Bhângkalan ngusahaaghi bâdhi nyalamettaghi salak Bhângkalan.
Bhâkto Pamarèntaan Bupati R.K.H.Fuad Amin Imron èusullaghi nyamanah salak Bhângkalan èghantè sareng nyama”Salak Kramat ”. Kramat, èpondut dhari nyama dhisa se palèng bânnya’populasi tanemman salak Bhângkalan.
3.2 Kompetensi Dasar
Menemukan gagasan utama suatu teks dengan membaca cepat 150 kata permenit.
Lateyan!
A. Ponapa artena ca’oca’è bâbâ panèka
1. kalonta 11. èbânto
2. ngakonè 12. alantaran
3. angghâduwi 13. nyebbhâr
4. saè 14. lastarè
5. cokobhân 15. ghungghungnga
6. sanèyap 16. saembhâng
7. dâ’padâ’â 17. kabâter
(8)
8. èsebbhut 18. èghântè
9. katèmbhâng 19. èpondut
10. abhâk 20. namong
B. Èatorè alsoal è bâbâ ka’dinto jâwâb kalabân lerres !
1. Bâdhâ saponapa variètas (macemma) salak sè kalonta è kotta Bhângkalan?
èatorè sebbhuttaghi ponapaan bisaos !
2. Macemma salak sè kadhi ponapa se palèng saè ?
3. Kantos aesse saponapa dhâlem sakilo èpon salak se’nase’? 4. Jughâ salak panjhalin aèssè saponapa dhâlem sakilo èpon ? 5. Èatorè terrangngâghi kadhi ponapa sè ènyamaè salak masèr,
sareng bârnana kolè’na salak kerbuy, panjhâlin, mangghis sareng se’nase’ ?
6. Kadhi ponapa carana malakè’è salak ?
7. Manabi terro ngaollè salak sè jârajhâ kadhi ponapa cara èpon ? 8. Tanemman salak molaè abuwa saamponna aomor saponapa
taon?
9. Kadhi ponapa menorot pamangghina panjennengngan selaku generasi penerrus kaangghuy melestarikan tanemman salak ka’dinto ?
10. Bisa èbadhi ponapa bisaos buwâna salak paneka salaèn è dhâ’ar biasa menorot pamangghina panjennengngan ?
C. Èatorè pondut rèngkessa bâcaan è attas menorot bâsana panjennengngan !
(9)
Ngereng Nyerrat 4.1 Kompetensi Dasar
Membuat tembang macapat sesuai kaidah. 1. Nyerrat aksara latēn Madhurâ TEMBANG MACAPAT MADHURA TEMBANG MACAPAT :
Tombuna tembang macapat e jaman Majapahit akhir / e jaman kawaliyan (para wali).
Tembang macapat se kappra ebuna’abhi e ku – buku kesusastraan Madura, akadhi cunto ebhabha paneka.
Tong – settong tembang macapat agadhuwi atoran bi – dhibi e settong padda andheggan bannya’na padda ampon etantowagi sapaneka juga guru bilangan e dhalem da – sapaddha na. ban – sabbhan paddana apongkasan guru lagu ampon etantowagi juga.
Conto :
MASKU MAMBANG
1. Mon nyarowan ratona banne ngerenge 2. Masthena nyarowan
3. Ta o se eka butoen 4. Bi’ ana’ magar sarena.
SENOM
1. Mon ta’ rokon satarenan Pejer apadhu ban are
3. Ontong tadha’ rogi badha 4. Oreng tuwa lakē binē. 5. Tlebat sossa mekkere 6. Daddina ss kherrepo
KASMARAN 1. Pajalanna lere lere
2. Nerrak alas bi – dhi bi an 3. Nyare kennengan se seppe 4. Ongga gonong toron jurang. 5. Ta’ manggi reng settonga
(10)
6. Tor ta’ ngakan ban ta tedhung 7. Seyang malem se ajalan Katerrangan :
1. Paddâ an dheggan kâ dinto badhana pan – saponapan paddâ / baris se ampon tanto dhalem tembang / bait.
2. Paddâ enggi kâ dinto ba dhana baris / biri neng e tembang. 3. Temmbang MASKUMAMBANG e attas badha settong padda
andheggan, se kadaddiyan dhari 4 padda.
4. Tembang SENOM e attas badha settong padda andheggan se kadaddiyan dhari 6 padda.
5. Tembang KASMARAN e attas badha settong padda andheggan se kaddiyan dhari 7 padda.
Lateyan!
Etore panjenengan abadhi otaba nyoson contona tembang macapat paleng sakonēna dhuwâ padda andeggan.
(11)
Nyerrat Aksara Carakan Madhura 4.2 Kompetensi Dasar
Menulis aksara rekaân dan pasangan Aksara Rekaân :
A. BANGONNA AKSARANA 1. GHA = GHAIB = 2. DHA = DHUHUR= 3. FA = FAHAM = 4. HA = HELAP = 5. ZA = ZAMAN =
B. BANGONNA PASANGAN AKSARA REKAAN 1. GHA = GHAIB =
2. DHA = DHUHUR=
3. FA = FAHAM =
4. HA = HELAP =
5. ZA = ZAMAN = Lateyan!
Etore Serrat ra – okara ebaba ka’dinto mabi carakan Madhura. 1. Asalat Fardhu 5. Narema zakat 2. Aher zaman 6. Dujan helap
3. Barang Haram 7. Maca istighosa 4. Faker miskin 8. Asalat maghrib
Pangajharan Basa Madhura: Malathe
11Semester 1
(12)
Ngereng Merengngaghi 1.1 Kompetensi Dasar
Memahami isi cerita ( Rokat Tase’) Lateyan!
A. Eyatore mator petanya bab careta / kesenian tradisional madhura, ka guru mabi bhasa enggi bunten
B. Sebbuttagi macemepon kasenian tradisional se ekaoneng panjennengngan.
1.2 Kompetensi Dasar
Berpidato, Berceramah, Memberi Sambutan dalam berbagai keperluan dengan menggunakan Ondagga basa.
Lateyan!
Sebbuttagi tokohtokoh edhalem careta ( Panglakona Rokat Tase )
2.1 Kompetensi Dasar
Menceritakan peristiwa atau pengalaman yang pernah dialami, dilihat, dan didengar.
”Halal bihalal”
Ampon daddhi kawajibhan mongghu dha’ oreng Islam manabhi dhapa’ dha’ bulan Romadhon lajhu alaksanaaghi pasa se abidha sabulan. Tantona edhalem bulan paneka bannya’ tambaan ibadha kaangghuy bannya’ ngaolle ghanjharan. Eantarana ngalakone Sholat Tarawih, Sholat Tahajud, Sholat Istikharoh, Merengaghi pangajhian, apareng sodako dha’ oreng mesken, faker mesken, sareng salaen epon.
Biasa epon lastarena apasa sabulan sontok lajhu elaksanaaghi kalaban tellasan Idul Fitri. E ban saban kalowarga, kampong, kantor, lajhu ebadhaghi se enyamae Halal bi Halal seka’dhimma kaangghuy
(13)
saleng nyo’on sapora dha’ oreng seppo, taretan, sanak famili, tatangga, sareng dha’ ca – kanca sadhajhana.
Lateyan!
1. Eatore nyoson ceramah se essena aghandu’ kaaghamaan kalaban aghuna’aghi ondhagga basa.
2. Eatore maos teks ceramah seampon e badhi eadha’na kellas.
2.2 Kompetensi Dasar
Melakukan kegiatan diskusi dengan memperhatikan prinsip prinsip berdiskusi dengan menggunakan Ondhaggha Basa.
Èatorè panjennengngan arembák sareng sakanca’an nantowaghi parkara sè èangghuy bulombul se aghandù bab baca’an ebaba paneka.
” Rokat tase’ ”
Naghara Kesatuan Repuplik Indonesia kadadhiyan panbarampan polo sareng suku bhangsa, bhasa sareng bhudaja. Budhaja bhangsa Indonesia ka’dhinto bhannya’ macemma melana dhari ka’dhinto epangaroe sareng adhat kabhiasaan otabha tradisi kaodian renarenna eantarana dalem acara : kabhinan, pellet betteng, sonnadhan sareng salaenna.
Upacaraupacara adhat antara laen : upacara Rokat Tase’ se ghi’ serreng epangghi’i neng passer se ka’dhimma pendudu’ epon se lakona majhang sareng Rokat Dhisa se biasaepon elakone sareng para tane.
Sala settong upacara Rokat Tase’ neng kacamadan Sapolo se serreng elakone sareng rengoreng majhangan ka’dhinto kalaban tojjhuwan sapajha e dalem nyare jhuko’ sareng eparenge cemmacem jhuko’, ghangan sareng ehiase bhangkembhang sareng mandhira mera pote ekonco’na tompeng.
Saamponna pengtompeng kasebbhut ekompollaghi neng settong knnenggan lajhu ebhadaaghi pamaosan do’a sareng para ulama se badha neng ka’dhinto. Salastarena pamaosan do’a pengtompeng ghella’ lajhu erengparengghi dha’ masyarakat se badha etembing sesena.
(14)
Salastarena acara tumpengngan lajhu badha acara melarungkan otabha alanyo’aghi cetakka sape sareng embi’ se eparenge kembhang malatw, kenanga sareng cempaka ebadhi sabbhu’na embhi’ se badhi elanyo’aghi ka tengnga tase’ Sadhajha bhahanbhahan kasebbut ekirap sareng eerenge sapasang sape kerrabhan sareng saparangkat tabbhuwan saronen salanjangnga passer. Salastarena acara kasebbut lastare sadajana, bhahanbhahan kasebbut esabha’ ka’dhalam parao lajhu ebhuwang ka tengnga tase’.
Daddhi acara Rokat Tase’ ka’dhinto sabbhan taon ampon dadhi bhudaja mongghu masyarakat majhang e passer Sapolo.
Lateyan!
Èatorè panjennengngan abadi materi diskusi bab kasenian tradisional Madhura kalaban aghunaaghi Ondhagga Basa
(15)
Ngèrèng Maos
3.1 Kompetensi Dasar
Menemukan informasi dari berbagai artikel/majalah melalui kegiatan membaca intensif.
Èatorè maos patètè bacaan è bâbâ ka’dinto
Rokat Tas
è
’
Naghâra Kesatuan Republik Indonesia kadâdhiyan pan – bhârampan polo sareng suku bhângsa, bhâsa sareng bhudâjâ. Bhudâjâ bhângsa Indonesia ka’dhinto bhânnya’ macemma mèlana dhâri ka’dhinto èpangaroè sareng adhât kabhiasaan otabhâ tradisi kaodian rèn – arènna èantarana dâlem acara : kabhinan, pèlèt betteng, sonnadhân sareng salaènna.
Upacara – upacara adhât antara laèn : upacara Rokat Tasè’ sè ghi’ serrèng èpangghi’i neng paseser sè ka’dhimma pendudu’ èpon sèlakona majhâng sareng Rokat Dhisa sè biasaèpon èlakonèsareng para tanè.
Sala settong upacara Rokat Tase’ neng kacamadân Sapolo sè serrèng èlakonè sareng rèng – orèng majhâng ka’dhinto kalabân tojjhuwan sopajha è dalem nyarè jhuko’ neng tase’ kengeng kasalameddhân kalabân hasèl sè bhânnya’.
(16)
È dâlèm acara Rokat Tasè’ ka’dhinto rèng – orèng majhâng sadhajhâna padâ rabhu da’ palabbuwanna, o – parao sè nyarè jhuko’ kalabhân abhâkta nasè’ tompeng sareng èparengè cem – macem jhuko’, ghângan sareng èhiase bhâng – kembhâng sareng mandhira mèra potè èkonco’na tompeng.
Saamponna peng – tompeng kasebbhut èkompollaghi neng sèttong kenengngan lajhu èbhâdaaghi pamaosan do’a sareng para ulama sè badhâ neng ka’dhinto. Salastarèna pamaosan do’a peng – tompeng ghellâ’ lajhu èreng – parengaghi dhâ’ masyarakat sè badhâ ètembing sèsèna.
Salastarèna acara tumpengngan lajhu badhâ acara melarungkan otabhâ alanyo’aghi cetakka sape sareng èmbi’ sè èparengè kembhâng malatè, kânanga sareng cempaka èbhâdi sabbhu’na èmbhi’ sè bâdhi èlanyo’aghi ka tengnga tase’.
Sadhâjha bhâhan – bhâhan kasebbut èkirap sareng èèrèngè sapasang sapè kerrabhân sareng saparangkat tabbhuwan saronèn salânjangnga pasèsèr. Salastarèna acara kasebbut lastarè sadâjâna, bhahan – bhahan kasebbhut èsabhâ’ ka’dhâlem parao lajhu èbhuwang ka tengnga tasè’.
Daddhi acara Rokat Tasè’ ka’dhinto sabbhân taon ampon dâddhi bhudâjâ mongghu masyarakat majhâng è pasèsèr Sapolo.
3.2 Kompetensi Dasar
Menemukan gagasan utama suatu teks dengan membaca cepat 150 kata permenit.
Latèyan!
A. Ponapa artena ca’oca’è bâbâ ka’dinto
1. mèlana 6. kèngèng
2. pèllèt betteng 7. rabu
3. serrèng 8. abhâkta
4. èpangghi’i 9. èkompolaghi 5. majhâng 10. pamaosan.
B. Èatorè patanya è bâbâ ka’dinto jâwab kalabhan lerres 1. Ponapa sènyamae rokat tasè’ ka’dinto ?
(17)
3. Pasera’an sè padha kèngèng pengtompeng kasebbhut ? 4. Aponapa ma’pas badhâ pamaosan sareng kyaè ?
5. Ponapa bisaos sè padhâ èlanyo’aghi ka tengnga tasè’?
6. Èbadhâ’aghi saponapa taon sakalèyan acara rokat tasè’ka’dinto? 7. Kadhi ponapa manorot panjenengngan badhana acara rokat
tasè’ka’dinto ?
8. Menorot pamangghina panjenengan ka’dimma jhâu
kacamadhân Sapolo sareng kacamadhan Arosbajhâ, manabi dari Bângkalan ?
C. Èatorè bâcaan è attas pondut rengkessa menorot bâsana panjenengan!
(18)
Ngereng nyerrat
Nyerrat aksara laten Madhura 4.1 Kompetensi Dasar
Membuat atau menyusun tembang sesuai kaidah. TEMBANG MACAPAT MADHURA
TEROSSANNA Conto :
MASKU MAMBANG
1. Mon nyarowan ratona banne ngerenge 2. Masthena nyarowan
3. Ta o se eka butoen 4. Bi’ ana’ magar sarena. Katerrangan :
1. Temmbang MASKUMAMBANG e attas badha settong padda andheggan, se kadaddiyan dhari 4 padda.
2. Guru bilângan enggi paneka bannyâ na keccap neng bhan sab bhan padda (suku kata).
3. Guru lagu / swara enggi paneka gaggara swara neng pongkasanna bhan – sab bhan padda.
4. Dineng tembang MASKUMAMBANG e attas agadhuwi guru bilângan ban guru lagu / swara akadhi :
Paddâ nomer settong agadhuwi guru bilângan 12 keccap sarēng agadhuwi guru lagu / swara. E
Paddâ nomer dhuwâ agadhuwi guru bilângan 6 keccap sarēng agadhuwi guru lagu. A
Paddâ nomer tello’ agadhuwi guru bilângan 8 keccap sarēng agadhuwi guru lagu. E
Paddâ nomer empâ agadhuwi guru bilângan 8 keccap sarēng agadhuwi guru lagu. A
(19)
Eatore dhabuwagi bab paddâ, paddâ andheggan, guru bilângan sareng guru laguna TEMBANG SENOM sareng TEMBANG KASMARAN se bâdhâ neng pangajhârân settong (pangajhârân dhâ – adhâ ). Enggi ka’ dinto
1. Tembang Senom 2. Tembang Kasmaran
Nyerrat Aksara Carakan Madhura 4.2 Kompetensi Dasar
Menulis aksara Raja Aksara Rekaân :
A. BANGONNA AKSARA RAJANA
1. GHA = = GHAFFAR 2. FA = = FATONA 3. HA = = HALIMA
B. BANGONNA PASANGAN AKSARA RAJANA REKA’AN
1. GHA = = MAS GHAFFAR
2. FA = = MAN FARHAD
3. HA = = BUK HALIMA
Katerrangan :
(20)
1. Ta’ sa dhâjânâ aksara reka’an bâdhâ aksara rajâna sareng pasanganna, se bâdhâ aksara rajâna namong ; GHA, FA, HA.
2. Aksara reka’an ta’ kenneng esoson dhuwa’ (atompang tendhi) akadhi :
Mazhur kodu etoles Banne Mazhur kodu etoles Banne Dhaftar kengeng etoles Sebab
Ta Ta’agadhuwi reka’an Lateyan!
Eatore serrat ra – okara ebhâbhâ paneka mabi carakan Madhura.
1. Mas Ghafor meos ka masjid 2. Buk Fatima neteng motor 3. Man halim a solat dhuhur 4. Mas Ghani a solat ghaib 5. Buk Hanifa apamet gubar 6. Halima ampon hatam 7. Umar asolat maghrib
(21)
Ngereng Merengngaghi 1.1 Kompetensi Dasar
Memahami isi cerita ( Mēyara ētek ) Lateyan!
A. Dhabunagi kadhiponapa menorot pamangghina panjennengngan bab careta / wacana.
B. Eyatore dhabunagi / jellas saghi maksod dhari esse epon wacana.
1.2 Kompetensi Dasar
Memberi tanggapan sederhana tentang cerita yang diperdengarkan. Lateyan!
Eatore Dhabuaghi cara epon ngobu ebin ētēk sē saē.
2.2 Kompetensi dasar
Melakukan kegiatan diskusi denagn memperhatikan prinsip – prinsip berdiskusi dengan menggunakan Ondhagga Basa
” Ngajek Alako dha’ Oreng Laen ”
Eatore maso dhakandha ebaba peneka paslakowagi e adha’na kelas ! Muhammad : “Sèngko’ ngonjang be’na kabbi reya badha se
ekarembagghe.
Iya areya ngajaga apanggabay se bisa madhatag penghasilan”
Dayan : “Panggabayan apa, Mad ? Se madhateng hasel ?”
Annas : “Iya mara mon panggabayan se ngotong ngaghi sengko’ kenceng bai Mad !”
Daris : “Tantona bai se ngontongngaghi ban madhatang hasel, Nas !”
Pangajharan Basa Madhura: Malathe
21Semester 1
(22)
Adil : “Ya, mon se ta’ ngotongaghi ayok jha’ lakone !” Dayan : “Mara terrangngaghi ! Apa neyadda ban se
ekelakonawa ba’na jareya, Mad !”
Muhammad : “Barinna’ ! Sengko’ ban ba’na kabbi la paca’ sataon nganggur, nerrossaghi sakolah ta’ andi’ biaya , baramma ja’ aterna’a etek rengbareng sopaje ta’ atampa
cengkemma malolo”
Anas : “Iya bendher, Ram . Nerrossagiya ka perguruan tinggi ta’ andhi’ bandha. Ataneya ta’andhi’ saba.”
Daris : “Adhagangnga ta’tao, bân pole ta’andhi’ bândha.” Adil : “La mare , tareka reya terrossagin lapola me’ daddi
penghaselan dha’ sengko’ ban ba’na kabbi.”
Muhammad : “Sengko’ andhi’ pakarangan nganggur, abak lebac jereya e kaghabaya kennengnga kandhang ajam se e peyaraa.”
Dayan : “mon bariya laggu’ are menggu maju’ alako reng bareng agabay kandhangnga ajm jareya.”
Anas : “Yaa ja’ asal agabay, ! Pekker ghallu bandhana, akadhi perreng, pako ban enlaenna olleya kamma !”
Adil : “Pereng apa koca’na sengko’, otabe enlaenna maju’ sombangan beremma se pas daddhiya kandhang Muhammad : “Oo ya ! Mon mara jareya sengko’ ce’ satujuna !u’ ha’
roma kakabbi matu’ padha alako sopaje ceppet mare pas melleyaghi budhu’na ajam
Daris : “Iyaa yaman, are sennen maju’ arengbareng dha’ sennenan kaangghuy melle ajam.”
Lateyan!
1. Eatore dhakandha meyare etek ka’dinto oba dha’ sambuta bab “Peresmian Koperasi Telor Etek” kalaben aguna aghi ondagga basa se sae
2. Eatore hasel sambutan paneka maos dha’ ada’na kellas kalaban ondaggha basa se sae
(23)
Ngèrèng Maos
3.1 Kompetensi Dasar
Menemukan informasi dari berbagai artikel/ majalah melalui kegiatan membaca intesif.
Èatorè maos patètè bâcaan è bâbâ ka’dhinto
Mèyara Èbhin
Usaha
paternakan è Madhurâ
otamaèpon è
Bhângkalan sè bâdâ è dhisa Patemmon Kacamadhân Tana Mèra sareng dhisa Tona’an Kacamadhân Burnè Kabhupatèn Bhângkalan sè kalonta sareng macemma ètèk
Sè ka’dimma dâ padâ’a sareng ètèk Mojosari, Mojokerto. Tandâ – tandâ èpon buluna abhârna coklat ngodâ sampe’ abhârna coklat towa, cocco’ sareng sokona abhârna celleng. Pakanna jhâgkang, bu’una padi sareng ètambhai konsèntrat sopajhâ produksi telor sareng dhâghing langkong saè jughân parlo etambhai ghângan sè ghi’ seggher.
Mèla dhâri ka’dinto daèra Tana Mèra, Burnè sareng è sakalèlèngnga serrèng èpangghi’i rung – barung sè ajhuwal nase’ bibik sareng tellor assèn. E dâlem mèyara ètèk marloaghi kandâng sè èbadi dari pèrrèng sareng ata’ belli’ sè aoso’ palèng bhânnya’ 100 è bhân – sabbhân kandâng.
Mèyara ètèk ka’dhinto badâ pan – bârâmpân cara, enggi ka’dinto :
Pangajharan Basa Madhura: Malathe
23(24)
a. Mèyara kalabân èlè – allè, arte èpon manabhi gu – lagghu kantos sore tèk – ètèk kasebbhut èbâkta ka sabâ manabhi badi compet arè buru èpamaso’ ka kandâng.
b. Meyara neng kandâng namong sè bâdâ taneyanna lèbhâr sareng apaghâr. Panyakèt sè serreng nyerrang kèbhân ètèk ka’dhinto, lompo, alantaran kakorangan vitamin B. tandâ – tandâ èpon : sokona bhârâ, pajhalânna tèppang sareng lompo, ngantoghan, dâng – kâdâng bânnya’ kalowar aèng mata.
Bakto panèn ètèk :
1. Tellor ètèk bisa èola dâddhi tellor assèn.
2. Bibik bisa èola dâddhi ètèk pangghang, guring, sareng salaenna. 3. Buluna bisa èpadaddhi kerajinan tanang.
(25)
3.2 Kompetensi Dasar
Menemukan gagasan utama suatu teks dengan membaca cepat 150 kata permenit.
Lateyan!
A. Ponapa artèna ca’oca’è bâbâ ka’dinto !
1. pakanna 11. bhân sabbhân
2. sopajhâ 12. èlè – allè
3. produsen 13. kantos
4. langkong 14. èbâkta
5. è sakalelengnga 15. compet arè
6. è pangghu’i 16. è pamaso’
7. mèyara 17. namong
8. marloaghi 18. serrèng
9. è badhi 19. lebhâr
10. aoso’ 20. tandâ – tandâ èpon
B. Èatorè jawab patanya è baba panèka kalaban lerres !
1. Usaha paternaghan è dhisa ka’dimma bisaos sè bânnya’ngasèllaghi ètèk ?
2. Ponapa bisaos pakanna ètèk ka’dinto ?
3. Kadhi ponapa carana manabi terro kèngèngnga hasèlla tellor sareng dâghing sè saè ?
4. E ka’dimma bisaos bânnya’èpangghi’i orèng ajhuwal nasè’bibik sareng tellor assèn?
5. Kadhi ponapa caraèpon mèyara ètèk ?
6. Panyakèt ponapa sè serrèng nyerrang ètèk ka’dinto ?
7. Menorot pamangghina panjennengngan tellor ètèk ka’dinto bisa èbâdhi ponapa bisaos salaèn tellor assen ?
8. Buluna ètèk bisa èbâdhi kerajinan tanang. Kerajinan tanang ponapa’an ?
9. Menorot panjennnengngan dâghing ètèk salaèn èpangghâng, èguring èbâdhi massa’an ponapa polè ?
10. Kotoranna bibik bisa è bâdhi ponapa ?
C. Èatorè bâcaan è attas pondut rengkessa bisaos !
(26)
Ngereng Nyerrat
Nyerrat aksara laten Madhura 4.1 Kompetensi Dasar
Membuat / menyusun tembang macapat sesuai kaidah. TEMBANG MACAPAT MADHURA
( PEGGA’ANNA GATRA, KECAP NORENG KALEMA) 1. Peggâanna gatra, enggi paneka ambuna oreng nembang kaangguy
aberri bakto dha’ tokang tegges kaangguy ama’nag okara se etembangngaghi.
Panthâanna ampon entantowagi menorot atoran akadhi ebhâbhâ paneka :
1. Pucung : 1 – 2 – 1 2. Maskumambang : 1 – 2 – 1 3. Slanget / kenante : 2 – 2 – 2 4. Mejil : 2 – 2 – 2 5. Kasmaran : 3 – 2 – 2 6. Pangkor : 2 – 2 – 1 – 2 7. Durma : 2 – 2 – 1 – 2 8. Senom : 2 – 2 – 1 – 2 – 1 9. Artate : 3 – 2 – 1 – 2 – 1 10. Gambu : 2 – 1 – 2 11. Blabak : 2 – 2 – 2 12. Magattro : 1 – 1 – 2 – 1 13. Wirangkong : 2 – 1 – 2 – 1 14. Juru demmong : 2 – 2 – 1 – 2 15. Giriso : 1 – 1 – 2 – 1 – 1 – 2
2. Peggâanna kecap enggi panēka pantha”anna kecap e ban – sabban padda tembang.
Manabi settong padda tembang kadaddiyan dhari : 5. Kecap epantha : 3 + 2 ; 2 + 3
6. Kecap epantha : 3 + 3 ; 4 + 2 ; 2 + 4 7. Kecap epantha : 4 + 3 ; 3 + 4 ; 2 + 3 + 2 8. Kecap epantha : 4 + 4 ; 3 + 3 + 2 ; 3 + 2 + 3
(27)
9. Kecap epantha : Ecetthot 4, amargha akadhi pantha’an e attas sareng saterossa
2. Peggâanna kecap enggi panēka pantha”anna kecap e ban – sabban padda tembang.
Megga’ kalema, enggi paneka megga’ kecap e tengnga’anna oca’ kantos adaddiyagi obana ma’nana okara monggu dha’ oreng nembang. Conto :
Badha sape dha – modha ( 7 kecap ) ta’ kengeng e baca : Badha sape dha – modha, monggu dha’ tembang kodu emaos
3 modha Dha
4 Sape
Badha
Okara bâdhâ sape dha – modha menorot atoranna pengga’anna kecap kengeng e tembang ngagi badha sapedha modha, namong laju ngobadha’arte.
Se sapaneka ta’ekengengngagi sareng atoranna pegga’anna kecap, okara gella’ ekoca’ megga kalema manabi etembangngaghi. Lateyan!
Eatore nganggit okara tembang senom se ra – okarana ta’ kantos badha se megga’ kalema manabi etembangngaghi.
(28)
Nyerrat Aksara Carakan Madhura 4.2 Kompetensi Dasar
Menulis aksara rekaan dan pasangan
AKSARA REKA’AN TEROSANNA
A. Eatore serrat ca’ – oca’ ebaba paneka mabi carakan Madhura 1. Ghaib
2. Faker 3. Halal 4. Daftar 5. Haram
6. Hafal 7. Fitrah 8. Dzikir 9. Maghrib 10. Zakat
B. Eatore serrat ca’ – oca’ ebaba paneka mabi carakan Madhura 1. Asalat Fardhu
2. Oreng helap 3. Ngerem zakat 4. Faker mesken 5. Barang haram
6. Aeng zam zam 7. Asalat ghoib 8. Maca istighosa 9. Zakat fitra 10. Aher zaman
B. Eatore serrat ca’ – oca’ ebaba paneka mabi carakan Madhura 1. Adu’um zakat dha’ faker mesken wajib
2. Ngakan barang haram elaran agama 3. Aeng zam zam ebak ta dhari tana soceh 4. Ebu makerem zakat dha’ ana’ yatem piatu 5. Rama asolat dzuhur kantos asar e masjid 6. Kyae Halim morok santrena e langgar 7. Manabi ampon asalat ja’ loppa a dzikir 8. Mon orengnga sogi tantona a zakat
(29)
PEMAKAIAN HURUF A. Huruf Abjad
Huruf Abjad Latin yang digunakan dalam ejaan bahasa Madura sebagai berikut. Nama tiap huruf disertakan di sebelahnya.
Huruf Nama Huruf Nama Huruf Nama A a B b C c D d E e F f G g H h I i a be ce de e ef ge ha i J j K k L l M m N n O o P p Q q R r je ka el em en o pe qi er S s T t U u V v W w X x Y y Z z es te u ve we eks ye zet B. Huruf Vokal Huruf Vokal Contoh Pemakaian di dalam Kata
Pada awal Di tengah Pada akhir
A e e i o U alos “halus” apoy “api’ eppa ”ayah” ella ”jangan” èntar ”pergi” ènga’ ”ingat” iyâ ”ya” olo’ ”lemah” olok ”panggil” pasar “pasar” abâs “lihat” neser “kasihan” seksek “sesak” seksek ”iris” malèng ”pencuri” bhiru ”hijau” raddhin ”cantik” rèpot ”sibuk” dokar ”dokar” dhuri ”belah; tusuk” duri ”duri” sala “salah” bâbâ “bawah” talè “tali” sapè “sapi” mandi “mandi” mandhi “mujarab” pao “mangga” rao “menyiang” paju “laku” labu “jatuh” Catatan :
(30)
1. Vokal (a) mempunyai dua variasi bunyi, yakni [a] dan [â]; vokal (a) akan berbunyi [a] apabila konsonan yang dilekatinya berupa konsonan tak bersuara dan akan berbunyi [â] apabila konsonan yang dilekatinya berupa konsonan bersuara. Untuk keperluan praktis, kedua simbol bunyi (a) tersebut sama – sama digunakan. 2. Tanda diakritik ( ‘ ) pada huruf vokal (è) tetap digunakan, karena antara (è) dan (e) kata seksek “sesak” dan sèksèk “iris”, tembhâng
“timbang” dan tembhâng “lagu”. C.
Huruf Konsonan
Huruf
Vokal Contoh Pemakaian di dalam Kata
Pada Awal Di tengah Pada akhir
b c d f g h j k l m n p q r s t v W y Z bârâ = bengkak cangkem = dagu dârâ = darah faker = fakir gâmbus = orkes halal = halal jâdiyâ = sana korang = kurang larang = mahal mare = sudah neser = kasihan pèrèng = piring perrèng = bambu Quran = Quran rammè = ramai sèyang = siang tèkos = tikus vitamin = vitamin wâjib = wajib yakin = yakin zakat = zakat Lobâr = usai Moncar = terbit Budu = busuk (untuk ikan) Kafan = kafan Angga’ = sombong, angkuh ahèr = akhir paju = laku sakè’ = sakit malo = malu ambu = berhenti pènang = pinang nompa = tumpa furqan = furqan sarè = cari moso = musuh matta = mentah rèvolusi = revolusi towa = tua reya = ini mu’jizat = mukjizat sabâb = sebab Morèd = murid Wakaf = wakaf Otek = otak kapal = kapal Dâlem = dalam Papan = papan Kèlap = petir Kasor = kasur Bherrâs = beras Sèsèt = capung
(31)
Catatan :
1. Konsonan f, q, v, x, dan z dipakai dalam bahasa Madura untuk penulisan kata yang merupakan unsur serapan.
2. Untuk kepentingan praktis, bunyi hamzah atau glotal stop ([?]) dilambangkan velar ([k]) dengan (k) glotal ([?]) dalam bahasa Madura merupakan fonem yang berbeda. Di samping itu, bunyi glotal stop dalam bahasa Madura banyak yang berposisi di tengah kata. Contoh : paka’ [paka?] ’masam’, ’sepet’ dan pa’a’ [pa?a?] ’tatah’, ’untuk melubangi kayu’.
Gabungan Huruf Konsonan
Dalam bahasa Madura terdapat 4 gabungan huruf yanng melambangkan konsonan, yaitu : kh, ng, ny, dan sy; serta 5 konsonan beraspirasi. Dalam bahasa madura antara konsonan beraspirasi dan konsonan yang tidak beraspirasi merupakan fonem yang berbeda sehingga perlu diberi simbol yang berbeda juga. Misalnya; bârâ ”bengkak” dan bhârâ ”paru – paru”; dârâ ”darah” dan dhârâ ”burung dara”, serta bâjâ ”saat”, ”waktu” dan bâjhâ ”baja”.
Huruf
Vokal Contoh Pemakaian di dalam Kata
Pada Awal Di tengah Pada akhir
Kh ng ny sy bh Dh Dh khoso’ = khusuk ngoda = muda nyaman = enak syarat = syarat bhara = paru – paru
dhara = merpati dhadha = teledor dhendheng =
èkhlas = ikhlas bângal = berani bânnya’ = banyak masyarakat = masyarakat
cabbhi = lombok bhudhu = bodoh addhâng = hadang addhu = cocok, pantas, coba
bighi = biji
sarong = sarung
(32)
gh Jh
pusing
ghaghaman = senjata tajam jharan = kuda
tajhin = bubur D. Huruf Diftong
Di dalam bahasa Madura terdapat tiga buah diftong yang dilambangkan dengan ay, oy, dan uy.
Huruf
Vokal Contoh Pemakaian di dalam Kata
Pada Awal Di tengah Pada akhir
Ay oy Uy
Nyaynyay = lembek
Loyloy = penat, tidak bertenaga
Tapay = tape Kompoy = cucu Kerbhuy = kerbau
(33)
PEMENGGALAN KATA
A. Pemenggalan kata pada kata dasar`dilakukan sebagai berikut : 1. Jika di tengah kata ada dua huruf vokal yang berurutan,
pemenggalan dilakukan di antara kedua huruf vokal itu. Contoh : ka –èn = kain
ta – on = tahun bhâ – i = saja
2. Jika di tengah kata ada huruf konsonan di antara dua buah huruf vokal, pemenggalan dilakukan sebelum huruf konsonan itu. Contoh : ta –les = tales
pa – ko = paku
3. Jika di tengah kata ada gabungan huruf konsonan yang melambangkan sebuah fonem konsonan, gabungan huruf konsonan itu tidak dipisahkan sehingga pemenggalan dilakukan sebelum atau sesudah gabungan huruf konsonan tersebut.
Contoh : bhâ – thok = tempurung beng – ko = rumah bhâ – nyak = angsa
4. Jika tengah kata ada dua huruf vokal yang berurutan dan bukan gugus huruf konsonan, pemenggalan dilakukan diantara dua huruf konsonan itu.
Contoh : an – dhâ = tangga
sam – pèr = kain panjang smong – ghi = semanggi
5. Jika di tengah kata ada tiga huruf konsonan atau lebih dan bukan merupakan gugus konsonan, pemenggalannya dilakukan di antara huruf konsonan yang pertama dan kedua.
Contoh : san – trè = santri jim – brit = anak udang sob – bluk = kukusan cok – kla’ = galian tanah
6. Jika suatu kata terdiri atas lebih dari satu unsur dan salah satu unsur itu dapat bergabung dengan unsur lain, pemenggalan dapat dilakukan (a) di antara unsur – unsur itu atau (b) pada unsur gabungan itu sesuai dengan kaidah butir 1 sampai 5. Contoh : kilo – gram, ki – lo – gram
(34)
kilo – meter, ki – lo – me – ter foto – grafi, fo – to – gra – fi
B. Imbuhan (awalan, sisipan, dan akhiran) yang mengalami perubahan bentuk dalam penyukuan kata dipenggal sebagai satu kesatuanm, kecuali awalan nasal dan akhiran – an yang berasimilasi dengan vokal kata dasarnya.
Contoh : ka – ret – tek = kata hati
ghu – man – tong = bergantung (pada) ba – bel – lin = pembelian
ta – teng – kan = perbuatan, kewajiban sosial mo – jhi = memuji
(35)
PENULISAN KATA A. Kata Dasar
Cara penulisan kata dasar adalah sebagai berikut :
1. Kata yang berupa kata dasar ditulis sebagai satu kesatuan. Contoh : sèngko’ (saya)
korsè(kursi)
tèdung (tidur) bannè (bukan) celleng (hitam) sapolo (sepuluh) ka (ke)
2. Kata yang di dalamnya mempunyai konsonan kembar, kedua konsonan tersebut sama – sama dituliskan, kecuali konsonan beraspirasi. Untuk konsonan beraspirasi, aspirasinya hanya dituliskan untuk konsonan yang ada di belakang.
Contoh : kemmè (kencing) bânnè (bukan) cocco(tusuk)
sossa (susah)
bheddhâ (robek) ghâagghâr (jatuh)
3. Bunyi hamzah atau glotal stop ([?]) dilambangkan dengan tanda apostrof(..’..)
Contoh : paka’ [paka?] (masam, sepet)
pa’a’[pa?a?] (tatah = untuk melubangi kayu) sènga’ (awas)
lè’èr (leher)
4. Bunyi y dan w yang terdapat di antara dua vokal pada suatu kata dasar, dituliskan.
Contoh : jârèya (itu) sadiyâ (sedia) arowa (itu) buwâ (buah) kowa (kuah, sayur) B. Kata Turunan
(36)
1. Imbuhan (awalan, sisipan, akhiran) ditulis serangkai dengan kata dasarnya.
Contoh : mèghâ (menangkap) èporop (ditukar) pènarèng (dikabulkan) lobhurân (kuburan) alakèa (akan bersuami)
2. Jika bentuk dasar berupa gabungan kata, awalan atau akhiran ditulis serangkai dengan kata yang langsung mengikutinya atau mendahuluinya, sedangkan gabungan kata itu ditulis terpisah. Contoh : atèngka pola(bertingkah laku)
tèngka polana (tingkah polahnya) noro’ oca’ (patuh)
3. Jika bentuk dasarnya berupa gabungan kata mendapatkan awalan dan akhiran sekaligus, unsur gabungan kata itu ditulis serangkai.
Contoh : satèngkapolana (setiap tingkah lakunya) partanggungjâwâbhân (pertanggungjawaban) èparajakèn è’è (dibesarkecilkan) 4. Bunyi pelancar y, w atau bunyi hamzah yang timbul karena
proses pengimbuhan atau afiksasi tidak dituliskan. Contoh : matèa (akan mati)
akopèan (berbotol botol) èpèssèana (akan diuangi) èpadhâddhiâghi (dijadikan) asapoana (akan menyapu) kalagghuân (terlalu pagi) mèraa (akan merah) èjhânjhii (diberi janji) èrampèè (dirangkapi) èokor (diukur) èolok (dipanggil) èella’è (dijaraki)
5. kata – kata yang suku terakhirnya tertutup dengan konsonan bila diberi akhiran –a, an, ana, e, en, akhiran itu dirangkaikan tanpa ada perubahan.
(37)
Contoh : alajârâ (akan berlayar) Ngânomana (akan memberi minum) Kakennyangen (kekenyangan)
6. Kata – kata yang suku terakhirnya tertutup dengan konsonan bila mendapat akhiran –na, nya, konsonan penutup suku terakhir itu dituliskan rangkap, sedangkan n pada akhiran – na tersebut luluh.
Contoh : jhârânna (kudanya) ro’omma (harumnya) po’loddhâ (pensilnya) sabâbbhâ (sebabnya)
7. Kata – kata yang bersuku akhir vokal dan bunyi hamzah (..’..) bila mendapat akhiran –na, akhiran –na tersebut tidak berubah. Contoh : bengkona (rumahnya)
pèssèna (uangnya) sakè’na (sakitnya) odi’na (hidupnya) C. Kata Ulang
1. Kata ulang penuh ditulis secara lengkap dengan menggunakan tanda hubung ()
Contoh : moghâ – moghâ (mudah mudahan) asompa – sompa (bersumpah sumpah) 2. Kata ulang pada suku awal ditulis serangkai dengan bentuk
dasarnya, tanpa menggunakan tanda hubung () Contoh : dâdâunan (daun – daunan, dedaunan)
totombuân (tumbuh–tumbuhan, tetumbuhan)
3. Kata ulang pada suku akhir ditulis dengan menggunakan tanda hubung () seperti berikut.
Contoh : ko – bengko (rumah – rumah )
dung – tèdungan (bertidur – tiduran ) na’ – kana’ (anak – anak ) D. Gabungan Kata
1. Gabungan kata yang lazim disebut kata majemuk, istilah khusus unsur – unsurnya ditulis terpisah.
Contoh : mèja tolès (meja tulis)
(38)
roma sakè (rumah sakit) kènè’ atè (kecil hati)
2. Gabungan kata, termasuk istilah khusus, yang mungkin menimbulkan kesalahan pengertian dapat ditulis dengan tanda hubung untuk menegaskan peratlian unsur yang bersangkutan. Contoh : ana’ – binèna (anak istrinya)
eppa’ – ebhuna (bapak ibunya) E. Kata Depan
Kata depan è, ka, bi’ dan lain – lain ditulis terpisah dari kata yang mengikutinya.
Contoh : è romana (di rumahnya)
èntar ka sabato (pergi ke sawah) F. Kata Sandang
Kata sandang sè, sang, dan lain – lain ditulis terpisah dari kata yang mengikutinya.
Contoh : Sengko’ aberri’ ka sè todusân
(Saya memberi kepada yang pemalu) Sang Rato mèyos ka Songenep. (Sang Raja pergi ke Sumenep) G. Angka dan Lambang Bilangan
1. Angka dipakai untuk menyatakan lambang bilangan atau nomor. Di dalam tulisan lazim digunakan angka Arab dan Romawi.
Angka Arab : 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10
Angka Romawi : I, II, III, IV, V, VI, VII, VIII, IX, X
2. Angka digunakan untuk menyatakan (a) ukuran, (b) satuan, dan (c) nilai.
Contoh : a. 10 liter 4 meter 5 gram b. 1 jam 20 menit taon 1929 17 Agustus 1945 c. 2.000 rupiya 100 yen
(39)
50 ringgit
3. Angka lazim dipakai untuk menandai nomor, rumah, apartemen, atau kamar pada alamat.
Contoh : Jalan Sentot Prawirodirdjo 38 Hotel Madura, Kamar 14
4. Angka digunakan juga untuk menomori bagian – bagian karangan dan ayat kitab suci.
Contoh : Bab XI, pasal 8, kaca 22 Sorat Yasin : 8
5. Penulisan lambang bilangan dengan huruf dilakukan sebagai berikut :
a. Bilangan utuh.
Misalnya : sabellas 11
Saghamè’ 25
duratos dubellâs 212 b. Bilangan pecahan
Misalnya : saperempa’ ¼ tello parapat ¾ duwâ’ satengnga 2½
6. Penulisan kata bilangan yang mendapat akhiran –an mengikuti cara berikut.
Contoh : taon 50an atau taon saèketan
(tahun 50an atau tahun limapuluhan) pèssè 5000an atau pèssè lèmaèbuân (uang 5000an atau uang limaribuan)
7. Lambang bilangan yang dapat dinyatakan dengan satu atau dua kata ditulis dengan huruf, kecuali jika beberapa lambang bilangan dipakai secara berurutan, seperti dalam hal perincian dan pemaparan.
Contoh : Sèngko’ aberri’ pèssè tello kalè (Saya memberi uang tiga kali) Embu’ mellè tellor dupolo mègghi’ (Ibu membeli telur duapuluh biji)
Eppa’ andi’ sapè 5 pasang, dhârâ11 jhudhu
(40)
(Ayah mempunyai sapi 5 pasang, burung merpati 11 pasang)
8. Lambang bilangan pada awal kalimat ditulis dengan huruf. Contoh : Tello polo arè abiddhâ sè alako sabâ
(Tiga puluh hari lamanya yang bekerja sawah)
9. Angka yang menunjukan bilangan untuk yang besar, sebagian dapat ditulis dengan kata agar mudah dibaca.
Contoh : Tang eppa’ bhuru mgaollè otangan 300juta ropia. (Ayah saya baru memperoleh pinjaman 300juta rupiah) 10. Bilangan tidak perlu ditulis dengan angka atau huruf sekaligus,
kecuali di dalam dokumen resmi, seperti akta da kuitansi. Contoh : Arip alajârâ tello arâ
(Arip akan berlayar tiga hari) Bukan :
Arip alajârâ 3 (tello) are.
11. Bilangan yang dilambangkan dengan angka dan huruf, penulisannya harus tepat.
Contoh : Arèya tandhâ tarèma Rp. 87. 150,00 (bâlung polo pètto’ èbu saratos saèket ropia)
(Ini tanda terima Rp. 87.150,00 [delapan puluh tujuh ribu seratus lima puluh rupiah] )
(41)
Ondâgga Basa Madura
Ondâgga Basa Madurâ bâdâ 3 macem. Enggi ka’dinto :1. Basa enja’iya 2. Basa enggi enten 3. Basa enggi bunten 1. Basa enja’iya
Basa enja’iya ka’dinto eguna’aghi : a. Oreng seppo dâ’pottrana b. Majadhi dâ’pottrana c. Aghung dâ’bajana d. Guru dâ’moreddâ e. Kyae dâ’santrena 2. Basa enggi enten
Basa enggi enten ka’dinto eguna’aghi : a. Majadhi’dâ’manto panakan
b. Mattowa dâ’mantona
c. Sakanca’an se sabânjarân (omorra sabâjâ) d. Se langkong seppo dâ’se ngoda’an. 3. Basa enggi bunten
Basa enggi bunten ka’dinto eguna’aghi :
a. Ana’dâ’oreng seppona, mored dâ’guruna, santrena dâ’kyaena b. Se ngoda’an dâ’se langkong seppo
c. Panakan dâ’majadhi’na d. Bâjâ dâ’aghungnga
e. Sakanca’an se padha ngargai otaba dâ’se ngoda’an se kodu eargai. Akadi : santre dâ’pottrana kyaena.
E baba ka’dinto sakadar panduman manabi aguna’aghi b
â
sa enggi bunten :1. Pasera oreng se e ajak tormator. Ponapa sareng se ngodâ’ân, sakanca’an se ampon eanggep akadi taretan,ponapa sareng oreng se kodu eargai. Tormator sareng oreng se ngodâ’ân otaba sakanca’an se ampon eanggap akadi taretan, tanto bisaos laen sareng oreng se kodu eargai.
(42)
2. Pasera oreng se ekamaksod ebâkto tormator. Ponapa dâ’ padâna, ponapa oreng se kodu eargai.
3. Ca’oca’se kodu eoba dâ’bâsa enggi bunten. Eatore oladi pansaponapan conto akadi e bâbâ paneka : Oca’se bâdi eoba : ngakan.
Oca’: ngakan bâsâ tengnga’anna : nedda, bâsâ tenggina adâ’ar. Okara :
1. Ale’ngakan obi
2. Sengko’ngakan nase’kabbuli Basaepon :
1. Rajhi neddâ obi
2. Kaula neddâ nase kabbuli Ta’kengeng eoba
1. Ale’adâ’âr obi
2. Kaula adâ’âr nase’kabbuli Okara : 1. Rama ngakan nase’rawon
2. Ebu ngakan tajin sobi Manabi eoba da’basa enggi bunten :
1. Rama adâ’âr nase’rawon 2. Ebu adâ’âr tajin sobi
Oca’noles, tadâ’bâsâ tengnga’an ,manabi basa enggi buntenna : nyerrat Okarana :
1. Sengko’noles pangajhâran Bâsa Madhura 2. Ale’ noles e buku
Manabi eoba dâ’bâsa enggi bunten :
1. Kaula noles pangajhâran Bâsa Madhurâ 2. Rajhi noles e buku
Okara :
1. Bu Santi noles e papan
2. Pa’Guru noles Carakan Madhura Manabi eoba dâ’bâsa enggi bunten :
1. Bu Santi nyerrat e papan
(43)
Adâsar toconto e attas paneka, bias ebâdi panduman akadi e bâbâ paneka :
a. Manabi tadâ’bâsa tengnga’anna, kaangguy abâ’dibi,oreng se ngodha’ân otaba kanca se ampon eanggâp taretan, kodu aguna’aghi bâsâ se paleng mabâ. Kaagguy oreng se eargai kodu aguna’aghi bâsa enggi buntenna.
b. Manabi bâdâ bâsa tengnga’anna, kaangguy aba’dibi’,se ngodha’an otaba dâ’padâna, kodu aguna’aghi bâsa tengnga’anna. Manabi kaangguy se masthe, kodu aguna’aghi bâsa tenggina.
E bâbâ ka’dinto pansaponapan oca’se tadâ’bâsa tengnga’anna sareng se bâdâ bâsa tengnga’anna :
A. Se tada’basa tengnga’anna : 1. Colo’ lesan 2. dai badhana 3. bunembun merco 4. le’er gulu
5. elong pangambung 6. nyanda’ nyapot 7. mandhi aseram 8. ales memba 9. tedung asaren 10. noles nyerrat B. Se bada basa tengnga’anna :
1. mata tengal saca 2. entar nyabis meyos 3. ajelling nengale ngoladi 4. ngeding mereng meyarsa 5. sake’ angko songkan 6. ngakan nedda ada’ar 7. enda’ poron kasokan 8. mole paleman ghubar 9. aberri’ apareng ngatore 10. melle ngobange mondut Ondhaaghi basa
(44)
Ca’oca’sareng basana :
No Enja’iya Enggi Enten Enggi Bunten
(tengnga’an) Enggi’(alos tengnghi)Bunten 1. Abajhang Abajhang Abajhang Ashalat
2. Aberri’ Apareng Apareng Ngaterren
3. Acopa Acopa Acopa Aedu
4. Akemme Akemme Abanyo Asenne
5. Abedda’ Abedda’ Abedda’ Aganda/ Akonyo 6. Ajelling Ajelling Nengale Ngoladi
7. Alako Alako Nyambu Ngastane
8. Ana’ Ana’ Ana’ Pottra
9. Akabin Akabin Akabin Aneka
10. Andi’ Andi’ Agaduwi’ Ngagunge
11. Ba’na Dika Sampeyan Panjennengan
12. Bantal Bantal Bantal Jhangsera
13. Bender Bender Lerres Lerres
14. Bibir Bibir Bibir Late
15. Bulu Kejha’ Bulu Kejha’ Bulu Kejha’ Edep
16. Bengko Bengko Compo’ Dhalem
17. Bettes Bettes Bettes Podhak
18. Cethak Cethak Cethak Sera
19. Colo’ Colo’ Lesan Padha’aran
20. Copa Copa Copa Edhu
21. Coma Coma Namong Namong
22. Dateng Dateng Dateng Rabu
23. Duli Duli Duli Engghal
24. Dai Dai Dai Badana
25. Emba Emba Emba Aghung
26. Enja’ Enten Bunten Bunten
27. Elong Elong Elong Pangambung
28. Gellung Gellung Gellung Okel
29. Gigi Gigi Gigi Baja
30. Gigir Gigir Gigir Duka
(45)
32. Jamo Jamo Jamo Lolor 33. Kaloppae Kaloppae Kaloppae Kalep
34. Kalong Kalong Kalong Sangsang
35. Katon Katon Katengal Kaoladan
36. Kalambi Kalambi Kalambi Rasogan
37. Lake Lake Lake Raka
38. Lebbi Lebbi Langkong Langkong
39. Lengngen Lengngen Lengngen Gulungan
40. Maca Maca Maca Maos
41. Maso’ Maso’ Maso’ Malebbet
42. Manjeng Manjeng Manjeng Jumenneng
43. Melle Melle Ngobenge Mondut
44. Mena Mena Mena Mocang
45. Nanges Nanges Nanges Molar
46. Neken Neken Neken Ngalabaddi
47. Ngaji Ngaji Ngaji Maos
48. Neggu Neggu Neggu Ngastane
49. Ngara Ngara Kadiya Kadiya
50. Ngatoe Ngatoe Adikane Ngatore
51. Ngenjem Ngenjem Nyambut Mondut
52. Ngoda Ngoda Ngoda Anom
53. Omor Omor Omor Yuswa
54. Oban Oban Oban Arambut pote
55. Pajung Pajung Pajung Songsong
56. Pekkeran Pekkeran Pekkeran Panggaliyan 57. Rembi’ Rembi’ Ngalahirragi Babar
58. Samper Samper Samper Senjang
59. Sara Sara Sara Sanget
60. Sapa Sera Pasera Pasera
61. Sarong Sarong Sarong Senjang Sarong 62. Sattanang Sattanang Sattanang Sapplate
63. Tello Tello Tello Sesser
64. Tanang Tanang Tanang Hasta
65. Tengel Tengel Korang
Pamereng KorangPamearsa
(46)
66. Towa Towa Towa Seppo 67. Toronan Toronan Toronan Tedda’
68. Tasmak Tasmak Tasmak Pangoladan
69. Toju’ Toju’ Toju’ Alenggi
(47)
PUSTAKA ACUAN
Abdurrachaman, Dr. 1971. Sejarah Madura SelayangPandang. Matahari. Sumenep.
Anonymous. 2008. www.perpus.bangkalan.net. Rato Ebhu. Bangkalan. Anonymous. 2008. www.iptek.net.id.
Anonymous. 2008. www.indonesiaindonesia.com..
Dadam A Syukur,Ir. Beternak Itik. Dinas Peternakan dan Kesehatan Hewan.Bandar Lampung.
Drajit,M. Ba dkk.2002.Pangajaran Basa Madura Kembang Babur 1, 2, 3.
Larasati,Nita. 1977. Belotong Sebagai Pupuk Organik Untuk Tanaman Jagung. Ridaka.Surabaya.
Rasyid, Badrul. 1982. Basa Madura. Bintang. Surabaya.
Syafiuddin, Moh.Ba, danMoestadji,Moh.Ba. 1987. Parebasan Madura. Surabaya.
Tajib,Moh. Banjur Maca 1, 2. CV Karunia. Surabaya. Tajib, Moh.Ondhagga Basa Malathe Sato’or.
(1)
2. Pasera oreng se ekamaksod ebâkto tormator. Ponapa dâ’ padâna, ponapa oreng se kodu eargai.
3. Ca’oca’se kodu eoba dâ’bâsa enggi bunten. Eatore oladi pansaponapan conto akadi e bâbâ paneka : Oca’se bâdi eoba : ngakan.
Oca’: ngakan bâsâ tengnga’anna : nedda, bâsâ tenggina adâ’ar. Okara :
1. Ale’ngakan obi
2. Sengko’ngakan nase’kabbuli Basaepon :
1. Rajhi neddâ obi
2. Kaula neddâ nase kabbuli Ta’kengeng eoba
1. Ale’adâ’âr obi
2. Kaula adâ’âr nase’kabbuli Okara : 1. Rama ngakan nase’rawon
2. Ebu ngakan tajin sobi Manabi eoba da’basa enggi bunten :
1. Rama adâ’âr nase’rawon 2. Ebu adâ’âr tajin sobi
Oca’noles, tadâ’bâsâ tengnga’an ,manabi basa enggi buntenna : nyerrat Okarana :
1. Sengko’noles pangajhâran Bâsa Madhura 2. Ale’ noles e buku
Manabi eoba dâ’bâsa enggi bunten :
1. Kaula noles pangajhâran Bâsa Madhurâ 2. Rajhi noles e buku
Okara :
1. Bu Santi noles e papan
2. Pa’Guru noles Carakan Madhura Manabi eoba dâ’bâsa enggi bunten :
1. Bu Santi nyerrat e papan
(2)
Adâsar toconto e attas paneka, bias ebâdi panduman akadi e bâbâ paneka :
a. Manabi tadâ’bâsa tengnga’anna, kaangguy abâ’dibi,oreng se ngodha’ân otaba kanca se ampon eanggâp taretan, kodu aguna’aghi bâsâ se paleng mabâ. Kaagguy oreng se eargai kodu aguna’aghi bâsa enggi buntenna.
b. Manabi bâdâ bâsa tengnga’anna, kaangguy aba’dibi’,se ngodha’an otaba dâ’padâna, kodu aguna’aghi bâsa tengnga’anna. Manabi kaangguy se masthe, kodu aguna’aghi bâsa tenggina.
E bâbâ ka’dinto pansaponapan oca’se tadâ’bâsa tengnga’anna sareng se bâdâ bâsa tengnga’anna :
A. Se tada’basa tengnga’anna : 1. Colo’ lesan 2. dai badhana 3. bunembun merco 4. le’er gulu
5. elong pangambung 6. nyanda’ nyapot 7. mandhi aseram 8. ales memba 9. tedung asaren 10. noles nyerrat B. Se bada basa tengnga’anna :
1. mata tengal saca 2. entar nyabis meyos 3. ajelling nengale ngoladi 4. ngeding mereng meyarsa 5. sake’ angko songkan 6. ngakan nedda ada’ar 7. enda’ poron kasokan 8. mole paleman ghubar 9. aberri’ apareng ngatore 10. melle ngobange mondut Ondhaaghi basa
(3)
Ca’oca’sareng basana :
No Enja’iya Enggi Enten Enggi Bunten
(tengnga’an) Enggi’(alos tengnghi)Bunten 1. Abajhang Abajhang Abajhang Ashalat
2. Aberri’ Apareng Apareng Ngaterren
3. Acopa Acopa Acopa Aedu
4. Akemme Akemme Abanyo Asenne
5. Abedda’ Abedda’ Abedda’ Aganda/
Akonyo 6. Ajelling Ajelling Nengale Ngoladi
7. Alako Alako Nyambu Ngastane
8. Ana’ Ana’ Ana’ Pottra
9. Akabin Akabin Akabin Aneka
10. Andi’ Andi’ Agaduwi’ Ngagunge
11. Ba’na Dika Sampeyan Panjennengan
12. Bantal Bantal Bantal Jhangsera
13. Bender Bender Lerres Lerres
14. Bibir Bibir Bibir Late
15. Bulu Kejha’ Bulu Kejha’ Bulu Kejha’ Edep
16. Bengko Bengko Compo’ Dhalem
17. Bettes Bettes Bettes Podhak
18. Cethak Cethak Cethak Sera
19. Colo’ Colo’ Lesan Padha’aran
20. Copa Copa Copa Edhu
21. Coma Coma Namong Namong
22. Dateng Dateng Dateng Rabu
23. Duli Duli Duli Engghal
24. Dai Dai Dai Badana
25. Emba Emba Emba Aghung
26. Enja’ Enten Bunten Bunten
27. Elong Elong Elong Pangambung
28. Gellung Gellung Gellung Okel
29. Gigi Gigi Gigi Baja
30. Gigir Gigir Gigir Duka
(4)
32. Jamo Jamo Jamo Lolor 33. Kaloppae Kaloppae Kaloppae Kalep
34. Kalong Kalong Kalong Sangsang
35. Katon Katon Katengal Kaoladan
36. Kalambi Kalambi Kalambi Rasogan
37. Lake Lake Lake Raka
38. Lebbi Lebbi Langkong Langkong
39. Lengngen Lengngen Lengngen Gulungan
40. Maca Maca Maca Maos
41. Maso’ Maso’ Maso’ Malebbet
42. Manjeng Manjeng Manjeng Jumenneng
43. Melle Melle Ngobenge Mondut
44. Mena Mena Mena Mocang
45. Nanges Nanges Nanges Molar
46. Neken Neken Neken Ngalabaddi
47. Ngaji Ngaji Ngaji Maos
48. Neggu Neggu Neggu Ngastane
49. Ngara Ngara Kadiya Kadiya
50. Ngatoe Ngatoe Adikane Ngatore
51. Ngenjem Ngenjem Nyambut Mondut
52. Ngoda Ngoda Ngoda Anom
53. Omor Omor Omor Yuswa
54. Oban Oban Oban Arambut pote
55. Pajung Pajung Pajung Songsong
56. Pekkeran Pekkeran Pekkeran Panggaliyan 57. Rembi’ Rembi’ Ngalahirragi Babar
58. Samper Samper Samper Senjang
59. Sara Sara Sara Sanget
60. Sapa Sera Pasera Pasera
61. Sarong Sarong Sarong Senjang Sarong
62. Sattanang Sattanang Sattanang Sapplate
63. Tello Tello Tello Sesser
64. Tanang Tanang Tanang Hasta
65. Tengel Tengel Korang
(5)
66. Towa Towa Towa Seppo
67. Toronan Toronan Toronan Tedda’
68. Tasmak Tasmak Tasmak Pangoladan
69. Toju’ Toju’ Toju’ Alenggi
(6)
PUSTAKA ACUAN
Abdurrachaman, Dr. 1971. Sejarah Madura SelayangPandang. Matahari. Sumenep.
Anonymous. 2008. www.perpus.bangkalan.net. Rato Ebhu. Bangkalan. Anonymous. 2008. www.iptek.net.id.
Anonymous. 2008. www.indonesiaindonesia.com..
Dadam A Syukur,Ir. Beternak Itik. Dinas Peternakan dan Kesehatan Hewan.Bandar Lampung.
Drajit,M. Ba dkk.2002.Pangajaran Basa Madura Kembang Babur 1, 2, 3. Larasati,Nita. 1977. Belotong Sebagai Pupuk Organik Untuk Tanaman
Jagung. Ridaka.Surabaya.
Rasyid, Badrul. 1982. Basa Madura. Bintang. Surabaya.
Syafiuddin, Moh.Ba, danMoestadji,Moh.Ba. 1987. Parebasan Madura. Surabaya.
Tajib,Moh. Banjur Maca 1, 2. CV Karunia. Surabaya. Tajib, Moh.Ondhagga Basa Malathe Sato’or.