GAYA BASA MÉTAFORA DINA BABASAN JEUNG PARIBASA BASA SUNDA :Tilikan Stilisti kajeung Semantik.

(1)

Anita Nurul FauziaH,2014

GAYA BASA MÉTAFORA DINA BABASAN JEUNG PARIBASA BASA SUNDA (TilikanStilistikajeungSemantik)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

GAYA BASA MÉTAFORA DINA BABASAN JEUNG PARIBASA BASA SUNDA

(TilikanStilistikajeungSemantik)

SKRIPSI

diajukeunpikeunnyumponansalasahijisarat nyangkinggelarSarjanaPendidikanBahasaDaérah

ANITA NURUL FAUZIAH NIM 1004887

JURUSAN PENDIDIKAN BAHASA DAERAH FAKULTAS PENDIDIKAN BAHASA DAN SENI

UNIVERSITAS PENDIDIKAN INDONESIA 2014

(2)

Anita Nurul FauziaH,2014

GAYA BASA MÉTAFORA DINA BABASAN JEUNG PARIBASA BASA SUNDA (TilikanStilistikajeungSemantik)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

GAYA BASA MÉTAFORA DINA BABASAN JEUNG PARIBASA BASA SUNDA

(Tilikan Stilistika jeung Semantik)

Oleh

Anita Nurul Fauziah

Sebuah Skripsi Yang Diajukan Untuk Memenuhi Salah Satu Syarat Memperoleh Gelar Sarjana Pada Fakultas Pendidikan Bahasa Daerah

© Anita Nurul Fauziah 2014 Universitas Pendidikan Indonesia

2014

Hak Cipta Dilindungi Undang-Undang.

Skripsi Ini Tidak Boleh Diperbanyak Seluruhnya Atau Sebagian, Dengan Dicetak Ulang, Difoto Kopi, Atau Cara Lainnya Tanpa Ijin Dari Penulis.

(3)

Anita Nurul FauziaH,2014

GAYA BASA MÉTAFORA DINA BABASAN JEUNG PARIBASA BASA SUNDA (TilikanStilistikajeungSemantik)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu ANITA NURUL FAUZIAH

NIM 1004887

GAYA BASA MÉTAFORA DINA BABASAN JEUNG PARIBASA BASA SUNDA

(TilikanStilistikajeungSemantik)

Disaluyuanjeungdisahkeunku: Pangaping I,

Dr. H. YayatSudaryat, M. Hum. NIP. 196302101987031001

Pangaping II,

Dr. Hj. NunuyNurjanah, M.Pd. NIP 196707101991022001

Kauningaku

PupuhuJurusanPendidikanBahasa Daerah FakultasPendidikanBahasadanSeni

UniversitasPendidikan Indonesia

Dr. H. DingdingHaerudin, M. Pd. NIP 196408221989031001

(4)

D A N G I A N G S U N D A V o l . 2 N o . 1 A p r i l 2 0 1 4 | 1

Anita Nurul FauziaH,2014

GAYA BASA MÉTAFORA DINA BABASAN JEUNG PARIBASA BASA SUNDA (TilikanStilistikajeungSemantik)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

GAYA BAHASA METAFORA

DALAM BABASAN DAN PARIBASA BAHASA SUNDA

(Kajian Stilistika dan Semantik)

Anita Nurul Fauziah

_{, Yayat Sudaryat}

_{, Nunuy Nurjanah}

Email

:

anita_nurulfauziah@yahoo.co.id

,

kisudaryat_sunda@yahoo.com

,

nunuynurjanah81@yahoo.com

Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah, Fakultas Pendidikan Bahasa dan Seni, Universitas Pendidikan Indonesia

ABSTRAK

Penelitian ini bertujuan untuk mengetahui dan mendeskripsikan gaya basa metafora dalam ungkapan kata dan peribahasa Sunda (babasan dan paribasa), yang dikaji dari segi stilistik dan semantik. Deskripsinya meliputi (1) babasan dan paribasa Sunda yang mengandung gaya basa metafora manusia, hewan, dan tumbuhan, (2) bentuk ekspresi babasan dan paribasa Sunda yang mengandung metafora, (3) jenis metafora dalam babasan dan paribasa Sunda, dan (4) sifat dan acuan makna dari babasan dan paribasa Sunda. Dalam penelitian ini digunakan metode deskriptif dengan teknik studi bibliografis. Data dianalisis dengan teknik analisis unsur langsung dan hermeneutik. Hasil penelitian menunjukkan bahwa ada 482 (48,2%) dari 1000 buah babasan dan paribasa yang menggunakan gaya basa metafora manusia, hewan, dan tumbuhan. Ditinjau dari bentuk lingual, gaya bahasa metafora dalam babasan dan paribasa yang tergolong ke dalam kategori kata berimbuhan ada 7 (1,5%), kategori kata majemuk ada 146 (30,3%), kategori frasa ada 58 (12%), kategori kalimat tunggal ada 190 (39,4%), dan kategori kalimat majemuk ada 81 (16,8%). Babasan dan paribasa yang menggunakan metafora manusia ada 182 (38%), yang menggunakan metafora hewan ada 178 (37%), dan yang menggunakan metafora tumbuhan ada 122 (25%). Dari hasil analisis sifat babasan dan paribasa, terdapat 109 (22,6%) babasan dan paribasa yang memiliki sifat positif, ada 304 (62,5%) yang bersifat negatif, dan ada 69 (14,9%) yang bersifat netral. Acuan makna yang ditemukan dari hasil analisis, terdapat 226 (46,9%) babasan dan paribasa yang menunjukkan keadaan, ada 40 (8,3%) yang menunjukkan bentuk, ada 6 (1,2%) yang menunjukkan tempat, dan ada 210 (43,6%) yang menunjukkan watak.

Kata kunci: gaya bahasa metafora, babasan dan paribasa

Penulis Utama

Penulis Penanggung Jawab 1

(5)

Anita Nurul FauziaH,2014

GAYA BASA MÉTAFORA DINA BABASAN JEUNG PARIBASA BASA SUNDA (TilikanStilistikajeungSemantik)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

IN SUNDANESEBABASAN AND PARIBASA

(Style & Semantic Study)

Anita Nurul Fauziah

, Yayat Sudaryat

, Nunuy Nurjanah

Email:

anita_nurulfauziah@yahoo.co.id

,

kisudaryat_sunda@yahoo.com

,

nunuynurjanah81@yahoo.com

Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah, Fakultas Pendidikan Bahasa dan Seni, Universitas Pendidikan Indonesia

ABSTRACT

The purposes of this research are to understand and describes Metaphorical style of language in Sundanese word and verbal expression (babasan and paribasa), in Stylistic and semantic point of view. The description covers (1) Sundanese babasan and paribasa thatcontain human, animal and plantation metaphors, (2) expression forms that also contain metaphor, (3) metaphor type of Sundanese babasan and paribasa, and (4) characters and reference meaning of Sundanese metaphor.This research was using descriptive method with Bibliographical study technic. All datas have been analyzed with direct element and hermeneutic technic. This research results 482 (48,2%) of 1000 babasan and paribasa using plantation, animal and human metaphorical style. From linguistic form there are 7 (1,5%) metaphors in affix words category, 146 (30,3%) in composited words category, 58(12%) phrases, 190(39,4%) single sentence category and 81 (16,8%) composited sentences category. There are 182 (38%) Babasan and paribasa that use human metaphors, 178 (37%) are using animal metaphors and 122 (25%) using plantation metaphors. From character analysis, we found that 109 (22,6%) babasan and paribasa contain positives value, 304(62,5%) contain negatives and 69 (14,9%) contain neutrals value. Meaning reference that we found from our analysis results, we discover there are 226 (46,9%) babasan and paribasa that show conditions, 40 (8,3%) tell about object forms, 6 (1,2%) lead to places and 210(43,6%) tell about human characters.

Keywords: metaphorical style of language, babasan and paribasa.

Writter

Corespondent writter 1

(6)

Anita Nurul FauziaH,2014

GAYA BASA MÉTAFORA DINA BABASAN JEUNG PARIBASA BASA SUNDA (TilikanStilistikajeungSemantik)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu v

DAPTAR EUSI

kaca

PANGJAJAP ……….i

CATUR NUHUN ………...ii

ABSTRAK………..iv

DAPTAR EUSI………..v

DAPTAR TABEL ………..ix

DAPTAR BAGAN ………x

DAPTAR SINGGETAN ………...xi

DAPTAR LAMPIRAN ……….xii

BAB I BUBUKA………1

1.1KasangTukang……….……….1

1.2WatesanjeungRumusanMasalah……….…………4

1.2.1 WatesanMasalah………...4

1.2.2 RumusanMasalah.………..4

1.3TujuanPanalungtikan ………4

1.3.1 TujuanUmum ………4

1.3.2 TujuanHusus ……….5

1.4MangpaatPanalungtikan ………...5

1.4.1 MangpaatTioritis ………..5

1.4.2 MangpaatPraktis ………...5

1.5RaragaTulisan ………...5

BAB II ULIKAN TIORI, RARAGA MIKIR, JEUNG ANGGAPAN DASAR………...7

2.1 UlikanTiori ………...7

2.1.1 WangunBasa ……….7

2.1.1.1 KecapjeungPangwangunKecap ………...8

2.1.1.2 FrasajeungKategoriFrasa ……….10

(7)

2.1.1.2.2 KategoriFrasa ………..10

2.1.1.3 Kalimah, Fungsi, KategorijeungUnsurna ………...12

2.1.2 BabasanjeungParibasa ………13

2.1.2.1 WangenanBabasanjeungParibasa ………..13

2.1.2.2 BabandinganBabasanjeungParibasa ………..14

2.1.2.3 WangunjeungSumberBabandinganBabasan ………14

2.1.2.4 WangunjeungMaksudParibasa ………..15

2.1.3 Stilistika………...19 2.1.3.1 Gaya BasaminangkaObyék ………19

2.1.3.2 Wanda Gaya Basa………20

2.1.3.3 Métafora………...23

2.1.4 Hartidina Gaya Basa………...25

2.1.4.1 WangenanHartijeungÉlmuHarti……… 25

2.1.4.2 Wanda Harti……… 26

2.1.4.3 HartiStilistikminangkaHarti Gaya ………28

2.2 RaragaMikir………29

2.3 AnggapanDasar……….. 29

BAB III MÉTODE PANALUNGTIKAN……….32

3.1 Data jeungSumber Data ………...32

3.2 DesainPanalungtikan………32

3.3 MétodePanalungtikan………...33

3.4 WangenanOperasional ……….34

3.5 InstruménPanalungtikan ………..34

3.6 TéhnikNgumpulkeun Data ………..35

3.7 Analisis Data ………36

BAB IV HASIL PANALUNGTIKAN JEUNG PEDARAN………..37

4.1 Data BabasanjeungParibasaanuMaké Gaya BasaMétafora………..37

4.2 Wangun Gaya BasaMétaforadinaBabasanjeungParibasa………….39

(8)

vii

4.2.1.1 Gaya BasaMétaforaWinangunKecapRundayan……….40

4.2.1.2 Gaya BasaMétaforaWinangunKecapKantétan………...40

4.2.2 GayaBasaMétaforaWinangunFrasa………41

4.2.3 Gaya BasaMétaforaWinangunKalimah………..42

4.2.3.1 Gaya BasaMétaforaWinangunKalimahSalancar………...42

4.2.3.1.1 Gaya BasaMétaforaWinangunKalimahSalancarBasajan…………..42

4.2.3.1.2 Gaya BasaMétaforaWinangunKalimahSalancarJembar…………...43

4.2.3.2 Gaya BasaMétaforaWinangunKalimahRangkepan………...44

4.2.3.2.1 Gaya BasaMétaforaWinangunKalimahNgantét………44

4.2.3.2.2 Gaya BasaMétaforaWinangunKalimahSumélér………....45

4.3 Wanda Gaya BasaMétaforadina BabasanjeungParibasaSunda………...45

4.3.1 Gaya BasaMétaforaMijalma………....46

4.3.2 Gaya BasaMétafora Misato ………...47

4.3.3 Gaya BasaMétaforaMituwuhan………...48

4.4 SipatBabasanjeungParibasa……….48

4.4.1 BabasanjeungParibasaanuSipatnaPositif (+) ……….49

4.4.2 BabasanjeungParibasaanuSipatnaNégatif (-) ………50

4.4.3 BabasanjeungParibasaanuSipatnaNétral………...51

4.5 AcuanHartiBabasanjeungParibasa……….51

4.5.1 BabasanjeungParibasaanuHartinaNuduhkeunKaayaan………53

4.5.2 BabasanjeungParibasaanuHartinaNuduhkeunRupa……….53

4.5.3 BabasanjeungParibasaanuHartinaNuduhkeunTempat……….54

4.5.4 BabasanjeungParibasaanuHartinaNuduhkeunWatek………...55

4.6 Pedaran………...56

BAB V KACINDEKAN JEUNG SARAN……….58

5.1 Kacindekan………..58

5.2 Saran ………59

(9)

LAMPIRAN-LAMPIRAN:

SK PENGESAHAN………63

LAMPIRAN DATA………65

(10)

Anita Nurul FauziaH,2014

GAYA BASA MÉTAFORA DINA BABASAN JEUNG PARIBASA BASA SUNDA (TilikanStilistikajeungSemantik)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu 1

BAB I BUBUKA

1.1 Kasang Tukang

Basa mangrupa hiji hal anu moal leupas tina kahirupan manusa. Salasahijina basa Sunda anu dipaké dina hirup kumbuhna urang Sunda. Basa Sunda anu aya kiwari mangrupa hasil kamekaran tina wangun basa Sunda saméméhna. Kamekaranna ogé sajalan jeung kamekaran budayana. Ieu disababkeun ayana basa téh mangrupa média pikeun nyumponan pangabutuh manusa dina kahirupanana. Salian ti pikeun nepikeun maksud ka anu diajak nyarita, pangabutuhanu séjénna nyaéta pikeun nyamunikeun atawa ngabalibirkeun maksud tina maksud omongan anu sabenerna ngaliwatan pakeman basa (idiom) sangkan teu togmol teuing.

Pakeman basa éta sorangan aya dina wujud babasan jeung paribasa. Babasan nyaéta ungkara winangun kecap (kantétan) jeung frasa anu susunana geus matok tur ngandung harti injeuman.Ari paribasa nyaéta ungkara winangun kalimah atawa klausa anu kekecapan katut susunanana geus matok, maksudna geus puguh, biasana ngandung harti babandingan atawa silokaning hirup (Prawirasumantri spk., 2007, kc. 79).Babasan jeung paribasa téh saenyana mah sarua baé atawa hésé dibedakeunana.Ngan baé beunang disebutkeun, bédana téh babasan mah geus ngawangun hiji kecap (kantétan), ari paribasa mah mangrupa kalimah.Babasan umumna ngandung harti injeuman, sedengkeun paribasa ngandung harti babandingan (Sudaryat, 2010, kc. 118).Cindekna mah boh babasan boh paribasa pada-pada pakeman basa anu umumna pernah dipaké ku saréréa pikeun nyinggetkeun carita anu panjang maksudna, disusun mangrupa kalimah anu geus matok sarta ngandung pituah atawa piluangeun (Hidayat spk., 2007, kc. 196).

Dina jero babasan jeung paribasa moal leupas tina ayana gaya basa métafora. Sakumaha nu diébréhkeun ku Poerwadarminta (dina Tarigan, 1990, kc. 15) yén:

(11)

Anita Nurul FauziaH,2014

GAYA BASA MÉTAFORA DINA BABASAN JEUNG PARIBASA BASA SUNDA (TilikanStilistikajeungSemantik)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

„Metafora adalah pemakaian kata-kata bukan arti yang sebenarnya,

melainkan sebagai lukisan yang berdasarkan persamaan atau perbandingan’.

Nurutkeun Sudaryat (2010, kc. 126), gaya basa lalandian nyaéta gaya basa anu ngébréhkeun hiji hal ngaliwatan babandingan ku cara méré panglandi. Lalandian biasa ogé disebut métafora.

Kabiasaan urang Sunda upama nyarita sok dibalibirkeun atawa tara diceplakpahangkeun ngabalukarkeun dina nepikeun hiji maksud sok maké kekecapan séjén anu bisa ngawakilan maksudna, anu miboga sipat sarua pikeun ngaumpamakeun atawa ngabandingkeun. Biasana keur nyaruakeun atawa ngabandingkeun maksud omongan anu sabenerna dina babasan jeung paribasa sok diganti ku ngaran naon-naon anu aya di sakurilingeun urang. Misalna bagian awak sakujur, ngaran sato, ngaran tutuwuhan, ngaran pakakas jeung ngaran séjénna anu dianggap miboga sipat sarua pikeun ngawakilan maksud omongan anu sabenerna. Patalina jeung hal anu diécéskeun di luhur, aya sababaraha conto babasan jeung paribasa anu maké métafora mijalma, misato jeung mituwuhan, saperti laér gado,

beuteung anjingeun, kacang poho ka lanjaran, anjing ngagogogan kalong, jeung ati mungkir beungeut nyanghareup. Tina conto di luhur, bisa dicindekkeun yén

babasan jeung paribasa téh maké métaforatina naon-naon anu aya di sakurilingeun urang anu dianggap bisa ngawakilan maksud anu saenyana. Ngan ku sabab basaanu dipaké ahéng jeung lain basa anu biasa dipaké sapopoé jadi hésé diapalkeun jeung hésé dicangkem. Komo dina jaman kiwari, jajauheun kana apal jeung nyangkem da dina kanyataanana ogé teu sakabéh urang Sunda maké basa Sunda dina kahirupan sapopoéna.

Dumasar kana conto di luhur kagambar yén makénamétafora mijalma, misato, jeung mituwuhan geus mimiti kalindih sajalan jeung kamajuan jaman ku ayana ruang jeung waktu anu robah. Dina kanyataanna, tong waka nyarita maké babasan jeung paribasa, nyarita ku basa Sundana waé geus langka anu alesanna téh éra. Malah réa anu ngarasa éra lamun kanyahoan yén urang Sunda. Jadi, jajauheun kana apal atawa ngarti kana babasan jeung paribasana komo nepi ka apal gaya basa métafora anu dipaké dijerona, da dina nyaritana ogé geus loba urang Sunda anu teu maké basa Sunda. Aya istilah lamun teu bogoh moal wanoh.

(12)

Anita Nurul FauziaH,2014

GAYA BASA MÉTAFORA DINA BABASAN JEUNG PARIBASA BASA SUNDA (TilikanStilistikajeungSemantik)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

Kitu ogé jeung sikep ngarti kana harti babasan jeung paribasa. Moal ngarti kana basana, lamun teu ngarti kana hartina.

Ninggali kana fakta anu geus dipedar diluhur, ku kituna, panalungtikan ngeunaan metaforangaran bagian awak, sasatoan, jeung tutuwuhan dina babasan jeung paribasa kacida perluna diayakeun.

Aya sababaraha panalungtikan anu ngabahas ngeunaan babasan jeung paribasa ngan lain gaya basa métaforaanu jadi fokus panalungtikanana. Contona panalungtikan anu dilaksanakeun ku Jéni Siswandi (2005) anu judulna “Babasan jeung Paribasa dina Kumpulan Carpon Kanyaah Kolot” karangan Karna Yudibrata. Ieu panalungtikan ngajéntrékeun tur ngainventarisir unsur téma, suasana, sarta babasan jeung paribasa anu aya dina buku kumpulan carpon

Kanyaah Kolot anu dipatalikeun kana suasana carita dina éta buku. Hasil

panalungtikan nuduhkeun yén babasan jeung paribasa anu aya dina kumpulan carpon Kanyaah Kolot réana 57, ngawengku 20 babasan jeung paribasa. Babasan jeung paribasa anu dibahas dina ieu panalungtikan téh ngan saeutik lantaran ngan saukur ngabahas babasan jeung paribasa anu nyampak dina bukuna hungkul.

Panalungtikan anu séjénna nyaéta ku Nining Novianti (2012), judulna “Babasan jeung Paribasa Sunda (Tilikan Linguistik Antropologis)”. Hasil panalungtikanna nuduhkeun yén tina 1000 babasan jeung paribasa Sunda, kapanggih aya 99 (9,9%) babasan jeung paribasa anu patalina jeung unsur budaya pakasaban jeung 97 (9,7%) babasan jeung paribasa anu aya patalina jeung unsur budaya pakakas. Data anu kapanggih dibagi-bagi deui dumasar kana unsur-unsur basana nyaéta frasa, kecap rundayan, kecap kantétan, kecap rajékan, kalimah salancar jeung kalimah rangkepan.

Ari panalungtikan ngeunaan métafora ogé pernah dilaksanakeun ku Rika Susanti (2012), judulna “Metafora Hewan dalam Peribahasa Bahasa Indonesia (Kajian Antropolinguistik)”.Ieu panalungtikan museurkeun kajian ngeunaan métafora dipatalikeun kana antropologi.

Dumasar kana katerangan di luhur, can aya anu nalungtik ngeunaan métaforatina ngaran bagian awak, sasatoan, jeung tutuwuhan dina babasan jeung paribasa Sunda. Ku kituna, panalungtikan anu judulna “Gaya Basa Métafora dina

(13)

Anita Nurul FauziaH,2014

GAYA BASA MÉTAFORA DINA BABASAN JEUNG PARIBASA BASA SUNDA (TilikanStilistikajeungSemantik)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

Babasan jeung Paribasa Basa Sunda (Tilikan Stilistika jeung Semantik)” perlu dilaksanakeun.

1.2 Watesan jeung Rumusan Masalah 1.2.1 Watesan Masalah

Dumasar kana kasang tukang anu geus diébréhkeun di luhur, kapanggih rupa-rupa aspék dina babasan jeung paribasa. Babasan jeung paribasa bisa diulik tina jihat filsafat, antropologi, sosiologi, atikan, jeung stilistika. Ku sabab ambahanana kaitung lega, dina ieu panalungtikan diulik babasan jeung paribasa tina segi stilistika, nyaéta tina segi gaya basa métafora katut hartina. Ulikan métafora dipuserkeun kana métafora mijalma, misato, jeung mituwuhan.Lian ti gaya basa métaforana, dina ieu panalungtikan ogé diwatesanan ngan nganalisis wangun basa jeung sipat sarta acuan hartina.

1.2.2 Rumusan Masalah

Dumasar kana watesan masalah panalungtikan di luhur, masalah téh dirumuskeun sakumaha ieu di handap:

a. Babasan jeung paribasaSundanaon waé anu maké gaya basa métafora?

b. Kumaha wangun basababasan jeung paribasa Sunda anu maké gaya basa métafora?

c. Kumaha wanda gaya basa métafora anu aya dina babasa paribasa Sunda? d. Kumaha sipat jeung acuan harti dina babasan jeung paribasa Sunda anu maké

gaya basa métafora?

1.3 Tujuan Panalungtikan 1.3.1 Tujuan Umum

Ieu panalungtikan téh sacara umum boga tujuan pikeun mikanyaho jeung ngadéskripsikeun babasan jeung paribasa Sundatinajihat gaya basa (stilistika) jeung semantik.

(14)

Anita Nurul FauziaH,2014

GAYA BASA MÉTAFORA DINA BABASAN JEUNG PARIBASA BASA SUNDA (TilikanStilistikajeungSemantik)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu 1.3.2 Tujuan Husus

Tujuan husus dina ieu panalungtikan, nyaéta pikeun mikanyaho jeung ngadéskripsikeun babasan jeung paribasa Sunda anu ngandung gaya basa métafora. Ari déskripsina ngawengku:

a. Babasan jeung paribasa anu maké gaya basa métafora;

b. Wangun lingual (basa) babasan jeung paribasa basa Sunda anu aya patalina jeung gaya basa métafora; jeung

c. Wanda métafora tina babasan jeung paribasa basa Sunda.

d. Sipat jeung acuan harti tina babasan jeung paribasa basa Sunda anu aya patalina jeung gaya basa métafora.

1.4 Mangpaat Panalungtikan 1.4.1 Mangpaat Tioritis

Mangpaat tioritis dina ieu panalungtikan nyaéta pikeun kamekaran élmu basa, hususna dina kamekaran élmu pangaweruh léksiko-semantik.

1.4.2 Mangpaat Praktis

Sangkan leuwih écés deui, ieu di handap aya sababaraha mangpaat anu sipatna praktis, diantarana pikeun :

a. Jadi gambaran kamekaran basa jeung budaya bangsa. b. Sumber bahan ajar basa Sunda di sakola.

c. Référénsi pikeun panalungtikan satuluyna nu aya patalina jeung babasan katut paribasa.

d. Nambahan élmu pangaweruh pikeun nu nulis ngeunaan babasan jeung paribasa ogé ngeunaan gaya basa métafora.

1.5 Raraga Tulisan

Ieu tulisan téh dipidangkeun dina lima bab. Bab I medar ngeunaan kasang tukang masalah, watesan jeung rumusan masalah, tujuan panalungtikan ngawengku tujuan husus jeung tujuan umumna, mangpaat tina panalungtikan, jeung raraga nulis. Sedengkeun bab II mangrupa ulikan tiori anu ngabahas

(15)

Anita Nurul FauziaH,2014

GAYA BASA MÉTAFORA DINA BABASAN JEUNG PARIBASA BASA SUNDA (TilikanStilistikajeungSemantik)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

ngeunaan wangun basa, babasan jeung paribasa sarta gaya basa katut hartina. Satuluyna dina bab III dipedar ngeunaan métode panalungtikan anu ngawengku sumber data, désain panalungtikan, métode panalungtikan, wangenan operasional, instrumén panalungtikan, téhnik ngumpulkeun data, jeung analisis data. Bab IV mangrupa analisis data jeung pembahasan hasil tina panalungtikan. Anu pamungkas, bab V mangrupa kacindekan jeung saran.

(16)

Anita Nurul FauziaH,2014

GAYA BASA MÉTAFORA DINA BABASAN JEUNG PARIBASA BASA SUNDA (TilikanStilistikajeungSemantik)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu 32

BAB III

MÉTODE PANALUNGTIKAN

3.1 Data jeungSumber Data

Data ieu panalungtikan nyaéta babasan jeung paribasa disawang tina gaya basa métafora. Éta sawangan téh nyoko kana ulikan stilistika jeung semantik. Sumber data panalungtikannyaétasubjék data anuditalungtik.Sumberdata dinaieupanalungtikannyaétababasanjeungparibasatinabuku1000

BabasanjeungParibasaSundakarangan Budi RahayuTamsyah, spk. Ukuranbuku

14,8 cm x 20,8 cm. Kandelna160kaca. Diterbitkeun di Bandung,kuPustakaSetia. Jumlahbabasanjeungparibasaaya 1000, kalayanbabasan 801 jeungparibasa 199.

3.2 DesainPanalungtikan

Desainpanalungtikandisusundumasar kana sababarahaléngkah: (1)

nangtukeunmasalah, (2) studipendahuluan, (3)

ngawatesananjeungngarumuskeunmasalah, (4) ngarumuskeunanggapandasar, (5) nangtukeunsumber data, (6) nangtukeunjeungnyusuninstrumén, (7) ngumpulkeun data, (8) nganalisis data, jeung (9) nyieunkacindekan sartanyusunlaporan (Arikunto, 2006, kc. 22-23).

Bagan3.1 Desain Panalungtikan Nangtukeun Masalah Studi Pendahuluan Ngawatesanan jeung Ngarumuskeun Masalah Ngarumuskeun Anggapan Dasar Nangtukeun Sumber Data Nangtukeun jeung Nyusun Instrumén: Kartu Data Ngumpulkeun Data: téhnik ulikan pustaka Nganalisis jeung ngadéskripsikeun data: téhnik analisis unsur langsung jeung analisis hermeneutik

Nyieun Kacindekan

(17)

Anita Nurul FauziaH,2014

GAYA BASA MÉTAFORA DINA BABASAN JEUNG PARIBASA BASA SUNDA (TilikanStilistikajeungSemantik)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu 3.3 MétodePanalungtikan

Métodepanalungtikandihartikeunsalakucarailmiahpikeunmeunangkeun data kalayanudaganjeungmangpaat nu tangtu (Sugiyono, 2011, kc. 3).

SedengkeunnurutkeunArikunto (2010, kc.

203)métodepanalungtikannyaétacaraanudipakékupanalungtikdinangumpulkeun data panalungtikan.

Dina

ieupanalungtikandigunakeunpamarekankualitatifsababobjékpanalungtikannamangr upabagiantinaperistiwabasasartahasilpanalungtikanmangrupawanguntinulis.

Ieusajalanjeungwangenanmétodekualitatif nurutkeunBogdanjeungTylor (dina

Muhammad, 2011, kc. 30)

yénmétodologikualitatifsalakuprosedurpanalungtikananungahasilkeun data

déskriptifmangrupakekecapantinulisatawalisantijalma-jalmaanuparipolahnabisaditalungtik. Ari nurutkeun Muhammad (2011, kc. 31) nyebutkeunyén :

… bahwasalahsatufenomena yang

dapatmenjadiobjekpenelitiankualitatifadalahperistiwakomunikasiatauberba hasakarenaperistiwainimelibatkantuturan, maknasemantiktutur, orang yang bertutur, maksud yang bertutur, situasitutur, peristiwatutur, tindaktutur, danlatartutur.

Métode nu dipakédinaieupanalungtikannyaétamétodedéskriptif. Métodepanalungtikandéskriptifdipakésaupamaudagannapikeunngadéskripsikeunata

wangajelaskeunkajadian nu ayadinamangsakiwari.

Kaasupdinaieumétodenyaétastudikasus, survey, studipikeunmekarkeun, jeungstudikorélasi.

Métodepanalungtikandéskriptifbisangadéskripsikeunhijivariabelatawaleuwihtinahiji variabelpanalungtikan (Sudjana, 2011, kc. 52).

Métode panalungtikan déskriptif nyaéta panalungtikan anu di jeronangawengkuakumulasi data dasar ku cara déskriptif,euweuhujihipotésis, teu nyieun ramalan/prédiksi, jeung teu nyangking ma’na implikasi.Tujuanpanalungtikandéskriptifnyaétanyieungambaransacarasistematis,

(18)

Anita Nurul FauziaH,2014

GAYA BASA MÉTAFORA DINA BABASAN JEUNG PARIBASA BASA SUNDA (TilikanStilistikajeungSemantik)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

tangtu.Métodepanalungtikan anu

cocogpikeundipakédinaieupanalungtikannyaétamétodedéskriptiflantaranluyujeungt ujuanpanalungtikan (Suyatna, 2002, kc. 14).

Métodedéskriptifdinaieupanalungtikandipaképikeunngadéskripsikeungayab

asamétafora anu

ayadinababasanjeungparibasabasaSundasartangadéskripsikeunwangunbasasartasipa

tacuanna.

Hal-halanudidéskripsikeunanangawengkujumlahwangunbabasanjeungparibasaanumaké gayabasa métaforamijalma, misato, jeungmituwuhan, ngadéskripsikeunwangunnaayadinawangunkecap, frasa, atawakalimah, ngadéskripsikeunhartitinababasanparibasaanuditalungtik,

sartanaonanujadiacuanatawaréferenna.

3.4 WangenanOperasional

Judulieupanalungtikannyaéta“Gaya Basa

MétaforadinaBabasanjeungParibasaBasaSunda

(TilikanStilistikajeungSemantik)”.Sangkanayagambaran,

perludijéntrékeunwangenan operasionaldinaieupanalungtikan, diantarana:

a. Gaya BasaMétafora

Gaya basa

métaforadisebutogégayabasalalandiannyaétagayabasaanungabandingkeunhij

ihalkucaramérélalandiankahal anu

dibandingkeun.Étagayabasatéhdianalisistinasegistilistikajeungsemantik. Analisisstilistikangawengkuanalisisngeunaan gaya basa métafora anu aya dina babasan jeung paribasa. Ari analisissemantiknangawengku analisis

ngeunaan ma’na atawa harti sarta sipat acuanna.

b. BabasanjeungParibasa

Babasannyaétawangunungkarabasadinawangunkecapatawafrasaanungandun ghartiinjeuman.

(19)

Anita Nurul FauziaH,2014

GAYA BASA MÉTAFORA DINA BABASAN JEUNG PARIBASA BASA SUNDA (TilikanStilistikajeungSemantik)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

Arianudisebutparibasanyaétawangunungkarabasaanungandunghartibabandin ganatawasilokalakuninghirupmanusasartaayadinawangunkalimah.

3.5 InstruménPanalungtikan

Instruménpanalungtikannyaétahijialatanudipaképikeunngukurfénoménaalam atawa sosial anuditalungtik (Sugiyono, 2011, kc. 148).Instruménpanalungtikannyaétaalatatawafasilitasanudipakékupanalungtikdinan

gumpulkeun data

ngarahpagawéannabisalumangsungleuwihgampangjeunghasilnaleuwihalus. Dina

hartinaleuwihtaliti, lengkep, jeung

sistematisanungajadikeundatanaleuwihgampangdiolah (Arikunto, 2010, kc. 203). Instruménpanalungtikananudipakédinaieupanalungtikannyaétakartu data anu eusinanyaétanomerkode, data babasanatawaparibasaanukapanggihjeungdianalisis.

Adéan ku kuda beureum (1000 BPS/119/4)

Wanda Métafora: a. métafora mijalma b. métafora misato c. métafora mituwuhan Wangun Basa: a. kecap

b. frasa c. kalimah

Harti: ginding ku barang batur atawa ku barang meunang nginjeum. Sipat Harti: a. (+)

b. (-) c. (~)

Acuan Harti: a. Nuduhkeun Kaayaan b. Nuduhkeun Rupa c. Nuduhkeun Tempat d. Nuduhkeun Watek

(20)

Anita Nurul FauziaH,2014

GAYA BASA MÉTAFORA DINA BABASAN JEUNG PARIBASA BASA SUNDA (TilikanStilistikajeungSemantik)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu 3.6 TéhnikNgumpulkeun Data

Téhnikanudipakédinaieupanalungtikannyaétatéhnikulikanpustaka

(studibibliografi). Téhnikulikanpustakamangrupakagiatanniténan, neuleuman, nalaah, jeungngaidéntifikasipangaweruh.Dilaksanakeun ku cara neuleuman buku-buku sumber anu aya pakuat-pakait jeung konsép tioritis katut bahasan pasualan panalungtikan (Arikunto, 2010, kc. 75).

Téhnikngumpulkeun data

dinaieupanalungtikanngaliwatansababarahaléngkah, diantarana: a. NéanganbukubabasanjeungparibasaSunda;

b. MacabukubabasanjeungparibasaSunda;

c. Nyiriangayabasa métaforamijalma, misato, jeungmituwuhan nu ayadinabukubabasanparibasa; jeung

d. Nyalin kana kartu data.

3.7 Analisis Data

Dina ieupanalungtikan, pikeunngolah data

dipakéduatéhnikanalisisnyaétaanalisis unsurlangsung (Immediate constituent (IC)

analysis)jeunganalisishermeneutik.Analisisunsurlangsungdipaképikeunnganalisis

unsur-unsur anu ngawangunhijibasa (kecap, frasa, klausa, atawakalimah) (Wijayanto, 2008).Ieuanalisisdipaképikeunmikanyahowangun lingual tinababasanjeungparibasabasaSundaanumakégayabasa

métaforapatalijeungmijalma, misato, jeungmituwuhan. Sedengkeunanudimaksudanalisishermeneutik, nyaétawangun métodeanalisis anu nyangkemhijihalkalayanjerokucarangainterpretasima’na/harti.

Analisishermeneutik nu

dipakédinaieupanalungtikanmibogaudagansangkanbisanuduhkeunsipatacuantinab abasanjeungparibasaanumakégayabasa métaforamijalma, misato, jeungmituwuhan.

(21)

Anita Nurul FauziaH,2014

GAYA BASA MÉTAFORA DINA BABASAN JEUNG PARIBASA BASA SUNDA (TilikanStilistikajeungSemantik)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu a. Macadeuikartu data.

b. NgadaptarkeunbabasanparibasaSundasacaraalpabétis. c. NyieunpapasinganbabasanparibasaSundadumasar:

1. Gaya basamétaforamijalma; 2. Gaya basa métaforamisato; jeung 3. Gaya basa métaforamituwuhan.

d. Analisis jeung déskripsi gaya basa métafora dina babasan jeung paribasa. e. Nyieunkacindekan.

(22)

Anita Nurul FauziaH,2014

GAYA BASA MÉTAFORA DINA BABASAN JEUNG PARIBASA BASA SUNDA (TilikanStilistikajeungSemantik)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu 58

BAB V

KACINDEKAN JEUNG SARAN

5.1 Kacindekan

Dumasar kana hasilanalisisjeungdéskripsi data anugeusditepikeundinabab IV,

ngeunaanbabasanjeungparibasaSundaanumakégayabasamétaforamakétilikanstilist ikajeungsemantik.

Tina 1000 BabasanjeungParibasaSunda¸ kapanggih 482 (48,2 %) babasanjeungparibasaanumakégayabasamétafora. Data anukapanggihdibagi-bagideuidumasar kana wangunbasananyaétakecaprundayan, kecapkantétan, frasa,

kalimahsalancar, jeungkalimahrangkepan. Gaya

basamétaforadinababasanjeungparibasaanumangrupawangunkecapkapanggihaya

153 (31,7%). Dina

wangunkecapkabagideuijadiwangunkecaprundayananujumlahna 7 (4,5%) jeungkecapkantétananujumlahna 146 (95,4%). Wangunfrasajumlahnaaya 58 (12%). Dina wangunkalimahaya 271 (56,2%), anusatuluynadibagideui kana kalimahsalancaranujumlahna 190 (70,1%) jeungkalimahrangkepan 81 (29,9%). Dina wangunkalimahsalancarkapanggihaya 136 (71,6%) wangunkalimahsalancarbasajan, jeungaya 54 (28,4%) wangunkalimahsalancarjembar. Dina wangunkalimahrangkepankapanggihaya 55 (67,9%) wangunkalimahngantét, jeungaya 26 (32,1%) wangunkalimahsumélér.

Gaya

basamétaforadinababasanjeungparibasaSundakapanggihayatilurupanyaétamétafor amijalma, métaforamisato, jeungmétaforamituwuhan. Babasanjeungparibasaanumakégayabasamétaforamijalmakapanggihaya 182 (38%), métaforamisatoaya 178 (37%), jeungmétaforamituwuhanaya 122 (25%).

Ditiliktinajihatharti,

gayabasamétaforadinababasanjeungparibasaSundadianalisissipathartijeungacuanh artina. Tina sipathartinaétababasanjeungparibasatéhayaanusipatnapositif, négatif,

(23)

Anita Nurul FauziaH,2014

GAYA BASA MÉTAFORA DINA BABASAN JEUNG PARIBASA BASA SUNDA (TilikanStilistikajeungSemantik)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

jeungnétral.Anusipatnapositifjumlahnaaya 109 (22,6%),

anusipatnanégatifjumlahnaaya 304 (62,5%),

jeunganuteunuduhkeunsipatpositifatawanégatifdisebutogésipatnétralaya 69 (14,9%).

Tina

acuanhartinakapanggihayababasanjeungparibasaSundaanunuduhkeunkaayaan,

rupa, tempat, jeungwatek. Gaya

basamétaforadinababasanjeungparibasaSundaanuacuanhartinanuduhkeunkaayaan kapanggihaya 226 (46,9%), anunuduhkeunrupaaya 40 (8,3%), anunuduhkeuntempataya 6 (1,2%), jeunganunuduhkeunwatekaya 210 (43,6%).

5.2 Saran

SabadangayakeunpanalungtikanngeunaanbabasanjeungparibasaSundatilika nstilistikajeungsemantikayasababaraha saran anu haying ditepikeun di antarana:

a. Ieupanalungtikankarékngabahasgayabasamétaforamijalma, misato, jeungmituwuhan. Métaforaanuliannasapertimétaforamiindra, jeunganuayapatalinajeungbarang, kaayaanalammah can kapaluruh. b. Dina

ieupanalungtikanbabasanjeungparibasaditalungtikmakéélmustilistikaje ungsemantik.

Panalungtikanngeunaanbabasanjeungparibasamasihbisaditalungtiktinar upa-rupapaélmuansapertifilsafat, antropologi, sosiologi, atikan, jeungsajabana.

(24)

Anita Nurul FauziaH,2014

GAYA BASA MÉTAFORA DINA BABASAN JEUNG PARIBASA BASA SUNDA (TilikanStilistikajeungSemantik)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu 60

DAPTAR PUSTAKA

Arikunto, S. (2006).ProsedurPenelitian. Jakarta: BalaiPustaka.

________________. (2010). ProsedurPenelitianSuatuPendekatanPraktik. Jakarta: RinekaCipta.

Chaer, A. (2007). LinguistikUmum. Jakarta: PT RinekaCipta.

Danadibrata, R.A. (2009). KamusBasaSunda. Bandung: PT. KiblatBukuUtama&UniversitasPadjajaran.

Hidayat, R T, spk.(2007). PeperenianUrangSunda.Bandung: PT. KiblatBukuUtama.

JurusanPendidikanBahasa Daerah(2008). PalanggeranÉjahanBasaSunda (EdisiRevisi). Bandung: Sonagar.

Keraf, G. (2010). Diksidan Gaya Bahasa.Jakarta: PT. GramediaPustakaUtama. KoppaJyvaskylanYliopstio.Hermeneutic Analysis.[Online].Ayadina:

https://koppa.jyu.fi/avoimet/hum/menetelmapolkuja/en/methodmap/data-analysis/hermeneutic-analysis. Diaksés 18 September 2013.

LembagaBasajeungSastraSunda(1983).KamusUmumBasaSunda. Bandung: Ternate.

Muhammad(2011). Paradigma Kualitatif Penelitian Bahasa. Yogyakarta: Liebe Bokk Ekspres.

Pateda, M. (2010).SemantikLeksikal. Jakarta: PT RinekaCipta.

Prawirasumantri, A., Rosiana, A., jeungSudaryat, Y. (1993).Wacana,

AdeganKecap, Frase, jeungKlausaBahasaSunda. Jakarta:

CandimasMetropole.

Prawirasumantri, A., spk. (2007). Kamekaran, Adegan, jeungKandagaKecapBasaSunda. Bandung: CV GegerSunten.

Ratna, N K. (2013).StilistikaKajianPuitikaBahasa, Sastra, danBudaya.

Yogyakarta: PustakaPelajar.

Rosidi, A. (2005). Babasan&ParibasaKabeungharanBasaSunda.Bandung: PT. KiblatBukuUtama.

(25)

Anita Nurul FauziaH,2014

GAYA BASA MÉTAFORA DINA BABASAN JEUNG PARIBASA BASA SUNDA (TilikanStilistikajeungSemantik)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu _____________. (1989). UlikanLinguistik. Bandung: JPBD. _____________. (2004). ÉlmuningBasa.Bandung: CV. Walatra.

Sudaryat, Yayat, spk. (2007). Tata BasaSundaKiwari.Bandung: YramaWidya. Sudjana, N. (2011). TuntunanPenyusunanKaryaIlmiah. Bandung:

SinarBaruAlgesindo.

Sugiyono(2011).MetodePenelitianPendidikan (PendekatanKuantitatif, Kualitatif,

dan R&D). Bandung: CV Alfabeta.

Suyatna, A. (2002). PengantarMetodologiPendidikandanPengajaranBahasa. Bandung: DepartemenPendidikanNasionalUniversitasPendidikan Indonesia FakultasPendidikanBahasadanSeniJurusanPendidikanBahasa Indonesia dan Daerah.

Tamsyah, B., Djuanda, D., jeungPurmawati, T.(1999).1000

BabasanjeungParibasaSunda.Bandung: PustakaSetia.

Tarigan, H G. (1990).Pengajaran Gaya Bahasa.Bandung: Angkasa. Ullman, S. (2009).PengantarSemantik. Yogyakarta: PustakaPelajar.

UniversitasPendidikan Indonesia(2013).PedomanPenulisanKaryaIlmiah. Bandung: UPI.

Wijayanto, S. (2008).LinguistiksebagaiIlmu.[Online].Ayadina:

http://cakrabuwana.files.wordpress.com/2008/09/arvan_bab-2_doc.pdf. Diaksés 18 September 2013

(1)

3.6 TéhnikNgumpulkeun Data

Téhnikanudipakédinaieupanalungtikannyaétatéhnikulikanpustaka

Téhnikngumpulkeun data

dinaieupanalungtikanngaliwatansababarahaléngkah, diantarana: a. NéanganbukubabasanjeungparibasaSunda;

b. MacabukubabasanjeungparibasaSunda;

c. Nyiriangayabasa métaforamijalma, misato, jeungmituwuhan nu ayadinabukubabasanparibasa; jeung

d. Nyalin kana kartu data.

3.7 Analisis Data

Dina ieupanalungtikan, pikeunngolah data

dipakéduatéhnikanalisisnyaétaanalisis unsurlangsung (Immediate constituent (IC)

analysis)jeunganalisishermeneutik.Analisisunsurlangsungdipaképikeunnganalisis

unsur-unsur anu ngawangunhijibasa (kecap, frasa, klausa, atawakalimah) (Wijayanto, 2008).Ieuanalisisdipaképikeunmikanyahowangun lingual tinababasanjeungparibasabasaSundaanumakégayabasa

métaforapatalijeungmijalma, misato, jeungmituwuhan.

Sedengkeunanudimaksudanalisishermeneutik, nyaétawangun métodeanalisis anu nyangkemhijihalkalayanjerokucarangainterpretasima’na/harti.

(2)

Anita Nurul FauziaH,2014

GAYA BASA MÉTAFORA DINA BABASAN JEUNG PARIBASA BASA SUNDA (TilikanStilistikajeungSemantik)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

a. Macadeuikartu data.

b. NgadaptarkeunbabasanparibasaSundasacaraalpabétis. c. NyieunpapasinganbabasanparibasaSundadumasar:

1. Gaya basamétaforamijalma; 2. Gaya basa métaforamisato; jeung 3. Gaya basa métaforamituwuhan.

d. Analisis jeung déskripsi gaya basa métafora dina babasan jeung paribasa. e. Nyieunkacindekan.

(3)

BAB V

KACINDEKAN JEUNG SARAN

5.1 Kacindekan

Dumasar kana hasilanalisisjeungdéskripsi data anugeusditepikeundinabab IV,

ngeunaanbabasanjeungparibasaSundaanumakégayabasamétaforamakétilikanstilist ikajeungsemantik.

kalimahsalancar, jeungkalimahrangkepan. Gaya

basamétaforadinababasanjeungparibasaanumangrupawangunkecapkapanggihaya

153 (31,7%). Dina

Dina wangunkalimahsalancarkapanggihaya 136 (71,6%)

wangunkalimahsalancarbasajan, jeungaya 54 (28,4%)

wangunkalimahsalancarjembar. Dina wangunkalimahrangkepankapanggihaya 55 (67,9%) wangunkalimahngantét, jeungaya 26 (32,1%) wangunkalimahsumélér.

Gaya

basamétaforadinababasanjeungparibasaSundakapanggihayatilurupanyaétamétafor