T Tu M M

terumbu ahermatipic yang tidak bersimbiosis dengan zooxanthellae. Penyinaran matahari menjadi penting dalam proses pembentukan terumbu sebagai sumber energi dalam proses fotosintesis. Laju ekstensi, densitas, dan laju kalsifikasi dapat diartikan sebagai pertumbuhan pada karang. Studi mengenai hubungan beberapa variabel ini telah dilakukan oleh Dodge dan Brass 1984, dan Scoffin et al. 1992 Carricart-Ganivet dan Merino 2001. Karang masiv menyediakan informasi palaeoclimate dan palaeoenvironment. Distribusinya yang luas di wilayah tropis dan sebagian wilayah sub tropis menjadikan karang sebagai salah satu arsip di alam yang menyimpan informasi-informasi penting perubahan-perubahan yang terjadi di lingkungan perairan Barnes dan Lough 1989; McGregor dan Abram 2008; Dodge dan Vaisnys 1975; Weber et al. 1975. Gambar 2 Karang masiv Porites lutea yang terpapar ke udara terbuka Foto: Yamazaki 2010 Pertumbuhan karang dibatasi oleh banyak faktor fisika kimia perairan, yaitu suhu, cahaya matahari, salinitas, kejernihan air, arus, substrat Barnes 1980; Nybakken 1993; Castro dan Huber 2000. Salah satu faktor utama yang membatasi pertumbuhan karang adalah suhu perairan. Umumnya, terumbu karang dapat hidup dan berkembang baik pada suhu 18-30 o C dan biasanya ditemukan pada perairan dangkal yang penerimaan sinar matahari cukup untuk proses pertumbuhannya. Suhu ideal ini umumnya berada pada wilayah tropis, seperti Indonesia. Walaupun demikian, beberapa jenis karang juga dapat berkembang baik di wilayah sub tropis dengan kondisi suhu yang cukup ekstrim. Ekosistem terumbu karang umumnya hanya terdapat di perairan tropis, sangat sensitif terhadap perubahan lingkungan hidupnya terutama suhu, salinitas, 6 terum m mbu Peny y yinar seba a agai laju kal meng g gena 1984 4 4, da Ka Ka Ka Ka Ka Ka Ka Ka K K K K Ka Ka K K Ka Ka Ka K K Ka Ka K K K Ka Ka Ka Ka Ka Ka K Ka K Ka K K K Ka Ka Ka Ka Ka K K Ka a Ka K Ka K K K Ka a Ka Ka Ka K K Ka K K Ka Ka Ka K K a a a Ka a Ka Ka Ka K a a a a Ka a a Ka a K K K K K a a K K K K a a a K K a a K K a a Ka a pala e eo eo o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o en e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e wilay ya ya a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h meny y y im im im m im im i im m m m im i i i m i im im i im im m m im m im m im i m im im m im im m m m m m m im m m m m m m m m m m m m m m m m m m m im m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m p lingk ku ku u u u ng ng ng n n n n ng n n n n n ng ng ng n n n n n n n n ng n n n n n n ng ng n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n ng n n n n n n n n n n n n n n ng n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n g g g g g g g g g Dodg g g e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d Ga a amb Pe suhu u u, ca Nyba a akke mem mb mb b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b at at at at t at at at a at at at a a at at at a at at at at at at at at at a at at at at t at a at t at a a a a at at t a at t t a a a at at a at a at at t at a a t at t t a at t a a a t t at t a at a at a a a a t t a a at t a a a at a a a a a t at at t a t a a a a a a a a a a a a a a kara a a a ng ng ng n n ng ng ng ng ng ng ng ng ng ng ng ng ng ng ng ng ng n n n g ng g n n ng ng ng ng n ng n n n g ng ng ng n n n ng g g ng ng ng g g n n n n n ng g ng ng ng n ng ng n ng g g n ng ng n ng n n ng ng n g n ng ng ng ng n g ng n g g g n n ng n n n n n n n g ng n n ng ng ng g g g ng n g ng g g g g d ditem mu mu mu mu u u u u u u u u u mu u u u u u mu u u u u u u u u mu u u u u u u u u u u u u mu u mu u u u m u u u m u u u u u u u k k k k k k k k k k k ka k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k pros e es es es s es s es s es s es s es es s s s es s s s s s s s s s s s s es s es s s s es es s s es s s s s s s es s s s s s es s s s s s s s s es s s s s s s e e e e s s s es e e s es s s s e s s s s s s e s s p p p p p p p p p p p p p p p p p p p sepe e e rt rt rt rt rt rt rt t rt rt rt rt r r r r r r r r rt r r r rt rt r r r rt r r r r rt r i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i berk e em em em em em em em em em em em m m em em m m em em em m m m m m em em em e e em m m em m m e m m m em em m m em m m em m m m m m m m m m m m m em m em e m m m m m m em m m em e m em em e e e e m e m m m m m m m e m m e e b b b Ekos s s s is is is is is is s is is is s is s s is is s is is s s s s s s s s i s s s s s s s s s s s s s s i s s is is is i s s is s i s s s s s s s s s s s s s s s s te te te te t t t te te t t te t te te t e t te te e t t te t e te te t te te e te t e e e t te e e te e e e te te e e e e e e t te e e e e e te te t e e e e e t t t e t t sens si si i i i ti ti ti t ti ti ti i ti ti ti ti ti ti ti ti ti t t ti ti ti ti ti ti t t t t t t ti t ti t ti t t t t t t i t t i ti ti t ti ti ti t ti t t t i t t t ti t t t t i t i t t t t t f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f f sedimentasi, eutrofikasi dan memerlukan kualitas perairan alami atau pristine Veron 1995. Suhu permukaan laut dapat mempengaruhi kalsifikasi yang terjadi selama pertumbuhan karang. Kenaikan suhu permukaan laut meningkatkan kalsifikasi pada karang Carricart-Ganivet 2004. Perubahan suhu permukaan laut juga menyebabkan terjadinya fenomena bleaching kehilangan zooxanthella pada karang Celliers et al. 2002. Peristiwa bleaching diketahui dengan mengamati hasil kalsifikasi karang tersebut, yang dapat ditunjukkan dengan adanya perubahan-perubahan pada nilai luminansi Bak dan Laane 1987; Carricart- Ganivet et al. 2007.

2.2 Sclerochronologi

Istilah sclerochronologi ini pertama kali muncul di awal 1970-an, dan diciptakan pada tahun 1974 Buddemeier et al. 1974 penelitian mengenai pita pertumbuhan pertama kali dilakukan oleh Knutson dan Buddemeier terhadap daerah atol yang dijadikan sebagai daerah uji coba nuklir Knutson et al. 1972. Sclerochronologi adalah studi perubahan fisik dan kimia dalam jaringan keras dari invertebrata dan alga berkapur merah, dalam konteks waktu mereka terbentuk. Istilah ini berasal dari tiga kata Yunani scleros-keras, chronos-waktu dan logo-ilmu pengetahuan, dan mengacu pada ilmu yang berhubungan peristiwa dan waktu. Sclerochronologi berfokus pada pola pertumbuhan yang mencerminkan pertumuhan tahunan, bulanan, dua minggu, pasang surut, hari, dan sub-harian ultradian. Kalsifikasi rata-rata tahunan adalah produk rata-rata ekstensi tahunan dan densitas dari deposit skeletal selama kurun waktu setahun Carricart-Ganivet dan Barnes 2007. Laju ekstensi tahunan karang dapat dijadikan sebagai salah satu variabel yang digunakan dalam mengkaji pertumbuhan karang. Perubahan laju ekstensi tahunan karang dapat dinyatakan juga sebagai perubahan pertumbuhan pada karang. Variasi pada pertumbuhan karang merefleksikan kondisi lingkungan yang mempengaruhi perubahan pada nilai peubah ini Carricart- Ganivet dan Barnes 2007. Variasi pertumbuhan pada karang dapat dilihat dari pita pertumbuhannya. Teknologi x-ray dimanfaatkan untuk mengetahui densitas dan kalsifikasi karang, sebagai refleksi dari pertumbuhan karang Correge 2006. Pita pertumbuhan tahunan pada kerangka karang menggambarkan kondisi tahunannya Barnes 1972; Hudson et al. 1976; Highsmith 1979. sed Ve pe pa me ka ka ka ka ka ka ka ka ka k ka k ka ka k k ka ka ka ka a ka ka ka k k ka ka ka ka ka a a a ka ka ka k k ka ka a ka ka k ka ka a ka k ka k k k ka a ka ka ka k k ka a ka ka a ka k k a a a a a a ka ka k a a a a ka a a ka a k k k k k a a k k a a a a a k a a a a a a ka r r r h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h ha ha ha ha ha ha ha ha h ha a ha h ha h h h h h h a h h h h h h a h h h h h h h h h h ha a a a a a h h h h ha h h h ha ha a a a h h ha ha h h a a ha a a a h a a h a a a pe p p p pe p pe p pe pe p p pe e e pe pe pe p p p e pe e pe p p p p pe e e pe pe pe p p p p pe e pe pe p pe p p p p p p p p e e e e e pe pe pe p p p p p e p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p e pe p p p p p p e p p p pe p e p p p p p p p p p p e e p p p p p p e p p p p p p p e p p e p p p p p Ga Ga Ga Ga Ga G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G Ga G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G 2. 2.

2. 2

2 2.

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

di di di d d d d di di d d d d di di d d d d d d d di d d d d d di d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d di d d d di d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d c c c c c pe pe pe pe p p p p pe pe pe pe pe pe pe e pe e pe p p p e pe pe e p pe p p pe e p p p e p p p p p p pe e p p p p p p pe p p p p pe p p p p p p pe p p p pe p p p p p p p pe pe p pe p p p p p p p p e pe p p e p pe e e p p pe p p p e p p p p p p e p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p da da da da d da d da da da a a da da da d d d d d d da da da da d da da a da da da da da d da da d da d da d da d d d da da d da da da d d d d da da d d d da d d d d d da da d d d d d a d d d d d d d d d d d d d d a d d d d d d a d d d a d d d d d d a d d d d d d d d d d d d d d d d a d d d d d d a d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d Sc Sc Sc S S S S S S S Sc S S S S S S S S S S S S Sc S S S S S S S S S S S S S S S S S Sc S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S da da d d d d d d d d d d da da da d d d d d d d d d d d d d d d d d d da d d d da da d d d d d d d d d da d d d d d d a d d da a d d a d d a d da d d a d d d d d d d d d d a d d d d a d d d a d d d d d d d d d d te te t te te te te t te te te te te te te te e te t te t t e e te t t t t te e te te t t te te t te te te te t te e te t te te te te te te t t t t e te te t t t e e te t t t te e te e e te te te e e t te e te t te e e te e e te t e e e e e te te e e e t t t e e te e te e t t te t t e e e t t e e t t e e t t e t t t e e e e e t t t e e e t t t t e e te t e e t t t t e t e t e t e e e r da da da da d d d da da d da d da da d d d da da da d d d d da d d d da d d da da d d d d da a da da da a d da d d d da d d d d d a a a a d da da a a d d a da d d d d d da a da a a a d d d d d d d d da d a da a a d d d d d d d d d d d d da a da a a d a a a d da d a d a d d d d a a d d d d d d d d d d pe me da de Ba va a va va va va va va va va a va va va va va va a va v a va va v va va v v v v a va a a va v v v v a v v v va v v a a v v va a a v a va v a v a a v v v v a a v v v a a a a r r r r ek ek ek ek ek k ek ek k ek e e ek ek ek ek ek ek ek e e k ek ek ek e ek ek e e ek k e e e k ek e e e k ek e e e e k k e e e e e e e e k e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e s pa pa pa pa pa pa pa pa pa pa pa pa pa pa pa pa a pa p p p p pa pa pa pa pa p pa pa a a a a pa p a a pa pa p p a p a p pa pa p p p p a a a p p p p p p p a p p p p p p p p a p p p p p p p p p p p p p p p p p p li li li li li li l li l l l li li li l li i l li l i i li i li li i li i li i i i li i l l l l l l l i l i i i l i i i i i i i i i i ng ng ng n ng n n n n n n n ng ng n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n Ga Ga Ga Ga G G G G G G G G Ga G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G G pi pi pi pi pi pi pi p p p p p p pi p pi p pi p pi pi pi pi pi p p p p pi p pi p p p pi p p p p p p p p p i pi pi p p p p p p p pi i pi pi p pi i i p pi i pi pi pi p i i i i i i p pi p i p p i p p p p p p p p p p p p p p p p ta ta ta t t da a a da da da a a da d a da d a a da a da da a a a a a da a a da a a a a a a a da da a a a a da a a a a a a da da a a a da d a a d a ta t ta ta ta ta ta ta ta t ta ta ta t ta t t t ta t h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h