ASPEK HUKUM TANDA TANGAN ELEKTRONIK (DIGITAL SIGNATURE) DALAM KONTRAK TRANSAKSI ELEKTRONIK (E-COMMERCE)

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/

/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

://

http

http

/
/
.id/ SKRIPSI
c.id
c.id
a
a
.
.
j
j
.une
.une
b
b
i
i

l
l
i
i
g
g
://
://di
://di
p
p
t
t
t
t
http
h
h

http

http

.u

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac

nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

.u

.u

http

://

http

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/

/
:

http

gilib
i
d
/
/
:

http

.id/

.u

gilib
i

d
/
/
:

ac
nej.

.u

.u

http

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

://

http

.id/

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

http

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

TANGAN ELEKTRONIK
/
/
/ASPEK HUKUM TANDA
d/
i
.
c.id
c.id
c
a
a
a
.
.
.
j
j
j
(DIGITAL
SIGNATURE) DALAM
KONTRAK .une
.une
.une
b
b
i
i
l
l
i
i
gilib
g
g TRANSAKSI ELEKTRONIK
i
i
i
d
d
d
/
/
/
/
/
/
/
:
ttp:/
ttp:
ttp:
h
h
h
http
(E-COMMERCE)

.id
j.ac

une

.
gilib
i
d
/
/
:

http

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

ac
nej.

ac
nej.

lib.u
lib.u
lib.u
i
i
i
g
g
g
i
i
i
://
://d
://d
://d
LEGAL
http
http
http SIGNATURE IN ELECTRONIC
http ASPECT OF DIGITAL
http
COMMERCE CONTRACT
/
/
/
/
d
i
c.id
c.id
c.id
c.
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
g
g
://
://di
://di
://di
://di
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
http
h
h
h
h
.u

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

://

http
.id/

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

.u

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

://

http

http

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

.u

b.u

DWI RATNA
igili
dNINGSIH
/
/
:
p
t
NIMh:t080710101103

http

http

ac
nej.

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

://
http
http
http
http
KEMENTERIAN PENDIDIKAN DAN KEBUDAYAAN
/
/
/
/
c.id
c.id
c.id
c.id
a
a
a
a
.
.
.
.
UNIVERSITAS
JEMBER
j
j
j
j
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
g
g
FAKULTAS
://
://di
://diHUKUM
://di
://di
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
http
h
h
h
h
2012
/
/
/
/
d
d
i
i
c.id
c.id
c.
c.
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
g
g
://
://di
:/i/di
://di
://di
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
http
h
h
h
h

http

.id/

j.ac

.id/

j.ac

.id/

j.ac

.id/

j.ac

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

://

http
.id/

.id/

ac
nej.

SKRIPSIib.u
l
digi
/
/
:
p
htt

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

http

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

://

http

http

/
/
.id/
.id/ASPEK HUKUM
c.id
c.id
cTANDA
a
a
a
TANGAN
ELEKTRONIK
.
.
.
j
j
j
.une
.une
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
(DIGITAL
SIGNATURE)
DALAM
KONTRAK
g
g
g
://
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
t
t
t
http
h ELEKTRONIK h
h
TRANSAKSI

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

(E-COMMERCE)
.id/

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

.u

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

://
http
http
http
http
LEGAL ASPECT OF DIGITAL SIGNATURE IN ELECTRONIC
/
/
/
COMMERCE
CONTRACTac.id/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
g
g
://
://di
://di
://di
://di
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
http
h
h
h
h

http

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

.id/

ac
nej.

.u

.id/

://

http
.id/

ac
nej.

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

://

http

http

http
ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

http

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

://

http

http

http

.id/

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

.id/

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

DWI RATNA
http NINGSIH
NIM : 080710101103

http

http

://

http

.id/

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

http

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

lib.u
lib.u
lib.u
i
i
i
g
g
g
i
i
i
/
/d
/d
/d
ttp:/
ttp:/
ttp:/
ttp:/
h
h
h
hKEMENTERIAN
http
PENDIDIKAN DAN KEBUDAYAAN
/
/
/
/
c.id
c.id
c.id
c.id
UNIVERSITAS
JEMBER
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
g
g
FAKULTAS
://
://di
://diHUKUM
://di
://di
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
http
h
h
h
h
2012
/
/
/
/
c.id
c.id
c.id
c.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
g
g
://
://di
:ii//di
://di
://di
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
http
h
h
h
h
.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

j.ac

.id/

j.ac

.id/

j.ac

.id/

j.ac

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

://

http
.id/

.id/

ac
nej.

MOTTO ib.u
l
digi
/
/
:
p
htt

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

http

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

://

http

http

/
/
/
/
c.id
c.id
c.id
c.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
“PENEMUAN KEMBALI
(REINVENTION)un
MENGUBAH APA
e
.une
. TIDAK
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
*
g
g APA YANG BELUM
g
ig TETAPI MENCIPTAKAN
YANG
://
://diADA”.
://di
://dADA,
://di
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
http
h
h
h
h
(Richard Pascale)

d/
ac.i

nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

d/
ac.i

nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

g
://di

.id/

ac
nej.

g
://di

.id/

j.ac

.id/

j.ac

.id/

ac
nej.

ac
nej.

.u

ib.u

il
iii
//dig

:

http

http

http

://

http

.id/

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

.u

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

.id/

ac
nej.

://

http

http
.id/

ac
nej.

http

http

gilib
i
d
/
/
:

.u

.u Framework E-Commerce.ilYogyakarta:
Riyeke Ustadiyanto.
Andi. hlm. 167.
ib.u
ilib2002.

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http
.id/

/
c.id
a
.
j
ne 

.id/

ac
nej.

.u

.u

http

://

http

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

.u

http

.id/

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

.u

.u

http

://

http

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

.u

http

.id/

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

.u

.u

http

://

http

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

.u

http

.id/

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

.u

.u

http

://

http

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

gilib
i
d
/
/
:

http

.id/

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

.u

.u

http

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

://

http

.id/

ac
nej.

.u

.u

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

.u

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

://

http

http

.id/

.u

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

http

.id/

ac
nej.

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

http

.id/

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

://

http

http
.id/

j.ac

.id/

j.ac

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

http

http

2.

d/
ac.i

nej.

.u

3.

http

.id/

ac
nej.

nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

.id/

j.ac

.id/

j.ac

.id/

ac
nej.

ac
nej.

.u

ib.u

il
iv
//dig

:

http

http

://

http

.id/

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

.u

http

.id/

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

.u

.u

http

://

http

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

.u

http

.id/

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

.u

.u

http

://

http

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

.u

http

.id/

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

.u

.u

http

://

http

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

.u

http

.id/

.u

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

.id/

.id/

ac
nej.

.u

.u

http

://

http

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

.u

http

.id/

.u

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

.id/

.id/

ac
nej.

.u

.u

http

://

http

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

.id/

.u

ac
nej.

.u

.u

http

.id/

http

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

://

http
.id/

.id/

/
bisa menjadi sepertiasaat
c.id ini.

ac
nej.

http

b.u

b.u

b.u

.id/

ac
nej.

ac
nej.

li
li SMA dan Dosen-dosen
li sejak TK sampai dengan
Guru-guruku
digi yang
digi
digi
/
/
/
/
/
/
:
:
:
p
p
p
tt
httpenulis hingga
htt
hterhormat,
yang telah memberikan
ilmu dan membimbing

http

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

ac
nej.

banggakan;

gilib
i
d
/
/
:

http

gilib
i
d
/
/
:

://

http

Alma Mater tercinta Fakultas Hukum Universitas Jember yang penulis

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

ac
nej.

ac
nej.

ac
nej.

/1. Orang tua yang penulis
d/ banggakan, Bapak c.id/
d/ sayangi, hormati, dan csaya
i
i
.
.
c
a
a
ej.a ini selalu mendoakan,
Syukur, S.H..udan
nej.
nselama
nej. Ibu Fajar Isnaini yang
u
u
.
.
b
b
b
li
li
li
digi
digi dukungan kepada penulis;
digi kasih sayang, sertap:memberi
/
/
/
/
/
/
memberikan
://
:
:
p
p
http
htt
htt
htt

une

gilib
i
d
/
/
:

://

http

http

.id
j.ac

.
gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

.u

gilib
i
d
/
/
:

Dengan imengucapkan
puji syukur iatas
lib.u
lib.uRahmat Allah SWT,igipenulis
lib.u
g
g
i
i
://d
://d
://d skripsi ini untuk:
persembahkan
http
http
http

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

ac
nej.

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

://

http

.id/

ac
nej.

lib.u
i
g
i
://d
http
PERSEMBAHAN

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

http

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

://

http

http
.id/

j.ac

.id/

j.ac

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

http

http

ac
nej.

g
://di

.u

gilib
i
d
/
/
:

/

.id
j.ac

une

.
gilib
i
d
/
/
:

http

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

://

http

http

: Dwi Ratna Ningsihhttp
ttp
hNama

http

://

http

http

.u

u
Saya yang bertanda
ilib.tangan dibawah ini :

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

.id/

.id/

ac
nej.

lib.u
i
g
i
://d
http
PERNYATAAN

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

://

http

ht

.id/

.id/

ac
nej.

lib.u
i
g
i
d
v
tp://

http

http

http

ac
nej.

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

NIM

: 080710101103 /
/
/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
Menyatakan.udengan
sesungguhnya bahwa
ne
.une
.unekarya ilmiah yang berjudul

ilib
ilib
ilib
g
g
g
i
i
i
d
d
d
/
/
/
/
/
/
“Aspek tHukum
Tanda Tangan Elektronik
(Digital Signature) dalam
: Kontrak
:
:
http
http
ht p

://

http

Transaksi Elektronik (E-Commerce)” adalah benar-benar hasil karya sendiri,

/
/
/
.id/ jika dalam pengutipan
c.id dan belum pernah j.ac.id
c.idsubtansi disebutkan sumbernya,
ckecuali
a
a
a
.
.
.
j
j
j
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
g
diajukan pada
bukan karya jiplakan.
ig
/
://di Saya
://dserta
://di institusi mana pun,
://di
p
p
p
p
t
t
t
t
ttp:/
t
t
t
t
h
h
h
h
h
bertanggungjawab atas keabsahan dan kebenaran isinya sesuai dengan sikap
.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

ilmiah
.id/
.id/ yang harus dijunjung
actinggi.

ac
nej.

ac
nej.

ac
nej.

nej.

.u
Demikian
ib.u sebenarnya, tanpagiadanya
lib.u
gilibpernyataan ini saya buatgildengan

://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
t
t
t
tekanan
h dan paksaan dari pihak hmana pun serta bersedia hmendapat sanksi

http

.id/

akademik
jika ternyata dikemudian
/
id/ hari pernyataan ini tidakidbenar.
id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

.id/

j.ac

.id/

j.ac

.id/

ac
nej.

ac
nej.

.u

ib.u

il
/v/dig

:

http

http

://

http

.id/

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

.u

http

.id/

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

.u

.u

http

://

http

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

.u

http

.id/

.u

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

.u

.u

http

://

http

tp

/
.id080710101103

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

gilib
i
d
/
/
:

ht Ningsih
Dwi Ratna

.id/

.u

ac
nej.

.u

.u

http

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

.id/

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

://

http

.id/
.id/
c
cJember,
a
a
.
.
j
j
22 Juni 2012 ne
.une
b
i
lib.u
l
i
i
g
g
i
i
Yang menyatakan,
://
://d
://d
http
http
http

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

http

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.

.

.

ac
nej.

://

http

gilib
i
d
/
/
:

://

http

http
.id/

j.ac

.id/

j.ac

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

.u

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

ac
nej.

://

http

ht

.id/

.id/

ac
nej.

lib.u
i
g
i
d
vi
tp://

http

http

http

ac
nej.

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

://

http

http
http TANGAN ELEKTRONIK
http
ASPEK
HUKUM TANDA

http

(DIGITAL SIGNATURE)
DALAM cKONTRAK
/
/
.id/
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
TRANSAKSI
ELEKTRONIK
.une
.une
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
/dig
/dig
/dig
(E-COMMERCE)
ttp:/
ttp:/
ttp:/

.id/

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

.id/

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

://

http

http
.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

lib.u
lib.u
lib.u
i
i
i
g
g
g
i
i
i
/d
://d
://d
ttp:/
PENDIDIKAN
DAN KEBUDAYAAN
http
http
hKEMENTERIAN

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

ac
nej.

http

http

http

://

http

http

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

.u

lib.u
i
g
i
DWI RATNA
dNINGSIH
tp://
NIMh:t080710101103

http

http

://

http

.id/

ac
nej.

ac
nej.

.u

.u

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

http

ac
nej.

.u

.u

.u

://

http
.id/

.id/

.id/

.id/

gilib
i
d
/
/
:

.id/

ac
nej.

ac
nej.

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

://

http

http

://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h Program Studi Ilmu Hukumh Fakultas Hukum Universitash Jember

http

gilib
i
d
/
/
:

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u
.u gelar Sarjana Hukumilib
.u
Diajukan sebagai
g pada
gilib
gilibsalah satu syarat untuk memperoleh

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

lib.u
SKRIPSI
i
g
i
://d
http

.u

.u

.id/

.id/

.id/

.id/

http

http

://

http

/
/
/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
.une
.une IN ELECTRONIC
.uneOF DIGITAL SIGNATURE
b
b
b
i
i
i
LEGAL ASPECT
l
l
l
i
i
i
g
g
ig
://
://di
://dCONTRACT
://di
p
p
p
t
t
t
COMMERCE
t
t
t
http
h
h
h

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

h

h

h

://

http

/
/
UNIVERSITAS
JEMBERc.id/
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
.une
.une
.une FAKULTAS HUKUM
.u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
g
g
://
://di
://di
://di
://di
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
http
h
h
h
h
Juni
2012
/
/
/
/
c.id
c.id
c.id
c.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
g
//dig
://
://di
:vi
://di
://di
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
http
h
h
h
h
.id/

ac
nej.

.id/

j.ac

.id/

j.ac

.id/

j.ac

.id/

j.ac

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

http

http

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

ili
Oleh
//di:g

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

a
nej.

g
://di

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

.id/

j.ac

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

j.ac

://

http

http

.id/

ac
nej.

ac
nej.

.u

ib.u

il
vii
//dig

:

http

http

http

ac
nej.

.id/

ac
nej.

.u

.u

.id/

ac
nej.

.id/

.id/

://

http

http

http

http
ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

.id/

.id/

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

a
nej.

http

.id/

ac
nej.

http

://

http

http

u
NIP. 198009212008011009
ilib.

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

gilib
i
d
/
/
:

.u

/
/
FIRMAN
c.id
c.idFLORANTA A., S.H., M.H.

.u

http

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

://

http

http

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

ac
nej.

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

://

http

http

lib.u
i
g
i
Pembantu :Pembimbing,
//d
http

http

http

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

ac
nej.

.u

.u

.id/

ac
nej.

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gil
://di

NIP. 196010061989021001
http

http

http

://

http

.id/

ac
nej.

I WAYAN YASA, S.H.,
ib.uM.H.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

http

.id/

ac
nej.

ac
nej.

.u

.u

http

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

://

http

.id/

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

:
http
Pembimbing,

http

://

http

.id/

ac
nej.

b.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

.u

http

.id/

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

.id/

ac
nej.

://

http

http

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

ac
nej.

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

://

http

http

.u SKRIPSI INI TELAHilDISETUJUI
ib.u
g
i
://d
TANGGAL
http 21 Juni 2012

http

http

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

.id/

.id/

ac
nej.

lib.u
i
g
i
://d
http
PERSETUJUAN

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

://

http

ht

.id/

.id/

ac
nej.

lib.u
i
g
i
d
vii
tp://

http

http

http

ac
nej.

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

://

http

http
.id/

j.ac

.id/

j.ac

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

http

http

ac
nej.

.u

ac
nej.

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

d/
ac.i

nej.

http

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
Oleh
:
/
/
:
http

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

://

http

http

DWI RATNA NINGSIH

/
/
/
c.id
c.idNIM 080710101103 j.ac.id
a
a
.
.
j
j
.une
.une
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
://
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
t
t
t
http
h
h
h
Pembimbing,

gilib
i
d
/
/
:

a
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

://

http

http

http

http

.id/

Pembantu
d/
c.iPembimbing,

.id/

ac
nej.

.u

.u

http

://

http
.id/

ac
nej.

.u

.u

.u

.u

://

http

.id/

.id/

.id/

gilib
i
d
/
/
:

.u

gilib
i
d
/
/
:

nej

nej

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

ib.u
ib.u
ib.u
l
l
l
i
i
i
g
g
g
i
i
i
LEGAL ASPECT
OF DIGITAL SIGNATURE
://d
://d IN ELECTRONIC tCOMMERCE
://d
h tp
http
http
CONTRACT

http

gilib
i
d
/
/
:

.id/

ac
nej.

SIGNATURE) DALAM KONTRAK TRANSAKSI
id/
id/
ELEKTRONIK
(E-COMMERCE)
.ac.
.ac.

d/
ac.i

nej.

://

http

.id/

ac
nej.

/d
ttp
ttp
ttp:/ HUKUM TANDA hTANGAN
hASPEK
ELEKTRONIK h
(DIGITAL

http

gilib
i
d
/
/
:

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

u
Skripsi denganigjudul
ilib. :

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

http

.id/

.id/

ac
nej.

.id/

.id/

ac
nej.

lib.u
i
g
i
://d
http
PENGESAHAN

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

://

http

http

.id/

.id/

ac
nej.

lib.u
i
g
i
viii
://d

http

http

http

ac
nej.

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

/
/
/
/
c.id
c.id
c.id
c.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
FIRMAN
A., S.H., M.H.
une M.H.
.une
.unFLORANTA
.S.H.,
.une I WAYAN YASA,
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
g
g
NIP. 196010061989021001
://
://di
://di NIP. 198009212008011009
://di
://di
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
http
h
h
h
h
gilib
i
d
/
/
:

.id/

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

http

http

.u

gilib
i
d
/
/
:

://

http

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

ac
nej.

ac
nej.

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

j.ac

:

.id/

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

://

http

http

http
j.ac

.id/

ac
nej.

ib.u

il
viii
//dig

http

http

://

http

.id/

.id/

.id/

gilib
i
d
/
/
:

.id/

ac
nej.

lib.u
lib.u S.H., M.Hum.
lib.uDr. M. ARIEF AMRULLAH,
i
i
i
g
g
g
Prof.
i
i
i
/d
/d
://d
ttp:/
ttp:/
h
h
http
NIP. 196001011988021001

.u

gilib
i
d
/
/
:

://

http

.id

ac
Fakultas hukum.unej.
gilib
i
d
/
/
Dekan,
:
http

.id/

.id/

ac
nej.

ib.u

ib.u

.id

ac
nej.

ac
nej.

l
l
Mengesahkan:
digi
digi
/
/
/
/
:
:
p
p
htt
Kementerian Pendidikan
dan Kebudayaan htt
Universitas
Jember
/
/

http

http

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

.id/

j.ac

.id/

j.ac

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

http

ac
nej.

g
://di

Hari http
Tanggal
/

http

.u

une

Bulan

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

Tahun tp:
ht

http

://

http

http

.id/

j.ac
e
: Juni.
n
u
ilib.
//dig
: 2012.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

: 27.

.id
j.ac

.
gilib
i
d
/
/
:

g
://di

: Rabu.

://

http
.id/

ac
nej.

u
Dipertahankan diilihadapan
Panitia Penguji pada
b.u
ilib: .

.u

ac
nej.

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

lib.u
lib.u
lib.u
i
i
i
g
g
g
i
i
i
d
://d
://d
tp://
htPANITIA
http
PENETAPAN
PENGUJI http

.u

gilib
i
d
/
/
:

://

http

ht

.id/

.id/

ac
nej.

lib.u
i
g
i
d
ix
tp://

http

http

http

ac
nej.

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

://

http

http

http

/
id/
id/
.id/
c.id
c.Jember
c.Fakultas
cDiterima
a
a
a
a
oleh
Panitia
Penguji
Hukum
Universitas
.
.
.
.
j
j
j
j
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
g
g
/
://di
://di
://di
://di
p
p
p
p
t
t
t
t
ttp:/
t
t
t
t
h
h
h
h
h
Panitia Penguji :
ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

ISWI hHARIYANI,
S.H., M.H.
ttp

http

gilib
i
d
/
/
:

nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

.id/

gilib
i
d
/
/
:

.id/

j.ac

://

http
.id/

ac
nej.

ac
nej.

.u

ib.u

il
ix
//dig

:

.id/

.u

.id/

http
j.ac

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
…………………...
:
http

.id/

ac
nej.

http

http

.id/

.id/

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

://

http

http
ac
nej.

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

NIP. 198009212008011009

.id/

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

lib.u
lib.u
i
i
g
g
i
i
//d
FIRMAN
A., S.H., M.H.
://d
:FLORANTA
http
http

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

.id/

.id/

ac
nej.

://

http

http

…………………..
.id/

a
nej.

http

http

gilib
i
d
/
/
:

http

g
://di

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

u
NIP. 196010061989021001
ilib.

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

/
/
I.id
WAYAN
YASA, S.H., M.H.
c.id

ac
nej.

.id/

.id/

.u

http

://

http

http

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

gilib
i
d
/
/
:

Anggota Penguji :

nej.

ac
nej.

.u

.u

http

d/
ac.i

://

http
.id/

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

.u

gilib
i
d
/
/
:

NIP. 197810242005011002

d/
ac.i

nej.

gilib
i
d
/
/
:

.id/

ac
nej.

httpS.H., LL.M.
http YUSUF ADIWIBOWO,

NIP. 196212161988022001

d/
ac.i

://

http

.id/

ac
nej.

.u

.u

.u

.u

http

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

Sekretaris,

http

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

://d

http

http

ac
nej.

.u

.u
Ketua,
igilib

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

://

http

http
.id/

j.ac

.id/

j.ac

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

.id/

ac
nej.

ac
nej.

ac
nej.

://

http

ht
.id/

.id/

.id/

ac
nej.

lib.u
i
g
i
d
x
tp://

http

http

http

ac
nej.

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

lib.u
lib.u
i
i
g
g
i
i
/d
://
://d
ttp:/
http
http
http
http
UCAPANhTERIMA
KASIH
/
/
/
/
c.id
c.id
c.id
c.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
ne
une rahmat dan karunia-Nya
.une
.segala
.ukehadirat
.une
Puji syukur
Allah SWT atas
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
g
dig
://
://di Hukum
://skripsi
://di dapat menyelesaikan
://di
p
p
p
p
t
t
t
t
sehingga
penulis
yang
berjudul
“Aspek
t
t
t
t
http
h
h
h
h
.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

Tanda
/ Signature) dalam Kontrak /Transaksi Elektronik
/ Tangan Elektronik (Digital

/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
(E-Commerce)”. Skripsi
.une
.une salah satu syaratiliuntuk
.une ini disusun untuk imemenuhi
b
b
b
i
i
l
l
i
g
g
//digIlmu Hukum pada Fakultas
menyelesaikan
://
://di Hukum
:(S1)
://di pendidikan Strata Satu
p
p
p
t
t
t
t
t
t
http
h
h
h

.id
j.ac

une

.
gilib
i
d
/
/
:

http

Universitas Jember.

.id/

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

id/

id/

id/

. pihak. Oleh karena .ac.
.
Penulisan skripsiejini
lepas dari bantuaneberbagai
.actidak
j.ac
ej
b.un

b.un

b.un

li
li
ili
itu dengan //penuh
ucapan terima
digi kasih
digmenyampaikan
digi kerendahan hati penulis
/
/
/
/
:
:
:
p
p
p
tt
htt
htt
kepadah :

http

://

http

/
id/ telah meluangkan ac.id/
1.
.id/Bapak I Wayan Yasa, .S.H.,
c.yang
c.idM.H. selaku Pembimbing
a
a
.
j
j
nej.
ne
ne
u
u
u
.
.
.
b
b
b
waktu untukgimemberikan
bimbingan dangilarahan
dalam penulisan Skripsi
i
li
gili ini

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hingga
Merupakan suatu kebanggaan
tersendiri
h
h
h mencapai hasil yang maksimal.

http

://

http

beliau.
/
/
/
/bagi penulis mendapatkan .bimbingan
c.id
c.id
c id
c.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
ne Pembantu Pembimbing
.une
.uselaku
.une Adonara, S.H., M.H.
.une 2. Bapak FirmanilibFloranta
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
ig
//dig
://
://di dalam
:memberikan
://dmeluangkan
://di
yang
telah
waktu
untuk
bimbingan
dan
arahan
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
http
h
h
h
h
penulisan Skripsi ini hingga mencapai hasil yang maksimal. Merupakan suatu

.id/
.id/
.id/
c
c
c
a
a
a
.
.
.
j
j
j
kebanggaan tersendiri
bagi penulis mendapatkannbimbingan
beliau.
.une
.u e
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
ig telah
dig Penguji Ujian Skripsi
dig
3. Ibu Iswi://Hariyani,
S.H., M.H. selaku
://
://dyang
://Ketua
p
p
p
t
t
t
t
t
t
http
h
h
h

d/
ac.i

nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

memberikan banyak masukan serta arahan untuk dapat terselesaikannya Skripsi

/
/
/
/
c.id
c.id
c.id
c.idini dengan baik.
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
ne
.une
.u
.une
.une 4. Bapak Yusuf iAdiwibowo,
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
S.H.
LL.M.
selaku
Sekretaris
Penguji
Ujian
Skripsi
g
g
g
g
://
://di
://di
://di
://di
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
http
h untuk dapat
h
h telah memberikan banyak
h
yang
masukan serta arahan

/
/
/
.id/terselesaikannya Skripsi.aini
c.id
c.id
c.iddengan baik.
a
a
.
.
j
j
j
e
ne Dekan Fakultas Hukum
.une
.uselaku
.unAmrullah,
5. Prof. Dr. M. ilArief
S.H., M.Hum.
b
b
b
i
i
i
l
l
i
i
g
g
ig
://
://dpenulisan
://di
://di Jember yang telah ttmemberikan
p
p
p
t
t
Universitas
persetujuan
dalam
t
t
http
h
h
h

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

/Skripsi ini.

/
/
/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
6. Bapak Echwan .Iriyanto,
S.H., M.H. selaku.uPembantu
Dekan I yang telah
ne
une
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
dig penulis selama menuntut
memberikan
://
://di ilmu di
://kepada
://di bimbingan dan motivasi
p
p
p
t
t
t
t
t
t
http
h
h
h

.id
j.ac

une

.
gilib
i
d
/
/
:

http

Fakultas Hukum Universitas Jember.

.u

nej.

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

j.ac

.id/

j.ac

ac
nej.

ac
nej.

.u

ib.u

il
/x/dig

:

http

http

http

.id/

.id/

.id/

d/
ac.i

gilib
i
d
/
/
:

://

http

http
.id/

j.ac

.id/

j.ac

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

.u

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

://

http

ht

.id/

.id/

ac
nej.

lib.u
i
g
i
d
xi
tp://

http

http

http

ac
nej.

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

://

http

ttp selaku Pembantu Dekan
7. Bapak
httpII yang telah
httpMardi Handono, S.H., hM.H.

http

motivasi
kepada penulis selama
/
/ menuntut ilmu di
/
/memberikan bimbingan dan
c.id
c.id
c.id
c.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
Fakultas Hukumb.Universitas
Jember.
une
.une
.une
.une
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
ig
ig
://
://dyang
://dselaku
://di Mulyono, S.H., M.Hum.
://di
8. Bapak
Eddy
Pembantu Dekan
III
telah
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
http
h
h
h
h
memberikan bimbingan dan motivasi kepada penulis selama menuntut ilmu di

.u

.id/

ac
nej.

ac
nej.

ac Jember.
Fakultas Hukum Universitas
nej.

nej.

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

d/
ac.i

http

ib.u
ib.u
ib.u
l
l
l
i
i
i
g
g
g
i
i
i
9. Bapak Sugijono,
S.H., M.H. selaku :Dosen
//d Pembimbing Akademik
://dyang telah
://d
http
http
http

://

http

memberikan bimbingan dan motivasi kepada penulis selama menuntut ilmu di

/
/
/
/
c.id
c.id
c.idJember.
c.idFakultas Hukum Universitas
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
ne
.une
.undan
.uterhormat
.une 10. Para Dosen yang
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
beserta
seluruh
staf
karyawan
Fakutas
Hukum
i
i
i
i
g
g
g
g
://
://di
://di
://di
://di
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
http
h penulis.
h
h
h
Universitas
Jember yang telah memberikan
ilmu dan membantu
/
11.
.id/ Fajar Isnaini yang .ac.id/
.id/Kedua orang tua penulis,
cIbu
c.idBapak Syukur, S.H. dan
a
a
.
.
j
j
nej
neatas segala bimbingan,b.doa
ne kasih yang tak terhingga
u
u
u
penulis hormati,
terima
.
.
b
b
ili
ili
ili

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

://

http

12. /Kakakku Ratieh Yuliana beserta
adikku Trias Rizki Melynia
yang selalu
/
d/
d/
d
i
i
i
.
.
.
c.id
c
c
c
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
memberikan semangat
une
.une
.une kepada penulis selama .ini.
.une

gilib

gilib

gilib

ilib

/dig
ttp:/

/dig

/dig

/dig

:/
danhkasih
ttp:/ berikan kepada penulis.
ttp:/ sayang yang telah Ibu hBapak
http

http

/di
13. Sahabat
Ratri Dwi tRinastiti,
://di S.H.,
://di S.H., Dewi Dwi tOktawati,
:/seperjuangan
p
p
p
t
t
t
t
h
h
h
Titin Sartika Putri, Fina Rosalina, S.H., Yunita Widianingtyas, S.H., Andi

h

://

http

/
/
/
.id/
c.idRahman Saleh, Arief j.ac.id
cSusetyo,
c.idKurniawan, Hanif Nur
Vileza
Aldyan,
Alif
a
a
a
.
.
.
j
j
j
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
g beserta seluruh teman-teman
g
Rahman /Hakim,
yang selalu memberi
semangat
/
://di
://di
:/ di
://di
p
p
p
p
t
t
t
t
ttp:/
t
t
t
t
h
h
h
h
h
dan banyak cerita mulai masa perkuliahan sampai terselesaikannya Skripsi ini.
/
/
14.
.id/Sahabat SMA Denita Aisyah,
c.idEndah, Forasti Yuniar
c.id Fi Ardi, Dina Toniya, Erin

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

a
nej.

a
nej.

u
.u
yang telah memberikan
semangat kepada gpenulis
ilib. selama ini.
gilib
://di

://di

http

http

http

.id/

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

://

http

http

Penulis juga menerima
/
/ semua pihak demi
/ segala kritik dan saran dari
/
c.id
c.id
c.id
c.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e Akhirnya penulis berharap
.une
.une semoga skripsi iniilibdapat
.unini.
.une kesempurnaan skripsi
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
/dig semua pihak.
://
://di
://di
:/bagi
://di
bermanfaat
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
http
h
h
h
h

.id/

.id/

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

Penulis

d/
ac.i

nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

d/
ac.i

nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

j.ac

.id/

j.ac

.id/

d/
ac.i

nej.

ib.u

il
xi
//dig

:

http

http

http

id/
.id/
c
c.Jember,
a
a
.
.
j
j
27 Juni 2012 ne
.une
b
i
lib.u
l
i
i
g
g
i
i
://
://d
://d
http
http
http
ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

://

http

http
.id/

j.ac

.id/

j.ac

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

http

http

.u

gilib
i
d
/
/
:

://

http

http

ac
nej.

.id/

ac
nej.

ac
nej.

u
u
.u
Kemajuanilibteknologi
membawa perubahan
ilib.dari
ilib. yang cukup signifikan

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

.id/

.id/

ac
nej.

lib.u
i
g
i
://d
http
RINGKASAN

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

://

http

ht

.id/

.id/

ac
nej.

lib.u
i
g
i
d
xii
tp://

http

http

http

ac
nej.

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

//dig

//dig

//dig

://

:
:
tp:
pemanfaatan
pola
http manusia yaitu adanyahtperubahan
http Internet dalam kehidupan

http

http

hubungan
dari yang semula menggunakan
kertas (paper)/ menjadi nirkertas
/
/
d/
i
.
c.id
c.id
c
a
a
a
.
.
.
j
j
j
(paperless). Oleh karena
.une
.unepada berbagai transaksi yaitu
.une itu, terjadi perubahan pula

.id
j.ac

une

.
gilib
i
d
/
/
:

http

ilib
ilib
ilib
g
g
g
i
i
i
d
d
d
/
/
/
/
/
/
transaksitpkonvensional
menuju transaksi
: elektronik (e-commerce).ttp:
:
h
http
ht

://

http

Berpindahnya pola hubungan tersebut menimbulkan masalah hukum

/
/
/
.id/ keabsahan suatu .dokumen
c.id paperless, kekuatan j.ac.id
c.id elektronik yang bersifat
cseperti
a
a
a
.
.
j
j
j
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
pembuktian//d
elektronik tersebut,
ig
dig dapat
/
://yang
://di serta upaya hukum tapa
: dokumen
://di
p
p
p
p
t
t
t
t
ttp:/
t
t
t
h
h
h
h
h
ditempuh apabila terjadi sengketa tanda tangan elektronik.
.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

nej.

nej.

.u
.u
.u
keabsahan suatu
gilib
gilibtanda tangan dalam paperless
gilibdokumen akibat tiadanya

.u

gilib
i
d
/
/
:

d/
d/
Tujuan penulisan skripsi
dan memahami
ac.i
ac.i ini adalah : (1) untuk mengetahui

://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
t
t
t
transaction,
(2) untuk mengetahui hdan memahami kekuatan hukum
h tanda tangan
h

http

://

http

elektronik
sebagai alat bukti, (3)
upaya hukum
/
/
/ untuk mengetahui dan memahami
/
c.id
c.id
c.id
c.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
ne ada sengketa tanda tangan
.une
.unelektronik.
.ujika
.une yang dapat ditempuh
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
g
dig
://
://di yuridis
://di penulisan skripsi inittbersifat
://penelitian
://di
Tipe
yang
digunakan
dalam
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
http
h
h
h
h
normatif. Pendekatan masalah yang digunakan dalam penulisan skripsi ini adalah

.id/
.id/
.id/
.id/
c
c
c
cpendekatan
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
undang-undang
(statue approach) ndan
pendekatan konseptual
.une
.u e
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
ig
dig
(conceptual://approach).
Bahan hukum yang
ini
://
://dskripsi
://di digunakan dalam penulisan
://di
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
http
h
h
h
h
terdiri dari bahan hukum primer, bahan hukum sekunder, dan bahan hukum

/
/
/
.id/ Analisa yang dipergunakan
c.id ini adalah deskriptif j.ac.id
c.id
ctersier.
dalam penulisan skripsi
a
a
a
.
.
.
j
j
j
.une
.une
.une
.une kualitatif.
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
g
g
://
://di
://di
://di
://di
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
http
h
h
hSetelah dilakukan pembahasan
h
atas rumusan masalah
yang telah
/
/
ditetapkan
sebelumnya dengan
maka hasilnya
id/
.id/
c.id
c.tersebut
c.idmenggunakan metodologi
a
a
a
.
.
.
j
j
j
une
une
.une elektronik (e-commerce)
adalah : (1) tiadanya
ilib.
ilibtransaksi
ilib. tanda tangan pada kontrak

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

//dig

//dig

//dig

:
:
yang bersifat
perjanjian
atau
ttp: memenuhi syarat sahnya
http
http paperless transactionhtelah

http

://

http

dokumen
yang sah, karena pada/ kontrak transaksi elektronik/ (e-commerce) yang
/

/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
bersifat paperless transaction
terdapat tanda tangan
.une
.uneelektronik (digital signature)
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
/dig dengan tanda tangantppada
yang memiliki
://
://di kontrak
:/sama
://di fungsi dan tujuan yang
p
p
t
t
t
t
t
http
h
h
h

.id
j.ac

une

.
gilib
i
d
/
/
:

http

transaksi konvensional, yaitu sebagai otentikasi dan tanda persetujuan atau

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

.id/

j.ac

.id/

j.ac

.id/

ac
nej.

.u

ib.u

il
xii
//dig

:

http

http

http

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

://

http

http
.id/

j.ac

.id/

j.ac

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

.u

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

ac
nej.

://

http

http

.id/

.id/

ac
nej.

lib.u
i
g
i
xiii
://d

http

http

http

ac
nej.

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

://

http

kesepakatan.
httpkonvensional,
http perjanjian dalam transaksi
http Pemenuhan syarat-syarat

http

berlaku
pula pada pembuatan id
perjanjian
dokumen elektronik
/
/ sebagaimana diatur
/
/
c.id
c.id
c.
c.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
ne
jo pasal 1338
(2) tanda tangan
une
.une
.uKUHPerdata,
.KUHPerdata
.une dalam pasal 1320
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
g
//dig signature) pada dokumen
://
://di hukum
://di elektronik memiliki kekuatan
:(digital
://di
elektronik
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
http
h
h
h
h
sebagai alat bukti menurut hukum acara perdata, yang merupakan perluasan dari

/
/
id/
.id/
c.id penggunaan tanda j.ac.id
c.dapat
calat
a
a
a
.
.
.
j
j
j
bukti
surat
dan
bahkan
berupa
surat
otentik
karena
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
g (digital signature) /didukung
g
tangan elektronik
dengan keberadaan
://
://di lembaga
: /di
://di
://di
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
http
h
h
h
h
Certification Authority (CA) yang merupakan pihak ketiga yang independen dan

/
/
/
.id/
sebagai otoritas,
serta
Sertifikasi Keandalan. j.ac.id
c.id
c.id keberadaan dari Lembaga
cbertindak
a
a
a
.
.
.
j
j
j
ne
une
.dan
.une pelaksanaan informasi
.uperaturan
.une Akan tetapi karena
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
pemerintah
mengenai
i
i
i
i
g
g
g
g
://
://di
://di
://di
://di
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
http
h disahkan maka
h
h elektronik masih dalam bentuk
h
transaksi
rancangannya dan belum
kekuatan
hukum sebagai alat.ibukti
d/ surat yaitu tulisan dibawah
.id/ tangan, (3) upaya
.id/

hukum yang dapat
ditempuh apabila terdapat
adalah melalui Litigasi
.u
lib.u
libsengketa
lib.u
i
i
i
g
g
g
i
i
i
/d
://d
://d
atau Non
lebih memilih upaya
ttp:/
http hukum Non
http Litigasi. Pelaku bisnis hmayoritas

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

ac
nej.

ac
nej.

ac
nej.

ac
nej.

http

Litigasi
yaitu penyelesaian sengketa
alternatif (Alternative /Dispute Resolution)
/
/
d/
i
.
c.id
c.id
c
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e persoalan yang timbul
untuk menyelesaikan
aktivitas bisnis karena
.une
.undalam
.unsetiap

.id
j.ac

une

.
gilib
i
d
/
/
:

http

://

http

gilib

gilib

gilib

i
di
/di relatif
sistem penyelesaiannya
lebih efektif, tadil,
p://dtidak menyita waktu, serta
tp:/biaya
tp://
ht

ht

ht

://

http

lebih murah. Sebaliknya jalur litigasi, penyelesaian sengketa lambat, biaya

/
/
/
.id/
c.id
c.id
c.id tidak menyelesaikanj.masalah.
cperkara
mahal,
putusan
terkadang
a
a
a
a
.
.
.
j
j
j
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
g
g
Pemerintah
hendaknya segera /dmengesahkan
Rancangan /dPeraturan
/
:/ i
:/ i
://di
://di
p
p
p
p
t
t
t
t
ttp:/
t
t
t
t
h
h
h
h
h
Pemerintah Penyelenggaraan Informasi dan Transaksi Elektronik (RPP PITE)
/
/
yang
.id/ merupakan aturan hukum
c.id Nomor 11 Tahun
c.idlebih lanjut dari Undang-Undang

ac
nej.

.u
.u
.u dan Transaksi Elektronik,
2008 tentang Informasi
giliblebih
gilib agar transasksi elektronik
gilib

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

ac
nej.

a
nej.

a
nej.

://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
t
t
t
mendapatkan
kepastian hukum. Hendaknya
kekuatan hukum pembuktian
tanda
h
h
h

http

://

http

tangan
dengan tanda tanganid/konvensional dalam
/
/
/ elektronik dapat disamakan
c.id
c.
c.id
c.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
penting lainnya
dewasa ini kekuatan
.une
.unkarena
.une
.une pembuatan dokumen-dokumen
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
g
//dig diakui
://
:telah
://di
://di
://di
hukum ttpembuktian
tanda tangan telektronik
(digital signature)
p
p
p
p
t
t
t
t
t
http
h
h
h
h
Undang-Undang Nomor 11 Tahun 2008 tentang Informasi dan Transaksi

.id/
cElektronik.
a
.
j
ne

.u

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

j.ac

:

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

.u

ib.u

gilib
i
d
/
/
:

://

http

http

http
j.ac

://

http

.id/

il
xiii
//dig

http

http

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

.id/

.id/

ac
nej.

.id/

j.ac

.id/

j.ac

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

://

http
.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

.u

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

DAFTAR
ISI
http

http

http

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

ac
nej.

://

http

ht

.id/

.id/

ac
nej.

lib.u
i
g
i
d
xiv
tp://

http

http

http

ac
nej.

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

://

http

HALAMAN
i
ttp
ttp
ttp SAMPUL DEPAN .......................................................................

http

h

h

h

HALAMAN SAMPUL DALAM ...................................................................... ii

.id/
.id/
.id/
.id/
c
c
c
cMOTTO
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
.............................................................................................................
iii
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g iv
g
g
ig
HALAMAN
.......................................................................
://
://di
://di
://dPERSEMBAHAN
://di
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
http
h
h
h
h
HALAMAN PERYATAAN ............................................................................. v

/
/
/
.id/
PERSYARATAN
vi j.ac.id
c.id
c.id GELAR .........................................................
cHALAMAN
a
a
a
.
.
.
j
j
j
une
.vii
.une
.une
.une HALAMAN PERSETUJUAN
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
.........................................................................
g
g
g
g
://
://di
://di
://di
://di
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
http
h
h
h
h
HALAMAN
PENGESAHAN ...........................................................................
viii
HALAMAN
PENETAPAN .PANITIA
PENGUJI ..........................................
ix
id/
.id/
.id/

ac
nej.

ac
nej.

.id/

ac
nej.

u
u
u TERIMA KASIH ......................................................
HALAMAN UCAPAN
ilib.x
ilib.
ilib.

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

/dig

/dig

/dig

://

:/
:/
:/
HALAMAN
xii
http
http
http RINGKASAN ..............................................................................

http

http

HALAMAN
DAFTAR ISI................................................................................
xiv
/
/
/

/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
HALAMAN DAFTAR
une
.xvi
.une
.uneLAMPIRAN ...............................................................
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
BAB 1 PENDAHULUAN
.................................................................................
1
://
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
t
t
t
http
h
h
h

.id
j.ac

une

.
gilib
i
d
/
/
:

http

d/
ac.i

nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

1.1 Latar Belakang Masalah ............................................................... 1

id/

id/

id/

.
.
1.2 Rumusan Masalah
3 ej.ac.
j.ac
j.ac ...........................................................................
e
e
n
n
n
u
u
u
.
lib. 3
lib.
libPenelitian
i
i
i
g
g
g
1.3 Tujuan
............................................................................
i
i
i
//d
//d
//d

/
:
:
:
ttp:/
h
http
http
http 1.3.1 Tujuan Umum .........................................................................
3
/
/
/
/
1.3.2 Tujuan Khusus.........................................................................
4
c.id
c.id
c.id
c.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
.u4ne
.une
.une
.une
b
b
b
b
1.4
Metode
Penelitian
............................................................................
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
g
g
://
://di
://di
://di
://di
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
4
http
h
h
h 1.4.1 Tipe Penelitian.........................................................................
h

http

.id/

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

/
c.id
c.
c.
a
a
a
.
.
.
j
j
j
1.4.3 Bahan
.u5ne
.une
.uneHukum..........................................................................
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
/dig
/dig Analisa Bahan Hukum
://
://di
:/............................................................
:/1.4.4
6
p
p
p
t
t
t
t
t
t
http
h
h
h
1.4.2 Pendekatan Masalah
................................................................
4
id/
id/

BAB 2 TINJAUAN PUSTAKA ........................................................................ 8

.id/

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

.id/
.id/
.id/
c
c
c
a
a
a
.
.
.
j
j
j
2.1 Tanda Tangan
..................................................................................
8
.une
.une
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
ig
8
/dig Pengertian Tanda Tangan
://
://di
://d........................................................
:/2.1.1
p
p
p
t
t
t
t
t
t
http
h
h
h
2.1.2 Tujuan Tanda Tangan Elektronik (Digital Signature) ............ 9

.u

nej.

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

:

.id/

j.ac

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

.id/

://

http

http

http
j.ac

ac
nej.

.u

ib.u

il
xiv
//dig

http

http

.id/

.id/

.id/

d/
ac.i

.id/

j.ac

.id/

j.ac

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

.u

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

://

http

ht

.id/

.id/

ac
nej.

lib.u
i
g
i
d
xv
tp://

http

http

http

ac
nej.

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

://

http

http .......... 11
http Elektronik (Digital Signature)
http 2.1.3 Manfaat Tanda Tangan

http

.id/

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

d/
ac.i

nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

/
c.id
c.
c.
a
a
a
.
.
.
j
j
j
2.2.1 Pengertian
.u12ne
.une
.une Kontrak ..................................................................
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
/dig Pengertian Kontrak Elektronik
://
://di
://di
:/2.2.2
(E-Contract) ..........................
13
p
p
p
t
t
t
t
t
t
http
h
h
h
2.2 Kontrak Elektronik
12
id/
id/(E-Contract) ...................................................

2.2.3 Jenis-jenis Kontrak Elektronik (E-Contract)........................... 14

.id/
.id/
.id/
c
c
c
a
a
a
.
.
.
j
j
j
2.3 Transaksi nElektronik
(E-commerce) ..............................................
17
.une
.une
.u e
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g 17
g
(E-commerce) .....................
/dig Pengertian TransaksitpElektronik
://
://di
://di
:/2.3.1
p
p
t
t
t
t
t
http
h
h
h
2.3.2 Jenis-jenis Transaksi Elektronik (E-commerce) ...................... 18

d
d .................... 20
id
2.3.3 Mekanisme
Elektronik (E-commerce)
ac.i
ac.i
ac.Transaksi
.
.
.
j
j
j
e
e
e
.un
.un
.un ....................................................................................
BAB 3 PEMBAHASAN
igilib 23
igilib
igilib

nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

/

/

/

d/
ac.i

//d
://
://d
://d
ttp:Keabsahan
http
http Tangan
http Akibat Tiadanya Tanda
h3.1
Suatu Dokumen
/
/
/
/
dalam Paperless .Transaction
.........................................................
23
c.id
c.id
c id
c.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
3.1.1ilSyarat
sebagai Dokumen
.une
.une
.une Sahnya Paperless iTransaction
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
i
i
g
g
g
g
://
://di
://di
://di yang Sah ....................................................................................
://di
p
p
p
p
t
t
t
t
23
t
t
t
t
http
h
h
h
h

http

/

.id
j.ac

une

.
gilib
i
d
/
/
:

http

3.1.2 Akibat

Tiadanya

Tanda

Tangan
/

dalam

.id
j.ac

.id/

://

http

Alat Bukti ........................................................................................ 33

id/

id/

id/

d/
ac.i

.u

.id
j.ac

j.ac
e
e
e
Paperless
Transaction
..............................................................
32
n
n
n
u
u
u
.
.
ilib.
gilib
gilib Hukum Tanda//dig
i
i
d
d
/
/
/
/
3.2
Kekuatan
Tangan
Elektronik
sebagai
:
:
:
http
http
http

.
c. ........................ 33 j.ac.
3.2.1 TandaeTangan
j.aBukti
j.ac Elektronik sebagai nAlat
e
n
u
u
.une
.
.
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
3.2.2
Elektronik menurut /Hukum
ig
dig
/dig Kekuatan Hukum Tanda/dTangan

nej.

gilib
i
d
/
/
:

Hukum
/

/
ttp:/
ttp:/
ttp:/
h
h
h
Acara Perdata .......................................................................... 47
/
/
/
/ 3.3 Penyelesaian Sengketa
c.id ....................... 50 j.ac.id
c.id Tanda Tangan Elektronik
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
une
.51
.uneElektronik .....................
.une Sengketa Tanda Tangan
.une
b
b
b
b
3.3.1
Terjadinya
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
g
g
://
://di
://di
://di
://di
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
...... 53
http
h
h Sengketa Tanda Tangan Elektronik
h 3.3.2 Upaya Penyelesaian
h
:/

http

http

/
c.id
c.
c.
a
a
a
.
.
.
j
j
j
4.1 Kesimpulan
.u61ne
.une
.une......................................................................................
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
//dig .................................................................................................
://
://di
://di
:Saran
4.2
62
p
p
p
t
t
t
t
t
t
http
h
h
h

BAB
61
id/
id/
id/ 4 PENUTUP..............................................................................................

.

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

http

DAFTAR BACAAN

.id/
cLAMPIRAN
a
.
j
ne

.u

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

.id/

j.ac

.id/

j.ac

.id/

ac
nej.

ac
nej.

.u

ib.u

il
xv
//dig

:

http

http

http

://

http

.id/

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.u

http

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

http

http

ac
nej.

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

://

http

http
.id/

j.ac

.id/

j.ac

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

.u

gilib
i
d
/
/
:

://

http

http

DAFTAR
httpLAMPIRAN

http

http

.id/

.id/

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

://

http

ht

.id/

.id/

ac
nej.

lib.u
i
g
i
d
xvi
tp://

http

http

http

ac
nej.

ac
nej.

.u

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

.id/

.id/

.id/

.id/

ac
nej.

/
/
/
/
c.id
c.id
c.id
c.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
11 Tahun 2008 tentang
.une
.uneInformasi dan Transaksi
.unNomor
.une 1. Undang - Undang
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
g
g
://
://di
://di
://di
://di
Elektronik.
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
http
h
h
h
h
ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

.u

.u

gilib
i
d
/
/
:

gilib
i
d
/
/
:

.id/

j.ac

:

.id/

.id/

ac
nej.

ac
nej.

.u

ib.u

gilib
i
d
/
/
:

://

http

http

http
j.ac

://

http

.id/

il
xvi
//dig

http

http

.u

http

.id/

ac
nej.

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

.u

.u

http

://

http

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

.u

http

.id/

.u

gilib
i
d
/
/
:

ac
nej.

gilib
i
d
/
/
:

http

.id/

ac
nej.

.id/

ac
nej.

.u

.u

http

://

http

.id/

ac
nej.

gilib
i
d
/
/