SISTEM NGAWARISKEUN AJÉN ATIKAN KULAWARGA JEUNG KAMASARAKATAN DI KAMPUNG NAGA PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA ARTIKEL BUDAYA DI SMA.
SISTEM NGAWARISKEUN AJÉN ATIKAN KULAWARGA JEUNG
KAMASARAKATAN DI KAMPUNG NAGA
PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA ARTIKEL BUDAYA DI SMA
SKRIPSI
disusun pikeun nyumponan salah sahiji sarat ujian sidang
sarjana pendidikan bahasa daerah
ku
Firman Fauzi
NIM 1009206
JURUSAN PENDIDIKAN BAHASA DAERAH
FAKULTAS PENDIDIKAN BAHASA DAN SENI
UNIVERSITAS PENDIDIKAN INDONESIA
BANDUNG
2014
Firman Fauzi, 2014
Sistem Ngawariskeun Ajén Atikan Kulawarga Jeung Kamasarakatan Di Kampung Naga Pikeun Bahan
Pangajaran Maca Artikel Budaya Di Sma
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
SISTEM NGAWARISKEUN AJÉN ATIKAN
KULAWARGA JEUNG KAMASARAKATAN
DI KAMPUNG NAGA
PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA
ARTIKEL BUDAYA DI SMA
Oleh
Firman Fauzi
Sebuah skripsi yang diajukan untuk memenuhi salah satu syarat memperoleh gelar Sarjana
pada Fakultas Pendidikan Bahasa dan Seni
© Firman Fauzi 2014
Universitas Pendidikan Indonesia
Februari 2014
Hak Cipta dilindungi undang-undang.
Skripsi ini tidak boleh diperbanyak seluruhya atau sebagian,
dengan dicetak ulang, difoto kopi, atau cara lainnya tanpa ijin dari penulis.
Firman Fauzi, 2014
Sistem Ngawariskeun Ajén Atikan Kulawarga Jeung Kamasarakatan Di Kampung Naga Pikeun Bahan
Pangajaran Maca Artikel Budaya Di Sma
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
Firman Fauzi, 2014
Sistem Ngawariskeun Ajén Atikan Kulawarga Jeung Kamasarakatan Di Kampung Naga Pikeun Bahan
Pangajaran Maca Artikel Budaya Di Sma
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
SISTEM NGAWARISKEUN AJÉN ATIKAN KULAWARGA JEUNG
KAMASARAKATAN DI KAMPUNG NAGA
PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA ARTIKEL BUDAYA DI SMA1
Firman Fauzi 2
ABSTRAK
Penelitian ini dilatarbelakangi oleh kuatnya karakter yang dimiliki masyarakat
Kampung Naga dalam menjungjung tinggi nilai-nilai kearifan budaya yang ada, di
tengah arus modernisasi yang sangat kuat pula. Penelitian ini bertujuan untuk
mendeskripsikan sistem pewarisan yang menyokong kepada pendidikan nilai dan
karakter yang berlangsung di keluarga dan masyarakat Kampung Naga, serta
bahan pembelajaran membaca artikel budaya di SMA. Metode yang digunakan
dalam penelitian ini yaitu metode deskriptif analitik dengan menggunakan tekhnik
studi pustaka, observasi, dokumentasi, dan wawancara. Hasil dari penelitian ini,
(1) Kampung Naga memiliki dua bentuk sistem kemasyarakatan, yaitu sistem
kekerabatan dan sistem pemerintahan atau sistem kepemimpinan yang
mencangkup kepemimpinan formal dan informal (2) masyarakat Kampung Naga
hidup pada suatu tatanan yang dikondisikan dalam suasana kesahajaan dan
lingkungan kearifan tradisional yang lekat (3) nilai-nilai keluarga dan
kemasyarakatan membentuk prilaku masyarakat yang berbudaya, hidup
berkeluarga, solidaritas yang tinggi, religius, dsb. (4) pendidikan nilai dan
karakter yang berlangsung di Kampung Naga dilakukan melalui peran keluarga
dan masyarakat. Berdasarkan hasil penelitian, maka diperoleh kesimpulan bahwa
hingga saat ini masyarakat Kampung Naga masih memegang teguh kepercayaan
dan adat-istiadat yang diwariskan oleh leluhur mereka. Pewarisan nilai pendidikan
yang terdapat dalam adat-istiadat mereka berlangsung melalui peran keluarga,
masyarakat, dan kuncén Kampung Naga sebagai bagian dari organisasi
kemasyarakatan mereka. Hasil penelitan ini dijadikan sebagai alternatif bahan
pembelajaran membaca artikel budaya di SMA.
1. Skripsi ini di bawah bimbingan Dr. Dedi Koswara, M.Hum. dan Dr. Hj. Nunuy Nurjanah, M.Pd.
i
Firman Fauzi, 2014
Sistem Ngawariskeun Ajén Atikan Kulawarga Jeung Kamasarakatan Di Kampung Naga Pikeun
Bahan Pangajaran Maca Artikel Budaya Di Sma
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
2. Mahasiswa Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah FPBS UPI Bandung Angkatan 2010
INHERITING SYSTEM EDUCATION VALUES OF FAMILY AND
SOSIETY IN KAMPUNG NAGA
FOR MATERIALS READING CULTURAL ARTICLES
AT SENIOR HIGH SCHOOL1
Firman Fauzi 2
ABSTRACT
This research is based on the strong character belonging to Kampung Naga’s people to
highly esteem the values of cultural wisdom existing in the middle of rapid-developing
modernity. This research aims to describe education system supporting the education of
values and characters occuring in family, society, or social organization of Kampung
Naga, and materials for reading cultural articles in senior high school utilizing modelling
strategy. This research utilizes analytical descriptive method by using literary study,
observation, documentation, and interview technique. The result of this research is
described in the form of thesis. This research concludes that Kampung Naga’s people still
strongly believe in the thought and culture inherited by their ancestors. Inheriting the
culture occurs through the role of family, society, and respected community leader
(kuncen) as the part of their social organization. Four life principles of kampung Naga’s
people that must be committed by their next generation are (1) they should not possess a
vast wealth, (2) the should respect the leader, (3) the should concern about their safety,
(4) they should protect their next generation. The concept of life in Kampung Naga
possess a foundation, a philosophy, and a principles influence to their values and
character belonging to Kampung Naga’s people. The result of this research is used as the
materials for reading cultural article by using modelling strategy in senior high school.
i
Firman Fauzi, 2014
Sistem Ngawariskeun Ajén Atikan Kulawarga Jeung Kamasarakatan Di Kampung Naga Pikeun
Bahan Pangajaran Maca Artikel Budaya Di Sma
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
1. Skripsi ini di bawah bimbingan Dr. Dedi Koswara, M.Hum. dan Dr. Hj. Nunuy Nurjanah, M.Pd.
2. Mahasiswa Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah FPBS UPI Bandung Angkatan 2010
i
Firman Fauzi, 2014
Sistem Ngawariskeun Ajén Atikan Kulawarga Jeung Kamasarakatan Di Kampung Naga Pikeun
Bahan Pangajaran Maca Artikel Budaya Di Sma
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
DAPTAR EUSI
kaca
ABSTRAK........................................................................................................ i
PANGJAJAP.................................................................................................... ii
TAWIS PANUHUN ......................................................................................... vi
DAPTAR EUSI ................................................................................................vii
DAPTAR SINGGETAN .................................................................................. x
DAPTAR TABÉL ............................................................................................ xi
DAPTAR FOTO ..............................................................................................xii
DAPTAR GAMBAR......................................................................................... xiii
DAPTAR BAGAN............................................................................................. xiv
DAPTAR LAMPIRAN..................................................................................... xv
BAB I BUBUKA
1.1 Kasang Tukang ............................................................................................ 1
1.2 Watesan jeung Rumusan Masalah ................................................................ 4
1.2.1 Watesan Masalah ...................................................................................... 4
1.2.2 Rumusan Masalah ..................................................................................... 4
1.3 Tujuan Panalungtikan................................................................................... 5
1.3.1 Tujuan Umum ........................................................................................... 5
1.3.2 Tujuan Husus ............................................................................................ 5
1.4 Mangpaat Panalungtikan .............................................................................. 5
1.4.1 Mangpaat Teoritis ..................................................................................... 5
1.4.2 Mangpaat Praktis....................................................................................... 6
1.5 Anggapan Dasar ........................................................................................... 6
1.6 Raraga Nulis ................................................................................................ 7
BAB II BUDAYA, AJÉN ATIKAN, JEUNG PANGAJARAN MACA
2.1 Kabudayaan ................................................................................................. 8
2.1.1 Wangenan Budaya .................................................................................... 8
vii
Firman Fauzi, 2014
Sistem Ngawariskeun Ajén Atikan Kulawarga Jeung Kamasarakatan Di Kampung Naga Pikeun
Bahan Pangajaran Maca Artikel Budaya Di Sma
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
2.1.2 Wujud Budaya .......................................................................................... 9
2.1.3 Unsur-unsur Budaya.....................................................................................10
2.1.4 Pranata Budaya .........................................................................................13
2.2 Ajen Atikan..................................................................................................15
2.2.1 Papasingan Atikan.....................................................................................17
2.2.2 Atikan dumasar kana Ruang Lingupna ......................................................18
2.2.3 Fungsi Atikan ............................................................................................19
2.2.4 Pangaruh Atikan kana Kabudayaan ...........................................................19
2.3 Pangajaran Maca ..........................................................................................19
2.3.1 Wangenan Pangajaran Maca ......................................................................19
2.3.2 Prinsip Pangajaran Maca ...........................................................................20
2.3.3 Tujuan Pangajaran Maca ...........................................................................21
2.3.4 Bahan Pangajaran Maca ............................................................................21
BAB III MÉTODOLOGI PANALUNGTIKAN
3.1 Sumber Data ................................................................................................23
3.2 Désain Panalungtikan ...................................................................................23
3.3 Métode Panalungtikan ..................................................................................24
3.4 Wangenan Istilah .........................................................................................25
3.5 Instrumén Panalungtikan ..............................................................................25
3.6 Téhnik Panalungtikan ...................................................................................26
3.6.1 Téhnik Ngumpulkeun Data........................................................................26
3.6.2 Téhnik Ngolah Data ..................................................................................27
3.7 Prosedur Panalungtikan ................................................................................27
3.7.1 Léngkah-léngkah Tatahar ..........................................................................28
3.7.2 Léngkah-léngkah Ngumpulkeun Data .......................................................28
3.7.3 Léngkah-léngkah Ngolah Laporan.............................................................28
3.7.4 Léngkah-léngkah Nyusun Laporan ............................................................28
viii
Firman Fauzi, 2014
Sistem Ngawariskeun Ajén Atikan Kulawarga Jeung Kamasarakatan Di Kampung Naga Pikeun
Bahan Pangajaran Maca Artikel Budaya Di Sma
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
BAB IV ANALISIS JEUNG DÉSKRIPSI
AJÉN
ATIKAN
KULAWARGA
SISTEM NGAWARISKEUN
JEUNG
KAMASARAKATAN
DI
KAMPUNG NAGA
4.1 Gambaran Umum Kampung Naga ............................................................. ..30
4.1.1 Lokasi Kampung Naga ..............................................................................30
4.1.2 Sajarah Kampung Naga .......................................................................... ..32
4.1.3 Kaayaan Penduduk ................................................................................. ..33
4.1.4 Pola Padumukan..................................................................................... ..34
4.1.5 Atikan Penduduk .................................................................................... ..37
4.1.6 Kearifan Budaya Kampung Naga ........................................................... ..38
4.2 Sistem Kamasarakatan di Kampung Naga ................................................. ..40
4.3 Pola Kahirupan jeung Adat-istiadat Masarakat Kampung Naga di Kulawarga
jeung Kamasarakatan.............................................................................................43
4.3.1 Kulawarga .............................................................................................. ..43
4.3.2 Masarakat............................................................................................... ..46
4.3.3 Lembaga Adat ........................................................................................ ..48
4.4 Ajén Atikan Kulawarga jeung Kamasarakatan di Kampung Naga.................43
4.4.1 Ajén Atikan Kulawarga di Kampung Naga ............................................ ..52
4.4.2 Ajén Atikan Kamasarakatan di Kampung Naga ..................................... ..54
4.5 Sistem Ngawariskeun Ajén Atikan Kulawarga jeung Kamasarakatan ........ ..60
4.6 Bahan Pangajaran Maca dina Wangun Artikel Budaya di SMA ................. ..63
BAB V KACINDEKAN JEUNG SARAN
5.1 Kacindekan ............................................................................................... ..65
5.2 Saran......................................................................................................... ..66
DAPTAR PUSTAKA .................................................................................... ..67
LAMPIRAN .................................................................................................. ..69
RIWAYAT HIRUP ....................................................................................... ..90
ix
Firman Fauzi, 2014
Sistem Ngawariskeun Ajén Atikan Kulawarga Jeung Kamasarakatan Di Kampung Naga Pikeun
Bahan Pangajaran Maca Artikel Budaya Di Sma
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
BAB I
BUBUKA
1.1 Kasang Tukang
Bangsa nu luhung nya éta bangsa nu ngajénan kana ciri has budayana.
Indonesia salah sahiji nagara nu beunghar ku kabudayaan. Méh di unggal suku
bangsa, miboga ciri has budayana sorangan. Kabudayaan miboga hart i anu
jembar pikeun hirup kumbuh manusa. Numutkeun Koentjaraningrat (2000:
80)
“Budaya adalah keseluruhan sistem gagasan, tindakkan dan hasil karya
manusia dalam rangka kehidupan masyarakat yang dijadikan milik diri manusia
dengan cara belajar.”
Manusa mangrupa mahluk nu ngabudaya. Ngaliwatan akalna, manusa
mikir nepi ka ngahasilkeun kabudayaan nu tumuwuh jeung mekar dina kahirupan
masarakat. Masarakat jeung kabudayaan mangrupa dua kecap nu béda tapi teu
bisa dipisahkeun, sabab antara masarakat jeung kabudayaan miboga hubungan nu
raket. Kabudayaan minangka hasil tina pamikiran jeung paripolah masarakat, kitu
ogé éksisténsi masarakat balukar tina ayana kabudayaan.
Dina enggoning hirup kumbuhna, manusa moal leupas tina kabudayaan.
Dina kahirupan sapopoé di masarakat, manusa sok ngalakonan hiji kabiasaan, boh
kabiasaaan nu hadé boh kabiasaan nu goréng. Sagala rupaning kabiasaan nu hadé
tuluy diaku, diturutan, jeung dilakonan ku unggal jalma nepi ka jadi hiji dadasar
dina patali marga jeung jalma réa. Ieu hal ngabalukarkeun ayana kaidah jeung
norma di masarakat nu tuluy disebut adat-istiadat.
Adat-istiadat hiji masarakat tangtu bakal béda jeung adat-istiadat
masarakat séjénna, ku sabab adat-istiadat ditangtukeun ku tujuan jeung
pangabutuh masarakatna gumantung kana kabiasaan nu disapukan di masarakatna
séwang-séwangan. Pangaruh masarakat kana éksisténsi adat-istiadat gé kacida
gedéna sabab salila aya pangrojong ti anggota masarakat nu makéna, éta adatistiadat bakal tuluy mekar jadi hiji kabeungharan budaya dina kahirupan
masarakatna. Sabalikna, mun euweuh pangrojong jeung nu maké éta adat-istiadat
1
Firman Fauzi, 2014
Sistem Ngawariskeun Ajén Atikan Kulawarga Jeung Kamasarakatan Di Kampung Naga Pikeun
Bahan Pangajaran Maca Artikel Budaya Di Sma
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
2
tangtu bakal robah atawa tumpur. Patalina masarakat jeung adat-istiadat
numutkeun Koentjaraningrat (2009: 118) nya éta
“Masyarakat adalah kesatuan hidup manusia yang berinteraksi menurut
suatu sistem adat-istiadat tertentu yang bersifat kontinu, dan yang terikat oleh
suatu rasa identitas bersama.”
Salah sahiji wewengkon di Jawa Barat nu masih kénéh kuat nyekel pageuh
adat-istiadat warisan ti luluhurna nya éta Kampung Naga. Masarakat Kampung
Naga mangrupa komunitas masarakat Sunda nu aya di Jawa Barat. Perenahna di
Désa Neglasari, Kacamatan Salawu, Kabupatén Tasikmalaya. Nu ngabédakeun
Kampung Naga jeung kampung-kampung séjénna nya éta pola kahirupanana.
Pola kahirupan masarakat Kampung Naga masih kénéh nyekel pageuh
kana tradisi jeung papagon hirup nu diwariskeun. Dina hirup kumbuh sapopoéna,
masarakat Kampung Naga turut tumut kana aturan nu ngajanggélék dina wangun
adat, nu ngawengku kabiasaan, kawajiban, jeung pantrangan-pantrangan atawa
pamali (tabu) nu mangrupa papagon hirup dina laku lampahna di masarakat. Éta
aturan téh dianggap sakral, sabab datangna ti luluhurna nu mangrupa warisan
titinggal karuhun nu memang kudu dijaga ogé dipaliré pikeun kasaimbangan hirup
jeung papadana ogé alam sabudeureunna.
Masarakat Kampung Naga miboga sistem kamasarakatan atawa organisasi
sosial nu geus tangtu jeung lumangsung ti sababaraha taun ka tukang. Sistem anu
teu robah ti mangsa ka mangsa sarta masih dipaké nepi ka kiwari. Sistem
kamasarakatan nu aya di Kampung Naga nya éta sistem kekerabatan jeung sistem
pamaréntahan. Sistem kekerabatan nya éta sistem nu aya patalina jeung
kulawarga, nu ngawengku Bapa, Indung, jeung Budak, Ari sistem pamaréntahan
disebut ogé sistem kapamingpinan dina organisasi sosial nu aya di Kampung
Naga. Sistem pamaréntahana ngawengku sistem pamaréntahan formal jeung
informal. Sistem formal nu ngawengku RT (Rukun Tetangga) jeung RW (Rukun
Warga) nu pancénna pikeun ngungkulan sagala pasualan nu aya patalina jeung
administrasi ogé program pamaréntah, ari sistem informal anu disebut ogé sistem
kuncén atawa pupuhu adat Kampung Naga katut réngrénganana nu miboga
pancén pikeun ngurus hal-hal nu aya patalina jeung adat-istiadat ogé tradisi
Firman Fauzi, 2014
Sistem Ngawariskeun Ajén Atikan Kulawarga Jeung Kamasarakatan Di Kampung Naga Pikeun
Bahan Pangajaran Maca Artikel Budaya Di Sma
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
3
warisan titinggal luluhurna. Ayana ieu dua kapamingpinan, teu ngabalukarkeun
pagiling gisikna dina mancén gawé, sabab dina prak-prakanana miboga pancén
jeung tanggung jawab anu béda. Ngan miboga tanggung jawab nu sarua pikeun
ngamumulé tur ngawariskeun adat istiadatna ka generasi satuluyna di éta
patempatan.
Kabiasaan jeung aturan hirup nu dilakonan ku sakabéh warga masarakat
Kampung
Naga
teu
leupas
tina
peran
kolot
jeung
masarakat
dina
ngawariskeunana. Mangrupa hiji bukti yén prosés pawarisan adat-istiadat di
masarakat masih kénéh lumangsung, boh ti kolot ka budakna boh ti masarakat ka
anggota masarakat séjénna. Kulawarga mangrupa unsur nu pangheulana dina
prosés tatalépa adat-istiadat, sabab kabudayaan lain hiji hal nu geus ngajadi tapi
balukar tina prosés diajar. Kitu ogé masarakat mangrupa agén pangwaris
kabudayaan nu gedé pangaruhna kana kahirupan masarakat séjénna. Sagala rupa
adat-istiadat nu diwariskeun miboga ajén atikan anu gedé mangpaatna pikeun
mekarkeun jiwa, ahlak, jeung moral sarta tumuwuhna kaparigelan, karancagéan,
jeung paripolah anu bakal ngawangun hiji sikep nu hadé dina mangsa nu bakal
datang. Ku kituna kudu aya tarékah ti kulawarga jeung masarakat pikeun
ngawariskeun tradisi nu aya dumasar kana ajén atikanana, sangkan barudakna
dina mangsa nu bakal datang ngarti tur surti yén sagala tradisi nu aya miboga ajén
atikan nu luhung pikeun kahirupanana.
Panalungtikan ngeunaan kumaha tarékah kulawarga, jeung masarakat,
ngawariskeun adat-istiadatna dumasar kana ajén atikan wewengkonna séwangséwangan mémang can aya nu kungsi nalungtik. Panalungtikan saméméhna nu
sarua medar ngeunaan Kampung Naga eusina ukur médar ajén éstétika wangun
imah anu aya di Kampung Naga anu dijudulan Ajén Éstétika dina Arsitéktur Imah
Adat Kampung Naga Désa Néglasari Kacamatan Salawu Kabupatén Tasikmalaya
pikeun Bahan Ajar Maca Artikel Budaya Kelas XII (Dewi Kania: 2013). Nilik
kana ieu hal, ngahudang kapanasaran nu nulis pikeun nalungtik kumaha prosés
ngawariskeun adat-istiadat ti kulawarga jeung masarakat di Kampung Naga.
Hususna ajén atikan nu nyoko kana nilai ogé karakter masarakatna. Dina ieu
panalungtikan teu ngan ukur medar ngeunaan ajén atikanana tapi médar ogé
Firman Fauzi, 2014
Sistem Ngawariskeun Ajén Atikan Kulawarga Jeung Kamasarakatan Di Kampung Naga Pikeun
Bahan Pangajaran Maca Artikel Budaya Di Sma
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
4
ngeunaan cara ngawariskeunana. Sabab kuatna karakter hiji bangsa pangaruh tina
kuatna ngarumat adat-istiadat nu diwariskeun.
Pentingna ieu panalungtikan pikeun tetep ngaraksa ogé ngariksa adatistiadat di Kampung Naga dumasar kana ajén atikanana, hususna di jaman kiwari
nu sarwa modérn. Pangaruh modérnisasi méh kuat mangaruhan kana nilai-nilai
tradisi nu dijaga ku luluhurna. Ku kituna, mikabutuh tarékah-tarékah anu
dilakukeun sacara tuluy-tumuluy, kaasup ngungkab kumaha tarékah kulawarga
jeung masarakat bisa mértahankeun adat-istiadat ti luluhurna ka turunanana atawa
ka generasi nu ngorana. Ieu panalungtikan jadi hiji tarékah pikeun ngarumat ajénajén tradisi di Kampung Naga.
Dumasar kana pedaran di luhur ieu panalungtikan téh dijudulan “Sistem
Ngawariskeun Ajén Atikan Kulawarga jeung Kamasarakatan di Kampung Naga
Pikeun Bahan Pangajaran Maca Artikel Budaya di SMA.”
1.2 Watesan jeung Rumusan Masalah
1.2.1 Watesan Masalah
Ajén-inajén anu nyangkaruk dina adat-istiadat di Kampung Naga loba
pisan. Ngawengku ajén atikan, ajén falsafah, ajén simbolis, ajén éstétis, jrrd.
Dumasar kana kasang tukang di luhur, lega pisan masalah anu perlu ditalungtik
téh. Sangkan leuwih museur, ieu panalungtikan diwatesanan ngan rék
ngadéskripsikeun ngeunaan cara ngawariskeun ajén atikan kulawarga jeung
kamasarakatan nu aya di Kampung Naga.
1.2.2 Rumusan Masalah
Luyu jeung kasang tukang nu geus dipedar di luhur, sangkan masalah nu
dipedar leuwih museur, ieu di handap dijéntrékeun rumusan masalah nu
ditalungtik.
1) Kumaha Sistem Kamasarakatan nu aya di Kampung Naga?
2) Kumaha pola kahirupan jeung adat-istiadat di kulawarga jeung masarakat
Kampung Naga?
3) Ajén atikan kulawarga jeung kamasarakatan naon waé nu aya dina
Firman Fauzi, 2014
Sistem Ngawariskeun Ajén Atikan Kulawarga Jeung Kamasarakatan Di Kampung Naga Pikeun
Bahan Pangajaran Maca Artikel Budaya Di Sma
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
5
kahirupan masarakat Kampung Naga?
4) Kumaha sistem ngawariskeun ajén atikan kulawarga jeung kamasarakatan
di Kampung Naga?
5) Kumaha bahan pangajaran maca artikel budaya di SMA ngeunaan sistem
ngawariskeun ajén atikan kulawarga jeung kamasarakatan di Kampung
Naga?
1.3 Tujuan Panalungtikan
1.3.1 Tujuan Umum
Tujuan umum ieu panalungtikan nya éta maluruh katut meunangkeun
konsép hirup nu luyu jeung hadé ku cara neuleuman gaya hirup masarakat
Kampung Naga, utamana kana sistem ngawariskeun ajén atikan kulawarga jeung
kamasarakatan di Kampung Naga nu mangaruhan kana karakter masarakatna.
1.3.2 Tujuan Husus
Tujuan husus ieu panalungtikan nya éta pikeun ngadéskripsikeun:
1) sistem Kamasarakatan nu aya di Kampung Naga;
2) kumaha pola kahirupan jeung adat-istiadat di kulawarga jeung masarakat
Kampung Naga;
3) ajén atikan kulawarga jeung kamasarakatan nu aya dina kahirupan
masarakat Kampung Naga;
4) kumaha sistem ngawariskeun ajén atikan kulawarga jeung kamasarakatan
di Kampung Naga; jeung
5) nyieun alternatif bahan pangajaran maca artikel di SMA.
1.4 Mangpaat Panalungtikan
1.4.1 Mangpaat Tioritis
Mangpaat
ieu panalungtikan sacara tioritis, dipiharep bisa leuwih
ngeuyeuban jeung leuwih ngagambarkeun sacara jéntré ngeunaan tiori
kabudayaan, katut unsur-unsur kabudayaanana, ogé dipiharep bisa ngamotivasi
panalungtik séjén pikeun nalungtik anu leuwih jero ngeunaan kabudayaan
Firman Fauzi, 2014
Sistem Ngawariskeun Ajén Atikan Kulawarga Jeung Kamasarakatan Di Kampung Naga Pikeun
Bahan Pangajaran Maca Artikel Budaya Di Sma
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
6
hususna sistem ngawariskeun ajén atikan kulawarga jeung kamasarakatan di
Kampung Naga.
1.4.2 Mangpaat Praktis
Mangpaat ieu panalungtikan sacara praktis, hususna pikeun nu nulis,
masarakat, lembaga, atawa pihak-pihak séjén nu aya kapéntingan kana ieu
panalungtikan, dipiharep bisa muka wawasan masarakat, bisa nambahan
pangaweruh ngeunaan kabudayaan, ngamotivasi masarakat sangkan ngamumulé
ogé ngarumat kana ajén-inajén nu nyangkaruk dina unsur-unsur kabudayaan, méré
kasadaran ka masarakat umum hususna generasi ngora ngeunaan
pentingna
kabudayaan dipimilik ku sélér-sumélér bangsa pikeun hirup kumbuh di masarakat
sapopoé.
Kumaha tarékah kulawarga jeung masarakat ngatik sarta ngalarapkeun
adat-istiadat ka generasi nu rék datang dumasar kana ajén atikanana dina ieu
panalungtikan bisa dimangpaatkeun pikeun ngaronjatkeun kualitas kahirupan.
Lian ti éta, ieu panalungtikan ogé bisa jadi sumber diajar siswa di sakola pikeun
ngeuyeuban pangaweruhna ngeunaan kabudayaan, ku cara nambahan alternatif
bahan ajar ogé modél diajar maca artikel budaya di SMA.
1.5 Anggapan Dasar
Anu jadi anggapan dasar dina ieu panalungtikan ditataan saperti kieu.
1) Sistem kamasarakatan téh kaasup salah sahiji unsur-unsur kabudayaan.
2) Kahirupan masarakat adat kampung Naga Masih kénéh nyekel pageuh
kana adat-istiadat jeung budaya tradisi titinggal karuhun nu sifatna masih
tradisional.
3) Masarakat Kampung Naga ngabogaan sistem atawa carana sorangan dina
ngawariskeun ajén atikan kulawarga jeung kamasarakatan.
4) Perluna ngawaiskeun adat-istiadat dina ngawangun nilai jeung karakter
individu ti generasi kolot ka generasi ngora, boh ngaliwatan kulawarga
boh kamasarakatan, nu nyangkaruk dina wangun ajén inajén.
Firman Fauzi, 2014
Sistem Ngawariskeun Ajén Atikan Kulawarga Jeung Kamasarakatan Di Kampung Naga Pikeun
Bahan Pangajaran Maca Artikel Budaya Di Sma
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
7
5) Pentingna ngawanohkeun adat-istiadat masarakat Kampung Naga ka
siswa.
1.6 Raraga Nulis
Sanggeus data réngsé dianalisis, tahap ahir dina ieu panalungtikan nya éta
nyusun hiji laporan dina wangun skripsi. Raraga nulisna kabagi jadi lima bab, nya
éta:
Bab I bubuka, anu eusina ngébréhkeun ngeunaan kasang tukang tina
masalah anu ditalungtik, watesan jeung rumusan masalah, tujuan panalungtikan,
mangpaat panalungtikan, anggapan dasar, jeung raraga nulis.
Bab II tatapakan tiori, anu eusina ngébréhkeun tiori-tiori ngeunaan
kabudayaan, ajén atikan, jeung bahan pangajaran maca.
Bab III métodologi panalungtikan, anu ngawengku sumber data, désain
panalungtikan,
métode
panalungtikan,
wangenan
istilah,
instrumént
panalungtikan, jeung téhnik panalungtikan.
Bab IV ngadéskripsikeun hasil panalungtikan. Eusina ngawengku prakprakan panalungtikan, nganalisis data hasil panalungtikan jeung medar ngeunaan
sistem ngawariskeun ajén atikan kulawarga jeung kamasarakatan di Kampung
Naga pikeun bahan pangajaran artikel budaya di SMA.
Bab V panutup, anu eusina kacindekan hasil panalungtikan sarta saran
pikeun panalungtikan satuluyna.
Firman Fauzi, 2014
Sistem Ngawariskeun Ajén Atikan Kulawarga Jeung Kamasarakatan Di Kampung Naga Pikeun
Bahan Pangajaran Maca Artikel Budaya Di Sma
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
BAB III
MÉTODOLOGI PANALUNGTIKAN
3.1 Sumber Data
Nu dimaksud sumber data dina panalungtikan nya éta subjék timana data
dibeunangkeun. Sumber data dina ieu panalungtikan nya éta masarakat Kampung
Naga usia produktif salaku réspondén ogé pola kahirupanana, cara dina
ngumpulkeun datana ku cara wawancara ogé tina dokumén hasil obsérvasi.
3.2 Désain Panalungtikan
Léngkah-léngkah dina nyusun ieu panalungtikan bisa katitén dina
bagan ieu di handap:
Tatahar/Identifikasi
Masalah
Ngumpulkeun Data
Nganalisis tur Ngolah Data
Nyusun Laporan/Déskripsi
Narik Kacindekan
Bagan 3.1
Désain Panalungtikan
23
Firman Fauzi, 2014
Sistem Ngawariskeun Ajén Atikan Kulawarga Jeung Kamasarakatan Di Kampung Naga Pikeun
Bahan Pangajaran Maca Artikel Budaya Di Sma
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
24
3.3 Métode Panalungtikan
Métode asal kecapna tina basa Yunani nya éta methodos nu ngandung harti
jalan nu dipaké. Jadi, métode panalungtikan mangrupa salah sahiji cara nu
digunakeun pikeun meunangkeun data tina tujuan panalungtikan, (Arikunto, 2010:
192). Sedeng numutkeun Sugiyono (2013: 3) dihartikeun minangka cara ilmiah
pikeun meunangkeun data kalawan tujuan jeung kagunaan anu tangtu. Dumasar
kana tujuan nu hayang dihontal, ieu panalungtikan ngagunakeun métode
déskriptif.
Kecap déskriptif asalna tina basa Inggris to describe nu hartina
ngajelaskeun atawa ngagambarkeun hiji hal, misalna kaayaan, kondisi, situasi,
peristiwa, kagiatan, jsb. Ku kituna nu dimaksud panalungtikan déskriptif nya éta
panalungtikan nu miboga tujuan pikeun nalungtik kaayaan atawa kondisi hiji hal
nu digambarkeun dina wangun laporan panalungtikan, (Arikunto, 2010: 3).
Panalungtikan déskriptif disebut ogé panalungtikan nu basajan dibanding
panalungtikan-panalungtikan séjénna. Ku sabab, ieu panalungtik teu ngarobah,
nambahan, atawa ngamanipulasi data kana objék nu ditalungtik. Digambarkeun
sacara lugas, sakumaha ayana. Luyu jeung pamanggih Suyatna (2002: 14) nu
nétélakeun yén métode panalungtikan déskriptif téh nya éta panalungtikan anu
mangrupa akumulasi data dina cara ngagambarkeun hungkul, teu nguji hipotésis,
teu nyieun ramalan, atawa teu meunangkeun ma’na implikasi.
Anu jadi dadasar panalungtik ngagunakeun ieu métode, nya éta pikeun
ngungkab sacara jero Kearifan lokal kahirupan masarakat Kampung Naga,
minangka tradisi nu diwariskeun ku luluhurna. Utamana dina sistem pendidikan
kulawarga, kamasarakatan, atawa organisasi sosialna. Analisis kualitatif
dilakukeun pikeun maluruh fenoména sosial, meunangkeun informasi ngeunaan
peran kulawarga, masarakat, atawa organisasi sosial dina numuwuhkeun jeung
ngawariskeun tradisi ti sesepuhna ka generasi nu ngorana. Nu mangrupa adat
istiadat nu lumangsung ti sababaraha taun katukang nu kiwari masih dijaga
éksisténsina.
Dumasar kana tujuan nu hayang dihontal, métode déskriptif dina ieu
panalungtikan digunakeun pikeun ngadéskripsikeun kumaha waé sistem
Firman Fauzi, 2014
Sistem Ngawariskeun Ajén Atikan Kulawarga Jeung Kamasarakatan Di Kampung Naga Pikeun
Bahan Pangajaran Maca Artikel Budaya Di Sma
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
25
pendidikan kulawarga, kamasarakatan, atawa organisasi sosial masarakat
Kampung Naga.
3.4 Wangenan Istilah
Sangkan teu nimbulkeun pamahaman séjén, di handap ieu dipedar
wangenan ngeunaan kecap-kecap nu dijadikeun judul panalungtikan:
a)
sistem ngawariskeun nya éta cara nu dipaké pikeun nepikeun atawa
ngajarkeun sagala rupaning nu jadi kabiasaan-kabiasaan nu dilakonan ku
sakumna masarakat, utamana ti kolot ka generasi satuluyna;
b) ajén atikan nya éta ajén-inajén ngeunaan hiji pangaweruh nu bakal méré
mangpaat pikeun manusa sangkan hirup dina kahadéan atawa ajén-inajén
anu dibeunangkeun ngaliwatan pangajaran pikeun kahadéan;
c)
kulawarga nya éta Kulawarga nya éta anak-pamajikan batur saimah katut
baraya nu milu cicing (Kamus Basa Sunda, 2006: 371);
d) kamasarakatan nya éta masarakat numutkeun Koentjaraningrat (2009: 118)
“Masyarakat adalah kesatuan hidup manusia yang berinteraksi
menurut suatu sistem adat-istiadat tertentu yang bersifat kontinu, dan
yang terikat oleh suatu rasa identitas bersama.”;
e)
Kampung Naga Kampung Naga mangrupa kampung adat nu aya di hiji
léngkob. Kampung Naga perenahna di Desa Neglasari, Kecamatan
Salawu, Kabupatén Tasikmalaya. Asalna tina kecap “nagawir” dumasar
kana lokasina nu aya di gawir, disingget jadi naga nepi ka kiwari.
3.5 Instrumén Panalungtikan
Instrumén panalungtikan nya éta alat nu digunakeun dina waktu
panalungtikan nu nyoko kana métode jeung téhnik panalungtikan nu digunakeun
(Arikunto, 2010: 192). Instrumén Panalungtikan nu digunakeun pikeun
ngumpulkeun data dina ieu panalungtikan nya éta:
a. handycam atawa alat perekam gambar
Ieu alat digunakeun pikeun ngarekam lumangsungna prosés wawancara ka
sababaraha narasumber, pikeun ngagampangkeun dina ngolah data hasil
panalungtikan.
Firman Fauzi, 2014
Sistem Ngawariskeun Ajén Atikan Kulawarga Jeung Kamasarakatan Di Kampung Naga Pikeun
Bahan Pangajaran Maca Artikel Budaya Di Sma
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
26
b. kaméra foto
Ieu alat digunakeun pikeun ngadokuméntasikeun sakabéh kagiatan
panalungtikan, ti mimiti obsérvasi nepi ka wawancara. Hasil ieu instrumén
nya éta mangrupa gambar dua diménsi atawa visual.
c. pedoman wawancara
Pedoman wawancara digunakeun pikeun ngawawancara masarakat
Kampung Naga, meunangkeun data dumasar kana masalah nu ditalungtik.
Dina ieu panalungtikan maké sistem wawancara terstruktur.
3.6 Téhnik Panalungtikan
Téhnik nya éta salah sahiji usaha kumaha cara (prosedur) nu kudu
dilakukeun kalawan ngagunakeun métode nu tangtu, sangkan tujuan sasaran nu
dipiharep dina hiji panalungtikan bisa kahontal (Suyatna, 2002: 19).
3.6.1 Téhnik Ngumpulkeun Data
Téhnik ngumpulkeun data mangrupa téhnik nu digunakeun ku panalungtik
pikeun meunangkeun jeung ngumpulkeun data panalungtikan. Dina ieu
panalungtikan digunakeun téhnik ulikan pustaka, obsérvasi, wawancara, jeung
dokuméntasi.
Téhnik ulikan pustaka disebut ogé panalungtikan maca, ieu téhnik gunana
pikeun nangtukeun dasar-dasar téoritis nu aya patalina jeung masalah anu rék
ditalungtik ku cara néangan ogé neuleuman buku-buku nu jadi sumber pustaka
dina ieu panalungtikan.
Téhnik obsérvasi nya éta hiji kagiatan atawa survéy nu langsung
dilakukeun ka lapangan. Digunakeun pikeun niténan paripolah masarakat
Kampung Naga, tujuanna pikeun néangan informasi jeung kajadian-kajadian nu
ditalungtik luyu jeung masalah dina ieu panalungtikan. Alesan panalungtik milih
téhnik obsérvasi sabab dina ieu téhnik nalungtikna ngagunakeun sakabéh alat
indera manusa. Nu guna pikeun nalungtik, niténan, néangan informasi jeung data,
kajadian-kajadian, ogé kumaha perosés ngawariskeun ajén atikan kulawarga jeung
kamasarakatan nu aya di Kampung Naga sacara aktual.
Firman Fauzi, 2014
Sistem Ngawariskeun Ajén Atikan Kulawarga Jeung Kamasarakatan Di Kampung Naga Pikeun
Bahan Pangajaran Maca Artikel Budaya Di Sma
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
27
Téhnik wawancara nya éta téhnik nu digunakeun pikeun meunangkeun
informasi jeung maluruh data ngaliwatan kagiatan komunikasi dua arah, antara
panalungtik jeung informan. Data nu dikumpulkeun tina téhnik wawancara
disebut data primér, nu ngagunakeun daptar patalékan nu geus disiapkeun.
Wawancara dina ieu panalungtikan dilakukeun ku cara ngawawancara sababaraha
réspondén atawa nu kaasup masarakat usia produktif.
Tehnik dokuméntasi digunakeun pikeun ngumpulkeun data nu mangrupa
gambar, video, rékaman sora, atawa dokuméntasi penting lianna pikeun ngarojong
kana ieu panalungtikan.
3.6.2 Téhnik Ngolah Data
Téhnik ngolah data nya éta téhnik nu dilakukeun ku panalungtik sanggeus
data dikumpulkeun. Dina ieu téhnik data nu geus dikumpulkeun dipaluruh tuluy
dipasing-pasing dijieun hiji kacindekan. Numutkeun Arikunto (2010: 53), ngolah
data nya éta mikir patalina data jeung kasang tukang nu ngabalukarkeun ayana
sasaruaan atawa bedana eta data, nu tuluy bisa dijieun hiji kacindekan
panalungtikan.
Léngkah-léngkah dina ngolah data nya éta:
1) niténan deui data nu geus dikumpulkeun;
2) nongton jeung ngadéngékeun hasil rékaman wawancara;
3) milah-milih data nu rék didéskripsikeun;
4) ngadéskripsikeun data; jeung
5) nyieun kacindekan tina data nu dipaluruh.
\
3.7 Prosedur panalungtikan
Léngkah-léngkah atawa prosedur dina ieu panalungtikan ngaliwatan
sababaraha léngkah nya éta:
1) tahap tatahar;
2) tahap ngumpulkeun data;
3) tahap ngolah data; jeung
4) tahap nyusun laporan panalungtikan.
Firman Fauzi, 2014
Sistem Ngawariskeun Ajén Atikan Kulawarga Jeung Kamasarakatan Di Kampung Naga Pikeun
Bahan Pangajaran Maca Artikel Budaya Di Sma
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
28
3.7.1 Léngkah-léngkah Tatahar
Léngkah-léngkah nu dilakukeun ku panalungtik nya éta:
1) ngajukeun judul panalungtikan;
2) ngajukeun proposal panalungtikan; jeung
3) méréskeun surat ijin panalungtikan ka lapangan.
3.7.2 Léngkah-léngkah Ngumpulkeun Data
Léngkah-léngkah dina ngumpulkeun data nya éta:
1) obsérvasi ka lapangan;
2) wawancara ka sababaraha réspondén;
3) ngadokuméntasikeun hasil obsérvasi jeung wawancara nu mangrupa
gambar jeung vidéo; jeung
4) macaan jeung maluruh sumber séjén nu mangrupa studi pustaka, nu luyu
jeung masalah dina panalungtikan pikeun ngarojong kana hasil
panalungtikan ogé meunangkeun dasar-dasar tiori nu aya pakuat-pakaitna
jeung panalungtikan.
3.7.3 Léngkah-léngkah Ngolah Data
Léngkah-léngkah dina ngolah data nya éta:
1) niténan deui data nu geus dikumpulkeun;
2) nongton jeung ngadéngékeun hasil rékaman wawancara;
3) milah-milih data nu rék didéskripsikeun;
4) ngadéskripsikeun data; jeung
5) nyieun kacindekan tina data nu dipaluruh.
3.7.4 Léngkah-léngkah Nyusun Laporan
Léngkah pamungkas dina ieu panalungtikan nya éta nyusun laporan nu
sacara sistematis dina wangun skripsi, nepi ka jadi hiji informasi nu bisa disusun
dina wangun déskriptif.
Firman Fauzi, 2014
Sistem Ngawariskeun Ajén Atikan Kulawarga Jeung Kamasarakatan Di Kampung Naga Pikeun
Bahan Pangajaran Maca Artikel Budaya Di Sma
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
29
Dihandap dijelaskeun kumaha sistematis runtuyan skripsi, nya éta:
Bab I Bubuka, eusina ngawengku kasang tukang, watesan jeung rumusan
masalah, tujuan panalungtikan, mangpaat panalungtikan, anggapan dasar, jeung
raraga nulis.
Bab II Tatapakan Tiori, eusina ngawengku kabudayaan, wangenan budaya,
wujud budaya, unsur-unsur budaya, pranata budaya, ajén atikan, rupa-rupa atikan,
ruang lingkup atikan, fungsi atikan, pangaruh atikan kana kabudayaan, pangajaran
maca, wangenan pangajaran maca, prinsip pangajaran maca, tujuan pangajaran
maca, jeung bahan pangajaran maca.
Bab III Métode Panalungtikan, eusina ngawengku lokasi panalungtikan,
sumber data, désain panalungtikan, métode panalungtikan, wangenan operasional,
instrumén panalungtikan, téhnik panalungtikan, jeung prosedur panalungtikan.
Bab IV Analisis jeung Pedaran, nu eusina ngawengku Gambaran umum
Kampung Naga, sistem kamasarakatan Kampung Naga, pola kahirupan jeung
adat-istiadat masarakat Kampung Naga di kulawarga jeung kamasarakatan, ajén
atikan kulawarga jeung kamasarakatan di Kampung Naga, sistem ngawariskeun
ajén atikan kulawarga jeung kamasarakatan, bahan pangajaran maca dina wangun
artikel budaya di SMA.
Bab V Panutup, nu eusina ngawengku kacindekan jeung saran.
Firman Fauzi, 2014
Sistem Ngawariskeun Ajén Atikan Kulawarga Jeung Kamasarakatan Di Kampung Naga Pikeun
Bahan Pangajaran Maca Artikel Budaya Di Sma
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
BAB V
KACINDEKAN JEUNG SARAN
5.1 Kacindekan
Dumasar pedaran anu geus ditepikeun dina bab saméméhna, ieu
panalungtikan ngahasilkeun kacindekan saperti ieu di handap.
1) Kampung Naga minangka salasahiji kampung adat di Jawa Barat miboga dua
sistem kamasarakatan atawa organisasi sosial nu geus tangtu jeung
lumangsung ti sababaraha taun ka tukang. Sistem anu teu robah ti mangsa ka
mangsa sarta masih dipaké nepi ka kiwari. Sistem kamasarakatan nu aya di
Kampung Naga nya éta sistem kekerabatan jeung sistem pamaréntahan.
Sistem kekerabatan nya éta sistem nu aya patalina jeung kulawarga, nu
ngawengku Bapa, Indung, jeung Budak, Ari sistem pamaréntahan disebut ogé
sistem kapamingpinan dina organisasi sosial nu aya di Kampung Naga.
Sistem kapamingpinan ngawengku kapamingpinan formal jeung informal
(kapamingpinan adat).
2) Pola kahirupan masarakat Kampung Naga masih kénéh nyekel pageuh adatistiadat titinggal karuhunna. Ieu hal bisa katingali jelas bédana lamun
dibandingkeun jeung masarakat séjén anu hirup kumbuh di saluareun
Kampung Naga. Masarakat Kampung Naga hirup dina hiji pola nu diatur dina
suasana anu basajan, dibarung ku norma jeung nilai nu aya kalawan
lingkungan kearifan tradisional nu leket.
3) Ajén-inajén anu nyangkaruk di kulawarga jeung kamasarakatan di Kampung
Naga nya éta ngajadikeun budak atawa anggota masarakat nu miboga sikep
jeung karakter nu ngabudaya, aya dina kahirupan nu basajan, nurut jeung tuhu
kana aturan, tanggung jawab kalawan dibarung ku étika nu hadé. Tangtu dina
hirup kumbuh sapopoéna ogé dibekelan ku sikep hirup sauyunan, silih
hargaan, silih mikanyaah, paduli sosial, jeung solidaritas anu linuhung. Budak
ogé diajar jadi jalma nu miboga ahlak nu hadé jeung réligius, saperti
numuwuhkeun sikep nu teu ngabéda-bédakeun, ngajaga silaturahmi, jembar
ku pangaweruh, jeung paduli alam sabudeureun.
65
Firman Fauzi, 2014
Sistem Ngawariskeun Ajén Atikan Kulawarga Jeung Kamasarakatan Di Kampung Naga Pikeun
Bahan Pangajaran Maca Artikel Budaya Di Sma
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
66
4) Sistem dina ngawariskeun ajén atikan nu ngawengku ajén moral, ajén sosial,
ajén agama kulawarga jeung kamasarakatan di Kampung Naga dilakukeun
sacara turun-tumurun ngaliwatan paripolah sapopoé ogé basa lisan dina
ngawariskeunana, nu nepi ka kiwari masih dipertahankeun nu ngajanggélék
dina sikep jeung karakter masarakat dina laku lampah sapopoéna.
5) Hasil panalungtikan ngeunaan sistem ngawariskeun ajén atikan kulawarga
jeung kamasarakatan di Kampung Naga bisa dijadikeun alternatif bahan ajar,
misalna dina wangun modél pangajaran ka siswa SMA kelas XII.
5.2 Saran
Saréngséna ieu panalungtikan, minangkan bagian ahir tina ieu pedaran aya
sababaraha saran anu ditepikeun nya éta.
1) Sistem kamasarakatan mangrupa bagian tina unsur budaya. Nu tangtu kudu
tetep dimumulé ogé diajénan minangka salah sahiji kabeungharan budaya.
2) Kudu ayana pawarisan adat istiadat ti generasi saméméhna ka generasi
satuluyna minangka salah sahiji cara dina ngajaga tradisi-tradisi luluhurna.
Nu guna pikeun ngawangun sikep jeung karakterna utamana dina ajén
atikanana nu ngawengku ajén moral, ajén sosial, jeung ajén agama.
3) Ieu panalungtikan dipiharep bisa nambahan élmu pangaweruh siswa sarta
masarakat umum, hususna pikeun mikawanoh salah sahiji unsur budaya.
4) Hasil panalungtikan ngeunaan sistem ngawariskeun ajén atikan kulawarga
jeung kamasarakatan di Kampung Naga bisa dijadikeun alternatif bahan ajar
pikeun guru-guru di sakola. Contona nu ngajenggélék dina wangun modél
pangajaran pikeun bahan pangajaran di SMA. Lian ti éta bisa ogé
dimekarkeun pikeun bahan pangajaran séjénna.
5) Dina ieu panalungtikan masih réa kénéh kakurangan sarta kahéngkéran, ku
kituna, dipiharep aya panalungtik séjén nu nalungtik ieu pasualan sacara
leuwih jero jeung leuwih lega deui.
Firman Fauzi, 2014
Sistem Ngawariskeun Ajén Atikan Kulawarga Jeung Kamasarakatan Di Kampung Naga Pikeun
Bahan Pangajaran Maca Artikel Budaya Di Sma
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
DAPTAR PUSTAKA
BUKU
Arikunto, Suharsimi. 2010 Prosedur Penelitian. Jakarta: Rineka Cipta.
Danandjaja, James. 2007. Folklor Indonesia (Ilmu Gosip, Dongéng, dan lainlain). Jakarta: Pustaka Utama Grafiti.
Danadibrata, R.A. 2006. Kamus Basa Sunda. Bandung: PT. Kiblat Buku Utama.
Effendi, Spk. 2007. Pendidikan Lingkungan Sosial, Budaya, dan Teknologi.
Subang: CV. YASINDO MULTI ASPEK.
Elmubarok, Zaim. 2008. Membumikan Pendidikan Nilai Mengumpulkan yang
Terserak Menyambung yang Terputus dan Menyatukan yang Tercerai.
Jakarta: ALFABETA.
Haerudin, Dingding dan Kosim Kardana. 2013. Panganteur Telaah Buku Ajar.
Bandung: Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah FPBS UPI.
Hermanto, Idan. 2010. Pintar Antropologi. Jojakarta: Tunas Publishing.
JPBD. 2008. Palanggeran Éjahan Basa Sunda. Bandung: Sonagar Press.
Keraf, Gorys. 1989. Komposisi. Jakarta: Nusa Indah.
Kesuma, Dharma, dkk. 2012. Pendidikan Karakter Kajian Teori dan Praktik
Sekolah. Bandung: Rosda
Koentjaraningrat. 2000. Kebudayaan, Mentalitas dan Pembangunan. Jakarta:
Gramedia Pustaka Utama.
Koentjaraningrat. 2009. Pengantar Ilmu Antropologi. Jakarta: Rineka Cipta.
LBSS. 1995. Kamus Umum Basa Sunda. Bandung: Tarate Bandung.
Purnama, Yuzar., Drs., Drs. Aam Masduki, dkk. Peranan Keluarga Dalam
Penanaman Nilai-Nilai Budaya Di Kota Madya Cilegon (Banten) Jawa
Barat. Bandung: CV. Manfada Utama
Purwanto, Ngalim. 2009. Ilmu Pendidikan Teoritis dan Praktis. Bandung: Rosda.
Rasyidin, Waini, dkk. (2013). Landasan Pendidikan. Bandung: Jurusan
Pedagogik FIP
67
Firman Fauzi, 2014
Sistem Ngawariskeun Ajén Atikan Kulawarga Jeung Kamasarakatan Di Kampung Naga Pikeun
Bahan Pangajaran Maca Artikel Budaya Di Sma
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
68
Rif’ati, Heni F., Dra., Drs. Toto Sucipto, dkk. 2002. Kampung Adat dan Rumah
Adat di Jawa Barat. Dinas Kebudayaan dan Pariwisata Propinsi Jawa Barat.
Rosidi, Ajip. 2011. Kearifan Lokal. Bandung: PT. Kiblat Buku Utama.
Syamsuddin. 2007. Psikologi
ROSDAKARYA
Kependidikan.
Bandung:
PT.
REMAJA
Sibarani, Robert. 2004. Antropolinguistik Linguistik Antropologi. Medan: Poda
Sudaryat,Yayat. 2005.Murba Basa. Bandung: CV.Karya IPTEK Bandung
Sudjana, Nana. 2011. Tuntunan Penyusunan Karya Ilmiah. Bandung: Sinar Baru
Algesindo.
Suganda, Her. 2006. Kampung Naga Mempertahankan Tradisi. Bandung: Kiblat.
Sugiyono. 2013. Metode Penelitian Pendidikan. Bandung: Alfabeta
Suparlan, Parsudi. 1980. Manusia, Kebudayaan, dan Lingkungan. Jakarta: CV.
Rajawali
Suryani, Elis, Anton Charliyan. 2010. Menguak Tabir Kampung Naga.
Tasikmalaya: CV. Dananjaya.
Sutarya, Oyon. 2005. Kearifan Lokal dan Pelestarian Lingkungan Hidup di
Kampung Naga Tasikmalaya. Tesis. Yogyakarta: Pascasarjana UGM.
Suyatna, Amir. 2002. Pengantar Metodologi Penelitian Pendidikan dan
Pengajaran Bahasa. Jurusan Pendidikan Bahasa Indonesia FPBS UPI.
Tarigan, Henry Guntur. 1985. Membaca Sebagai Suatu Keterampilan Berbahasa.
Bandung: Angkasa.
Universitas Pendidikan Indonesia. 2011. Pedoman Penulisan Karya Ilmiah.
Bandung: UPI.
Widaghdo, Joko, dkk. 2010. Ilmu Budaya Dasar. Jakarta: Budaya Aksara.
SKRIPSI
Mulyani, Sri. 2011. Ajén Atikan dina Kaulinan Barudak Lembur di Désa
Sukamaju Kecamatan Cigudeg Kabupatén Bogor Pikeun Bahan Pangajaran
di SD. Skripsi Sarjana FPBS UPI Bandung: Universitas Pendidikan
Indonesia.
Firman Fauzi, 2014
Sistem Ngawariskeun Ajén Atikan Kulawarga Jeung Kamasarakatan Di Kampung Naga Pikeun
Bahan Pangajaran Maca Artikel Budaya Di Sma
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
KAMASARAKATAN DI KAMPUNG NAGA
PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA ARTIKEL BUDAYA DI SMA
SKRIPSI
disusun pikeun nyumponan salah sahiji sarat ujian sidang
sarjana pendidikan bahasa daerah
ku
Firman Fauzi
NIM 1009206
JURUSAN PENDIDIKAN BAHASA DAERAH
FAKULTAS PENDIDIKAN BAHASA DAN SENI
UNIVERSITAS PENDIDIKAN INDONESIA
BANDUNG
2014
Firman Fauzi, 2014
Sistem Ngawariskeun Ajén Atikan Kulawarga Jeung Kamasarakatan Di Kampung Naga Pikeun Bahan
Pangajaran Maca Artikel Budaya Di Sma
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
SISTEM NGAWARISKEUN AJÉN ATIKAN
KULAWARGA JEUNG KAMASARAKATAN
DI KAMPUNG NAGA
PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA
ARTIKEL BUDAYA DI SMA
Oleh
Firman Fauzi
Sebuah skripsi yang diajukan untuk memenuhi salah satu syarat memperoleh gelar Sarjana
pada Fakultas Pendidikan Bahasa dan Seni
© Firman Fauzi 2014
Universitas Pendidikan Indonesia
Februari 2014
Hak Cipta dilindungi undang-undang.
Skripsi ini tidak boleh diperbanyak seluruhya atau sebagian,
dengan dicetak ulang, difoto kopi, atau cara lainnya tanpa ijin dari penulis.
Firman Fauzi, 2014
Sistem Ngawariskeun Ajén Atikan Kulawarga Jeung Kamasarakatan Di Kampung Naga Pikeun Bahan
Pangajaran Maca Artikel Budaya Di Sma
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
Firman Fauzi, 2014
Sistem Ngawariskeun Ajén Atikan Kulawarga Jeung Kamasarakatan Di Kampung Naga Pikeun Bahan
Pangajaran Maca Artikel Budaya Di Sma
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
SISTEM NGAWARISKEUN AJÉN ATIKAN KULAWARGA JEUNG
KAMASARAKATAN DI KAMPUNG NAGA
PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA ARTIKEL BUDAYA DI SMA1
Firman Fauzi 2
ABSTRAK
Penelitian ini dilatarbelakangi oleh kuatnya karakter yang dimiliki masyarakat
Kampung Naga dalam menjungjung tinggi nilai-nilai kearifan budaya yang ada, di
tengah arus modernisasi yang sangat kuat pula. Penelitian ini bertujuan untuk
mendeskripsikan sistem pewarisan yang menyokong kepada pendidikan nilai dan
karakter yang berlangsung di keluarga dan masyarakat Kampung Naga, serta
bahan pembelajaran membaca artikel budaya di SMA. Metode yang digunakan
dalam penelitian ini yaitu metode deskriptif analitik dengan menggunakan tekhnik
studi pustaka, observasi, dokumentasi, dan wawancara. Hasil dari penelitian ini,
(1) Kampung Naga memiliki dua bentuk sistem kemasyarakatan, yaitu sistem
kekerabatan dan sistem pemerintahan atau sistem kepemimpinan yang
mencangkup kepemimpinan formal dan informal (2) masyarakat Kampung Naga
hidup pada suatu tatanan yang dikondisikan dalam suasana kesahajaan dan
lingkungan kearifan tradisional yang lekat (3) nilai-nilai keluarga dan
kemasyarakatan membentuk prilaku masyarakat yang berbudaya, hidup
berkeluarga, solidaritas yang tinggi, religius, dsb. (4) pendidikan nilai dan
karakter yang berlangsung di Kampung Naga dilakukan melalui peran keluarga
dan masyarakat. Berdasarkan hasil penelitian, maka diperoleh kesimpulan bahwa
hingga saat ini masyarakat Kampung Naga masih memegang teguh kepercayaan
dan adat-istiadat yang diwariskan oleh leluhur mereka. Pewarisan nilai pendidikan
yang terdapat dalam adat-istiadat mereka berlangsung melalui peran keluarga,
masyarakat, dan kuncén Kampung Naga sebagai bagian dari organisasi
kemasyarakatan mereka. Hasil penelitan ini dijadikan sebagai alternatif bahan
pembelajaran membaca artikel budaya di SMA.
1. Skripsi ini di bawah bimbingan Dr. Dedi Koswara, M.Hum. dan Dr. Hj. Nunuy Nurjanah, M.Pd.
i
Firman Fauzi, 2014
Sistem Ngawariskeun Ajén Atikan Kulawarga Jeung Kamasarakatan Di Kampung Naga Pikeun
Bahan Pangajaran Maca Artikel Budaya Di Sma
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
2. Mahasiswa Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah FPBS UPI Bandung Angkatan 2010
INHERITING SYSTEM EDUCATION VALUES OF FAMILY AND
SOSIETY IN KAMPUNG NAGA
FOR MATERIALS READING CULTURAL ARTICLES
AT SENIOR HIGH SCHOOL1
Firman Fauzi 2
ABSTRACT
This research is based on the strong character belonging to Kampung Naga’s people to
highly esteem the values of cultural wisdom existing in the middle of rapid-developing
modernity. This research aims to describe education system supporting the education of
values and characters occuring in family, society, or social organization of Kampung
Naga, and materials for reading cultural articles in senior high school utilizing modelling
strategy. This research utilizes analytical descriptive method by using literary study,
observation, documentation, and interview technique. The result of this research is
described in the form of thesis. This research concludes that Kampung Naga’s people still
strongly believe in the thought and culture inherited by their ancestors. Inheriting the
culture occurs through the role of family, society, and respected community leader
(kuncen) as the part of their social organization. Four life principles of kampung Naga’s
people that must be committed by their next generation are (1) they should not possess a
vast wealth, (2) the should respect the leader, (3) the should concern about their safety,
(4) they should protect their next generation. The concept of life in Kampung Naga
possess a foundation, a philosophy, and a principles influence to their values and
character belonging to Kampung Naga’s people. The result of this research is used as the
materials for reading cultural article by using modelling strategy in senior high school.
i
Firman Fauzi, 2014
Sistem Ngawariskeun Ajén Atikan Kulawarga Jeung Kamasarakatan Di Kampung Naga Pikeun
Bahan Pangajaran Maca Artikel Budaya Di Sma
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
1. Skripsi ini di bawah bimbingan Dr. Dedi Koswara, M.Hum. dan Dr. Hj. Nunuy Nurjanah, M.Pd.
2. Mahasiswa Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah FPBS UPI Bandung Angkatan 2010
i
Firman Fauzi, 2014
Sistem Ngawariskeun Ajén Atikan Kulawarga Jeung Kamasarakatan Di Kampung Naga Pikeun
Bahan Pangajaran Maca Artikel Budaya Di Sma
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
DAPTAR EUSI
kaca
ABSTRAK........................................................................................................ i
PANGJAJAP.................................................................................................... ii
TAWIS PANUHUN ......................................................................................... vi
DAPTAR EUSI ................................................................................................vii
DAPTAR SINGGETAN .................................................................................. x
DAPTAR TABÉL ............................................................................................ xi
DAPTAR FOTO ..............................................................................................xii
DAPTAR GAMBAR......................................................................................... xiii
DAPTAR BAGAN............................................................................................. xiv
DAPTAR LAMPIRAN..................................................................................... xv
BAB I BUBUKA
1.1 Kasang Tukang ............................................................................................ 1
1.2 Watesan jeung Rumusan Masalah ................................................................ 4
1.2.1 Watesan Masalah ...................................................................................... 4
1.2.2 Rumusan Masalah ..................................................................................... 4
1.3 Tujuan Panalungtikan................................................................................... 5
1.3.1 Tujuan Umum ........................................................................................... 5
1.3.2 Tujuan Husus ............................................................................................ 5
1.4 Mangpaat Panalungtikan .............................................................................. 5
1.4.1 Mangpaat Teoritis ..................................................................................... 5
1.4.2 Mangpaat Praktis....................................................................................... 6
1.5 Anggapan Dasar ........................................................................................... 6
1.6 Raraga Nulis ................................................................................................ 7
BAB II BUDAYA, AJÉN ATIKAN, JEUNG PANGAJARAN MACA
2.1 Kabudayaan ................................................................................................. 8
2.1.1 Wangenan Budaya .................................................................................... 8
vii
Firman Fauzi, 2014
Sistem Ngawariskeun Ajén Atikan Kulawarga Jeung Kamasarakatan Di Kampung Naga Pikeun
Bahan Pangajaran Maca Artikel Budaya Di Sma
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
2.1.2 Wujud Budaya .......................................................................................... 9
2.1.3 Unsur-unsur Budaya.....................................................................................10
2.1.4 Pranata Budaya .........................................................................................13
2.2 Ajen Atikan..................................................................................................15
2.2.1 Papasingan Atikan.....................................................................................17
2.2.2 Atikan dumasar kana Ruang Lingupna ......................................................18
2.2.3 Fungsi Atikan ............................................................................................19
2.2.4 Pangaruh Atikan kana Kabudayaan ...........................................................19
2.3 Pangajaran Maca ..........................................................................................19
2.3.1 Wangenan Pangajaran Maca ......................................................................19
2.3.2 Prinsip Pangajaran Maca ...........................................................................20
2.3.3 Tujuan Pangajaran Maca ...........................................................................21
2.3.4 Bahan Pangajaran Maca ............................................................................21
BAB III MÉTODOLOGI PANALUNGTIKAN
3.1 Sumber Data ................................................................................................23
3.2 Désain Panalungtikan ...................................................................................23
3.3 Métode Panalungtikan ..................................................................................24
3.4 Wangenan Istilah .........................................................................................25
3.5 Instrumén Panalungtikan ..............................................................................25
3.6 Téhnik Panalungtikan ...................................................................................26
3.6.1 Téhnik Ngumpulkeun Data........................................................................26
3.6.2 Téhnik Ngolah Data ..................................................................................27
3.7 Prosedur Panalungtikan ................................................................................27
3.7.1 Léngkah-léngkah Tatahar ..........................................................................28
3.7.2 Léngkah-léngkah Ngumpulkeun Data .......................................................28
3.7.3 Léngkah-léngkah Ngolah Laporan.............................................................28
3.7.4 Léngkah-léngkah Nyusun Laporan ............................................................28
viii
Firman Fauzi, 2014
Sistem Ngawariskeun Ajén Atikan Kulawarga Jeung Kamasarakatan Di Kampung Naga Pikeun
Bahan Pangajaran Maca Artikel Budaya Di Sma
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
BAB IV ANALISIS JEUNG DÉSKRIPSI
AJÉN
ATIKAN
KULAWARGA
SISTEM NGAWARISKEUN
JEUNG
KAMASARAKATAN
DI
KAMPUNG NAGA
4.1 Gambaran Umum Kampung Naga ............................................................. ..30
4.1.1 Lokasi Kampung Naga ..............................................................................30
4.1.2 Sajarah Kampung Naga .......................................................................... ..32
4.1.3 Kaayaan Penduduk ................................................................................. ..33
4.1.4 Pola Padumukan..................................................................................... ..34
4.1.5 Atikan Penduduk .................................................................................... ..37
4.1.6 Kearifan Budaya Kampung Naga ........................................................... ..38
4.2 Sistem Kamasarakatan di Kampung Naga ................................................. ..40
4.3 Pola Kahirupan jeung Adat-istiadat Masarakat Kampung Naga di Kulawarga
jeung Kamasarakatan.............................................................................................43
4.3.1 Kulawarga .............................................................................................. ..43
4.3.2 Masarakat............................................................................................... ..46
4.3.3 Lembaga Adat ........................................................................................ ..48
4.4 Ajén Atikan Kulawarga jeung Kamasarakatan di Kampung Naga.................43
4.4.1 Ajén Atikan Kulawarga di Kampung Naga ............................................ ..52
4.4.2 Ajén Atikan Kamasarakatan di Kampung Naga ..................................... ..54
4.5 Sistem Ngawariskeun Ajén Atikan Kulawarga jeung Kamasarakatan ........ ..60
4.6 Bahan Pangajaran Maca dina Wangun Artikel Budaya di SMA ................. ..63
BAB V KACINDEKAN JEUNG SARAN
5.1 Kacindekan ............................................................................................... ..65
5.2 Saran......................................................................................................... ..66
DAPTAR PUSTAKA .................................................................................... ..67
LAMPIRAN .................................................................................................. ..69
RIWAYAT HIRUP ....................................................................................... ..90
ix
Firman Fauzi, 2014
Sistem Ngawariskeun Ajén Atikan Kulawarga Jeung Kamasarakatan Di Kampung Naga Pikeun
Bahan Pangajaran Maca Artikel Budaya Di Sma
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
BAB I
BUBUKA
1.1 Kasang Tukang
Bangsa nu luhung nya éta bangsa nu ngajénan kana ciri has budayana.
Indonesia salah sahiji nagara nu beunghar ku kabudayaan. Méh di unggal suku
bangsa, miboga ciri has budayana sorangan. Kabudayaan miboga hart i anu
jembar pikeun hirup kumbuh manusa. Numutkeun Koentjaraningrat (2000:
80)
“Budaya adalah keseluruhan sistem gagasan, tindakkan dan hasil karya
manusia dalam rangka kehidupan masyarakat yang dijadikan milik diri manusia
dengan cara belajar.”
Manusa mangrupa mahluk nu ngabudaya. Ngaliwatan akalna, manusa
mikir nepi ka ngahasilkeun kabudayaan nu tumuwuh jeung mekar dina kahirupan
masarakat. Masarakat jeung kabudayaan mangrupa dua kecap nu béda tapi teu
bisa dipisahkeun, sabab antara masarakat jeung kabudayaan miboga hubungan nu
raket. Kabudayaan minangka hasil tina pamikiran jeung paripolah masarakat, kitu
ogé éksisténsi masarakat balukar tina ayana kabudayaan.
Dina enggoning hirup kumbuhna, manusa moal leupas tina kabudayaan.
Dina kahirupan sapopoé di masarakat, manusa sok ngalakonan hiji kabiasaan, boh
kabiasaaan nu hadé boh kabiasaan nu goréng. Sagala rupaning kabiasaan nu hadé
tuluy diaku, diturutan, jeung dilakonan ku unggal jalma nepi ka jadi hiji dadasar
dina patali marga jeung jalma réa. Ieu hal ngabalukarkeun ayana kaidah jeung
norma di masarakat nu tuluy disebut adat-istiadat.
Adat-istiadat hiji masarakat tangtu bakal béda jeung adat-istiadat
masarakat séjénna, ku sabab adat-istiadat ditangtukeun ku tujuan jeung
pangabutuh masarakatna gumantung kana kabiasaan nu disapukan di masarakatna
séwang-séwangan. Pangaruh masarakat kana éksisténsi adat-istiadat gé kacida
gedéna sabab salila aya pangrojong ti anggota masarakat nu makéna, éta adatistiadat bakal tuluy mekar jadi hiji kabeungharan budaya dina kahirupan
masarakatna. Sabalikna, mun euweuh pangrojong jeung nu maké éta adat-istiadat
1
Firman Fauzi, 2014
Sistem Ngawariskeun Ajén Atikan Kulawarga Jeung Kamasarakatan Di Kampung Naga Pikeun
Bahan Pangajaran Maca Artikel Budaya Di Sma
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
2
tangtu bakal robah atawa tumpur. Patalina masarakat jeung adat-istiadat
numutkeun Koentjaraningrat (2009: 118) nya éta
“Masyarakat adalah kesatuan hidup manusia yang berinteraksi menurut
suatu sistem adat-istiadat tertentu yang bersifat kontinu, dan yang terikat oleh
suatu rasa identitas bersama.”
Salah sahiji wewengkon di Jawa Barat nu masih kénéh kuat nyekel pageuh
adat-istiadat warisan ti luluhurna nya éta Kampung Naga. Masarakat Kampung
Naga mangrupa komunitas masarakat Sunda nu aya di Jawa Barat. Perenahna di
Désa Neglasari, Kacamatan Salawu, Kabupatén Tasikmalaya. Nu ngabédakeun
Kampung Naga jeung kampung-kampung séjénna nya éta pola kahirupanana.
Pola kahirupan masarakat Kampung Naga masih kénéh nyekel pageuh
kana tradisi jeung papagon hirup nu diwariskeun. Dina hirup kumbuh sapopoéna,
masarakat Kampung Naga turut tumut kana aturan nu ngajanggélék dina wangun
adat, nu ngawengku kabiasaan, kawajiban, jeung pantrangan-pantrangan atawa
pamali (tabu) nu mangrupa papagon hirup dina laku lampahna di masarakat. Éta
aturan téh dianggap sakral, sabab datangna ti luluhurna nu mangrupa warisan
titinggal karuhun nu memang kudu dijaga ogé dipaliré pikeun kasaimbangan hirup
jeung papadana ogé alam sabudeureunna.
Masarakat Kampung Naga miboga sistem kamasarakatan atawa organisasi
sosial nu geus tangtu jeung lumangsung ti sababaraha taun ka tukang. Sistem anu
teu robah ti mangsa ka mangsa sarta masih dipaké nepi ka kiwari. Sistem
kamasarakatan nu aya di Kampung Naga nya éta sistem kekerabatan jeung sistem
pamaréntahan. Sistem kekerabatan nya éta sistem nu aya patalina jeung
kulawarga, nu ngawengku Bapa, Indung, jeung Budak, Ari sistem pamaréntahan
disebut ogé sistem kapamingpinan dina organisasi sosial nu aya di Kampung
Naga. Sistem pamaréntahana ngawengku sistem pamaréntahan formal jeung
informal. Sistem formal nu ngawengku RT (Rukun Tetangga) jeung RW (Rukun
Warga) nu pancénna pikeun ngungkulan sagala pasualan nu aya patalina jeung
administrasi ogé program pamaréntah, ari sistem informal anu disebut ogé sistem
kuncén atawa pupuhu adat Kampung Naga katut réngrénganana nu miboga
pancén pikeun ngurus hal-hal nu aya patalina jeung adat-istiadat ogé tradisi
Firman Fauzi, 2014
Sistem Ngawariskeun Ajén Atikan Kulawarga Jeung Kamasarakatan Di Kampung Naga Pikeun
Bahan Pangajaran Maca Artikel Budaya Di Sma
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
3
warisan titinggal luluhurna. Ayana ieu dua kapamingpinan, teu ngabalukarkeun
pagiling gisikna dina mancén gawé, sabab dina prak-prakanana miboga pancén
jeung tanggung jawab anu béda. Ngan miboga tanggung jawab nu sarua pikeun
ngamumulé tur ngawariskeun adat istiadatna ka generasi satuluyna di éta
patempatan.
Kabiasaan jeung aturan hirup nu dilakonan ku sakabéh warga masarakat
Kampung
Naga
teu
leupas
tina
peran
kolot
jeung
masarakat
dina
ngawariskeunana. Mangrupa hiji bukti yén prosés pawarisan adat-istiadat di
masarakat masih kénéh lumangsung, boh ti kolot ka budakna boh ti masarakat ka
anggota masarakat séjénna. Kulawarga mangrupa unsur nu pangheulana dina
prosés tatalépa adat-istiadat, sabab kabudayaan lain hiji hal nu geus ngajadi tapi
balukar tina prosés diajar. Kitu ogé masarakat mangrupa agén pangwaris
kabudayaan nu gedé pangaruhna kana kahirupan masarakat séjénna. Sagala rupa
adat-istiadat nu diwariskeun miboga ajén atikan anu gedé mangpaatna pikeun
mekarkeun jiwa, ahlak, jeung moral sarta tumuwuhna kaparigelan, karancagéan,
jeung paripolah anu bakal ngawangun hiji sikep nu hadé dina mangsa nu bakal
datang. Ku kituna kudu aya tarékah ti kulawarga jeung masarakat pikeun
ngawariskeun tradisi nu aya dumasar kana ajén atikanana, sangkan barudakna
dina mangsa nu bakal datang ngarti tur surti yén sagala tradisi nu aya miboga ajén
atikan nu luhung pikeun kahirupanana.
Panalungtikan ngeunaan kumaha tarékah kulawarga, jeung masarakat,
ngawariskeun adat-istiadatna dumasar kana ajén atikan wewengkonna séwangséwangan mémang can aya nu kungsi nalungtik. Panalungtikan saméméhna nu
sarua medar ngeunaan Kampung Naga eusina ukur médar ajén éstétika wangun
imah anu aya di Kampung Naga anu dijudulan Ajén Éstétika dina Arsitéktur Imah
Adat Kampung Naga Désa Néglasari Kacamatan Salawu Kabupatén Tasikmalaya
pikeun Bahan Ajar Maca Artikel Budaya Kelas XII (Dewi Kania: 2013). Nilik
kana ieu hal, ngahudang kapanasaran nu nulis pikeun nalungtik kumaha prosés
ngawariskeun adat-istiadat ti kulawarga jeung masarakat di Kampung Naga.
Hususna ajén atikan nu nyoko kana nilai ogé karakter masarakatna. Dina ieu
panalungtikan teu ngan ukur medar ngeunaan ajén atikanana tapi médar ogé
Firman Fauzi, 2014
Sistem Ngawariskeun Ajén Atikan Kulawarga Jeung Kamasarakatan Di Kampung Naga Pikeun
Bahan Pangajaran Maca Artikel Budaya Di Sma
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
4
ngeunaan cara ngawariskeunana. Sabab kuatna karakter hiji bangsa pangaruh tina
kuatna ngarumat adat-istiadat nu diwariskeun.
Pentingna ieu panalungtikan pikeun tetep ngaraksa ogé ngariksa adatistiadat di Kampung Naga dumasar kana ajén atikanana, hususna di jaman kiwari
nu sarwa modérn. Pangaruh modérnisasi méh kuat mangaruhan kana nilai-nilai
tradisi nu dijaga ku luluhurna. Ku kituna, mikabutuh tarékah-tarékah anu
dilakukeun sacara tuluy-tumuluy, kaasup ngungkab kumaha tarékah kulawarga
jeung masarakat bisa mértahankeun adat-istiadat ti luluhurna ka turunanana atawa
ka generasi nu ngorana. Ieu panalungtikan jadi hiji tarékah pikeun ngarumat ajénajén tradisi di Kampung Naga.
Dumasar kana pedaran di luhur ieu panalungtikan téh dijudulan “Sistem
Ngawariskeun Ajén Atikan Kulawarga jeung Kamasarakatan di Kampung Naga
Pikeun Bahan Pangajaran Maca Artikel Budaya di SMA.”
1.2 Watesan jeung Rumusan Masalah
1.2.1 Watesan Masalah
Ajén-inajén anu nyangkaruk dina adat-istiadat di Kampung Naga loba
pisan. Ngawengku ajén atikan, ajén falsafah, ajén simbolis, ajén éstétis, jrrd.
Dumasar kana kasang tukang di luhur, lega pisan masalah anu perlu ditalungtik
téh. Sangkan leuwih museur, ieu panalungtikan diwatesanan ngan rék
ngadéskripsikeun ngeunaan cara ngawariskeun ajén atikan kulawarga jeung
kamasarakatan nu aya di Kampung Naga.
1.2.2 Rumusan Masalah
Luyu jeung kasang tukang nu geus dipedar di luhur, sangkan masalah nu
dipedar leuwih museur, ieu di handap dijéntrékeun rumusan masalah nu
ditalungtik.
1) Kumaha Sistem Kamasarakatan nu aya di Kampung Naga?
2) Kumaha pola kahirupan jeung adat-istiadat di kulawarga jeung masarakat
Kampung Naga?
3) Ajén atikan kulawarga jeung kamasarakatan naon waé nu aya dina
Firman Fauzi, 2014
Sistem Ngawariskeun Ajén Atikan Kulawarga Jeung Kamasarakatan Di Kampung Naga Pikeun
Bahan Pangajaran Maca Artikel Budaya Di Sma
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
5
kahirupan masarakat Kampung Naga?
4) Kumaha sistem ngawariskeun ajén atikan kulawarga jeung kamasarakatan
di Kampung Naga?
5) Kumaha bahan pangajaran maca artikel budaya di SMA ngeunaan sistem
ngawariskeun ajén atikan kulawarga jeung kamasarakatan di Kampung
Naga?
1.3 Tujuan Panalungtikan
1.3.1 Tujuan Umum
Tujuan umum ieu panalungtikan nya éta maluruh katut meunangkeun
konsép hirup nu luyu jeung hadé ku cara neuleuman gaya hirup masarakat
Kampung Naga, utamana kana sistem ngawariskeun ajén atikan kulawarga jeung
kamasarakatan di Kampung Naga nu mangaruhan kana karakter masarakatna.
1.3.2 Tujuan Husus
Tujuan husus ieu panalungtikan nya éta pikeun ngadéskripsikeun:
1) sistem Kamasarakatan nu aya di Kampung Naga;
2) kumaha pola kahirupan jeung adat-istiadat di kulawarga jeung masarakat
Kampung Naga;
3) ajén atikan kulawarga jeung kamasarakatan nu aya dina kahirupan
masarakat Kampung Naga;
4) kumaha sistem ngawariskeun ajén atikan kulawarga jeung kamasarakatan
di Kampung Naga; jeung
5) nyieun alternatif bahan pangajaran maca artikel di SMA.
1.4 Mangpaat Panalungtikan
1.4.1 Mangpaat Tioritis
Mangpaat
ieu panalungtikan sacara tioritis, dipiharep bisa leuwih
ngeuyeuban jeung leuwih ngagambarkeun sacara jéntré ngeunaan tiori
kabudayaan, katut unsur-unsur kabudayaanana, ogé dipiharep bisa ngamotivasi
panalungtik séjén pikeun nalungtik anu leuwih jero ngeunaan kabudayaan
Firman Fauzi, 2014
Sistem Ngawariskeun Ajén Atikan Kulawarga Jeung Kamasarakatan Di Kampung Naga Pikeun
Bahan Pangajaran Maca Artikel Budaya Di Sma
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
6
hususna sistem ngawariskeun ajén atikan kulawarga jeung kamasarakatan di
Kampung Naga.
1.4.2 Mangpaat Praktis
Mangpaat ieu panalungtikan sacara praktis, hususna pikeun nu nulis,
masarakat, lembaga, atawa pihak-pihak séjén nu aya kapéntingan kana ieu
panalungtikan, dipiharep bisa muka wawasan masarakat, bisa nambahan
pangaweruh ngeunaan kabudayaan, ngamotivasi masarakat sangkan ngamumulé
ogé ngarumat kana ajén-inajén nu nyangkaruk dina unsur-unsur kabudayaan, méré
kasadaran ka masarakat umum hususna generasi ngora ngeunaan
pentingna
kabudayaan dipimilik ku sélér-sumélér bangsa pikeun hirup kumbuh di masarakat
sapopoé.
Kumaha tarékah kulawarga jeung masarakat ngatik sarta ngalarapkeun
adat-istiadat ka generasi nu rék datang dumasar kana ajén atikanana dina ieu
panalungtikan bisa dimangpaatkeun pikeun ngaronjatkeun kualitas kahirupan.
Lian ti éta, ieu panalungtikan ogé bisa jadi sumber diajar siswa di sakola pikeun
ngeuyeuban pangaweruhna ngeunaan kabudayaan, ku cara nambahan alternatif
bahan ajar ogé modél diajar maca artikel budaya di SMA.
1.5 Anggapan Dasar
Anu jadi anggapan dasar dina ieu panalungtikan ditataan saperti kieu.
1) Sistem kamasarakatan téh kaasup salah sahiji unsur-unsur kabudayaan.
2) Kahirupan masarakat adat kampung Naga Masih kénéh nyekel pageuh
kana adat-istiadat jeung budaya tradisi titinggal karuhun nu sifatna masih
tradisional.
3) Masarakat Kampung Naga ngabogaan sistem atawa carana sorangan dina
ngawariskeun ajén atikan kulawarga jeung kamasarakatan.
4) Perluna ngawaiskeun adat-istiadat dina ngawangun nilai jeung karakter
individu ti generasi kolot ka generasi ngora, boh ngaliwatan kulawarga
boh kamasarakatan, nu nyangkaruk dina wangun ajén inajén.
Firman Fauzi, 2014
Sistem Ngawariskeun Ajén Atikan Kulawarga Jeung Kamasarakatan Di Kampung Naga Pikeun
Bahan Pangajaran Maca Artikel Budaya Di Sma
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
7
5) Pentingna ngawanohkeun adat-istiadat masarakat Kampung Naga ka
siswa.
1.6 Raraga Nulis
Sanggeus data réngsé dianalisis, tahap ahir dina ieu panalungtikan nya éta
nyusun hiji laporan dina wangun skripsi. Raraga nulisna kabagi jadi lima bab, nya
éta:
Bab I bubuka, anu eusina ngébréhkeun ngeunaan kasang tukang tina
masalah anu ditalungtik, watesan jeung rumusan masalah, tujuan panalungtikan,
mangpaat panalungtikan, anggapan dasar, jeung raraga nulis.
Bab II tatapakan tiori, anu eusina ngébréhkeun tiori-tiori ngeunaan
kabudayaan, ajén atikan, jeung bahan pangajaran maca.
Bab III métodologi panalungtikan, anu ngawengku sumber data, désain
panalungtikan,
métode
panalungtikan,
wangenan
istilah,
instrumént
panalungtikan, jeung téhnik panalungtikan.
Bab IV ngadéskripsikeun hasil panalungtikan. Eusina ngawengku prakprakan panalungtikan, nganalisis data hasil panalungtikan jeung medar ngeunaan
sistem ngawariskeun ajén atikan kulawarga jeung kamasarakatan di Kampung
Naga pikeun bahan pangajaran artikel budaya di SMA.
Bab V panutup, anu eusina kacindekan hasil panalungtikan sarta saran
pikeun panalungtikan satuluyna.
Firman Fauzi, 2014
Sistem Ngawariskeun Ajén Atikan Kulawarga Jeung Kamasarakatan Di Kampung Naga Pikeun
Bahan Pangajaran Maca Artikel Budaya Di Sma
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
BAB III
MÉTODOLOGI PANALUNGTIKAN
3.1 Sumber Data
Nu dimaksud sumber data dina panalungtikan nya éta subjék timana data
dibeunangkeun. Sumber data dina ieu panalungtikan nya éta masarakat Kampung
Naga usia produktif salaku réspondén ogé pola kahirupanana, cara dina
ngumpulkeun datana ku cara wawancara ogé tina dokumén hasil obsérvasi.
3.2 Désain Panalungtikan
Léngkah-léngkah dina nyusun ieu panalungtikan bisa katitén dina
bagan ieu di handap:
Tatahar/Identifikasi
Masalah
Ngumpulkeun Data
Nganalisis tur Ngolah Data
Nyusun Laporan/Déskripsi
Narik Kacindekan
Bagan 3.1
Désain Panalungtikan
23
Firman Fauzi, 2014
Sistem Ngawariskeun Ajén Atikan Kulawarga Jeung Kamasarakatan Di Kampung Naga Pikeun
Bahan Pangajaran Maca Artikel Budaya Di Sma
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
24
3.3 Métode Panalungtikan
Métode asal kecapna tina basa Yunani nya éta methodos nu ngandung harti
jalan nu dipaké. Jadi, métode panalungtikan mangrupa salah sahiji cara nu
digunakeun pikeun meunangkeun data tina tujuan panalungtikan, (Arikunto, 2010:
192). Sedeng numutkeun Sugiyono (2013: 3) dihartikeun minangka cara ilmiah
pikeun meunangkeun data kalawan tujuan jeung kagunaan anu tangtu. Dumasar
kana tujuan nu hayang dihontal, ieu panalungtikan ngagunakeun métode
déskriptif.
Kecap déskriptif asalna tina basa Inggris to describe nu hartina
ngajelaskeun atawa ngagambarkeun hiji hal, misalna kaayaan, kondisi, situasi,
peristiwa, kagiatan, jsb. Ku kituna nu dimaksud panalungtikan déskriptif nya éta
panalungtikan nu miboga tujuan pikeun nalungtik kaayaan atawa kondisi hiji hal
nu digambarkeun dina wangun laporan panalungtikan, (Arikunto, 2010: 3).
Panalungtikan déskriptif disebut ogé panalungtikan nu basajan dibanding
panalungtikan-panalungtikan séjénna. Ku sabab, ieu panalungtik teu ngarobah,
nambahan, atawa ngamanipulasi data kana objék nu ditalungtik. Digambarkeun
sacara lugas, sakumaha ayana. Luyu jeung pamanggih Suyatna (2002: 14) nu
nétélakeun yén métode panalungtikan déskriptif téh nya éta panalungtikan anu
mangrupa akumulasi data dina cara ngagambarkeun hungkul, teu nguji hipotésis,
teu nyieun ramalan, atawa teu meunangkeun ma’na implikasi.
Anu jadi dadasar panalungtik ngagunakeun ieu métode, nya éta pikeun
ngungkab sacara jero Kearifan lokal kahirupan masarakat Kampung Naga,
minangka tradisi nu diwariskeun ku luluhurna. Utamana dina sistem pendidikan
kulawarga, kamasarakatan, atawa organisasi sosialna. Analisis kualitatif
dilakukeun pikeun maluruh fenoména sosial, meunangkeun informasi ngeunaan
peran kulawarga, masarakat, atawa organisasi sosial dina numuwuhkeun jeung
ngawariskeun tradisi ti sesepuhna ka generasi nu ngorana. Nu mangrupa adat
istiadat nu lumangsung ti sababaraha taun katukang nu kiwari masih dijaga
éksisténsina.
Dumasar kana tujuan nu hayang dihontal, métode déskriptif dina ieu
panalungtikan digunakeun pikeun ngadéskripsikeun kumaha waé sistem
Firman Fauzi, 2014
Sistem Ngawariskeun Ajén Atikan Kulawarga Jeung Kamasarakatan Di Kampung Naga Pikeun
Bahan Pangajaran Maca Artikel Budaya Di Sma
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
25
pendidikan kulawarga, kamasarakatan, atawa organisasi sosial masarakat
Kampung Naga.
3.4 Wangenan Istilah
Sangkan teu nimbulkeun pamahaman séjén, di handap ieu dipedar
wangenan ngeunaan kecap-kecap nu dijadikeun judul panalungtikan:
a)
sistem ngawariskeun nya éta cara nu dipaké pikeun nepikeun atawa
ngajarkeun sagala rupaning nu jadi kabiasaan-kabiasaan nu dilakonan ku
sakumna masarakat, utamana ti kolot ka generasi satuluyna;
b) ajén atikan nya éta ajén-inajén ngeunaan hiji pangaweruh nu bakal méré
mangpaat pikeun manusa sangkan hirup dina kahadéan atawa ajén-inajén
anu dibeunangkeun ngaliwatan pangajaran pikeun kahadéan;
c)
kulawarga nya éta Kulawarga nya éta anak-pamajikan batur saimah katut
baraya nu milu cicing (Kamus Basa Sunda, 2006: 371);
d) kamasarakatan nya éta masarakat numutkeun Koentjaraningrat (2009: 118)
“Masyarakat adalah kesatuan hidup manusia yang berinteraksi
menurut suatu sistem adat-istiadat tertentu yang bersifat kontinu, dan
yang terikat oleh suatu rasa identitas bersama.”;
e)
Kampung Naga Kampung Naga mangrupa kampung adat nu aya di hiji
léngkob. Kampung Naga perenahna di Desa Neglasari, Kecamatan
Salawu, Kabupatén Tasikmalaya. Asalna tina kecap “nagawir” dumasar
kana lokasina nu aya di gawir, disingget jadi naga nepi ka kiwari.
3.5 Instrumén Panalungtikan
Instrumén panalungtikan nya éta alat nu digunakeun dina waktu
panalungtikan nu nyoko kana métode jeung téhnik panalungtikan nu digunakeun
(Arikunto, 2010: 192). Instrumén Panalungtikan nu digunakeun pikeun
ngumpulkeun data dina ieu panalungtikan nya éta:
a. handycam atawa alat perekam gambar
Ieu alat digunakeun pikeun ngarekam lumangsungna prosés wawancara ka
sababaraha narasumber, pikeun ngagampangkeun dina ngolah data hasil
panalungtikan.
Firman Fauzi, 2014
Sistem Ngawariskeun Ajén Atikan Kulawarga Jeung Kamasarakatan Di Kampung Naga Pikeun
Bahan Pangajaran Maca Artikel Budaya Di Sma
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
26
b. kaméra foto
Ieu alat digunakeun pikeun ngadokuméntasikeun sakabéh kagiatan
panalungtikan, ti mimiti obsérvasi nepi ka wawancara. Hasil ieu instrumén
nya éta mangrupa gambar dua diménsi atawa visual.
c. pedoman wawancara
Pedoman wawancara digunakeun pikeun ngawawancara masarakat
Kampung Naga, meunangkeun data dumasar kana masalah nu ditalungtik.
Dina ieu panalungtikan maké sistem wawancara terstruktur.
3.6 Téhnik Panalungtikan
Téhnik nya éta salah sahiji usaha kumaha cara (prosedur) nu kudu
dilakukeun kalawan ngagunakeun métode nu tangtu, sangkan tujuan sasaran nu
dipiharep dina hiji panalungtikan bisa kahontal (Suyatna, 2002: 19).
3.6.1 Téhnik Ngumpulkeun Data
Téhnik ngumpulkeun data mangrupa téhnik nu digunakeun ku panalungtik
pikeun meunangkeun jeung ngumpulkeun data panalungtikan. Dina ieu
panalungtikan digunakeun téhnik ulikan pustaka, obsérvasi, wawancara, jeung
dokuméntasi.
Téhnik ulikan pustaka disebut ogé panalungtikan maca, ieu téhnik gunana
pikeun nangtukeun dasar-dasar téoritis nu aya patalina jeung masalah anu rék
ditalungtik ku cara néangan ogé neuleuman buku-buku nu jadi sumber pustaka
dina ieu panalungtikan.
Téhnik obsérvasi nya éta hiji kagiatan atawa survéy nu langsung
dilakukeun ka lapangan. Digunakeun pikeun niténan paripolah masarakat
Kampung Naga, tujuanna pikeun néangan informasi jeung kajadian-kajadian nu
ditalungtik luyu jeung masalah dina ieu panalungtikan. Alesan panalungtik milih
téhnik obsérvasi sabab dina ieu téhnik nalungtikna ngagunakeun sakabéh alat
indera manusa. Nu guna pikeun nalungtik, niténan, néangan informasi jeung data,
kajadian-kajadian, ogé kumaha perosés ngawariskeun ajén atikan kulawarga jeung
kamasarakatan nu aya di Kampung Naga sacara aktual.
Firman Fauzi, 2014
Sistem Ngawariskeun Ajén Atikan Kulawarga Jeung Kamasarakatan Di Kampung Naga Pikeun
Bahan Pangajaran Maca Artikel Budaya Di Sma
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
27
Téhnik wawancara nya éta téhnik nu digunakeun pikeun meunangkeun
informasi jeung maluruh data ngaliwatan kagiatan komunikasi dua arah, antara
panalungtik jeung informan. Data nu dikumpulkeun tina téhnik wawancara
disebut data primér, nu ngagunakeun daptar patalékan nu geus disiapkeun.
Wawancara dina ieu panalungtikan dilakukeun ku cara ngawawancara sababaraha
réspondén atawa nu kaasup masarakat usia produktif.
Tehnik dokuméntasi digunakeun pikeun ngumpulkeun data nu mangrupa
gambar, video, rékaman sora, atawa dokuméntasi penting lianna pikeun ngarojong
kana ieu panalungtikan.
3.6.2 Téhnik Ngolah Data
Téhnik ngolah data nya éta téhnik nu dilakukeun ku panalungtik sanggeus
data dikumpulkeun. Dina ieu téhnik data nu geus dikumpulkeun dipaluruh tuluy
dipasing-pasing dijieun hiji kacindekan. Numutkeun Arikunto (2010: 53), ngolah
data nya éta mikir patalina data jeung kasang tukang nu ngabalukarkeun ayana
sasaruaan atawa bedana eta data, nu tuluy bisa dijieun hiji kacindekan
panalungtikan.
Léngkah-léngkah dina ngolah data nya éta:
1) niténan deui data nu geus dikumpulkeun;
2) nongton jeung ngadéngékeun hasil rékaman wawancara;
3) milah-milih data nu rék didéskripsikeun;
4) ngadéskripsikeun data; jeung
5) nyieun kacindekan tina data nu dipaluruh.
\
3.7 Prosedur panalungtikan
Léngkah-léngkah atawa prosedur dina ieu panalungtikan ngaliwatan
sababaraha léngkah nya éta:
1) tahap tatahar;
2) tahap ngumpulkeun data;
3) tahap ngolah data; jeung
4) tahap nyusun laporan panalungtikan.
Firman Fauzi, 2014
Sistem Ngawariskeun Ajén Atikan Kulawarga Jeung Kamasarakatan Di Kampung Naga Pikeun
Bahan Pangajaran Maca Artikel Budaya Di Sma
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
28
3.7.1 Léngkah-léngkah Tatahar
Léngkah-léngkah nu dilakukeun ku panalungtik nya éta:
1) ngajukeun judul panalungtikan;
2) ngajukeun proposal panalungtikan; jeung
3) méréskeun surat ijin panalungtikan ka lapangan.
3.7.2 Léngkah-léngkah Ngumpulkeun Data
Léngkah-léngkah dina ngumpulkeun data nya éta:
1) obsérvasi ka lapangan;
2) wawancara ka sababaraha réspondén;
3) ngadokuméntasikeun hasil obsérvasi jeung wawancara nu mangrupa
gambar jeung vidéo; jeung
4) macaan jeung maluruh sumber séjén nu mangrupa studi pustaka, nu luyu
jeung masalah dina panalungtikan pikeun ngarojong kana hasil
panalungtikan ogé meunangkeun dasar-dasar tiori nu aya pakuat-pakaitna
jeung panalungtikan.
3.7.3 Léngkah-léngkah Ngolah Data
Léngkah-léngkah dina ngolah data nya éta:
1) niténan deui data nu geus dikumpulkeun;
2) nongton jeung ngadéngékeun hasil rékaman wawancara;
3) milah-milih data nu rék didéskripsikeun;
4) ngadéskripsikeun data; jeung
5) nyieun kacindekan tina data nu dipaluruh.
3.7.4 Léngkah-léngkah Nyusun Laporan
Léngkah pamungkas dina ieu panalungtikan nya éta nyusun laporan nu
sacara sistematis dina wangun skripsi, nepi ka jadi hiji informasi nu bisa disusun
dina wangun déskriptif.
Firman Fauzi, 2014
Sistem Ngawariskeun Ajén Atikan Kulawarga Jeung Kamasarakatan Di Kampung Naga Pikeun
Bahan Pangajaran Maca Artikel Budaya Di Sma
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
29
Dihandap dijelaskeun kumaha sistematis runtuyan skripsi, nya éta:
Bab I Bubuka, eusina ngawengku kasang tukang, watesan jeung rumusan
masalah, tujuan panalungtikan, mangpaat panalungtikan, anggapan dasar, jeung
raraga nulis.
Bab II Tatapakan Tiori, eusina ngawengku kabudayaan, wangenan budaya,
wujud budaya, unsur-unsur budaya, pranata budaya, ajén atikan, rupa-rupa atikan,
ruang lingkup atikan, fungsi atikan, pangaruh atikan kana kabudayaan, pangajaran
maca, wangenan pangajaran maca, prinsip pangajaran maca, tujuan pangajaran
maca, jeung bahan pangajaran maca.
Bab III Métode Panalungtikan, eusina ngawengku lokasi panalungtikan,
sumber data, désain panalungtikan, métode panalungtikan, wangenan operasional,
instrumén panalungtikan, téhnik panalungtikan, jeung prosedur panalungtikan.
Bab IV Analisis jeung Pedaran, nu eusina ngawengku Gambaran umum
Kampung Naga, sistem kamasarakatan Kampung Naga, pola kahirupan jeung
adat-istiadat masarakat Kampung Naga di kulawarga jeung kamasarakatan, ajén
atikan kulawarga jeung kamasarakatan di Kampung Naga, sistem ngawariskeun
ajén atikan kulawarga jeung kamasarakatan, bahan pangajaran maca dina wangun
artikel budaya di SMA.
Bab V Panutup, nu eusina ngawengku kacindekan jeung saran.
Firman Fauzi, 2014
Sistem Ngawariskeun Ajén Atikan Kulawarga Jeung Kamasarakatan Di Kampung Naga Pikeun
Bahan Pangajaran Maca Artikel Budaya Di Sma
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
BAB V
KACINDEKAN JEUNG SARAN
5.1 Kacindekan
Dumasar pedaran anu geus ditepikeun dina bab saméméhna, ieu
panalungtikan ngahasilkeun kacindekan saperti ieu di handap.
1) Kampung Naga minangka salasahiji kampung adat di Jawa Barat miboga dua
sistem kamasarakatan atawa organisasi sosial nu geus tangtu jeung
lumangsung ti sababaraha taun ka tukang. Sistem anu teu robah ti mangsa ka
mangsa sarta masih dipaké nepi ka kiwari. Sistem kamasarakatan nu aya di
Kampung Naga nya éta sistem kekerabatan jeung sistem pamaréntahan.
Sistem kekerabatan nya éta sistem nu aya patalina jeung kulawarga, nu
ngawengku Bapa, Indung, jeung Budak, Ari sistem pamaréntahan disebut ogé
sistem kapamingpinan dina organisasi sosial nu aya di Kampung Naga.
Sistem kapamingpinan ngawengku kapamingpinan formal jeung informal
(kapamingpinan adat).
2) Pola kahirupan masarakat Kampung Naga masih kénéh nyekel pageuh adatistiadat titinggal karuhunna. Ieu hal bisa katingali jelas bédana lamun
dibandingkeun jeung masarakat séjén anu hirup kumbuh di saluareun
Kampung Naga. Masarakat Kampung Naga hirup dina hiji pola nu diatur dina
suasana anu basajan, dibarung ku norma jeung nilai nu aya kalawan
lingkungan kearifan tradisional nu leket.
3) Ajén-inajén anu nyangkaruk di kulawarga jeung kamasarakatan di Kampung
Naga nya éta ngajadikeun budak atawa anggota masarakat nu miboga sikep
jeung karakter nu ngabudaya, aya dina kahirupan nu basajan, nurut jeung tuhu
kana aturan, tanggung jawab kalawan dibarung ku étika nu hadé. Tangtu dina
hirup kumbuh sapopoéna ogé dibekelan ku sikep hirup sauyunan, silih
hargaan, silih mikanyaah, paduli sosial, jeung solidaritas anu linuhung. Budak
ogé diajar jadi jalma nu miboga ahlak nu hadé jeung réligius, saperti
numuwuhkeun sikep nu teu ngabéda-bédakeun, ngajaga silaturahmi, jembar
ku pangaweruh, jeung paduli alam sabudeureun.
65
Firman Fauzi, 2014
Sistem Ngawariskeun Ajén Atikan Kulawarga Jeung Kamasarakatan Di Kampung Naga Pikeun
Bahan Pangajaran Maca Artikel Budaya Di Sma
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
66
4) Sistem dina ngawariskeun ajén atikan nu ngawengku ajén moral, ajén sosial,
ajén agama kulawarga jeung kamasarakatan di Kampung Naga dilakukeun
sacara turun-tumurun ngaliwatan paripolah sapopoé ogé basa lisan dina
ngawariskeunana, nu nepi ka kiwari masih dipertahankeun nu ngajanggélék
dina sikep jeung karakter masarakat dina laku lampah sapopoéna.
5) Hasil panalungtikan ngeunaan sistem ngawariskeun ajén atikan kulawarga
jeung kamasarakatan di Kampung Naga bisa dijadikeun alternatif bahan ajar,
misalna dina wangun modél pangajaran ka siswa SMA kelas XII.
5.2 Saran
Saréngséna ieu panalungtikan, minangkan bagian ahir tina ieu pedaran aya
sababaraha saran anu ditepikeun nya éta.
1) Sistem kamasarakatan mangrupa bagian tina unsur budaya. Nu tangtu kudu
tetep dimumulé ogé diajénan minangka salah sahiji kabeungharan budaya.
2) Kudu ayana pawarisan adat istiadat ti generasi saméméhna ka generasi
satuluyna minangka salah sahiji cara dina ngajaga tradisi-tradisi luluhurna.
Nu guna pikeun ngawangun sikep jeung karakterna utamana dina ajén
atikanana nu ngawengku ajén moral, ajén sosial, jeung ajén agama.
3) Ieu panalungtikan dipiharep bisa nambahan élmu pangaweruh siswa sarta
masarakat umum, hususna pikeun mikawanoh salah sahiji unsur budaya.
4) Hasil panalungtikan ngeunaan sistem ngawariskeun ajén atikan kulawarga
jeung kamasarakatan di Kampung Naga bisa dijadikeun alternatif bahan ajar
pikeun guru-guru di sakola. Contona nu ngajenggélék dina wangun modél
pangajaran pikeun bahan pangajaran di SMA. Lian ti éta bisa ogé
dimekarkeun pikeun bahan pangajaran séjénna.
5) Dina ieu panalungtikan masih réa kénéh kakurangan sarta kahéngkéran, ku
kituna, dipiharep aya panalungtik séjén nu nalungtik ieu pasualan sacara
leuwih jero jeung leuwih lega deui.
Firman Fauzi, 2014
Sistem Ngawariskeun Ajén Atikan Kulawarga Jeung Kamasarakatan Di Kampung Naga Pikeun
Bahan Pangajaran Maca Artikel Budaya Di Sma
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
DAPTAR PUSTAKA
BUKU
Arikunto, Suharsimi. 2010 Prosedur Penelitian. Jakarta: Rineka Cipta.
Danandjaja, James. 2007. Folklor Indonesia (Ilmu Gosip, Dongéng, dan lainlain). Jakarta: Pustaka Utama Grafiti.
Danadibrata, R.A. 2006. Kamus Basa Sunda. Bandung: PT. Kiblat Buku Utama.
Effendi, Spk. 2007. Pendidikan Lingkungan Sosial, Budaya, dan Teknologi.
Subang: CV. YASINDO MULTI ASPEK.
Elmubarok, Zaim. 2008. Membumikan Pendidikan Nilai Mengumpulkan yang
Terserak Menyambung yang Terputus dan Menyatukan yang Tercerai.
Jakarta: ALFABETA.
Haerudin, Dingding dan Kosim Kardana. 2013. Panganteur Telaah Buku Ajar.
Bandung: Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah FPBS UPI.
Hermanto, Idan. 2010. Pintar Antropologi. Jojakarta: Tunas Publishing.
JPBD. 2008. Palanggeran Éjahan Basa Sunda. Bandung: Sonagar Press.
Keraf, Gorys. 1989. Komposisi. Jakarta: Nusa Indah.
Kesuma, Dharma, dkk. 2012. Pendidikan Karakter Kajian Teori dan Praktik
Sekolah. Bandung: Rosda
Koentjaraningrat. 2000. Kebudayaan, Mentalitas dan Pembangunan. Jakarta:
Gramedia Pustaka Utama.
Koentjaraningrat. 2009. Pengantar Ilmu Antropologi. Jakarta: Rineka Cipta.
LBSS. 1995. Kamus Umum Basa Sunda. Bandung: Tarate Bandung.
Purnama, Yuzar., Drs., Drs. Aam Masduki, dkk. Peranan Keluarga Dalam
Penanaman Nilai-Nilai Budaya Di Kota Madya Cilegon (Banten) Jawa
Barat. Bandung: CV. Manfada Utama
Purwanto, Ngalim. 2009. Ilmu Pendidikan Teoritis dan Praktis. Bandung: Rosda.
Rasyidin, Waini, dkk. (2013). Landasan Pendidikan. Bandung: Jurusan
Pedagogik FIP
67
Firman Fauzi, 2014
Sistem Ngawariskeun Ajén Atikan Kulawarga Jeung Kamasarakatan Di Kampung Naga Pikeun
Bahan Pangajaran Maca Artikel Budaya Di Sma
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
68
Rif’ati, Heni F., Dra., Drs. Toto Sucipto, dkk. 2002. Kampung Adat dan Rumah
Adat di Jawa Barat. Dinas Kebudayaan dan Pariwisata Propinsi Jawa Barat.
Rosidi, Ajip. 2011. Kearifan Lokal. Bandung: PT. Kiblat Buku Utama.
Syamsuddin. 2007. Psikologi
ROSDAKARYA
Kependidikan.
Bandung:
PT.
REMAJA
Sibarani, Robert. 2004. Antropolinguistik Linguistik Antropologi. Medan: Poda
Sudaryat,Yayat. 2005.Murba Basa. Bandung: CV.Karya IPTEK Bandung
Sudjana, Nana. 2011. Tuntunan Penyusunan Karya Ilmiah. Bandung: Sinar Baru
Algesindo.
Suganda, Her. 2006. Kampung Naga Mempertahankan Tradisi. Bandung: Kiblat.
Sugiyono. 2013. Metode Penelitian Pendidikan. Bandung: Alfabeta
Suparlan, Parsudi. 1980. Manusia, Kebudayaan, dan Lingkungan. Jakarta: CV.
Rajawali
Suryani, Elis, Anton Charliyan. 2010. Menguak Tabir Kampung Naga.
Tasikmalaya: CV. Dananjaya.
Sutarya, Oyon. 2005. Kearifan Lokal dan Pelestarian Lingkungan Hidup di
Kampung Naga Tasikmalaya. Tesis. Yogyakarta: Pascasarjana UGM.
Suyatna, Amir. 2002. Pengantar Metodologi Penelitian Pendidikan dan
Pengajaran Bahasa. Jurusan Pendidikan Bahasa Indonesia FPBS UPI.
Tarigan, Henry Guntur. 1985. Membaca Sebagai Suatu Keterampilan Berbahasa.
Bandung: Angkasa.
Universitas Pendidikan Indonesia. 2011. Pedoman Penulisan Karya Ilmiah.
Bandung: UPI.
Widaghdo, Joko, dkk. 2010. Ilmu Budaya Dasar. Jakarta: Budaya Aksara.
SKRIPSI
Mulyani, Sri. 2011. Ajén Atikan dina Kaulinan Barudak Lembur di Désa
Sukamaju Kecamatan Cigudeg Kabupatén Bogor Pikeun Bahan Pangajaran
di SD. Skripsi Sarjana FPBS UPI Bandung: Universitas Pendidikan
Indonesia.
Firman Fauzi, 2014
Sistem Ngawariskeun Ajén Atikan Kulawarga Jeung Kamasarakatan Di Kampung Naga Pikeun
Bahan Pangajaran Maca Artikel Budaya Di Sma
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu