Pemanfaatan Abu Boiler Pabrik Kelapa Sawit Sebagai Pengganti Pupuk Kalium (K)

Lampiran 1. Bagan Penelitian (RAK)

K0

100
cm

M3

A2

M1

A3

M2

A1

M2


A3

U

B

M2

A2

K0

A2

M1

M3

M3


A1

A1

A3

K0

M1

S

Keterangan :
1. K0 = Tanpa pemberian abu boiler (kontrol)
2. A1 = 50 ppm K dari abu boiler
3. A2 = 100 ppm K dari abu boiler
4. A3 = 150 ppm K dari abu boiler
5. M1 = 50 ppm K dari KCl
6. M2 = 100 ppm K dari KCl
7. M3 = 150 ppm K dari KCl


Universitas Sumatera Utara

Lampiran 2. Hasil Analisis pH dan Kadar K2O Abu Boiler
Satuan

Hasil
Uji

Kriteria

Keterangan

pH H2O

----

9.99

Alkalis


Lab. Riset dan
Teknologi FP USU

K2O Total

%

2,74

Sangat
tinggi

PPKS Medan

K2O HCl 25%

%

2,44


Sangat
tinggi

PPKS Medan

Parameter

Lampiran 3. Perhitungan Dosis K yang Dibutuhkan
50 ppm K
K2O

= 50 mg K/1 kg tanah
BM K2O
= (BA K) x 50 mg K/ 1 kg tanah
2
= 94/78 x 50 mg K/1 kg tanah
= 60,26 mg K2O/ 1 kg tanah x 10 kg tanah
= 602,6 mg K2O/ polybag


100 ppm K
K2O

= 100 mg K/1 kg tanah
=

BA K2O
X 100 mg K/ 1 kg tanah
(BA K)2

= 94/78 x 100 mg K/1 kg tanah
= 120,51 mg K2O/ 1 kg tanah x 10 kg tanah
= 1205,1 mg K2O/ polybag
150 ppm K
K2O

= 150 mg K/1 kg tanah
=

BA K2O

x 150 mg K/ 1 kg tanah
(BA K)2

= 94/78 x 150 mg K/1 kg tanah
= 180,77 mg K2O/ 1 kg tanah x 10 kg tanah
= 1807,7 mg K2O/ polybag

Universitas Sumatera Utara

Untuk KCl (60 % K2O), Maka dosis KCl yang dibutuhkan :
50 ppm

602,6 x 100/60 = 1004,33 mg KCl /polybag

100 ppm

1205,1 x 100/60 = 2008,8 mg KCl /polybag

150 ppm


1807,7 x 100/60 = 3012,83 mg KCl /polybag

Untuk Abu Boiler ( 2,74 % K2O), Maka dosis Abu yang dibutuhkan :
50 ppm

602,6 x 100/2,74 = 21992,7 mg abu /polybag

100 ppm

1205,1 x 100/2,74 = 43981,7 mg abu /polybag

150 ppm

1807,7 x 100/2,74 = 65974,45 mg abu /polybag

Lampiran 4. Perhitungan Dosis Pupuk Dasar
UREA
Urea
1 ha


= 300 kg/1ha tanah
= 2000 ton tanah = 2.000.000 kg tanah
10 kg tanah

=

3000 kg
2.000.000 kg

= 0.0015 kg
= 1.5 g Urea / 10 kg tanah
SP36
SP36 = 200 kg/1 ha tanah
1 ha = 2000 ton tanah = 2.000.000 kg tanah
10 kg tanah

=

2000 kg
2.000.000 kg


= 0.001 kg
= 1 g SP36 / 10 kg tanah

Universitas Sumatera Utara

Lampiran 5. Data Pengamatan pH Tanah
Perlakuan
Blok
1
2
3
K
5.62
5.65
5.52
M1
5.40
5.69
5.96

M2
5.32
5.60
5.52
M3
5.20
5.43
5.23
A1
6.13
6.16
6.14
A2
6.15
6.14
6.18
A3
6.10
6.23
6.31
Total
39.92
40.90
40.86
Rataan
5.70
5.84
5.84

Lampiran 6. Uji Beda Rataan pH Tanah
SK
db
JK
Blok
2
0.0879
Perlakuan
6
2.5097
K vs M1M2M3A1A2A3
1
0.1367
M1M2M3 vs A1A2A3
1
2.1287
M1 vs M2M3
1
0.1800
M2 vs M3
1
0.0561
A1 vs A2A3
1
0.0035
A2 vs A3
1
0.0048
Galat
12
0.1749
Total
20
2.7725

Total

Rataan

16.79
17.05
16.44
15.86
18.43
18.47
18.64
121.68

5.60
5.68
5.48
5.29
6.14
6.16
6.21

KT
0.0439
0.4183
0.1367
2.1287
0.1800
0.0561
0.0035
0.0048
0.0146

5.79

F. hit
3.0147tn
28.6965**
9.3774**
146.0376**
12.3489**
3.8465tn
0.2382tn
0.3304tn

F.05
3.89
3.00
4.75
4.75
4.75
4.75
4.75
4.75

F.01
6.93
4.82
9.33
9.33
9.33
9.33
9.33
9.33

KK = 2.08 %

Universitas Sumatera Utara

Lampiran 7. Data Pengamatan Bobot K-tukar Tanah (me/100g)
Perlakuan
Blok
Total
Rataan
1
2
3
K
0.092
0.084
0.090
0.266
0.089
M1
0.095
0.089
0.097
0.281
0.094
M2
0.138
0.116
0.142
0.396
0.132
M3
0.105
0.120
0.096
0.321
0.107
A1
0.125
0.090
0.092
0.307
0.102
A2
0.185
0.249
0.161
0.595
0.198
A3
0.103
0.111
0.133
0.347
0.116
Total
0.842
0.859
0.811
2.512
Rataan
0.120
0.123
0.116
0.120
Lampiran 8. Uji Beda Rataan K-tukar Tanah
SK
Db
JK
KT
F. hit
Blok
2
0.00017 0.00009 0.17tn
Perlakuan
6
0.02534 0.00422 8.50**
K vs M1M2M3A1A2A3
1
0.00333 0.00333
6.70*
M1M2M3 vs A1A2A3
1
0.00349 0.00349
7.03*
M1 vs M2M3
1
0.00134 0.00134 2.69tn
M2 vs M3
1
0.00093 0.00093 1.8737tn
A1 vs A2A3
1
0.00597 0.00597 12.02**
A2 vs A3
1
0.01027 0.01027 20.67**
Galat
12 0.00597 0.00050
Total
20 0.03148

F.05
3.89
3.00
4.75
4.75
4.75
4.75
4.75
4.75

F.01
6.93
4.82
9.33
9.33
9.33
9.33
9.33
9.33

KK = 18.64%

Universitas Sumatera Utara

Lampiran 9. Data Pengamatan Tinggi Tanaman 1 MST (cm)
Perlakuan
Blok
Total
Rataan
1
2
3
K
41.00
45.50
39.00
125.50
41.83
M1
33.00
34.00
42.00
109.00
36.33
M2
33.00
40.50
45.00
118.50
39.50
M3
35.00
35.00
42.00
112.00
37.33
A1
39.50
35.00
42.00
116.50
38.83
A2
38.50
44.50
43.00
126.00
42.00
A3
34.80
39.00
39.00
112.80
37.60
Total
254.80
273.50 292.00 820.30
Rataan
36.40
39.07
41.71
39.06

Lampiran 10. Uji Beda Rataan Tinggi Tanaman 1 MST
SK
Db
JK
KT
F. hit
Blok
2
98.85 49.42
4.41*
Perlakuan
6
87.38 14.56
1.30tn
K vs M1M2M3A1A2A3
1
26.88 26.88
2.40tn
M1M2M3 vs A1A2A3
1
13.87 13.87
1.24tn
M1 vs M2M3
1
8.68
8.68
0.77tn
M2 vs M3
1 7.0417 7.0417 0.6279tn
A1 vs A2A3
1
1.87
1.87
0.17tn
A2 vs A3
1
29.04 29.04
2.59tn
Galat
12 134.58 11.22
Total
20 320.81

F.05
3.89
3.00
4.75
4.75
4.75
4.75
4.75
4.75

F.01
6.93
4.82
9.33
9.33
9.33
9.33
9.33
9.33

KK = 8,57 %

Universitas Sumatera Utara

Lampiran 11. Data Pengamatan Tinggi Tanaman 2 MST (cm)
Perlakuan
Blok
Total
Rataan
1
2
3
K
65.00
70.00
75.20
210.20
70.07
M1
63.00
63.00
68.00
194.00
64.67
M2
65.00
66.50
74.00
205.50
68.50
M3
57.00
58.00
68.00
183.00
61.00
A1
65.00
63.00
64.00
192.00
64.00
A2
64.50
78.00
65.50
208.00
69.33
A3
60.00
64.70
63.00
187.70
62.57
Total
439.50
463.20 477.70 1380.40
Rataan
62.79
66.17
68.24
65.73

Lampiran 12. Uji Beda Rataan Tinggi Tanaman 2 MST
SK
Db
JK
KT
F. hit
Blok
2
106.25
53.12
3.04tn
Perlakuan
6
227.90
37.98
2.18tn
K vs M1M2M3A1A2A3
1
65.72
65.72
3.77tn
M1M2M3 vs A1A2A3
1
1.502
1.502
0.086tn
M1 vs M2M3
1
0.014
0.014
0.001tn
M2 vs M3
1 84.3750 84.3750 4.8343*
A1 vs A2A3
1
7.60
7.60
0.44tn
A2 vs A3
1
68.68
68.68
3.94tn
Galat
12 209.44
17.45
Total
20 543.59

F.05
3.89
3.00
4.75
4.75
4.75
4.75
4.75
4.75

F.01
6.93
4.82
9.33
9.33
9.33
9.33
9.33
9.33

KK = 6.36 %

Universitas Sumatera Utara

Lampiran 13. Data Pengamatan Tinggi Tanaman 3 MST (cm)
Perlakuan
Blok
Total
Rataan
1
2
3
K
95.20
96.00
95.60
286.80
95.60
M1
89.00
96.80
99.00
284.80
94.93
M2
88.20
98.50
107.80 294.50
98.17
M3
89.00
84.20
99.60
272.80
90.93
A1
91.00
96.80
93.00
280.80
93.60
A2
92.00
94.00
102.00 288.00
96.00
A3
90.80
94.10
94.20
279.10
93.03
Total
635.20
660.40 691.20 1986.80
Rataan
90.74
94.34
98.74
94.61

Lampiran 14. Uji Beda Rataan Tinggi Tanaman 3 MST
SK
Db
JK
KT
F. hit
Blok
2
224.75 112.37
5.91*
Perlakuan
6
98.07
16.35
0.86tn
K vs M1M2M3A1A2A3
1
3.43
3.43
0.18tn
M1M2M3 vs A1A2A3
1
0.98
0.98
0.05tn
M1 vs M2M3
1
0.29
0.29
0.02tn
M2 vs M3
1 78.4817 78.4817 4.1292tn
A1 vs A2A3
1
1.68
1.68
0.09tn
A2 vs A3
1
13.20
13.20
0.69tn
Galat
12 228.08
19.01
Total
20 550.90

F.05
3.89
3.00
4.75
4.75
4.75
4.75
4.75
4.75

F.01
6.93
4.82
9.33
9.33
9.33
9.33
9.33
9.33

KK = 4.61 %

Universitas Sumatera Utara

Lampiran 15. Data Pengamatan Tinggi Tanaman 4 MST (cm)
Perlakuan
Blok
Total
Rataan
1
2
3
K
122.80
130.00 127.00 379.80 126.60
M1
110.50
130.00 131.00 371.50 123.83
M2
116.60
127.60 147.00 391.20 130.40
M3
120.30
117.50 135.00 372.80 124.27
A1
119.50
122.50 120.00 362.00 120.67
A2
124.00
125.20 137.30 386.50 128.83
A3
122.30
134.20 130.50 387.00 129.00
Total
836.00
887.00 927.80 2650.80
Rataan
119.43
126.71 132.54
126.23

Lampiran 16. Uji Beda Rataan Tinggi Tanaman 4 MST
SK
Db
JK
KT
F. hit
Blok
2
604.42
302.21
6.88*
Perlakuan
6
217.58
36.26
0.83tn
K vs M1M2M3A1A2A3
1
0.48
0.48
0.01tn
M1M2M3 vs A1A2A3
1
0.00
0.00
0.00tn
M1 vs M2M3
1
24.50
24.50
0.56tn
M2 vs M3
1 56.4267 56.4267 1.2847tn
A1 vs A2A3
1
136.13
136.13
3.10tn
A2 vs A3
1
0.04
0.04
0.001tn
Galat
12 527.06
43.92
Total
20 1349.06

F.05
3.89
3.00
4.75
4.75
4.75
4.75
4.75
4.75

F.01
6.93
4.82
9.33
9.33
9.33
9.33
9.33
9.33

KK = 5.25%

Universitas Sumatera Utara

Lampiran 17. Data Pengamatan Tinggi Tanaman 5 MST (cm)
Perlakuan
Blok
Total
Rataan
1
2
3
K
152.00
160.30 161.30 473.60 157.87
M1
151.00
166.80 160.50 478.30 159.43
M2
153.50
165.20 179.20 497.90 165.97
M3
157.80
143.20 173.50 474.50 158.17
A1
159.20
158.50 148.70 466.40 155.47
A2
160.00
163.40 171.60 495.00 165.00
A3
151.50
165.40 160.20 477.10 159.03
Total
1085.00
1122.80 1155.00 3362.80
Rataan
155.00
160.40 165.00
160.13

Lamapiran 18. Uji Beda Rataan Tinggi Tanaman 5 MST
SK
db
JK
KT
F. hit
Blok
2
350.75
175.37
2.46tn
Perlakuan
6
270.59
45.10
0.63tn
K vs M1M2M3A1A2A3 1
17.98
17.98
0.25tn
M1M2M3 vs A1A2A3
1
8.27
8.27
0.12tn
M1 vs M2M3
1
13.87
13.87
0.19tn
M2 vs M3
1 91.2600 91.2600 1.2779tn
A1 vs A2A3
1
85.81
85.81
1.20tn
A2 vs A3
1
53.40
53.40
0.75tn
Galat
12 856.97
71.41
Total
20 1478.31

F.05
3.89
3.00
4.75
4.75
4.75
4.75
4.75
4.75

F.01
6.93
4.82
9.33
9.33
9.33
9.33
9.33
9.33

KK = 5.28 %

Universitas Sumatera Utara

Lampiran 19. Data Pengamatan Tinggi Tanaman 6 MST (cm)
Perlakuan
Blok
Total
Rataan
1
2
3
K
167.50
176.00 178.30 521.80 173.93
M1
174.80
179.50 171.90 526.20 175.40
M2
177.00
181.00 188.20 546.20 182.07
M3
A1
A2
A3
Total
Rataan

173.30
171.30
171.90
157.40
1193.20
170.46

162.30 181.50 517.10
174.00 163.90 509.20
180.90 183.00 535.80
175.50 175.20 508.10
1229.20 1242.00 3664.40
175.60 177.43

172.37
169.73
178.60
169.37
174.50

Lampiran 20. Uji Beda Rataan Tinggi Tanaman 6 MST
SK
Db
JK
KT
F. hit
Blok
2
182.92
91.46
2.19tn
Perlakuan
6
386.46
64.41
1.54tn
K vs M1M2M3A1A2A3
1
1.11
1.11
0.03tn
M1M2M3 vs A1A2A3
1
73.61
73.61
1.77tn
M1 vs M2M3
1
6.60
6.60
0.16tn
M2 vs M3
1 141.1350 141.1350 3.3848tn
A1 vs A2A3
1
36.12
36.12
0.87tn
tn
A2 vs A3
1
127.88
127.88
3.07
Galat
12
500.36
41.70
Total
20 1069.73

F.05
3.89
3.00
4.75
4.75
4.75
4.75
4.75
4.75

F.01
6.93
4.82
9.33
9.33
9.33
9.33
9.33
9.33

KK = 3.70 %

Universitas Sumatera Utara

Lampiran 21. Data Pengamatan Tinggi Tanaman 7 MST (cm)
Perlakuan
Blok
Total
Rataan
1
2
3
K
173.80
191.50 193.40 558.70 186.23
M1
189.80
194.00 191.60 575.40 191.80
M2
193.50
197.00 200.40 590.90 196.97
M3
188.50
177.60 197.00 563.10 187.70
A1
186.20
189.50 180.70 556.40 185.47
A2
187.00
195.80 198.60 581.40 193.80
A3
173.70
190.00 190.80 554.50 184.83
Total
1292.50
1335.40 1352.50 3980.40
Rataan
184.64
190.77 193.21
189.54

Lampiran 22. Uji Beda Rataan Tinggi Tanaman 7 MST
SK
Blok
Perlakuan
K vs M1M2M3A1A2A3
M1M2M3 vs A1A2A3
M1 vs M2M3
M2 vs M3
A1 vs A2A3
A2 vs A3
Galat
Total

Db
2
6
1
1
1
1
1
1
12
20

JK
272.99
394.42
38.34
76.47
0.57
128.8067
29.65
120.60
481.58
1148.99

KT
F. hit
136.50
3.40tn
65.74
1.64tn
38.34
0.96tn
76.47
1.91tn
0.57
0.01tn
128.8067 3.2096tn
29.65
0.74tn
tn
120.60
3.01
40.13

F.05
3.89
3.00
4.75
4.75
4.75
4.75
4.75
4.75

F.01
6.93
4.82
9.33
9.33
9.33
9.33
9.33
9.33

KK = 3.34 %

Universitas Sumatera Utara

Lampiran 23. Data Pengamatan Tinggi Tanaman 8 MST (cm)
Perlakuan
Blok
Total
Rataan
1
2
3
K
194.00
193.00 202.30 589.30 196.43
M1
202.00
201.60 193.70 597.30 199.10
M2
205.80
206.50 208.40 620.70 206.90
M3
197.50
192.70 203.50 593.70 197.90
A1
196.00
201.20 193.60 590.80 196.93
A2
202.50
206.30 202.70 611.50 203.83
A3
182.00
198.70 200.50 581.20 193.73
Total
1379.80
1400.00 1404.70 4184.50
Rataan
197.11
200.00 200.67
199.26

Lampiran 24. Uji Beda Rataan Tinggi Tanaman 8 MST
SK
Db
JK
KT
F. hit
Blok
2
50.01
25.00
0.84tn
Perlakuan
6
375.32
62.55
2.11tn
K vs M1M2M3A1A2A3 1
28.00
28.00
0.95tn
M1M2M3 vs A1A2A3
1
44.18
44.18
1.49tn
M1 vs M2M3
1
21.78
21.78
0.74tn
M2 vs M3
1 121.5000 121.5000 4.1003tn
A1 vs A2A3
1
6.85
6.85
0.23tn
A2 vs A3
1
153.02
153.02
5.16*
Galat
12
355.58
29.63
Total
20
780.91

F.05
3.89
3.00
4.75
4.75
4.75
4.75
4.75
4.75

F.01
6.93
4.82
9.33
9.33
9.33
9.33
9.33
9.33

KK = 2.73 %

Universitas Sumatera Utara

Lampiran 25. Data Pengamatan Bobot Kering Akar (gram)
Perlakuan
Blok
Total
Rataan
1
2
3
K
3.71
5.17
3.87
12.75
4.25
M1
4.48
5.96
4.87
15.31
5.10
M2
5.00
5.09
7.06
17.15
5.72
M3
6.10
3.77
5.09
14.96
4.99
A1
5.30
5.22
5.21
15.73
5.24
A2
5.27
4.95
4.95
15.17
5.06
A3
5.91
5.05
5.16
16.12
5.37
Total
35.77
35.21
36.21
107.19
Rataan
5.11
5.03
5.17
5.10

Lampiran 26. Uji Beda Rataan Bobot Kering Akar
SK
Blok
Perlakuan
K vs M1M2M3A1A2A3
M1M2M3 vs A1A2A3
M1 vs M2M3
M2 vs M3
A1 vs A2A3
A2 vs A3
Galat
Total

Db
2
6
1
1
1
1
1
1
12
20

JK
0.0718
3.6379
2.5543
0.0089
0.1233
0.7994
0.0016
0.1504
8.3400
12.0497

KT
0.0359
0.6063
2.5543
0.0089
0.1233
0.7994
0.0016
0.1504
0.6950

F. hit
0.0516tn
0.8724tn
3.6753tn
0.0128tn
0.1775tn
1.1501tn
0.0023tn
0.2164tn

F.05
3.89
3.00
4.75
4.75
4.75
4.75
4.75
4.75

F.01
6.93
4.82
9.33
9.33
9.33
9.33
9.33
9.33

KK = 16.33 %

Universitas Sumatera Utara

Lampiran 27. Data Pengamatan Bobot Kering Tajuk (gram)
Perlakuan
Blok
Total
Rataan
1
2
3
K
30.65
32.99
32.31
95.95
31.98
M1
32.22
34.10
36.54
102.86
34.29
M2
33.85
34.75
38.20
106.80
35.60
M3
32.57
32.48
37.68
102.73
34.24
A1
30.18
40.22
34.96
105.36
35.12
A2
34.50
34.76
40.25
109.51
36.50
A3
27.32
34.86
37.45
99.63
33.21
Total
221.29
244.16 257.39 722.84
Rataan
31.61
34.88
36.77
34.42

Lampiran 28. Uji Beda Rataan Bobot Kering Tajuk
SK
Db
JK
KT
F. hit
Blok
2
95.2990 47.6495 7.9230**
Perlakuan
6
41.0193 6.8366 1.1368tn
K vs M1M2M3A1A2A3
1
20.7970 20.7970 3.4581tn
M1M2M3 vs A1A2A3
1
0.2473
0.2473 0.0411tn
M1 vs M2M3
1
0.8065
0.8065 0.1341tn
M2 vs M3
1
2.7608
2.7608 0.4591tn
A1 vs A2A3
1
0.1387
0.1387 0.0231tn
A2 vs A3
1
16.2691 16.2691 2.7052tn
Galat
12 72.1688 6.0141
Total
20 208.4872

F.05
3.89
3.00
4.75
4.75
4.75
4.75
4.75
4.75

F.01
6.93
4.82
9.33
9.33
9.33
9.33
9.33
9.33

KK = 7.12 %

Universitas Sumatera Utara

Lampiran 29. Data Pengamatan Serapan K-Tanaman (g/tanaman)
Perlakuan
Blok
Total
Rataan
1
2
3
K
34.52
37.50
38.54
110.56
36.85
M1
60.63
65.61
63.87
190.11
63.37
M2
107.01
135.24 108.74 351.00 117.00
M3
93.14
95.02 100.46 288.62
96.21
A1
55.95
78.72
69.57
204.24
68.08
A2
92.77
101.83 131.47 326.07 108.69
A3
63.96
92.38
86.37
242.71
80.90
Total
507.99
606.30 599.02 1713.31
Rataan
72.57
86.61
85.57
81.59

Lampiran 30. Uji Beda Rataan Serapan K-Tanaman
SK
Blok
Perlakuan
K vs M1M2M3A1A2A3
M1M2M3 vs A1A2A3
M1 vs M2M3
M2 vs M3
A1 vs A2A3
A2 vs A3
Galat
Total

db
JK
2
857.36
6 14154.22
1 7003.21
1
178.58
1 3738.32
1 648.5615
1 1427.47
1 1158.08
12 1224.46
20 16236.05

KT
428.68
2359.04
7003.21
178.58
3738.32
648.5615
1427.47
1158.08
102.04

F. hit
4.20*
23.12**
68.63**
1.75tn
36.64**
6.3560*
13.99**
11.35**

F.05
3.89
3.00
4.75
4.75
4.75
4.75
4.75
4.75

F.01
6.93
4.82
9.33
9.33
9.33
9.33
9.33
9.33

KK = 12.38%

Universitas Sumatera Utara

Universitas Sumatera Utara

LAMPIRAN PHOTO
Tinggi Tanaman Jagung

Universitas Sumatera Utara

Akar Tanaman

Universitas Sumatera Utara