Analisis Ketersediaan Air Sub Daerah Aliran Sungai Batang Arau dengan Menggunakan Model NAM (Nedbor-Afstromnings-Model).

Analisis Kete6ediatn Air Sub Daerah Aliran Sungai
Brtang Arau Deogan Menggunakan
Modet NAM (Nedbot-Afstrcnhiaqs-Mo eI)
Abstrrk
Peneliria. ymg bcrjudnl Ahalhis Kctc^cdiam An Sub Dacs! Alim
Sunad Bahns Arau DenB& Mcnggunalm Modcl NAM (NadrorAlstaunikg!,/r/c/)" telah dilaksrnaka. di sub DAS Balang Arau pada buian februari sxDpri
{tengan dL 2009. Penehid ini benujuan unruk nehkukM validlsi model
NAM pada sub DAS Batal8 Arau dan mcnsdabni kctcscdilon 0n di suh lr^s
Barans A Eu dengan nenggunakan modcl N M.
Dalmpenelitian ini dildkuhm uii coban.del NAM unluk mensamlisis
kere$edialn ai' disub DAs BardgAmu. Dala yde dipcn*m.dnloh CH, dcbn
sunsai. rnF.ratu, dm crapotEnspirasi porcnsi.l. Dat diinporkln prd{ .udrl
NAMylngdigunakm,schinseadiperoleh nilai kalibrasi dar validasi derg cda
tial unt/ cftal pdrla prmcle.pmctcr modcl N M, kmtrdim dilalukan
xntlqls s.n\iiivii.s model NAM
Hdsil Fnelirid menunjukk , Lu6 Areal = 98,911 kD?. Koefisicn Arcr
- 0,01,l-.^= 200 nd, U.,". = 2 nn. Koefisien $liu = 0, cQoli = 0,025, CKll'
= l000janr, CI-IF = 0,5. CLO| = 0,18, CLG = 0.019. ClKr = 0.i095 jdm. CKI
0,5 jdL C(3F= 6000 jm Pdmerer Umq, Ln,o, de cQoF ncruplkrn
tl]lmeter yda smgal sensiliv t€rha.Lp nerdbdln debit .,?d tang dihasiil.n
Nilli koefisi€n korcLasi perjode kalibnsi sebetu 0.82 du pciiodc validasi scbcsr

(].-o. Vode. \AM J f. Jierdr p"oa Da\.nA5 kc 'o or/r iO lr.
r.rur.na pada DAS ylng tid.l nr€niliki.lata hidrcnretri secara lengl€p.
Ketesediaan an di sub DAS Batmg AFU uxul debn di lks El.1-Fla
s.hese 14,60 mr/dcl terjadi pada bulm l udi. April. September. Okobcr.
Novenber, dan Desember. ddr Lrlxk debn di bawal nraiata lrr.60 mr/ddt.rj,di
pada bular lebruo, Mare! Mei. Juli.lui, dm,^Custus

BAA

I

PENDAHIIT,IIAN

l.l Lrt.rBelahng
Kceiatan penselold DAS

(Dcnh Aliru Sugai)

telah


dilatMald

lc

dibedaeai belahan buni lebih dari satu abad yane lalu, nmun nasih

kclemand

yas nende dalm hal

penetapd kiteda

dd

.Fal

indikator tunssi

hidrologi DAS. Admya ndapd yms berlebilan ddr kurde realhtis tenlans


dmpal !€ngelolm DAS lclah nenuculku kebijaks ydg nenerluko
inveslasi besar sepeni rcbohdi, nmun ha\ilny! mNih

Daerah

kregsebdding

d€ngtur

Ahan Sungai adahn suatu daemn lcrleniu dcnsan bcntuk

dun

sifar alamnya yang sedenikim rupa, schingea nerupatm kesatum densu sungai

sbsainya melalui sutu kaw6 ydg beddgsi umk
ae.rnpung an yeg bersal ddi curah hujm dan sunber an himya. Kcmudie
nengalirkmya nclalui sungai $anby^ (ri'gle ounet). S.tu DAS diphal*an

dd dar dat


dfi

eilayah lain di sekikmya (DAS DAS ltin) oleh rmisah bmpa ropoenli,
spcrti punssuns perbukiln dd pegunungan.
?ada DAS ler.jadi siklus hidroloei d'mma air

hujd yme masul

DAS ako mengalir kc daeran hilir nelolui sueai ulma

yae

ke

d.1lm

pada alnimya

alfl


smpai ke laut. Apabih kondisi ekosistcm DAS dalm keadm baik, noka siklus
hidrclosi cbebut

ale berjale nomal

smpai di daeEn hiln.

DAS hmB dikelols densan baik lgar siklus hid&lo!]

b6alh

nomal,

s.peni pada DAS basia hulu yde
dengm bcntuk perbukitan

biasya m€npnnyai ropografi berg€lonbag
hau diperhiaikd sebagai daeran resapan ai! ya.a


ditutupi oleh vegelasi. Smpai

sat

i.i

vcgetari netupalm sabn satu fdktor

penlins ya.g nasih dipcrcaya sebasai media
menpendndkm nuesi

resp

yd8 baiL da Dua[ uiult

le$ebul.

Menml SK Menled Pe]1anio No 251/Kptvljnl/4/1979,
DAS meruparrm npaya mmusia
srara sumberdaya aldn


dalu

Dengelolmn

meneendalikd hub@se tin$al baiil

denlj frMusiadi

DAS dm segala altivilsnya. dengs

2

tuj@ denbina keleslrim dm k€srasim
pcnanlaal smberdala

alam basi mousia secda berkelmj

ddm


DAS menpuyai alli pentin8
hulu

d

uiu.

hubunsan f,eterymtmBs anlaB

hilir. Pcrubsnan komponen DAS di de6h hulu akm nempengaruhi

konpon€n D,{S pada daeah

yals

ekosislen serta meningkalk&

salah

hiln Kerualo


hulan akibal lcngguam

lald

di hul! a&e berpogmh pada kondisi susai di hulu [inssa hiln.

ini srins kali lorjadi

pada hulu DAS

di

bebeRpa dcrah

H.l

tropil. Atjbahya.

lcrjadihir perbedm kepentiqm di nulu dm hnn sepeni, ndyardtar ydg


rin.'rJld lulu DA< d:pdndds ebJsoioen.sl' llnssiDA'
Keterkaibn yang kuat Mldm hulu d& hiln m€lannkm

y e

mampu nenunjukkM kondisi

suaLu

indilalor

D S. Salal satu indikal.r ydg

dapal

dikemboslln yailu, peny€dern am pola pe4elolae DAS detr3e c&d
pcndckaran dan peobMtrn nodel petr8eloiam DAS. Pen8sum nodel daplt
nembanL nenp€diksi k€t€sediu sumberdaya air pada suatu DAS. M.del
NAM (Nedbor AJsnonnirys-Mode4 dapal dijadikd sebaaai salrn eLu modEl

pndiksi p€ns€lolm lesebut, tedhofAlsltohhihgtMo.lel

Dennr[

y

b@r\ 4d

ba\asa

s artinya model hidrologi unrk simulasi linpasd dari cutul' huj

lm,,c/ uluk simulasi aln{n dai
!n huje yme tUru pada sutu .ar.ru?,/ aea. Sejak di bmgu p.do lAhun 1973
oleh Nielsen dm H sn ddi DHI (Donilh Hldrautc Institutt). no.ld NAM
relan dlpereunaker di betuasai belald dunia dengm kondisi iklin dn hidtulogi
yans b€rb€da uiuk simulsi aliid pemukam dri air huje (Anonid, 2004),
Model kons! trpel. yaitu nodel ytrg tidal menperhilu.gkd
vanlbilil6 rme (.?.rul rar,rirr! watial distib$tion) baik lariabe! nasukr
Model NAM nerupakm model konsep

maupun pd@eter sisrcm DAS (llano. 2000).

NAM (Nedbor-Afttonnirys-Model) d{i hrje
nenjadi alinn pada sutu DAS dinulai dentsm leicdnly! p{ubllFn un di
pemukd do di bawa! t ialr dm lentrai secda berkesinmbuge ddm Iina
Pmscs simulasi moder

macm lampuns!'r. dihana

lmpunc

itu

slinc b&lubmse dalm n'aru DAs.

Pc.c!6isn ldnugm tadi lerdni ddi ianpursar salju (anpurs nri idal
dipakai dlul( dacrdl trcpis), lampEso pemrutd, t@puB@ bavah

1

F€rnuka . lmrungan aB dari dim air
air $nan (Smiali dm lika.1002).

D

S tsatmg

ll

ranan

dd $mlunem barah ddi alirh

mu yug rerletah di Kora Padeg memfmyai luas

174,3

yos nensalh scpanj e Balus Amu. Dalan kurun
waktu scpulul tanu ini perluasn hulan nLlll/adln8 peldri n.ngrhnrl
p.ninakatan. hll ini disebabkm oleh pEnguasm sa*,l sudah $natin lncngccil.
rellni nrembuka lahb dcned mcncb g po|on-pohon bcse kcmdid dilanaml
dengm pohon buah luanm dd perkebuntui seperli dlrian. nrturBsh, p€1ai, kalao.
dln kopi. Disdping itu pcDbrlm lahe perladmgm oleh pettui. juea ieriadi

lmr de s&

sub DAS

pensdnhirtu kayu secaE liooleh non

hui

Fhni (A?in,2009)

KenNkan DAS sdnakin tuudah dilihal dan dna",kar Fda s&l nrusi'n
serine terjadi lo.gsor dm air suCai smCal kcruh dM pad! Mrlu rus'nr

kcmarar. dcbil

lir

sung.i kecil bankan ada sa*an

lctmi di hulu ymg kckcdrgm

Rerdasarkd uraimdiar6, mal! penulis telah melakukln nenelilirn yrna

bqudul "An,lisis Kctcrsedi&tr AirSub Daerah Alirar Surgli Eataq Anu
Dengrn M€nggnnakin Mod€r NAM lNdlbo rAIst,n h"rtte Mor!.0".

l.2 Tujum?enrlitii.
l Melakdkd validsi nodel N,{M

pada sub DAS

Baldg AJau.

2.

MehFcdiksi kclcscdiaan air di sub DAS Baldg Arau menggun.h nodel

L.

1,3 Manfiat Peneliti!tr
Untuk p€nsenblnenn ildu pcngctalus dibindg ldld an dd sunbc .y.

.;

di DAs.
2

Hsil lenelitidn

daFaL

ncnbcriku infomasi

kceiah pcngclolen DAS

dan masukan

dhada! rcncim

I(f,.STMPI'I-AN DANIIATAX

B€td.sia teil !.!dnio rh Ede.6..-, d.fr

r.
2.

aa+

NA}/ tNedbs'4sntwanset4od.4 * *
ddb@tu dalm ndpEditsi L.L6€di@ simJl

Pddlade

6oder hidrorogi

DAS Batang

A@

dapai

d

Ketes.di@ di sub DAs Batane Amu utuk dcbit di

aras rara-Eta

*bes

tdjadi lada bdd Jewi, April, septe bq, oktobd,
Nomb€r, dd D66b€r, de u1!k debit di bawah €la nta 14,60 mldd
14.60 Dr/der

trjadi pad! buld Februdi,

3.

Hssil kalibAi

Me!

dd v.lid6i

Mei.Iuli, Jui, dd Agultu.

nodel NAM di 1016 p€reliiid didapalkn

bahM nod€l NAM efektif hnadap debnnebit di ba*ah 30 d/del- Nilai-

nilai leFbut n€n@jukrd bahm model NAM

d2pa1

diaplikaikm lada

DAS kecil elna neDpEdiksi ket€Eeli@ aimyr.

4. PensgM hodel n'dslogi nmiliki

k€l€mrltd dd kelebib!4 shineg!

drlffi pdmpmy€ hms bliti dd b€F-bcm nenabmi mod.l ydg
K€lenatE dodel NAM di eramya:

. Tid* oddy! pdd@

atan

e@

.

sding

lidlk s@ed nenytlitke ddm

lilai-nilai endtu dal@
pmilaim pmeter-pmaler n€n,ruliliu metrdapa* .jlai
I{atans walhl data

mm6!}.ku

tdg

d.lm 6odel.
Kclcbib& nodel NAM di olamya:

.
.
.

,rplrt d!t! ke

MeEp':l:gasiko lebih bey^k

\tiBi

Td6l Frlu Flgamtan di lapmem.
Msup.tm Eodel ddEe tipc l!,pea

knporcn tuihJalLtuhofr

DAFTARPUSTAKA
Ananitn. 2AO4. Rajnfal-Runof Modeliry Report .far tha Upps Sdlnon ak l

La!

tork Salnon Rier Bosin: DHt pojecr Number:4021.252
Univesity olldaho:122 Edt Fonl Slrccr. Suilc 140 Boisc, Idalo
Anonin. 2008 5ria,r,4tl.hnpt/sw.lebhrk.or.id

125

Febru i

20081

Anonim 2003. Katuhetiejk DAS di Srb sub DAS Lipai rlan S.tingkti.
www.bpds-irok.net/cjrosam/krml dasAAB 2.rdlll5 M!rc1 o8l
Anonim. 2009. I1!Ja,. hltp://id.vikiF.dix.ors/Riki/Hujan [2 m@L 2009]

Azi ,lauTrn,20A9. Pengaladan arztakal Tahi Hrlu Datah,llink trhsai
(DAS) Batahe )tuu Ddldn Kohle asi Dun B./tahj Selura: .1lan
lsenrindl.25 Jmi 2009. Pmeem Beach Holcl
Rul!, chaldtr. 2007. ,9d, l,lensi dan Penadaatan ti Anak Sunaai lunain

"htuk

PenbanEkit

Enrcklns

Pnr

t.ittik

Tenuau Mikto Hi4ro (P|,1MH) Kth

SultuesiSelata" [Tcsis]. Bandung. ltogrm Maghicr

Propesional PSDA ITB

Bddhg. hLlp://w*$.digilib.irb,ac,id

[2iJe@i2003

Ev

er

Hvdm.200:r.

Haai.Ptmo^o

S..?d

Coar.linatian Meatin( 11"1203. IRSN Cdde&hq

2A06. Pedahanan

Kuta*tetitlik Hujrn &basai

Model i.lralaEi li.isefisil hboratorium Hidrclogi

Dds Peniliha"
dan Kualitas

Air.

lakullas Ceosrafi Unilctsil6 Cadian Mada, Yogyak$Lt.

LN.

M.L.20A0-

Mal!]

Setengah

i.bolosi Mo& utuk Menpedik\i Keterytdjaun /1ir

Brldh (Studi Kasus di DAS T ilans ddn DAS Benain) I'leskl,

Yos/ardla. Proc@n

Pasca Sarj.no

UGM. YogrRldla.

M^!6n8. 2A06. Etupaiaksp irasi. http/nryong.stallugm..c.ill/

It2 Seplenbs 20081
Punmra SetyaRa, Dkk 2a06. Modcl Konse^nsi ,1ir Tnah di Dattan PMtui

,(,ra lena@s
Ceos,ali,

vi

F

20

tulta Coeran. Unire6n6 Cadjan Mada
No 2 Desenber 2AA6: 160 111

tndt