AJÉN MORAL DINA NASKAH DRAMA PUNDÉN-PUNDÉN NU RAREMPAG KARYA R. HIDAYAT SURYALAGA.
Dwi Zahra Fitriani, 2013
AJÉN MORAL DINA NASKAH DRAMA PUNDÉN-PUNDÉN NU RAREMPAG KARYA R. HIDAYAT SURYALAGA Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
AJÉN MORAL DINA NASKAH DRAMA PUNDÉN-PUNDÉN NU RAREMPAG KARYA R. HIDAYAT SURYALAGA 1)
SKRIPSI
Disusun pikeun Nyumponan Salasahiji Sarat
Nyangking Gelar Sarjana Pendidikan Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah
ku
Dwi Zahra Fitriani NIM 0807300
JURUSAN PENDIDIKAN BAHASA DAERAH
FAKULTAS PENDIDIKAN BASAHA DAN SENI
UNIVERSITAS PENDIDIKAN INDONESIA
BANDUNG
(2)
Dwi Zahra Fitriani, 2013
AJÉN MORAL DINA NASKAH DRAMA PUNDÉN-PUNDÉN NU RAREMPAG KARYA R. HIDAYAT SURYALAGA
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
AJÉN MORAL DINA NASKAH DRAMA PUNDÉN-PUNDÉN NU
RAREMPAG KARYA R. HIDAYAT SURYALAGA 1) Dwi Zahra Fitriani2)
ABSTRAK
Skripsi ini berjudul “Ajén Moral dina Naskah Drama Pundén-Pundén nu Rarempag karya R. Hidayat Suryalaga”. Penelitian ini bertujuan untuk
mendeskripsikan struktur cerita pada naskah drama, nilai-nilai moral yang terkandung pada Naskah Drama Pundén-Pundén nu Rarempag karya R. Hidayat
Suryalaga. Metode yang digunakan dalam penelitian ini adalah metode déskriptif-analitik yang bertujuan untuk mendeskripsikan data-data baik lisan maupun tulisan, serta menafsirkan objek penelitian berdasarkan data-data tersebut, sedangkan téhnik yang digunakan adalah téhnik ulikan pustaka, dan analisis data. Hasil yang dicapai adalah: (1) Naskah Drama Pundén-Pundén nu Rarempag karya
R. Hidayat Suryalaga mengandung téma kehidupan sosial. Hal ini tergambarkan dalam keutuhan cerita dan struktur cerita (latar, alur serta tokoh dan watak) dalam naskah ini. Secara keutuhan cerita, naskah ini mengkisahkan kehidupan sosial di keluarga dan kehidupan sosial di wisma panti jompo (latar tempat), dengan berbagai kondisi lingkungan sosial yang berbeda (latar sosial). Selain itu karakter tokoh yang berbeda-beda dalam naskah ini, sangat mewakili dan menggambarkan moralitas yang sering tampak dalam kehidupan sehari-hari dan ini bisa menjadi cerminan dalam menjalani kehidupan di masyarakat; dan (2) Naskah Drama
Pundén-Pundén nu Rarempag karya R. Hidayat Suryalaga mengandung nilai-nilai
moral yang bentukna hubungan langsung manusia dengan manusia lainnya dalam lingkup sosial termasuk hubungan manusia dengan lingkungannya. Seperti saling menghargai, saling menghormati, dan saling menyayangi. Dalam hal ini juga terlihat ciri-ciri moral yang berkaitan dengan tanggungjawab, hati nurani, dan bersifat mewajibkan. Saran disampaikan pada peneliti yang akan datang agar kembali meneliti naskah-naskah drama Sunda yang mengandung nilai moral yang dihubungkan dengan pembelajaran. Akhirnya, semoga hasil penelitian ini dapat memperkaya khazanah bahasa dan sastra Sunda beserta pembelajarannya.
(3)
Dwi Zahra Fitriani, 2013
AJÉN MORAL DINA NASKAH DRAMA PUNDÉN-PUNDÉN NU RAREMPAG KARYA R. HIDAYAT SURYALAGA
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
AJÉN MORAL DINA NASKAH DRAMA PUNDÉN-PUNDÉN NU
RAREMPAG KARYA R. HIDAYAT SURYALAGA 1) Dwi Zahra Fitriani2)
Abstract
This thesis entitled “Ajén Moral dina Naskah Drama Pundén-Pundén nu Rarempag karya R. Hidayat Suryalaga”. This study aimed to describe the
structure of the story in a play, the moral values contained in Drama Script
Pundén-Pundén nu Rarempag by R. Hidayat Suryalaga. The method that used in
this research is descriptive-analytical method that aims to describe the data both orally and in writing, and interpreting the objects of research based on these data, while the techniques used are literature techniques, and data analysis. The results achieved are: (1) Pundén-Pundén nu Rarempag script by R. Hidayat Suryalaga
contains of social life themes. This is reflected in the integrity of the story and story’s structure (setting, plot and characters and character) in the text. In the integrity of the story, this script told about social life in the family and social life in the nursing home (background of place), with a variety of different social environment (social setting). Besides the character different in this text, it represents and describes morality that often appear in everyday life, and this could be a reflection of the life of society, and (2) Pundén-Pundén nu Rarempag script
by Rarempag R. Hidayat Suryalaga contains moral values like direct human relationships with other human beings in the social sphere, including the human relationship with the environment. Such as mutual respect, and mutual love. In this case also visible traits associated with moral responsibility, conscience, and obliging. The advices presented to the next researchers to re examine the Sundanese manuscripts that contains moral values associated with the lessons. Finally, I hope the results of this research can enrich the repertoire Sundanese language and literature along with the lessons.
(4)
Dwi Zahra Fitriani, 2013
AJÉN MORAL DINA NASKAH DRAMA PUNDÉN-PUNDÉN NU RAREMPAG KARYA R. HIDAYAT SURYALAGA Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
DAFTAR EUSI
ABSTRAK ... i
PANGJAJAP ... TAWIS NUHUN…... ... ii iv DAPTAR EUSI ... DAPTAR BAGAN ………... DAPTAR TABEL ……… DAPTAR SINGETAN ……….. vii xi xii xiii DAFTAR LAMPIRAN... xiv
BAB I BUBUKA ... 1
1.1 Kasang Tukang Masalah ... 1
1.2 Watesan jeung Rumusan Masalah ... 3
1.2.1 Watesan Masalah ... 3
1.2.2 Rumusan Masalah ... 3
1.3 Tujuan Panalungtikan ... 4
1.3.1 Tujuan Umum ... 4
1.3.2 Tujuan Husus ... 4
(5)
Dwi Zahra Fitriani, 2013
AJÉN MORAL DINA NASKAH DRAMA PUNDÉN-PUNDÉN NU RAREMPAG KARYA R. HIDAYAT SURYALAGA Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
1.4.1 Mangpaat Tioritis ... 1.4.2 Mangpaat Praktis ...
4 5
1.5 Sistematika Nulis ... 5
BAB II TATAPAKAN TEORI 7 2.1 Drama... 7
2.1.1 Wangenan Drama………... 7
2.1.2 Jenis-Jenis Drama……….... ... 8
2.1.3 Unsur-Unsur Intrinsik Drama ... 12
2.2 Struktur Drama ... 14
2.2.1 Tema……….. ... 15
2.2.2 Fakta Carita…………... 16
2.2.3 Analisis Naskah Drama... 21
2.3 Ajen Moral... 22
2.3.1 Ajen………... ... 22
2.3.2 Moral………... 23
2.3.3 Ciri-Ciri Ajen Moral…….. ... 24
2.3.4 Wujud Ajen Moral…………... 25
BAB III MÉTODE PANALUNGTIKAN ... 27
3.1 Sumbe Data Panalungtikan ... 27
(6)
Dwi Zahra Fitriani, 2013
AJÉN MORAL DINA NASKAH DRAMA PUNDÉN-PUNDÉN NU RAREMPAG KARYA R. HIDAYAT SURYALAGA Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
3.3 Metode Panalungtikan………
3.4 Definisi Operasional…………... 28 29 3.5 Instrumén Panalungtikan ...
3.6 Tehnik Panaluntikan………
3.7 Lengkah Garapan……….
29 31 31
BAB IV EUSI…....... 33
4. 1 Analisis Struktur Naskah Drama Pundén-Pundén nu Rarempag... 33
4.1.1 Ringkesan carita……….. 4.1.2 Tema……… 33 34 4.1.3 Fakta Carita……… 39
4.1.3.1Alur……….. ... 39
4.1.3.2Tokoh jeung penokohan………. ... 40
4.1.3.3Latar……… ... 58
4. 2 Analisis Ajen Moral Dina Naskah Drama Pundén-Pundén nu Rarempag 4.2.1 Moral Nurutkeun Cirina……… 4.2.2 Moral Nurutkeun Wujudna……….. 4.3 Kacindekan Analisis……… 61 61 63 69 BAB V Kacindekan Jeung Saran ... 72
5.1 Kacindekan ... 72
5.2 Saran ... 73
(7)
Dwi Zahra Fitriani, 2013
AJÉN MORAL DINA NASKAH DRAMA PUNDÉN-PUNDÉN NU RAREMPAG KARYA R. HIDAYAT SURYALAGA Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
LAMPIRAN-LAMPIRAN ... 76 RIWAYAT HIRUP ... 123
(8)
1
Dwi Zahra Fitriani, 2013
AJÉN MORAL DINA NASKAH DRAMA PUNDÉN-PUNDÉN NU RAREMPAG KARYA R. HIDAYAT SURYALAGA
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
BAB I BUBUKA
1.1 Kasang Tukang Masalah
Sastra mangrupa prosés kréatif manusa anu ngawujud dina wangun karya sastra. Saperti nu diébréhkeun ku Rusyana (1978:7-8) yén sastra téh kagiatan kréatif, kagiatan nyipta, jeung kagiatan seni. Karya sastra umumna nyaritakeun kaayaan hirup kumbuh manusa di masarakat. Maju-henteuna peradaban masarakat bisa katitén dina aprésiasi jeung ngajén karya sastra nu aya dina jamanna.
Sacara umum wangun karya sastra téh dibagi jadi tilu bagian, nya éta (1) wangun lancaran (prosa), (2) wangun ugeran (puisi), (3) wangun paguneman (drama). Dumasar kana warnana, karya sastra anu kaasup wangun lancaran (prosa) di antarana: dongéng, skétsa, carita pondok, roman, jeung novél. Anu kaasup wangun ugeran (puisi) di antarana: mantra (jangjawokan, singlar, asihan, jampé, asihan), kakawihan, sisindiran (rarakitan, paparikan, wawangsalan), sair, pupuh, guguritan, jeung carita pantun. Sedengkeun anu kaasup kana wangun carita (drama) di antarana: sandiwara, opera, jeung gending karesmén (Iskandarwassid, 1996:135).
Karya sastra boh puisi, boh prosa, boh drama tangtu moal leupas tina unsur atawa struktur anu ngawangunna, misalna waé téma, tokoh, alur, plot, jsb. Drama atawa naskah drama ngandung unsur atawa stuktur pangwangunna. Ngaliwatan struktur atawa unsurna, hiji drama ngawujud tur diaprésiasi pamacana.
(9)
2
Dwi Zahra Fitriani, 2013
AJÉN MORAL DINA NASKAH DRAMA PUNDÉN-PUNDÉN NU RAREMPAG KARYA R. HIDAYAT SURYALAGA
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
Salian ti éta, karya sastra ogé moal leupas tina ajén-inajén anu ditepikeunana, di antarana ajén moral, ajén atikan, ajén budaya, ajén agama, jrrd. Kitu deui drama, ngandung ajén-inajén. Lantaran dina drama pasoalan kahirupan manusa dipedar teu jauh tina aspék-aspék sosial masarakat dina hirup kumbuhna, katut pasualan-pasualan nu aya di lingkunganana. Dina harti paripolah manusa nu aya di satukangeun drama tangtu ngandung ajén-inajén anu luhung, anu perelu diconto, nu salah sahijina nya éta ajén moral.
Kaitung ceuyah naskah-naskah drama anu remen dipéntaskeun utamana dina pagelaran téater. Tina rupa-rupa naskah éta tangtu miboga kaonjoyan séwang-séwang, boh dina téma, tokoh, alur, jsb. Kaonjoyan éta tangtu moal leupas ti peran pangarangna, anu geus bisa ngaréka-réka kahirupan jadi karya anu punjul.
Salah sahiji pangarang naskah drama nya éta R. Hidayat Suryalaga atawa nu leuwih dipikawanoh ku sebutan Abah Surya. Hiji sastrawan Sunda anu produktif dina ngahasilkeun karya tulis hususna naskah drama Sunda.
Nepi ka danget ayeuna, aya tilu puluh dalapan judul naskah drama nu ditulis ku anjeunna, di atarana Tambang, Jéndral Debél nu Debil, jeung Pundén-Pundén nu Rarempag, nu tiluanana kungsi dipintonkeun ku Teatér Sunda
Kiwari— kelompok téater anu kungsi dipupuhuan ku anjeunna. Naskah-naskah drama nu ditulis ku Abah Surya pinuh ku gambaran-gambaran sosial masarakat, nu di jerona euyeub ku ajén-ajén moral. Husus naskah Pundén-Pundén nu Rarempag, nu jadi objék dina ieu panalungtikan, kapanggih réa ajén-ajén moral
(10)
3
Dwi Zahra Fitriani, 2013
AJÉN MORAL DINA NASKAH DRAMA PUNDÉN-PUNDÉN NU RAREMPAG KARYA R. HIDAYAT SURYALAGA
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
nu bisa dianalisis tur dijadikeun conto pikeun kahirupan sosial masarakat, hususna rumaja di sakola.
Panalungtikan ngeunaan ajén moral mémang geus réa dilaksanakeun, di antarana nya éta “Ajén Moral dina Naskah Drama Cucunguk karya Yosef Iskandar ku Hendi Perdiansyah taun 2007” jeung “Ajén Moral dina Naskah Drama Karya Hidayat Suryalaga ku Agus Suherman taun 1995”.
Dumasar kana tinimbangan di luhur, ieu panalungtikan nu judulna “Ajén
Moral dina Naskah Drama Pundén-Pundén nu Rarempag karya R. Hidayat Suryalaga” perelu dilaksanakeun.
1.2 Watesan jeung Rumusan Masalah 1.2.1 Watesan Masalah
Sangkan ieu pedaran teu lega teuing, ku kituna ieu panalungtikan diwatesanan ukur maluruh struktur anu ngawengku; téma, alur, watek tokoh, jeung latar drama katut ajén moral dina naskah Pundén-Pundén nu Rarempag
karya R. Hidayat Suryalaga. 1.2.2 Rumusan Masalah
Dumasar kana watesan masalah di luhur, nu jadi masalah dina ieu panalungtikan dirumuskeun dina kalimah pananya ieu di handap.
1) Kumaha struktur (téma, galur, watek tokoh, jeung latar) naskah drama
Pundén-Pundén nu Rarempag karya R. Hidayat Suryalaga anu ngawengku
(11)
4
Dwi Zahra Fitriani, 2013
AJÉN MORAL DINA NASKAH DRAMA PUNDÉN-PUNDÉN NU RAREMPAG KARYA R. HIDAYAT SURYALAGA
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
2) Ajén moral naon waé anu nyampak dina naskah drama Pundén-Pundén nu Rarempag karya R. Hidayat Suryalaga?
1.3 Tujuan Panalungtikan 1.3.1 Tujuan Umum
Tujuan umum dina ieu panalungtikan nya éta pikeun ngaidéntifikasi jeung ngadéskripsikeun naskah drama, dumasar kana struktur drama tur ajén-ajén moral anu nyampak dina naskah.
1.3.2 Tujuan Husus
Sacara husus ieu panalungtikan miboga tujuan pikeun ngadéskripsikeun; 1) struktur (téma, galur, watek tokoh, jeung latar) naskah drama
Pundén-Pundén nu Rarempag karya R. Hidayat Suryalaga anu ngawengku tema,
tokoh setting, alur;
2) ajén moral anu nyampak dina naskah drama Pundén-Pundén nu Rarempag
karya R. Hidayat Suryalaga.
1.4 Mangpaat Panalungtikan 1.4.1 Mangpaat Tioritis
Sacara tioritis ieu panalungtikan dipiharep bisa nambahan pangaweruh pikeun élmu dina widang sastra utamana widang drama katut pikeun méré alternatif dina ngaaprésiasi karya sastra, hususna drama.
(12)
5
Dwi Zahra Fitriani, 2013
AJÉN MORAL DINA NASKAH DRAMA PUNDÉN-PUNDÉN NU RAREMPAG KARYA R. HIDAYAT SURYALAGA
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
1.4.2 Mangpaat Praktis
Mangpaat dina ieu panalungtikan, dipiharep:
1) pikeun méré gambaran ka mahasiswa, hususna Mahasiswa Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah ngeunaan ajén moral nu nyampak dina éta drama;
2) pikeun lembaga bisa ngeuyeuban hasil panalungtikan sastra Sunda tur jadi dokuméntasi dina kamekaran sastra Sunda;
3) pikeun anu nalungtik, bisa ngeuyeuban pangaweruh jeung wawasan; 4) pikeun masarakat, ngeuyeuban pangawaweruh sarta menangkeun
informasi ajén-ajén moral anu nyampak dina éta drama.
1.5 Sistematika Penulisan BAB I BUBUKA
Mangrupa bab munggaran nu ngawengku; kasang tukang masalah, watesan jeung rumusan masalah, tujuan panalungtikan, mangpaat panalungtikan, jeung raraga tulisan.
BAB II LANDASAN TÉORI
Bab II mangrupa bab anu medar ngeunaan téori-téori dina ieu panalungtikan. Dina bab II dipedar leuwih jero ngeunaan drama, unsur/struktur drama, jeung ajén moral. Salian ti éta, dina bab II aya anu ngaranna asumsi dasar anu boga tujuan pikeun méré anggapan awal kana hasil panalungtikan.
(13)
6
Dwi Zahra Fitriani, 2013
AJÉN MORAL DINA NASKAH DRAMA PUNDÉN-PUNDÉN NU RAREMPAG KARYA R. HIDAYAT SURYALAGA
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
BAB III MÉTODE PANALUNGTIKAN
Bab III mangrupa bab anu medar ngeunaan métode panalungtikan anu baris dipaké dina ieu panalungtikan. Dina bab III medar leuwih jero ngeunaan sumber data panalungtikan, kumaha léngkah-léngkah panalungtikan (desain panalungtikan), métode nu digunakeun dina panalungtikan, wangenan opérasional, instrumén panalungtikan, jeung téknik panalungtikan. Salian ti éta, di bab III jadi dadasar pikeun nyusun bab IV.
BAB IV EUSI
Bab IV mangrupa bab nu ngadéskripsikeun jeung nganalisis data. Bab IV medar ngeunaan bahan anu atah kénéh nu tuluy dianalisis datana nepi ka ngahasilkeun kacindékan anu baris dipedar dina bab V.
BAB V KACINDEKAN
Bab V mangrupa bab pamungkas dina ieu panalungtikan anu medar ngeunaan hasil tina panalungtikan anu geus dilaksanakeun jeung saran.
(14)
27
Dwi Zahra Fitriani, 2013
AJÉN MORAL DINA NASKAH DRAMA PUNDÉN-PUNDÉN NU RAREMPAG KARYA R. HIDAYAT SURYALAGA
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
BAB III
METODÉ PANALUNGTIKAN
3.1 Sumber Data Panalungtikan
Anu dimaksud sumber data dina ieu panalungtikan nya éta subjék ti mana asalna data. Nu mangrupa sumber data dina ieu panalungtikan nya éta naskah drama Pundén-Pundén nu Rarempag karya R. Hidayat Suryalaga. Sakabéh téks
anu kapanggih dina naskah drama Pundén-Pundén nu Rarempag karya R. Hidayat
Suryalaga dumasar unsur pangwangun carita jeung ajén moral baris dititén tur diguar dina nieu panalungtikan.
3.2 Desain Panalungtikan
Dina ieu panalungtikan aya sababaraha léngkah atawa tahapan panalungtikan, nya éta tahap ngumpulkeun data, tahap ngolah data, jeung nyusun laporan. Dina tahap ngumpulkeun data, panulis ngaliwatan tahap maca sagemblengna naskah drama Pundén-Pundén nu Rarempag jeung nganalisis data
dumasar kana stuktur drama. Dina tahap ngolah data ngadéskripsikeun eusi naskah tur nyieun kacindekan ajén moral tina data nu geus. Pamungkasna nya éta nyusun laporan.
(15)
28
Dwi Zahra Fitriani, 2013
AJÉN MORAL DINA NASKAH DRAMA PUNDÉN-PUNDÉN NU RAREMPAG KARYA R. HIDAYAT SURYALAGA
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
3.3 Métode Panalungtikan
Ieu panalungtikan téh baris ngadéskripsikeun jeung nganalisis data anu aya dina naskah Pundén-Pundén nu Rarempag karya R. Hidayat Suryalaga dumasar
kana unsur pangwangun drama jeung ajén moral nu aya dina éta naskah drama. Ku kituna, métode nu luyu dina ieu panalungtikan nya éta métode déskriptif analisis. Métode anu digunakeun pikeun ngungkulan pasualan-pasualan faktual ku jalan ngumpulkeun jeung ngadéskripsikeun data, nyusun papasingan, nganalisis jeung nafsirkeun data.
Saperti nu diungkarakeun ku Ratna (2004:53) yén métode déskriptif analisis téh nya éta métode anu ngadéskripsikeun fakta-fakta anu satuluyna disusul ku nganalisis.
1. Ngumpulkeun Data
Nganalisis struktur Naskah
Nyieun Kacindekan Ajén Moral 2. Ngolah Data
Ngadéskripsikeun Data
(16)
29
Dwi Zahra Fitriani, 2013
AJÉN MORAL DINA NASKAH DRAMA PUNDÉN-PUNDÉN NU RAREMPAG KARYA R. HIDAYAT SURYALAGA
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
Prosedur anu bisa dilakonan tina métode déskriptif (a) analisis, (b) interprétasi, (c) évaluasi. Tilu tahap éta dilakonan sacara sistematis, faktual, jeung akurat, luyu jeung puseur masalah anu geus ditetepkeun dina nyanghareupan objek utama panalungtikan (Sutardi, 1992:17).
3.4 Définisi Operasional
Istilah-istilah anu perlu dipedar dina ieu panalungtikan nya éta:
1. ajén téh nya éta hal anu ngirut ati, anu ditéang, anu matak nyenangkeun anu matak pikaresepeun, jeung dipikahayang, singketna mah hal anu hadé (Bertens, 1994: 139);
2. moral dihartikeun hadé goréngna tingkah laku manusa dina hirup kumbuh masarakat (KBBI, 2008:1041);
3. struktur;
4. drama nya éta karya sastra anu tujuanana ngagambarkeun kahirupan ku cara nepikeun ‘tikaian’ jeung ‘émosi’ ngaliwatan paripolah jeung paguneman; biasana dirancang pikeun pagelaran di panggung (Sudjiman, 1990: 22).
3.5 Instrumén Panalungtikan
Instrumén panalungtikan nya éta alat atawa pasilitas anu digunakeun ku panalungtikan pikeun ngumpulkeun data sangkan pagawéanana leuwih gampang jeung hasil leuwih hadé ka datana leuwih gampang diolah (Arikunto, 2002:136). Dina ieu panalungtikan digunakeun instrumén tabél pikeun ajén-ajén moral anu
(17)
30
Dwi Zahra Fitriani, 2013
AJÉN MORAL DINA NASKAH DRAMA PUNDÉN-PUNDÉN NU RAREMPAG KARYA R. HIDAYAT SURYALAGA
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
aya dina drama Pundén-Pundén nu Rarempag. Anapon format tabél datana saperti
ieu di handap.
Tabél 3.1
Ajén Moral Struktur Drama
(18)
31
Dwi Zahra Fitriani, 2013
AJÉN MORAL DINA NASKAH DRAMA PUNDÉN-PUNDÉN NU RAREMPAG KARYA R. HIDAYAT SURYALAGA
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
3.6 Téhnik Panalungtikan
Téhnik anu digunakeun dina ieu panalungtikan téh nya éta téhnik ulikan pustaka jeung téhnik analisis data.
3.6.1 Téhnik Ulikan Pustaka
Téknik talaah pustaka dilakukeun pikeun ngumpulkeun data atawa bahan-bahan ku cara macaan sarta neuleuman eusi jeung nalaah sababaraha pustaka nu raket patalina jeung masalah anu rék ditalungtik. Nu jadi fokus utama dina ieu panalungtikan téh nya éta naskah drama Pundén-Pundén Nu Rarempag karya R.
Hidayat Suryalaga nu mangrupa objék dina ieu panalungtikan. Ogé dirojong ku buku-buku ngeunaan métodologi panalungtikan, drama jeung ajén moral.
3.6.2 Téhnik Nganalisis Data
Dina ieu panalungtikan, téknik analisis data dipaké pikeun ngaguar data (téks) nu kapanggih dna naskah drama Pundén-Pundén nu Rarempag karya R
Hidayat Suryalaga. Sanggeus naskah drama Pundén-Pundén nu Rarempag dibaca,
tuluy dipaluruh, diteuleuman nepi kapanggih unsur pangwangun sastra jeung ajén moral dina naskah drama. Carana nganalisis dumasar kana unsur pangwangun (téma, galur, tokoh, seting), ajén moral jeung pangajaran aprésiasi sastra, nu satuluyna dipasing-pasing, dicindekkeun jeung ditafsirkeun.
3.7 Lengkah Garapan
Rancangan garapan anu dilakukeun dina ieu panalungtikan nya éta tahap tatahar, ngumpulkeun data, nganalisis data, jeung nyusun laporan anu saterusna bakal dipedar saperti ieu di handap.
(19)
32
Dwi Zahra Fitriani, 2013
AJÉN MORAL DINA NASKAH DRAMA PUNDÉN-PUNDÉN NU RAREMPAG KARYA R. HIDAYAT SURYALAGA
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
3.7.1 Tahap Tatahar
Dina tahap tatahar léngkah garapanana saperti ieu di handap: 1) talaah pustaka;
2) nyieun watesan jeung rumusan masalah; 3) ngajukeun judul;
4) nyusun rarancang; jeung 5) konsultasi ka dosen pangaping.
3.7.2 Tatap Ngumpulkeun Data
Bérés tahap tatahar, diteruskeun kana tahap ngumpulkeun data. Data dina ieu panalungtikan nya éta naskah drama Pundén-Pundén nu Rarempag karya R.
Hidayat Suryalaga. Anapon léngkah-léngkahna saperti ieu di handap:
1) maca sagemblengna naskah drama Pundén-Pundén nu Rarempag
karya R. Hidayat Suryalaga; jeung 2) nganalisis struktur drama dina naskah. 3.7.3 Tahap Ngolah Data
Tahap ngolah data disusun di handap ieu: 1) ngadéskripsikeun data; jeung 2) nyieun kacindekan ajén moral. 3.7.4 Tahap Nyusun Laporan
Ieu tahap manrupa tahap pangahirna dina ieu panalungtikan. Kagiatanana mangrupa nyusun laporan kana wangun skripsi.
(20)
72
Dwi Zahra Fitriani, 2013
AJÉN MORAL DINA NASKAH DRAMA PUNDÉN-PUNDÉN NU RAREMPAG KARYA R. HIDAYAT SURYALAGA
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
BAB V
KACINDEKAN JEUNG SARAN 5.1Kacindekan
Nalungtik ajén moral dina naskah drama Pundén-Pundén nu Rarempag
karangan Hidayat Suryalaga disababkeun éta naskah téh ngandung ajén moral anu linuhung, anu nyampak dina ieu naskah. Ngaliwatan métode déskriptif-analitik
ngadéskripsikeun fakta-fakta anu satuluyna dianalisis. Métode déskriptif-analitik
nya éta métode anu ngagambarkeun tur méré pamahaman ngeunaan fakta-fakta anu nyampak dina objék panalungtikan.
Hasil analisis struktur drama Pundén-Pundén nu Rarempag téh kapanggih,
yén téma dina naskah drama Pundén-Pundén nu Rarempag téh ngeunaan
ngeunaan kahirupan sosial anu patalina jeung moral. Nilik unsur séjénna nya éta latar (tempat, waktu jeung sosial). Dina ieu naskah drama mah latar tempat téh kabagi kana dua tempat nya éta, imahna Nini Keton jeung panti jompo. Dua tempat, dina éta naskah tétéla digambarkeun ogé kumaha kahirupanana sacara sosial, boh di kulawarga boh di masarakat. Latar waktu dina ieu naskah drama mah ukur nuduhkeun waktu suasana, nya éta pasosoré jeung isuk-isuk, sedeng latar waktu anu nuduhkeun poé tur waktu anu teu écés mah teu kapanggih dina ieu naskah. Dina latar sosial, kapanggih situasi-situasi anu nyaritakeun pasualan hirup kumbuh jeung sasama, misalna silih ajénan, silih hargaan, jeung silih hormat ka sasama, éstu nyampak dina ieu naskah. Nilik kana karakter unggal tokohna, dina ieu naskah kapanggih rupa-rupa karakter, lain baé pasualan jahat atawa teu jahatna éta tokoh, tapi nyampak ogé karakter anu ngabentuk moral-moral éta tokohna. Misalna waé, karakter anu kapanggih dina ieu naskah nya éta, tigin, sabar, idéalis, sarakah, licik, nyombongkeun manéh. tina éta karakter ahirna mah ngabentuk moralitas tokoh-tokohna anu teu silih ajénan, teu silih hargaan, teu silih hormat boh éta ka kolot boh éta ka sasama.
Sabada nganalisis sturktur drama, panalungtikan téh dituluykeun kanu analisis ajén moral dina naskah drama Pundén-Pundén nu Rarempag. Tina hasil
(21)
73
Dwi Zahra Fitriani, 2013
AJÉN MORAL DINA NASKAH DRAMA PUNDÉN-PUNDÉN NU RAREMPAG KARYA R. HIDAYAT SURYALAGA
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
analisis ngeunaan fakta carita (struktural) nu ngawengku galur carita, latar atawa
setting, tokoh jeung watekna kapanggih ajén moral anu nyampak dina ieu naskah.
Tina éta hal, bisa kapanggih yén Hidayat Suryalaga téh kaasup pangarang Sunda anu remen ngasupkeun unsur moralitas anu remen kapanggih dina kahirupan sapopoé. Unsur moralitas anu nyampak dina éta naskah saenyana mangrupa wangun kritik. Ngaliwatan karakter tokoh-tokohna anu miboga ajén moral masing-masing, utamana mah ajén moral ka sasama manusa saenyana mah mangrupa eunteung kahirupan sapopoé. Moral saperti kitu téh, jadi pelajaran dina nyanghareupan kahirupan. Dumasar hasil ieu panalungtikan, dicindekkeun yén kumpulan carpon Pundén-Pundén nu Rarempag karya Hidayat Suryalaga
ngandung ajén moral ka sasama manusa.
5.2Saran
Ieu panalungtikan nu maluruh ajén moral dina naskah drama Pundén-Pundén nu Rarempag karangan Hidayat Suryalaga, geus bisa ngeuyeuban dunya atikan katut panalungtikan nu dilaksanakeun saméméhna. Dina ieu naskah mémang euyeub pisan ajén moral anu kapangih, utamana mah éta ajén téh ditepikeun dina karakter tokoh-tokohna. Karakter tokoh éstu ngawakilan moralitas anu remen kasampak dina kahirupan sapopoé. Ieu éstu jadi eunteung pikeun ngalakonan hirup kumbuh di masarakat. Namun teu sakabehna sampurna, patali jeung ieu hal, aya sawatara saran pikeun kamajuan dunya kasusastraan jeung dunya atikan nyaéta, perlu dilaksanakeun deui panalungtikan anu museurkeun paniténna atawa dipatalikeun kana pangajaran basa jeung sastra Sunda di sakola.
(22)
61
Dwi Zahra Fitriani, 2013
AJÉN MORAL DINA NASKAH DRAMA PUNDÉN-PUNDÉN NU RAREMPAG KARYA R. HIDAYAT SURYALAGA
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
DAFTAR PUSTAKA
Aminuddin. 2004. Pengantar Apresiasi Karya Sastra. Bandung: Sinar Baru
Algesindo
Bertens, K. 1994. Etika. Jakarta: PT Gramedia Pustaka
Danadibrata, R. A. 2006. Kamus Basa Sunda. Bandung: Kiblat Buku Utama jeung
UNPAD.
Esti. http://esti2009indonesia.blogspot.com/2010/12/jenis-jenis-drama-dilihat-dari-segi.html
Hasanuddin. 1996. Drama: Karya Dalam Dua Dimensi. Bandung: Angkasa.
Iskandarwassid. 2003. Kamus Istilah Sastra: Pangdeudeul Pangajaran Sastra Sunda. Bandung: Geger Sunten.
Isnendes, Retty. 2010. Kajian Sastra: Aplikasi teori dan Kritik Pada Karya sastra Sunda dan Indonesia. Bandung: Daluang.
LBSS. 19895. Kamus Umum Basa Sunda. Bandung: Taraté.
Nurgiyantoro, Burhan. 1998. Teori Pengkajian Fiksi. Yogyakarta: Gajah Mada
University Press.
Ratna, Nyoman Kutha. 2004. Teori, Metode, dan Teknik Penelitian Sastra.
Yogyakarta: Pustaka Pelajar
Semi, Atar. 1989. Kritik Sastra. Bandung: Angkasa
Sudaryat, Yayat spk. 2007. Tata Basa Sunda Kiwari. Bandung: Yrama widya.
Suryalaga, Hidayat. 1993. Etika JeungTatakramaSunda. Bandung: Geger
(23)
62
Dwi Zahra Fitriani, 2013
AJÉN MORAL DINA NASKAH DRAMA PUNDÉN-PUNDÉN NU RAREMPAG KARYA R. HIDAYAT SURYALAGA
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
Tamsyah, Budi Rahayu. 1996. Pangajaran Sastra Sunda: pikeun Siswa SD, SLTP, jeung Umum. Bandung: Pustaka Setia.
Tarigan, Hendri Guntur. 1993. Prinsip-Prinsip Dasar Sastra. Bandung Angkasa
Tim Penyusun Penulisan Karya Ilmiah. 2011. Pedoman Penulisan Karya Ilmiah. Bandung: Universitas Pendidikan Indonesia.
KARYA ILMIAH
Isnéndés, Rétty. 2008. Panyawangan Sastra (Handout Perkuliahan Teori Sastra).
Bandung: Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah FPBS Universitas Pendidikan Indonesia.
Koswara, Dedi. 2011. “Racikat Sastra” (Diktat). Bandung: Jurusan Pendidikan Bahasa DaerahFPBS Univeritas Pendidikan Indonesia.
Suryalaga, Hidayat. 1988. “Punden-Punden nu Rarempag” (Naskah Drama).
Koleksi Teater Sunda Kiwari: Teu Diterbitkeun
Santosa, Sandi.2010. “Kajian Semiotik Dina Naskah Drama Jeblog Karya Nazaruddin Azhar” (Skripsi). Bandung: Jurusan Pendidikan Bahasa DaerahFPBS Univeritas Pendidikan Indonesia.
(1)
31
3.6 Téhnik Panalungtikan
Téhnik anu digunakeun dina ieu panalungtikan téh nya éta téhnik ulikan pustaka jeung téhnik analisis data.
3.6.1 Téhnik Ulikan Pustaka
Téknik talaah pustaka dilakukeun pikeun ngumpulkeun data atawa bahan-bahan ku cara macaan sarta neuleuman eusi jeung nalaah sababaraha pustaka nu raket patalina jeung masalah anu rék ditalungtik. Nu jadi fokus utama dina ieu panalungtikan téh nya éta naskah drama Pundén-Pundén Nu Rarempag karya R.
Hidayat Suryalaga nu mangrupa objék dina ieu panalungtikan. Ogé dirojong ku buku-buku ngeunaan métodologi panalungtikan, drama jeung ajén moral.
3.6.2 Téhnik Nganalisis Data
Dina ieu panalungtikan, téknik analisis data dipaké pikeun ngaguar data (téks) nu kapanggih dna naskah drama Pundén-Pundén nu Rarempag karya R
Hidayat Suryalaga. Sanggeus naskah drama Pundén-Pundén nu Rarempag dibaca,
tuluy dipaluruh, diteuleuman nepi kapanggih unsur pangwangun sastra jeung ajén moral dina naskah drama. Carana nganalisis dumasar kana unsur pangwangun (téma, galur, tokoh, seting), ajén moral jeung pangajaran aprésiasi sastra, nu satuluyna dipasing-pasing, dicindekkeun jeung ditafsirkeun.
3.7 Lengkah Garapan
Rancangan garapan anu dilakukeun dina ieu panalungtikan nya éta tahap tatahar, ngumpulkeun data, nganalisis data, jeung nyusun laporan anu saterusna
(2)
Dwi Zahra Fitriani, 2013
AJÉN MORAL DINA NASKAH DRAMA PUNDÉN-PUNDÉN NU RAREMPAG KARYA R. HIDAYAT SURYALAGA
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
3.7.1 Tahap Tatahar
Dina tahap tatahar léngkah garapanana saperti ieu di handap: 1) talaah pustaka;
2) nyieun watesan jeung rumusan masalah; 3) ngajukeun judul;
4) nyusun rarancang; jeung 5) konsultasi ka dosen pangaping.
3.7.2 Tatap Ngumpulkeun Data
Bérés tahap tatahar, diteruskeun kana tahap ngumpulkeun data. Data dina ieu panalungtikan nya éta naskah drama Pundén-Pundén nu Rarempag karya R.
Hidayat Suryalaga. Anapon léngkah-léngkahna saperti ieu di handap:
1) maca sagemblengna naskah drama Pundén-Pundén nu Rarempag
karya R. Hidayat Suryalaga; jeung 2) nganalisis struktur drama dina naskah.
3.7.3 Tahap Ngolah Data
Tahap ngolah data disusun di handap ieu: 1) ngadéskripsikeun data; jeung 2) nyieun kacindekan ajén moral.
3.7.4 Tahap Nyusun Laporan
Ieu tahap manrupa tahap pangahirna dina ieu panalungtikan. Kagiatanana mangrupa nyusun laporan kana wangun skripsi.
(3)
72
BAB V
KACINDEKAN JEUNG SARAN
5.1Kacindekan
Nalungtik ajén moral dina naskah drama Pundén-Pundén nu Rarempag
karangan Hidayat Suryalaga disababkeun éta naskah téh ngandung ajén moral anu linuhung, anu nyampak dina ieu naskah. Ngaliwatan métode déskriptif-analitik
ngadéskripsikeun fakta-fakta anu satuluyna dianalisis. Métode déskriptif-analitik
nya éta métode anu ngagambarkeun tur méré pamahaman ngeunaan fakta-fakta anu nyampak dina objék panalungtikan.
Hasil analisis struktur drama Pundén-Pundén nu Rarempag téh kapanggih,
yén téma dina naskah drama Pundén-Pundén nu Rarempag téh ngeunaan
ngeunaan kahirupan sosial anu patalina jeung moral. Nilik unsur séjénna nya éta latar (tempat, waktu jeung sosial). Dina ieu naskah drama mah latar tempat téh kabagi kana dua tempat nya éta, imahna Nini Keton jeung panti jompo. Dua tempat, dina éta naskah tétéla digambarkeun ogé kumaha kahirupanana sacara sosial, boh di kulawarga boh di masarakat. Latar waktu dina ieu naskah drama mah ukur nuduhkeun waktu suasana, nya éta pasosoré jeung isuk-isuk, sedeng latar waktu anu nuduhkeun poé tur waktu anu teu écés mah teu kapanggih dina ieu naskah. Dina latar sosial, kapanggih situasi-situasi anu nyaritakeun pasualan hirup kumbuh jeung sasama, misalna silih ajénan, silih hargaan, jeung silih hormat ka sasama, éstu nyampak dina ieu naskah. Nilik kana karakter unggal tokohna, dina ieu naskah kapanggih rupa-rupa karakter, lain baé pasualan jahat atawa teu jahatna éta tokoh, tapi nyampak ogé karakter anu ngabentuk moral-moral éta tokohna. Misalna waé, karakter anu kapanggih dina ieu naskah nya éta, tigin, sabar, idéalis, sarakah, licik, nyombongkeun manéh. tina éta karakter ahirna mah ngabentuk moralitas tokoh-tokohna anu teu silih ajénan, teu silih hargaan, teu silih hormat boh éta ka kolot boh éta ka sasama.
(4)
Dwi Zahra Fitriani, 2013
AJÉN MORAL DINA NASKAH DRAMA PUNDÉN-PUNDÉN NU RAREMPAG KARYA R. HIDAYAT SURYALAGA
|
analisis ngeunaan fakta carita (struktural) nu ngawengku galur carita, latar atawa
setting, tokoh jeung watekna kapanggih ajén moral anu nyampak dina ieu naskah.
Tina éta hal, bisa kapanggih yén Hidayat Suryalaga téh kaasup pangarang Sunda anu remen ngasupkeun unsur moralitas anu remen kapanggih dina kahirupan sapopoé. Unsur moralitas anu nyampak dina éta naskah saenyana mangrupa wangun kritik. Ngaliwatan karakter tokoh-tokohna anu miboga ajén moral masing-masing, utamana mah ajén moral ka sasama manusa saenyana mah mangrupa eunteung kahirupan sapopoé. Moral saperti kitu téh, jadi pelajaran dina nyanghareupan kahirupan. Dumasar hasil ieu panalungtikan, dicindekkeun yén kumpulan carpon Pundén-Pundén nu Rarempag karya Hidayat Suryalaga
ngandung ajén moral ka sasama manusa.
5.2Saran
Ieu panalungtikan nu maluruh ajén moral dina naskah drama Pundén-Pundén nu Rarempag karangan Hidayat Suryalaga, geus bisa ngeuyeuban dunya atikan katut panalungtikan nu dilaksanakeun saméméhna. Dina ieu naskah mémang euyeub pisan ajén moral anu kapangih, utamana mah éta ajén téh ditepikeun dina karakter tokoh-tokohna. Karakter tokoh éstu ngawakilan moralitas anu remen kasampak dina kahirupan sapopoé. Ieu éstu jadi eunteung pikeun ngalakonan hirup kumbuh di masarakat. Namun teu sakabehna sampurna, patali jeung ieu hal, aya sawatara saran pikeun kamajuan dunya kasusastraan jeung dunya atikan nyaéta, perlu dilaksanakeun deui panalungtikan anu museurkeun paniténna atawa dipatalikeun kana pangajaran basa jeung sastra Sunda di sakola.
(5)
61
DAFTAR PUSTAKA
Aminuddin. 2004. Pengantar Apresiasi Karya Sastra. Bandung: Sinar Baru
Algesindo
Bertens, K. 1994. Etika. Jakarta: PT Gramedia Pustaka
Danadibrata, R. A. 2006. Kamus Basa Sunda. Bandung: Kiblat Buku Utama jeung
UNPAD.
Esti. http://esti2009indonesia.blogspot.com/2010/12/jenis-jenis-drama-dilihat-dari-segi.html
Hasanuddin. 1996. Drama: Karya Dalam Dua Dimensi. Bandung: Angkasa.
Iskandarwassid. 2003. Kamus Istilah Sastra: Pangdeudeul Pangajaran Sastra Sunda. Bandung: Geger Sunten.
Isnendes, Retty. 2010. Kajian Sastra: Aplikasi teori dan Kritik Pada Karya sastra Sunda dan Indonesia. Bandung: Daluang.
LBSS. 19895. Kamus Umum Basa Sunda. Bandung: Taraté.
Nurgiyantoro, Burhan. 1998. Teori Pengkajian Fiksi. Yogyakarta: Gajah Mada
University Press.
Ratna, Nyoman Kutha. 2004. Teori, Metode, dan Teknik Penelitian Sastra.
Yogyakarta: Pustaka Pelajar
Semi, Atar. 1989. Kritik Sastra. Bandung: Angkasa
Sudaryat, Yayat spk. 2007. Tata Basa Sunda Kiwari. Bandung: Yrama widya.
(6)
Dwi Zahra Fitriani, 2013
AJÉN MORAL DINA NASKAH DRAMA PUNDÉN-PUNDÉN NU RAREMPAG KARYA R. HIDAYAT SURYALAGA
Tamsyah, Budi Rahayu. 1996. Pangajaran Sastra Sunda: pikeun Siswa SD, SLTP, jeung Umum. Bandung: Pustaka Setia.
Tarigan, Hendri Guntur. 1993. Prinsip-Prinsip Dasar Sastra. Bandung Angkasa
Tim Penyusun Penulisan Karya Ilmiah. 2011. Pedoman Penulisan Karya Ilmiah. Bandung: Universitas Pendidikan Indonesia.
KARYA ILMIAH
Isnéndés, Rétty. 2008. Panyawangan Sastra (Handout Perkuliahan Teori Sastra).
Bandung: Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah FPBS Universitas Pendidikan Indonesia.
Koswara, Dedi. 2011. “Racikat Sastra” (Diktat). Bandung: Jurusan Pendidikan Bahasa DaerahFPBS Univeritas Pendidikan Indonesia.
Suryalaga, Hidayat. 1988. “Punden-Punden nu Rarempag” (Naskah Drama).
Koleksi Teater Sunda Kiwari: Teu Diterbitkeun
Santosa, Sandi.2010. “Kajian Semiotik Dina Naskah Drama Jeblog Karya Nazaruddin Azhar” (Skripsi). Bandung: Jurusan Pendidikan Bahasa DaerahFPBS Univeritas Pendidikan Indonesia.