Formulasi Krim Yang Mengandung Ekstrak Etanol Daun Afrika (Vernonia sp.) dan Uji Aktivitasnya Terhadap Beberapa Bakteri Penyebab Jerawat
Lampiran 1. Hasil Identifikasi Tumbuhan
Lampiran 2. Gambar Tumbuhan Daun Afrika dan Daun afrika
a b Keterangan:
a. Tumbuhan daun afrika
b. Daun afrika
Lampiran 3. Simplisia Daun Afrika Kering dan Serbuk Simplisia Daun Afrika
a b Keterangan:
a. Simplisia daun afrika
b. Serbuk simplisia daun afrika
Lampiran 4. Bagan Kerja Penelitian Daun Afrika
Dicuci dari pengotor smpai bersih Ditiriskan Ditimbang berat basahnya
Daun Afrika Pemeriksaan organoleptis Dikeringkan mengunakan lemari pengering Ditimbang berat keringnya
Simplisia Dihaluskan dengan blender Disimpan dalam wadah yang tertutup rapat sebelum digunakan Karakterisasi Skrining Fitokimia 600 g serbuk simplisia
Dimasukkan ke dalam Senyawa golongan:
kadar abu total
wadah
Alkaloid kadar abu tidak
Ditambahkan etanol 80% Glikosida
larut dalam asam hingga serbuk terendam Flavonoid
kadar air Steroid Dibiarkan selama 5 hari
kadar sari larut Saponin dalam terlindung dari cahaya, air Tanin sambil sesekali diaduk
kadar sari larut dalam Disaring etanol
Ampas Maserat I Diremaserasimenggunakan Etanol 80% Dibiarkan selama 2 hari terlindung dari cahaya Disaring, dienaptuangkan
Maserat II Dipekatkan dengan rotary evaporator
Ekstrak kental (53,89 g) Skrining Fitokimia Senyawa golongan: Alkaloid Glikosida Flavonoid Steroid Saponin Tanin
Lampiran 4. (lanjutan) Ekstrak kental Uji pendahuluan aktivitas antibakteri konsentrasi 10%, 9%, 8%, 7%, 6% dan 5%
Diformulasi dengan dasar krim Sediaan uji (krim antijerawat) konsentrasi 6%, 7%, 8%, 9% dan 10%
Diuji Mutu Fisik Sediaan Diuji Aktivitas Antibakteri Homogenitas , tipe emulsi, stabilitas, pH, viskositas, Uji iritasi
Lampiran 5. Perhitungan Penetapan Kadar Air Simplisia Daun Afrika
3. % Kadar air III = % 998 , 100 7 % 008 ,
No Berat sampel (g) Volume awal (ml) Volume akhir (ml)
7
3 % 998 , , 992 7 % , 980 7 %
7
99 ,
% Kadar air rata-rata = %
3
5 7 , 2 1 ,
2
% Kadar air = % 100
5 3 , 2 7 ,
% 992 , 100 7 % 005 ,
2. % Kadar air II =
2
5 9 , 1 3 ,
012 ,
1. % Kadar air I = % 980 , 100 7 %
Berat sampel Volume air
1 5,012 1,9 2,3 2 5,005 2,3 2,7 3 5,008 2,7 3,1
Lampiran 6. Perhitungan Penetapan Kadar Sari Larut Air Simplisia Daun
Afrika
Berat cawan sari berat cawan kosong 100
% Kadar sari larut air =
100 %
Berat sampel
20 No Berat sampel (g) Berat cawan kosong (g) Berat cawan sari (g)
1 5,0007 43,0481 43,3020 2 5,0005 45,0780 45,3421 3 5,0006 43,0560 43,3151 43 , 3020
43 , 0481 100 1. % Kadar sari I = 100 % 25 , 386 % 5 , 0007
20 45 , 3421 45 , 0780 100
2. % Kadar sari II = 100 % 26 , 407 % 5 , 0005 20 43 , 3151
43 , 0560 100 100 % 25 , 906 %
3. % Kadar sari III = 5 , 0006
20
25 , 386 % 26 , 407 % 25 , 906 %
% Kadar sari larut air rata-rata =
25 , 90 %
3
Lampiran 7. Perhitungan Penetapan Kadar Sari Larut Etanol Simplisia Daun
Afrika
Berat cawan sari berat cawan kosong 100
% Kadar sari larut etanol =
100 % Berat sampel
20 No Berat sampel (g) Berat cawan kosong (g) Berat cawan sari (g)
1 5,0001 45,0862 45,2301 2 5,0005 43,2813 43,3552 3 5,0008 45,1771 45,3261 45 , 2301
45 , 0862 100 1. % Kadar sari I = 100 % 14 , 389 % 5 , 0001
20 45 , 3552 43 , 2813 100 100 %
15 , 388 % 2. % Kadar sari II = 5 , 0005
20 45 , 3261 45 , 1771 100
100 % 14 , 897 %
3. % Kadar sari III = 5 , 0008
20
14 , 389 %
15 , 388 % 14 , 897 %% Kadar sari larut etanol rata-rata =
14 , 89 %
3
Lampiran 8. Perhitungan Penetapan Kadar Abu Total Simplisia Daun Afrika Berat abu
% Kadar abu total = 100 %
Berat sampel No Berat sampel (g) Berat abu (g)
1 2,0150 0,1870 2 2,0412 0,2155 3 2,0211 0,1899
, 1870 100 % 9 , 285 %
1. % Kadar abu total I = 2 , 0150 , 2155
100 % 10 , 557 % 2. % Kadar abu total II = 2 , 0412
, 1899 3. % Kadar abu total III = 100 % 9 , 395 % 2 , 0211
9 , 285 % 10 , 557 % 9 , 395 %
% Kadar abu total rata-rata =
9 , 75 %
3
Lampiran 9. Perhitungan Penetapan Kadar Abu Tidak Larut Asam Simplisia
Daun Afrika
Berat abu
% Kadar abu tidak larut asam =
100 % Berat sampel No Berat sampel (g) Berat abu (g)
1 2,0150 0,0137 2 2,0412 0,0153 3 2,0211 0,0138
, 0137 1. % Kadar abu yang tidak larut asam I = 100 % , 679 % 2 , 0150
, 0153 100 % , 749 % 2. % Kadar abu yang tidak larut asam II = 2 , 0412
, 0138 100 % , 687 %
3. % Kadar abu yang tidak larut asam III = 2 , 0211
, 679 % , 749 % , 687 % , 71 %
% Kadar abu yang tidak larut asam rata-rata =
3
Lampiran 10. Gambar Hasil Uji Aktivitas Antibakteri Ekstrak Terhadap Bakteri
Propionibacterium acneD C A
B
Keterangan: A = Ekstrak Etanol Daun Afrika 50 mg/ml B = Ekstrak Etanol Daun Afrika 60 mg/ml C = Ekstrak Etanol Daun Afrika 70 mg/ml D = Etanol 96%(Blanko)
B C A
Keterangan: A = Ekstrak Etanol Daun Afrika 80 mg/ml B = Ekstrak Etanol Daun Afrika 90 mg/ml C = Ekstrak Etanol Daun Afrika 100 mg/ml
Lampiran 11. Gambar Hasil Uji Aktivitas Antibakteri Ekstrak Terhadap
Bakteri Staphylococcus epidermidis
A
B
C DKeterangan: A = Ekstrak Etanol Daun Afrika 50 mg/ml B = Ekstrak Etanol Daun Afrika 60 mg/ml C = Ekstrak Etanol Daun Afrika 70 mg/ml D = Etanol 96%(Blanko)
B C A
Keterangan: A = Ekstrak Etanol Daun Afrika 80 mg/ml B = Ekstrak Etanol Daun Afrika 90 mg/ml C = Ekstrak Etanol Daun Afrika 100 mg/ml
Lampiran 12. Hasil Pengukuran Diameter Daerah Hambatan Oleh Ekstrak
Etanol Daun Afrika
Konsentrasi (mg/ml) Diameter daerah hambatan (mm) Propionibacterium acne Staphylococcus epidermidis
D1 D2 D3 D* D1 D2 D3 D*
100 19,70 19,60 19,50 19,60 22,1 22,2 21,0 22,10 90 16,90 17,00 17,10 17,00 18,9 18,7 18,5 18,70 80 15,30 15,30 15,50 15,37 16,7 16,9 16,5 16,70 70 14,60 14,50 14,00 14,37 15,00 15,90 15,80 15,57 60 13,40 13,70 12,90 13,33 14,00 14,10 14,00 14,03 50 9,60 9,70 9,90 9,73 12,30 12,40 12,80 12,50
Blanko - - - - - - - -
Lampiran 13. Gambar Sediaan Krim Ekstrak Etanol Daun Afrika A B C F D E A B C D E F
Keterangan: A = Krim tanpa ekstrak etanol daun Afrika (kontrol) B = Krim dengan konsentrasi ekstrak etanol daun Afrika 6% C = Krim dengan konsentrasi ekstrak etanol daun Afrika 7% D = Krim dengan konsentrasi ekstrak etanol daun Afrika 8% E = Krim dengan konsentrasi ekstrak etanol daun Afrika 9% F = Krim dengan konsentrasi ekstrak etanol daun Afrika 10%
Lampiran 14. Gambar Hasil Pemeriksaan Homogenitas Krim Ekstrak Etanol
Daun Afrika
a b c d e f
Keterangan: a = Krim tanpa ekstrak etanol daun Afrika (kontrol) b = Krim dengan konsentrasi ekstrak etanol daun Afrika 6% c = Krim dengan konsentrasi ekstrak etanol daun Afrika 7% d = Krim dengan konsentrasi ekstrak etanol daun Afrika 8% e = Krim dengan konsentrasi ekstrak etanol daun Afrika 9% f = Krim dengan konsentrasi ekstrak etanol daun Afrika 10%
Lampiran 15. Gambar Hasil Penentuan Tipe Emulsi Krim Ekstrak Etanol
Daun Afrika
a b c d e f
Keterangan: a = Krim tanpa ekstrak etanol daun Afrika (kontrol) b = Krim dengan konsentrasi ekstrak etanol daun Afrika 6% c = Krim dengan konsentrasi ekstrak etanol daun Afrika 7% d = Krim dengan konsentrasi ekstrak etanol daun Afrika 8% e = Krim dengan konsentrasi ekstrak etanol daun Afrika 9% f = Krim dengan konsentrasi ekstrak etanol daun Afrika 10%
Lampiran 16. Hasil Pengukuran Viskositas Krim Ekstrak Etanol Daun Afrika Viskositas Formula Minggu ke-0 Minggu ke-4
I II II Rata-rata
I II II Rata-rata
F1 50 49,5 50 49,83 50 50 49,5 49,83 F2 25 26 26,5 25,83 25,5 26 26 25,83 F3 25 23 23,5 23,83 24,5 23 23 23,5 F4 23 22,5 23 22,83 23 22,5 22,5 22,67 F5 21 20 20,5 20,50 21 20,5 20 20,5 F6 19 19 19 19,16 19 19 18,5 19
Viskositas Formula Minggu ke-8 Minggu ke-12
I II II Rata-rata
I II II Rata-rata
F1 50 49 50 49,67 50 50 49 49,67 F2 25 26 26 25,67 25 25 26 25,33 F3 23,5 23 23,5 23,33 23 23 24 23,33 F4 23 23 22 22,67 22,5 22,5 22,5 22,5 F5 21 20 20 20,33 20,5 20,5 20
20 F6 19 18,5 18,5 18,67 19,0 18,5 18,5 18,33
Lampiran 17. Gambar Hasil Uji Aktivitas Antibakteri Krim Terhadap Bakteri Propionibacterium acne Minggu Ke-0
A D C B
Keterangan: A = Krim Ekstrak Etanol Daun Afrika 6% B = Krim Ekstrak Etanol Daun Afrika 7% C = Krim Ekstrak Etanol Daun Afrika 8% D = Basis Krim
A C B
Keterangan: A = Krim Ekstrak Etanol Daun Afrika 9% B = Krim Ekstrak Etanol Daun Afrika 10%
R
C = Pembanding (ERYMED )
Lampiran 18. Gambar Hasil Uji Aktivitas Antibakteri Krim Terhadap Bakteri Staphylococcus epidermidis Minggu Ke-0
A D C B
Keterangan: A = Krim Ekstrak Etanol Daun Afrika 6% B = Krim Ekstrak Etanol Daun Afrika 7% C = Krim Ekstrak Etanol Daun Afrika 8% D = Basis Krim
A
CB
Keterangan: A = Krim Ekstrak Etanol Daun Afrika 9% B = Krim Ekstrak Etanol Daun Afrika 10%
R
C = Pembanding (ERYMED )
Lampiran 19. Gambar Hasil Uji Aktivitas Antibakteri Krim Terhadap Bakteri Propionibacterium acne Minggu Ke-12
A D C
B
Keterangan: A = Krim Ekstrak Etanol Daun Afrika 6% B = Krim Ekstrak Etanol Daun Afrika 7% C = Krim Ekstrak Etanol Daun Afrika 8% D = Basis Krim
A C B
Keterangan: A = Krim Ekstrak Etanol Daun Afrika 9% B = Krim Ekstrak Etanol Daun Afrika 10%
R
C = Pembanding (ERYMED )
Lampiran 20. Gambar Hasil Uji Aktivitas Antibakteri Krim Terhadap Bakteri Staphylococcus epidermidis Minggu Ke-12
A C D B
Keterangan: A = Krim Ekstrak Etanol Daun Afrika 6% B = Krim Ekstrak Etanol Daun Afrika 7% C = Krim Ekstrak Etanol Daun Afrika 8% D = Basis Krim
A
CB
Keterangan: A = Krim Ekstrak Etanol Daun Afrika 9% B = Krim Ekstrak Etanol Daun Afrika 10%
R
C = Pembanding (ERYMED )
Lampiran 21. Hasil Pengukuran Diameter Daerah Hambatan Oleh Krim
Ekstrak Etanol Daun Afrika Minggu Ke-0 Diameter daerah hambatan (mm)
Konsentrasi
Propionibacterium acne Staphylococcus epidermidis
(%) D1 D2 D3 D* D1 D2 D3 D* 10 22,00 21,80 21,50 21,77 24,50 24,20 23,90 24,20
9 18,30 18,10 18,60 18,33 20,10 19,80 20,30 20,07 8 17,00 16,80 16,85 16,88 17,90 17,70 17,80 17,80 7 16,15 15,90 15,55 15,87 17,00 16,90 16,75 16,88 6 14,75 14,20 14,35 14,43 15,76 15,35 15,55 15,55
Pembanding 32,30 32.90 32,50 32,57 32,10 33,00 32,40 32,50
Lampiran 22. Hasil Pengukuran Diameter Daerah Hambatan Oleh Krim
Ekstrak Etanol Daun Afrika Minggu Ke-12 Diameter daerah hambatan (mm)
Konsentrasi
Propionibacterium acne Staphylococcus epidermidis
(%) D1 D2 D3 D* D1 D2 D3 D* 10 21,80 21,55 21,45 21,60 23,40 23,90 24,10 23,80
9 18,20 18,00 18,10 18,10 19,10 19,70 19,95 19,58 8 16,60 16,35 17,00 16,65 17,35 17,80 17,55 17,57 7 15,40 15,80 15,35 15,52 16,15 16,10 16,50 16,25 6 14,10 14,30 14,10 14,17 15,20 15,35 15,00 15,18
Pembanding 32,80 32,10 32,40 32,43 32,10 33,00 32,40 32,50
Lampiran 23. Perbandingan Hasil Pengukuran Diameter Daerah Hambatan
Ekstrak Etanol Daun Afrika dengan Sediaan Krim Ekstrak Etanol Daun Afrika
Konsentrasi (mg/ml) Diameter daerah hambatan (mm)* Propionibacterium acne Staphylococcus epidermidis
Ekstrak Krim
Ekstrak Krim
Minggu Ke-0
Minggu Ke-12
Minggu Ke-0
Minggu Ke-12
5% 9,73 - - 12,50 - - 6% 13,33 14,43 14,17 14,03 15,55 15,18 7% 14,37 15,87 15,52 15,57 16,88 16,25 8% 15,37 16,88 16,65 16,70 17,80 17,57 9% 17,00 18,33 18,10 18,70 20,07 19,58
10% 19,60 21,77 21,60 22,10 24,20 23,80 Blanko - - - - - -